Qаdimgi Grек fаlsаfаsi - Falsafa - Slaydlar

Qаdimgi Grек fаlsаfаsi

Yuklangan vaqt:

02.05.2024

Ko'chirishlar soni:

0

Hajmi:

10510.607421875 KB

Ko'chirib olish

Qаdimgi Grек fаlsаfаsi

Qadimgi grek falsafasining vujudga kelishi Orfiklar va boshqa qator afsonaviy- falsafiy ta’limotlar vakillari yunonlarning an’anaviy diniy e’tiqodlarini to‘g‘rilash va tozalashga urindilar. Olam hech qanday xudolar va hech qanday odamlar tomonidan yaratilgan emas. U doimo mavjud bo‘lishi lozim. Uni boshqarayotgan qonunlarni inson tushunib yetishi mumkin. Ularda hech qanday tushunib bo‘lmaydigan, sirli narsa yo‘q. Shunday qilib, dunyoni diniy-afsonaviy tushunish yo‘lidan uni inson aqli vositasida tushunishga hal qiluvchi qadam ko‘yildi. 2

51 POSEYDON Olimpiya yunonlari dengiz, zilzilalar, bo'ronlar va otlar xudosi. 51 PRIAPUS Kichik qishloq tug'ilish xudosi, suruvlar, mevali o'simliklar, asalarilar va bog'larning himoyachisi va ulkan jinsiy olatni bilan mashhur. 52 PRICUS Uloq yulduz turkumiga kiritilgan dengiz echkilarining o'lmas otasi. 53 PROMETEY Titan, bashoratli va ayyor maslahat xudosi, unga insoniyatni loydan yasash vazifasi berilgan. 54 ERAIA Hamma narsadan oldin kelgan xudolar guruhi. 55 TARTARUS Chuqur tubsizlik xudosi, yer osti dunyosi tubidagi katta chuqur va Tayfonning otasi. 56 THANATOS Kichik xudo va o'lim xudosi. 56 TRITON Dengiz xabarchisi va Poseydon va AMFITRITNING o'g'li. 57 TAYFON Yunon mifologiyasidagi eng halokatli YIRTQICH HAYVON va "Barcha yirtqich hayvonlarning otasi". Gayaning so'nggi o'g'li, otasi Tartar va yirtqich hayvonlar, bo'ronlar va vulqonlar xudosi. U Olimp tog'ini boshqarish uchun Zevsga qarshi chiqdi. 58 URAN Osmon va osmonning dastlabki xudosi va titanlarning otasi. 59 ZELUS Fidoyilik, taqlid qilish, g'ayratli raqobat, hasad, hasad va g'ayrat xudosi. 60 ZEFIR Shamol xudosi (Anemoi). G'arbiy shamolning xudosi va "G'arbiy shamol" deb nomlanadi. 61 ZEVS Osmon Xudosi, chaqmoq, momaqaldiroq, qonun, tartib, adolat, Xudolar Shohi va "Xudolar va odamlarning Otasi". Qadimgi Yunon Xudolari

• Millet maktabi Yunonistonlik faylasuflar shuni yaxshi tushunar edilarki, har qanday bilimlarning eng ishonchli asosi bo‘lib tajriba, tajribaviy izlanishlar va kuzatish xizmat qiladi. Mohiyat jihatdan ular faqat birinchi faylasuflargina bo‘lib qolmay, balki yunon va butun Yevropa fanining asoschilari bo‘lgan birinchi olimlar ham edilar. Qadimgilarning o‘zlari Tolisni «birinchi riyozidon» (matematik), «birinchi munajjim», «birinchi fizik» deb atar edilar. Bobillik munajjimlarning ilgarigi kashfiyotlaridan foydalanib, Tolis (Fales) eramizdan oldingi 585 yilda yuz berishi mumkin bo‘lgan quyosh tutilishini oldindan bashorat qilgan edi. U birinchi bo‘lib bir necha asosiy geometrik teoremallarni isbot qildi, iste’molga sirkul va burchak o‘lchovchi asbobni kiritdi. Fales ( er .av 624-547

6Apeyron abadiy va cheksiz javhar bo‘lib, sifat jihatdan uni to‘rt tabiiy hodisaning birortasiga bog‘lab bo‘lmaydi va shu bilan birga u doimiy harakatdadir. Uzluksiz harakat jarayonida apeyrondan qarama- qarshi ibtidolar bo‘lgan issiqlik va sovuqlik, quruqlik va namlik va shunga o‘xshashlar ajralib chiqadi. Анаксимен (эрамиздан олдинги 588-525 йиллар) ҳавони ҳамма нарсанинг асоси деб тушунган. Ҳаво қуюқлашса сув, янада қуюқлашса ер, тош ва бошқа моддий жисмлар вужудга келади, агар ҳаво сийраклашса олов вужудга келади, деб ишонтиришга ҳаракат қилган. Anaksimen

7Элейликлар – элей фалсафа мактаби намоёндалари, эрамиздан аввалги VI-V асрларда қадимги Элей ҳозирги даврдаги Италия ҳудудида яшаганлар. Бу мактабнинг машҳур файласуфлари Асосий қарашлари Парменид; Элейлик Зенон; Самослик Мелисс Билиш муаммоларини ўрганганлар; Ҳиссий билиш ва олий руҳий билишни ажратадилар (фикр); Монизм тарафдори бўлганлар-турли ҳодисаларнинг ягона бошланғич асосдан пайдо бўлганлигини тан оладилар; Барча нарсалар ғояларнинг моддий ифодаси деб ҳисоблаганлар (идеализмнинг бошловчилари бўлганлар).

Zenon aporiyalari

9Эфеслик Гераклит. (милоддан аввал VI асрнинг иккинчи ярим – V асрнинг 1 ярми)-йирик қадимги Юнон файласуфи-фалсафий йўналиши асосчиси. Дастлаб мантиқий мактабга тегишли бўлган Асосий қарашлари Оламнинг бошланғич асосини олов деб ҳисоблаган; Қарама-қаршиликлар бирлиги ва кураши қонунини яратган-диалектиканинг асосий қонуни (Гераклитнинг муҳим фалсафий кашфиётларидан); Бутун олам доимий ҳаракат ва ўзгаришда деб ҳисоблаган (ариқдан оққан сувга икки марта оёқ босиб бўлмайди); Табиатдаги моддаларнинг алмашинуви ва тарихнинг даврийлиги тарафдори бўлган; Оламнинг нисбийлигини тан олган. (денгиз суви инсон учун ифлос, балиқ учун эса тоза, турли вазиятларда инсоннинг айнан бир хил хатти ҳаракати ҳам яхши ҳам ёмон бўлиши мумкин); Барча нарсалар Дунёвий Ақл билан эгалланади; Инсон ва олам руҳининг моддийлигини тан олган; Ҳар қандай жараёнларнинг харакатлантирувчи кучи «кураш»; «уриш (кураш) барча нарсанинг отаси ва онасидир».

Geraklit olamning abadiyligi va genezisi • Olov o'zgaruvchan dunyoning o’zgarmas elementidir. • Dunyo abadiy, lekin o'zgarmas emas: unda hamma narsa oqadi, hamma narsa o'zgaradi va hatto siz bir daryoga ikki marta qadam bosa olmaysiz. • Hamma narsa qarama-qarshiliklarning kurashi orqali yuzaga keladi.Ammo bu kurash betartiblikni keltirib chiqarmaydi, balki oqilona tamoyilga bo'ysunadigan tartibli • kosmos - logos.

11Пифогор – (милоддан аввалги V аср)-катта софистларнинг таниқли вакили Хусусиятлари Пифогор фалсафасининг асосий ғоялари Ўзининг фалсафий қарашини Пифогор шундай ифодалайди «Инсон барча мавжуд нарсаларнинг мавжуд бўлганлиги, мавжуд бўлмаган нарсаларнинг мавжуд бўлмаганлиги учун меёридир». Инсон онгидан ташқарида ҳеч нарсанинг бўлиши мумкин эмас; Пифогор замондошларидан бири борлиқ ва билишнинг нисбийлиги ҳақидаги фикрни баён этувчи «иккиёқламали нутқ» асарининг муаллифи деб эътироф қилинади. («Касаллик касал учун ёмон, шифокор эса яхши»; «ўлим ўлаётган киши учун ёмон, бироқ гўрков ва мурдашуй учун яхши») инсонни ҳар қандай вазиятда ютуққа эришишга чорлайди. Ҳеч нарса мутлақликка даъвогар бўла олмайди; Инсон учун бугун нима яхши бўлса, демак у ҳақиқатан ҳам ҳозир ёмон ва зарарлидир; Агар эртага бугун яхши нарса ёмон бўлса, демак у ҳақиқатан ҳам ҳозир ёмон ва зарарлидир; бизни ўраб турган барча нарсалар инсоннинг ҳиссий идрокига боғлиқ («Соғлом одам учун ширин нарса, касал одам учун аччиқдир»); Ўз даврига нисбатан Пифогорнинг Худоларга нисбатан муносабати ҳам инқилобийдир. «Худолар ҳақида мен ҳеч нарса билмайман, чунки жуда ҳам кўп нарса уларни билишга тўсқинлик қилади»,-масала ниҳоятда мураккаб, инсон умри эса ниҳоятда қисқа. Бизни ўраб турган олам нисбий; Объектив (ҳақиқий) билимга эга бўлиш мумкин эмас;

Pifagor tablisasi Bobildan Pifagor nisbatlar haqidagi ta'limotni olib keldi: arifmetik, geometrik, garmonik va "eng mukammal", ya'ni musiqiy. U har qanday ikkita raqam va ularning o'rtacha arifmetik qiymati o'rtasidagi nisbat qonunini ishlab chiqdi. Pifagor fazo qonunlarini yaqindan o'rgangan. U birinchi bo'lib Oy va Quyoshning ko'rinadigan kundalik harakati zohiriy harakat, bu haqiqiy bo'lishi mumkin emas degan fikrga kelgan. Ushbu optik illyuziyaning sababi Yerning o'zi harakatidir. Yer sharsimon shaklga ega, xuddi boshqa barcha sayyoralar, shu jumladan Quyosh va Oy, oddiy sababga ko'ra u harakat uchun eng mukammal shakldir.

13Пифогорчилар - қадимги юнон файласуфи ва математиги Пифогор тарафдолраи ва издошлари (Милоддан аввалги VI асрнинг 2-ярми-V аср бошлари). Асосий қарашлари Барча нарсаларнинг бошланғич асоси сонлар деб ҳисоблаганлар (воқеликдаги барча нарсаларни ва воқеаларни сонларга боғлаш ва сонлар ёрдамида ўлчаш мумкин); Оламни сонлар орқали билишни ҳимоя қилганлар (сонлар орқали билишни ҳиссий идрок орқали билиш деб билганлар); Бирликни барча нарсаларнинг майда зарраси деб ҳисоблаганлар; Оламнинг диалектик бирлигини кўрсатувчи «протокатегорияларни» ажратишга ҳаракат қилганлар (тоқ-жуфт, ёруғ-қоронғу, тўғри-қийшиқ, ўнг- сўл ва ҳ.к.).

Ushbu optik illyuziyaning sababi Yerning o'zi harakatidir. Yer sharsimon shaklga ega, xuddi boshqa barcha sayyoralar, shu jumladan Quyosh va Oy, oddiy sababga ko'ra, bu harakat uchun eng mukammal shakldir. Pifagor birinchilardan boʻlib musiqa va matematika oʻrtasidagi aloqani oʻrnatdi: u tovush haqidagi taʼlimotni yaratdi, tovushning falsafiy va matematik tomonlarini oʻrgandi, musiqani astronomiya bilan bogʻlashga harakat qildi. Pifagor maxsus asbob - monokord yordamida intervallarni o'rgandi va alohida tovushlar orasidagi matematik munosabatlarni kashf etdi.

Pifagor aforizmlari Faqat keyin sizni xafa qilmaydigan va sizni tavba qilishga majburlamaydigan narsani qiling. Hech qachon bilmaganingizni qilmang, balki bilishingiz kerak bo'lgan hamma narsani o'rganing, shunda siz tinch hayot kechirasiz. Yo sukut saqla, yoki sukutdan qimmatroq narsani ayt.

• Sofistlar maktabi Arastuning yozishicha, eramizdan avvalgi V asrning ikkinchi yarmida Suqrot davrida tabiatni o`rganish to`xtagan. Faylasuflar "etos" (yunoncha - odat, axloq, xarakter, demak, axloq) va "logos" - insonning o'zini, uning boshqa odamlar (jamiyat) bilan munosabatlarini va insondagi eng muhim narsani o'rganishga murojaat qilishdi. - uning "ongi", bu birinchi navbatda so'zda, odamning gapirish va fikrlash qobiliyatida namoyon bo'ladi. Bu "insonga burilish", falsafadagi antropologik inqilob sofistlar tomonidan amalga oshirildi. Pul evaziga notiqlik o'rgatgan odamlar (ya'ni, birinchi o'qituvchilar, advakatlar) "sofistlar" deb nomlangan. Umuman olganda, yunoncha "sofist" so'zi usta, mohir, ixtirochi, donishmand, "donolik o'qituvchisi" degan ma'noni anglatadi. Shunday qilib, "sofist" - bu, birinchi navbatda, bilimdon, topqir va boshqalarga ta'lim berishga qodir insonlarga nisbatan ishlatilgan. Biroq, keyinchalik Platon va Aristotel bu so'zga salbiy ma'no berishdi - behudalik va "aqlli" deb o'ylashlari uchun safsata sotuvchilar kishilar deb qarashgan/. "Sofistika haqiqiy donolik emas, zohiriy donolikdir" (Aristotel).

Bu salbiy ma'no sofistlarning axloqiy, diniy va siyosiy qarashlarning sub'ektivligi va nisbiyligini kashf etganligi bilan bog'liq. Ular har qanday qat'iy e'tiqodlarini yo'qotdilar va o'zlarining bilimlari va kashfiyotlaridan xudbin maqsadlarda foydalanish imkoniyatiga ega bo'lishdi. Ko'plab "sofizmlar" (to'qimachilik, ayyorlik) sofistlarning "qo'ng'iroq kartalari" ga aylandi: "Qopilgan", "Olomon", "Uy", "Yolg'onchi", "Shoxli" va boshqalar. "Barcha Kritliklar yolg'onchi!" - dedi Kritlik.

"INSON HAMMA NARSANING O'lchovidir" Yangi, sofistik tamoyilning asosiy pozitsiyasi Protagorning tezislarida ifodalangan: "Inson hamma narsaning o'lchovidir: mavjud - mavjud bo'lganligida va mavjud emasligi - ularning yo'qligida". U Delfidagi Apollon ibodatxonasi peshtoqiga yozilgan. Boshqacha qilib aytganda: ob'ektiv "holat" yo'q, ob'ektiv va universal "haqiqat" yo'q.

19 Qadimgi mutafakkirlar bahs haqiqatni oydinlashtirishda muhim rol o'ynashini aniqlaganlar. Qadimgi yunon olimlari dialektik suhbatlar va sofistik bahslarni ajratib ko'rsatib har xil turdagi dialoglarni aniqladilar. Eristika - bu bahslashish san'ati bo'lib, unda dushmanni mag'lub etish uchun mo'ljallangan har qanday usullar qo'llaniladi.

• “ Butun dunyo tarixiy shaxsi" Uning ta'siri "to'g'ridan-to'g'ri bizning davrimizga qadar va uzoq kelajakka cho'ziladi" (F. Nitsshe). Gegel Sokratni "jahon tarixiy shaxs" deb ataydi. Aynan Sokrat Nitsshe uchun "nazariy odam" ning birinchi timsoli edi. Uning hayoti va, bundan tashqari, o'lim "ilm instinkti" va insonning aqli, tafakkuri va mantig'ining kuchiga mustahkam ishonchga asoslangan edi. Bilimning asosiy vazifasi o'z-o'zini bilishdir: "o'zingizni biling", o'zingizni "umuman shaxs" sifatida bilish, ya'ni axloqiy, ijtimoiy ahamiyatga ega. Bilish insonning asosiy maqsadi va qobiliyatidir, chunki u bilish jarayonida umuminsoniy haqiqatlarga, ezgulik va go'zallik, ezgulik va baxtni bilishga keladi. Bu falsafaning maqsadi. Sokrat (er avv. 469—399)

21Суқрот cофистикага алоқадор файласуфлардан бири. Хусусиятлари Суқрот фаолиятининг тарихий аҳамияти Суқрот йирик фалсафий асарларни яратмаган бўлсада, тарихга буюк колемист, (баҳсга чорловчи) донишманд, файласуф-педагог сифатида ном қолдирган. Билимни тарқатишга, фуқароларнинг маърифатли бўлишга хайриҳоҳ бўлган; Суқрот яратган ва қўллаган асосий метод «майевтика» номини олди. Унинг моҳияти шундаки, мантиқий усуллар, қарши саволлар ёрдамида суҳбатдошни ҳақиқатни мустақил топишга йўналтириш. Инсониятнинг азалий муаммолари яхшилик ва ёмонлик, муҳаббат, ҳалоллик ва шу кабиларга жавоб излаган; Суқрот ўз фалсафасини ва маърифий ишларини майдонларда халқ орасида очиқ мулоқот тарзида олиб борган диалог мавзулари ўз даврининг долзарб муаммолари ҳатто ҳозирги кунда ҳам аҳамиятини йўқотмаган, яхшилик; ёмонлик; муҳаббат; бахт; ҳалоллик ва шу кабилар бўлган. Ҳозирги замонда кенг қўлланиладиган «майевтика» методини яратган; Ҳақиқатга эришишнинг диалектик методини яратди-уни эркин баҳсда эгаллаш мумкинлигини исботлаган; Ўз ишининг давомчилари шогирдларини тарбиялади (масалан, Платон) қатор «Суқрот мактаблари» бошида турган.

22 Sokratning g'oyalari 1. Munosib hayot kechirish uchun ongli yashash kerak. Qanday yashayotganim haqida o'zimga hisob bermasdan kundan-kunga yashash noloyiq. 2. Haqiqat har birimizda - yulduzlar tartibida emas, otalar ahdida va ko'pchilikning fikrida emas. Shuning uchun hech kim hayot haqidagi haqiqiy bilimlarni o'rgata olmaydi, unga faqat o'z harakatlari bilan erishish mumkin. 3. O‘z-o‘zini bilishning ichki dushmani bor, bu kibr. Ko'pincha odam haqiqatni bilishiga ishonadi, garchi aslida u faqat sub'ektiv fikrini himoya qilsa. Odamlar tinmay adolat, mardlik, go‘zallik haqida gapirib, uning nimaligini bilmay turib, ularni hayotda muhim va qadrli deb bilishadi. Ma’lum bo‘lishicha, ular o‘z so‘zlari yoki harakatlarini anglamay, xuddi tushdagidek yashaydilar. Bu uyqudan aqlni uyg'otish va o'z hayotiga ongli munosabatda bo'lishni targ'ib qilish faylasufning vazifasidir.

1. “Ezgulik bu bilimdir”. Umumiy qabul qilingan fikrga ko'ra, insonning axloqiy fazilatlari uning bilimiga bevosita bog'liq emas: ikkita oliy ma'lumotga ega bo'lish va hali ham axloqiy jihatdan juda rivojlanmagan bo'lishi mumkin. Lekin Sokratda kasbiy bilim, tashqi olam haqidagi bilim emas, balki insonning o‘zi haqidagi bilimi, uning axloqiy mohiyati tushuniladi. Sokratning mashhur axloqiy paradokslari Fazilat har bir mavjudotni komillikka yetaklovchi narsadir, ya'ni uni bo'lishi kerak bo'lgan narsaga aylantiradi. Insonning mohiyati uning aqlli ruhidir. Savol shundaki, aqlli ruhni nima mukammalroq qilishi mumkin? Bilim. Odamlar boylik, kuch va salomatlikni qadrlaydilar, ulardan oqilona foydalanmaslik ularni qashshoqlik, bo'ysunish va kasallikdan ham kattaroq yovuzlikka olib kelishini o'ylamaydi. Ma’lum bo‘lishicha, boylik, kuch va salomatlikning o‘zi ham yaxshilik ham, yomonlik ham emas. Biz ularga oqilona yoki asossiz munosabatda bo'lishimizga qarab ular u yoki bu bo'ladi. Demak, fazilat - bu bilim , ya'ni o'zini bilish, insonga oqilona tanlov qilish imkonini beradi.

2. "Hech kim ataylab yomonlik qilmaydi." Bir qarashda, bu sog'lom fikrga zid keladi: odamlar qasddan boshqalarga zarar keltiradigan harakatlar qilmaydimi? Ammo Sokrat shunday deb ta'kidlaydi. Agar biror kishi yomonlik qilsa, johillikdan qiladi. Inson, uning tabiati shunday, har doim o'zi uchun eng yaxshisini tanlaydi. Va buning uchun uni ayblay olmaysiz - u shunday qurilgan. Shunday ekan, inson yomonlik qilsa, uni yomonlik uchun emas, balki o‘z manfaati uchun, ya’ni o‘zi tushungan yaxshilik uchun qiladi. Agar u o'zining yaxshiligini to'g'ri tushunganida, hech qanday yomonlik qilmagan bo'lardi. Bu shuni anglatadiki, gap insonning o'zining asl yaxshiligi nima ekanligini tushunmasligida, ya'ni jaholatda. Sokratning o'zi bu paradokslar, ya'ni asl fikrlar ekanligiga qo'shilmaydi. Uning so‘zlariga ko‘ra, har bir insonning ruhi hozirgi fikrlar asirligidan ozod bo‘lsa, ana shu haqiqatlarga erishadi.Insonning fikrdan bilimga o'tish yo'liga dialektika deyiladi.

Sokratning o’limi Sokrat Afina hukumatiga qarshi chiqdi va u o'limga hukm qilindi. U uni surgunga o'zgartirishni so'rashi mumkin edi va haqoratli so'rov hakamlarni qoniqtirgan bo'lardi. Biroq, Sokrat allaqachon o'z tanlovini amalga oshirdi: u o'zini kamsitishni xohlamaydi. Ammo "agar siz hayotning ma'nosini izlamasangiz, nima uchun yashashingiz kerak?" - deb xitob qiladi u. Sorkat qonxo‘r zaharini ichib, so‘nggi nafasigacha shogirdlari bilan suhbatlashishda davom etdi va ularga ilm yetkazish asnosida hayotni tark etdi.

Bir kishi Sokratdan so'radi: - Do'stingiz siz haqingizda nima deganini bilasizmi? - Kutib turing, dedi Sokrat uni to'xtatib, - avval aytmoqchi bo'lganlaringizni uchta elakdan o'tkazing. - Uch elakmi? - Biror narsa aytishdan oldin, uni uch marta elakdan o'tkazish kerak. Avval haqiqat elakidan. Bu haqiqat ekanligiga ishonchingiz komilmi? - Yo'q, endigina eshitdim."Demak, siz bu haqiqatmi yoki yo'qmi, bilmaysiz. - Keyin biz ikkinchi elakdan - mehribonlik elakidan o'tamiz. Do'stim haqida yaxshi narsa aytmoqchimisiz?- Yo'q, aksincha.- Demak, - deb davom etdi Sokrat, - siz u haqida yomon gap aytasiz, lekin bu haqiqat ekanligiga ham ishonchingiz komil emas. - Keling, uchinchi elakni - foyda elakini sinab ko'raylik. Haqiqatan ham siz aytgan gaplarni eshitishim kerakmi?- Yo'q, bu kerak emas. - "Demak, - dedi Sokrat, - siz aytmoqchi bo'lgan narsada hech qanday haqiqat, na mehr va na foyda yo'q". - Nega gaplashasan? Uch elak usuli masal

• Aflotun Gretsiyaning Afina shahrida aristokratik oilada tug'ilgan; uning otasining oilasi, afsonaga ko'ra, Attikaning so'nggi qiroli Kodrga borib taqalsa, onasining ajdodi Afina islohotchisi Solon edi. Sokrat bilan uchrashgunga qadar Aflotun falsafaga qiziqmagan, u tragediyalar, komediyalar, epigrammalar yozgan, rasm chizishni yaxshi ko'rardi. 20 yoshida Platon Sokrat bilan uchrashdi va bu voqea uning hayotini tubdan o'zgartirdi. Va ustozining o'limi uning uchun ikki tomonlama zarba bo'ldi: ruhiy ustoz va do'stni yo'qotish va maqsadni yo'qotish. 28 yoshli yigitcha bunday nohaqlik qanday sodir bo‘lishini tushunolmasdi: haqiqat va insoniylik tantanasiga targ‘ibot qilishi kerak bo‘lgan davlat va jamiyat insonni birdan-bir orzu qilgan buyuk donishmandni yo‘q qildi. Sokrat vafotidan keyin Aflotun Afinani 12 yilga tark etdi. U Misr, Janubiy Italiya va Sitsiliya bo'ylab sayohat qilgan. er. av 387 yilda 40 yoshida Platon Afinaga qaytib keldi. Bu yerda u akademiya qahramoniga bag'ishlangan gimnaziya yonida joylashgan bog'li uy sotib oldi va u erda 900 yil davomida mavjud bo'lgan maktab - Akademiyani ochdi. Akademiyaga kiraverishda “Bu yerga geometriyani bilmagan hech kim kirmasin” degan yozuv bor edi. Matematikaga yuksak baho Platonning falsafiy qarashlari bilan belgilandi: u matematikani o'rganish ideal haqiqatlarni bilish yo'lidagi muhim qadam deb hisoblardi.Платон (мил авв 427-347)

28Платон қадимги Юнонистоннинг йирик файласуфи, Суқротнинг шогирди ўз мактаби-Академиясининг асосчиси. Хусусиятлари Платон -ўзидан кейин бири «Суқрот Апологияси», «Парменид», «Горгий», «Федон», «Давлат» қонунлар каби йирик фалсафий асарларини қолдирган биринчи қадимги юнон файласуфи.Платоннинг аксарият асарлари диалог баҳс шаклида ёзилган. Моддий нарсалар ўзгарувчан ва аслида умуман мавжуд эмас; Олам (нарсалар олами) вақтинча ўзгарувчан ва аслида умуман мавжуд эмас;Фақат соф ғоягина реал мавжуд (эйдос);Соф (танасиз) ғоялар ҳақиқий, абадий ва доимий; Ҳар қандай мавжуд, шунчаки нарса ҳақидаги бошланғич ғоя (эйдос)нинг моддий инъикосидир (масалан отлар туғиладилар ва ҳалок бўладилар, бироқ улар абадий ва ўзгармас от ғоясининг намоён бўлишигина халос);

29Платон гносеологияси Мадомики модий олам «ғоя»лар оламининг инъикоси бўлар экан, унда билиш предмети энг аввало соф ғоя бўлиши керак; « Соф ғоя» ни ҳиссий қабуллаш орқали билиш мумкин эмас (бу турдаги билиш бизга ҳақиқий билимни эмас, балки фақат фикрни бериши мумкин);«Соф ғоя» ни фақат ақл ёрдамида олиш маънавий фаолият натижасида билиш мумкин; Олий маънавий фаолият билан фақат маълумотли интелектуаллар, файла-суфлар шуғулланиши мумкин, демак фақат уларгина «соф ғоя» ни кўриши ва англаши мумкин

Eidos tushunarli mavjudot sifatida Гносеологическое обоснование идеализма Oq qorni ko'rish mumkin, suvning iliqligini teginish orqali sezish mumkin, lekin oppoqlik, issiqlik kabi hislar bilan sezilmaydi - oqlik va iliqlik g'oyalarini faqat tasavvur qilish mumkin. Ammo bu fikrlar bizga qayerdan va qanday keladi?

Aflotunning "G'or haqidagi afsonasi" uning allegoriyasi bo'lib, faylasuf o'z nazariyalarini tushuntirish uchun foydalanadi (“Davlat" asari, 7-bob). Afsonaning boshlanishi sahnaning tavsifi: "g'orga o'xshash yer osti uyi". U erda kuchli kishanlarda odamlar borki, ular yorug'lik tomon burilishga yoki atrofga qarashga imkon bermaydi. Bu odamlar faqat oldida turgan narsani ko'rishadi. Ular olovdan va u beradigan yorug'likdan uzoqda. Yaqin atrofda devor bor, uning orqasida boshqa erkin odamlar turli xil narsalarni: haykallar, uy-ro'zg'or va hashamatli narsalarni ko'tarib yurishadi. G'or asiri bo'lgan odamlar ob'ektlarning o'zlarini emas, balki faqat soyalarini ko'radilar. Platonning "G'or haqidagi afsona" Ularni tekshiradi, ism qo'yadi, lekin ularning haqiqiy ko'rinishi, rangi, ob'ektlarning mohiyati ularga etib bo'lmaydi. Xuddi shunday, ular eshitishi mumkin bo'lgan tovushlarni kishanga qamalgan odamlar noto'g'ri soyalarga bog'laydilar. Ular haqiqiy ob'ektlarni emas, balki faqat soyalarni va ular haqidagi tasavvurlarini ko'rishadi.

1) Cheklash. G'or insonning ko'rinishini va aqliy faoliyatini cheklaydi. G'or inson bilimi uchun asos sifatida. Agar mahbus chegaradan tashqariga chiqsa, ulardagi asoslar o'zgarmaydi va u endi qabul qilinmaydi. G'orning o'zi o'zini halokatdan himoya qilganga o'xshaydi. Agar uning ichidagi odamlar quyosh nurini ko'rganlarida edi, ular qorong'ulikdan chiqish uchun hamma narsani berishgan bo'lar edi. Ammo g‘or bu nurni ulardan to‘sadi, yolg‘iz payg‘ambarlarga ishonch yo‘q. 2) G'or davlatga o'xshaydi. Bahsli fikr. Platonning o'zi hech qachon uning tasvirlarini bunday idrok etishni ta'kidlamagan. Lekin, ehtimol, u maktabi va talabalari uchun qo'rqardi. Omma oldida aytilgan bunday g'oyalar unga jiddiy zarar etkazishi mumkin. Shuning uchun Platon bu asarga "G'or haqidagi afsona" ni qo'yib, "Davlat" ni yaratdi. G'or tasvirining ma'nosi:

33Атомистлар –ушбу фалсафа мактаби намоёндалари (Демокрит, Левкипп) оламнинг бошланғич асоси майда заррачалар-атомлардир деб ҳисоблаганлар. (Фалсафада Демокрит йўналиши Платоннинг йўналишига қарама - қаршидир). Демокрит таълимотининг асоси Бутун моддий олам атомлардан ташкил топган; Атом-майда зарра, «оламнинг бошланғич асоси»; Атом бўлинмас (бу ғоя фақат бизнинг замондошларимиз томонидан инкор қилинган); Атомлар турли ҳажмга (энг майда, энг йирик) турли шаклга эга (эгри, қалқонсимон, айлана, узунчоқ ва ҳ.к.). Атомлар орасида бўшлиқ билан тўлдирилган макон мавжуд; Атомлар абадий ҳаракатда; Атомлар хаосда ҳаракат қилади; нарсалар, тирик организмларда мавжуд бўлади, бўлинади, сўнгра бу атомлардан янги тирик организмлар ва моддий олам предметлари пайдо бўлади; Атомларни ҳиссий билиш орқали «кўриш» мумкин эмас.

34Арасту - (эрамиздан олдинги 384-322) буюк юнон файласуфи. Арасту устози Афлотуннинг ғоялар дунёси тўғpисидаги қарашларига эътироз билдирган Унингча ғоя албатта бор, мавжуддир. Ғоялар, ҳатто нарсалар ва ҳодисалардаги жараёнлар учун сабаб бўлади. Ғоя, фикр, тушунча нарса ёки ҳодисаларнинг ўзида мавжуд бўлиши керак. Ғоя (тушунча)лар нарсаларга хос бўлган жиҳaтларнинг умумийлигини акс эттиради. Ҳар бир нарса ёки ҳодиса конкрет "шакл" ва "мазмун"га эга. Нарсаларнинг шакли ана шу нарса ёки ҳодисанинг моҳиятини белгилайди. Масалан, мисдан ясaлган шарни олайлик, унинг шарсимон (думалоқ,)лиги шакл бўлиб, мазмуни унинг мисдан ясалганлигидир.

35. Apacту фикрича: биринчидан, - олам ягона. У руҳий ҳамда моддийдир. Шу билан бирга реал мавжуддир иккинчидан, - реал мавжуд дунёнинг нарсалари ва ҳодисаларининг моҳиятини нариги, Ғoялар дунёсини ўрганиш орқали эмас, оламнинг ўзини ўрганиш орқали англаб олишимиз мумкин учинчидан, - билиш жараёнининг объекти қилиб мавҳум, абстракт схемаларнигина эмас, балки нарсалар ва жараёнларнинг ўзини қўйишимиз керак. Ана шундагина илм-фан реал нарсаларни ўрганиши орқали маълум маъно касб этади

36Эллинизм қадимги юнон фалсафасининг учинчи даври, қадимги Римдаги ижтимоий-фалсафий фикрлар билан бoғлиқ ҳолда ўрганилиши зарур Лекин митраизм ижтимоий базасининг торлиги, ғоявий асосларнинг етарлича шакллантирилмаганлиги боис, IV аср ўрталарига келиб христиан мафкурасидан мағлубиятга учради.Рим империясининг Яқин Шарқдаги маданий марказларни босиб олиш ҳисобига ўз ҳудудларини кенгайтириши Рим салтанатидаги маънавий муҳитнинг ўзгаришига олиб келди. Рим жамияти ўз идеалларини ўзи босиб олган тобе халқларнинг маънавий муҳитидан излай бошлади. Унда дастлаб эрамизнинг иккинчи асрида зардўштийликнинг алоҳида бир кўриниши бўлган митраизм кенг тарқалди.

37Хулоса: Қадимги Шарқ ва Ғарб фалсафаси мазкур дунё маданиятининг ўзаги ҳисобланади, Ғарб ва Шарқ маънавий цивилизациясининг қиёфасини белгилайди. Фалсафа қадимги дунёнинг барча маънавий қадриятлари: санъат ва дин, ахлоқ ва эстетик тафаккур, ҳуқуқ ва сиёсат, педагогика ва фанни қамраб олган. Шарқ маънавий цивилизацияси шахснинг борлиғига, унинг ўзликни англаш туйғусига ва моддий дунёдан узоқлашиш орқали ўзини ўзи камол топтиришига мурожаат этиш руҳи билан суғорилган бўлиб, бу Шарқ халқларининг турмуш тарзида ва маданий қадриятларни ўзлаштириш усулларида ўз аксини топган Ғарб маънавий цивилизацияси ўзгаришларга, ҳақиқатнинг тагига етиш йўлидаги изланишларга очиқ бўлган. Бу изланишлар турли, шу жумладан атеистик, интеллектуал ва амалий йўналишларда кечган. Умуман олганда қадимги дунё фалсафаси кейинги даврлардаги фалсафий тафаккур ва маданиятга, кишилик жамиятининг ривожланишига улкан таъсир кўрсатган.

O'xshashlar

Оntоlоgiya – bоrliq fаlsаfаsi

Hоzirgi dаvr fаlsаfаsi

Fаlsаfiy tafakkur tarixi. Sharq falsafasi

Fаlsаfа va uning jamiyat hayotidagi roli

Fаlsаfа fаnining prеdmеti, mаzmuni vа jаmiyatdаgi rоli