Қурилиш жараёнининг атроф-муҳитга таъсири - Ekologiya - Slaydlar

Қурилиш жараёнининг атроф-муҳитга таъсири

Yuklangan vaqt:

04.09.2024

Ko'chirishlar soni:

0

Hajmi:

10095.494140625 KB

Ko'chirib olish

Қурилиш жараёнининг атроф-муҳитга таъсири Режа: 1. Қурилиш жараёнидаги талаблар. 2. Қурилиш жараёнининг атроф-муҳитга таъсирини камайтириш. 3. Қурилиш тизимлари ва техногенези тўғрисида асосий тушунчалар.

ХIХ аср бошларида ер шарида 750 шаҳар бўлган бўлиб, 1950 йилда уларнинг сони 276000 дан ошиб кетди. Шаҳарларда аҳолининг яшаши 1950 йилда 30% ва 2015 йилда эса 50-70% кўпайиши кузатилган. Қурилиш экологиясида лойиҳалаштириш, қурилиш ва қурилиш объектларини фойдаланишда экологик қарорларни илмий асосда амалиётда қўлланилиши талаб этилади.

Қурилиш – моддий ишлаб чиқаришнинг йирик тармоқларидан бири бўлиб, турли мақсадлардаги бино ва иншоотларни қуриш ва қайтадан таъмирлаш, фойдаланиладиган ҳудуд билан бирга қурилаётган бино ва иншоотлар кенг маънода яратувчанлик жараёнидир.

Тугалланган ва фойдаланишга топшириш учун тайёрланган ишлаб чиқариш корхоналари, турар-жойлар, жамоат бинолари, иншоотлар ва бошқа объектлар қурилиш маҳсулотлари ҳисобланади. Дунё бўйлаб жуда кўп иншоотларнинг табиий шароитини ҳисобга олмасдан қурилиши натижасида, бир неча фалокатларнинг рўй бериши, айрим иншоотларнинг эса табиатга кучли салбий таъсири оқибатида қатор экологик муаммоларнинг юзага келиши лойиҳаларнинг экологик экспертизадан ўтказиш шартлигини белгилаб берди.

Ўзбекистон Республикасида ўтган асрнинг 90-йилларидан бошлаб, йирик иншоот ва объектларнинг лойиҳалари экологик экспертизадан ўтказила бошланди. Қурилишда экологик жиҳат атроф муҳит сифатли ҳолатини ошириш, уни муҳофаза қилиш, соғломлаштириш ва ўзгартириш билан боғлиқ. Бунда техник прогресснинг салбий оқибатларини бартараф этиш – инсон турмуш тарзи маҳсулотларининг атроф- муҳитга салбий таъсири ва унинг табиий ресурсларини сарф қилишга йўл қўймаслик, шунингдек, инсон турмуш тарзи учун қулай шароитлар яратиб бериш вазифалари ҳал қилинади.

- Шаҳарнинг архитектуравий кўриниши ва шаҳарсозлик композициясини ривожлантириш, режалаштиришнинг асосий тарихий шаклланган элементларининг босқичма-босқич ривожланиши асосида шаклланган ўзига хослигини сақлаб қолиш, силуэт ҳамда қурилмалар панорамаси, шаҳарнинг асосий элементлари орасида композицион алоқаларни ўрнатиш, ривожлаётган шаҳарсозлик композициясига тарихий ансамллар, архитектура ёдгорликлари, фон қурилмаларни киритишга йўналтирилган.

Худудлардаги эски биноларни бузиш ва тозалаш қўшимча ҳаражатларни талаб этиши сабабли мавжуд объектларни бузиш ва улар ўрнида янги мажмуаларни қуриш иқтисодий томондан ҳар доим ҳам оқланмайди. Саноат зоналаридаги мавжуд объектларни қайта қуриш анча тежамли бўлиб, иқтисодий афзалроқдир. Мисол учун, олдинги цех биноларининг реорганизациясининг мос келувчи турларидан бирини танлашда – у ерда музей, кўргазма ёки концерт залини ташкил этиш, атроф худудини эса кўкаламзорлаштириш мақсадга мувофиқдир.

Шу сабабдан саноат худудларини таъмирлаш – шаҳарсозликни ривожлантиришдаги истиқболли йўналишлардан бири. Реновация реконструкциядан фарқли ўлароқ, – саноат объектларини, уларнинг функционал белгиланишини ўзгартирган ҳолда, қайта қуришнинг шаҳар шароитларида энг қулай шаклидир ва янги қурилишга қараганда анча тежамлидир. У мавжуд биноларнинг 90 фоизидан қайта фойдаланиш имкониятини беради.

Рекультивация (лот . re – ҳаракатнинг қайталанишини ёки янгиланишни англатади; cultivo – ишлов бераман, етиштираман) –инсон фаолияти натижасида зарар етказилган, бузилган ер ва сув ҳавзаларини экологик ва иқтисодий тиклаш ҳамда атроф муҳитни яхшилаш бўйича олиб бориладиган тадбирлар мажмуаси. Ерларнинг бузилиши – фойдали ер қазилмаларни қазиб олиш, геологик тадқиқодлар, қидирув, қурилиш ишларини олиб бориш натижасида ер қатламининг, тупроқнинг гидрологик ҳолатини бузилишига, техноген рельефнинг ҳосил бўлишига олиб келувчи жараёндир.

Ер майдонларининг етишмаслик шароитида кўпгина лойиҳалари шаҳар таркибини янгилаш, унинг нафақат меъморий кўринишини, балки шу билан бирга ижтимоий даражасини ўзгартириш имконини ҳам беради. Агарда шаҳар майдонини қайта ташкил этилса, транспорт билан боғлиқ бўлан кўпгина муаммоларни ҳал этиш, янги йўлларни, кўприкларни, ҳиёбон ва шаҳардаги сув ҳавзалари ва каналлари қирғоқларини қуриш учун имкониятлар яратиш мумкин бўлади. Авваллари шаҳарликлар учун берк бўлган майдонлар эса, аксинча, гавжум зоналарга айланади.

Бизнинг цивилизация қудратли мухандислик ва техник инфраструктрага эга бўлган замонавий шаҳар яратди. Шаҳарларнинг турли-туман кўринишлари мавжуд: узоқ тарихга эга бўлган кичик аҳоли яшаш жойларидан бошлаб то ХХ асрда пайдо бўлган йирик мегаполисларгача. Ҳозирги кунда шаҳарларда планетамиз аҳолисининг ярми истиқомат қилади. Бир томондан шаҳарда асосий замонавий техниканинг барча ютуқлари, илмий, таълим ва маданий марказлар мужассамлашган бўлса, иккинчи томондан – унда ҳароба маҳаллалар , ахлатхоналар ва шу каби ижтимоий таранглик манбалари ҳам йўқ эмас. Шаҳарлар цивилизациянинг ривожланиш манбаи бўлибгина қолмай, шу билан бирга улар атроф муҳитнинг – бузилишининг ҳам асосий сабабчисидир.

Замонавий шаҳарлар ютуқлар билан бирга иқтисод, экология, ижтимоий ва бошқа соҳаларда қатор муаммоларни ҳам келтириб чиқарадилар. Шаҳарларнинг иқтисодий муаммолари моддий, молиявий, иш жойлари ва шу хилдаги бошқа заҳираларнинг етишмаслиги билан боғлиқдир. Экологик муаммолар – худудларнинг етишмаслиги, атмосферанинг ифлосланиши, сув заҳираларининг ифлосланиши, ер остики ва устки қопламининг бузилиши билан боғлиқ.

Ижтимоий муаммолар эса қуйидагилардан ташкил топади: одамларнинг ва антропоген омилларнинг бир ерда ҳаддан зиёд тўпланиши, ҳаётий эҳтиёжларни қондириш учун катта моддий ҳаражатларнинг талаб этилиши; транспортга кўп вақт ва маблағ сарф этилиши; рекреацион заҳираларнинг етишмаслиги, инсон рухиятининг доимо юқори босим остида бўлиши ва бошқа муаммолар.

Шаҳарсозлик ўзига хос кенг қамровли мазмунга эга. Шаҳарсозлик - аҳоли яшаш жойлари ва аҳолини жойлаштириш системасининг урбанизациялашган муҳити шаклланишида комплекс ва кўп томонлама ишлаб чиқувчи жараён ҳисобланади. У ишлаб чиқариш кучларини жойлаштириш билан боғлиқ бўлган аҳоли яшаш жойларини ташкил қилиш муаммолари, ҳамда аҳоли турмуш тарзи билан боғлиқ бўлган турар-жойларни яратиш масалаларини ҳам ўз ичига олади.

Шаҳар - бу моддий ва маънавий маданият дурдоналари яратилиб келинган тараққиёт намунасидир. Бошқача қилиб айтганда «Шаҳар» тушунчаси бизнинг ҳаётимиз, ҳамда ўраб турган дунёнинг ҳамма томонларини ўзларида акс эттирувчи жуда кўп белгиларни ўз ичига олиши керак.

Шаҳарга таъриф беришда турли мамлакатларда турлича мезонлардан фойдаланилади. Аҳоли сони, аҳоли ёки қурилиш зичлиги, аҳолининг кўпчилиги банд бўлган меҳнат тури, шаҳарнинг тарихан шаклланган мавқеи, маъмурий функциялар ва бошқа мезонлар ёки уларнинг қўшилмалари билан белгиланади.. Ўзбекистонда эса пастки чегара 5-12 минг кишини ташкил этади. Бошқа мамлакатларда шаҳар тушунчаси мезонлари қонунларда кўзда тутилган.

Масалан: Россияда у ёки бу аҳоли яшаш жойини шаҳар тоифасига киритиш учун аҳолиси энг камида 12 минг кишини ташкил этиши керак, шу билан бир қаторда аҳолисининг 75% дан кўпроғи қишлоқ хўжалигидан бошқа иш билан машғул бўлиши шарт. Данияда шаҳар деб аҳолиси 250 кишидан ортиқ бўлган аҳоли яшаш жойига айтилади.

Узбекистонда шахарларни лойихалаш турар-жой бинолари ва саноат корхоналарини санитария-гигиена ораликларини таъминлаган, кулай транспорт алоқаларини ташкил килган холда узаро максадга мувофик жойлаштириш тамойилига асосланади. Шаҳарсозлик - бу ижтимоий-иқтисодий, санитария-гигиеник, техник-қурилиш, транспорт ва архитектура-бадиий масалаларни биргалиқда ҳал қилувчи шаҳар ҳамда аҳоли яшаш жойларини режалаштириш, шунингдек, қуриш назарияси ва амалиёти киради.

Ижтимоий-иқтисодий масала шаҳар ва қишлоқ ривожланишининг келажагини, табиий ва ҳудудий ресурслардан иқтисодий самарали фойдаланишни, аҳолининг ўсишини, аҳолига оптимал маданий-маиший хизмат кўрсатишни ташкил қилишни ҳисобга олган ҳолда аҳоли жойлашуви тизимини танлашда ҳал қилинади.

Санитария-гигиеник масалалар аҳоли ҳаёти учун соғлом шароит яратиш, саноат ва аҳоли яшаш туманлари орасида санитария-ҳимоя қисмини белгилаш, кўкаламзорлаштириш, тупроқнинг, ҳавонинг ва сувнинг (сув ҳавзаларининг) ифлосланишига ва шовқинга қарши курашни назарда тутади. Иссиқ иқлимли туманларда ташқи муҳитнинг оптимал микроиқлимини яратиш, қуёшдан сақловчи қурилмаларни ўрнатиш, биноларни зарурий йўналишда жойлаштириш, инсоляция, ҳудудларни қуритиш ёки ободонлаштириш ҳамда фойдали шамол йўналишидан фойдаланиш масалалари ҳал этилади.

Техникавий қурилиш масалалари аҳоли яшаш жойлари қурилиши учун танланган ҳудудларнинг муҳандисона-геологик шароитларини ўрганиш, қурилиш техникасининг даражаси ва замонавий воситаларини аниқлаш, транспорт ва пиёдалар алоқаларининг рационал тизимини ҳал этиш, ҳудудларни муҳандисона тайёрлаш ва муҳандисона ободонлаштириш (ичимлик суви етказиш, оқава сувлар ўтказгич, иссиқ сув, совуқ сув, газ ва электр таъминоти ва бошқалар) ва ҳоказоларни ҳал қилиш билан боғлиқдир.

Урбанизация (франс.-урбанисатион, ингл-урбанизатион, лот.-урбанус — шахарга мансуб, шахар) — жамият хаётида шахарлар ролининг ортиб бориши; ишлаб чикарувчи кучларнинг жойлашуви, ахолининг ижтимоий, демографик таркиби, турмуш тарзи ва маданиятидаги узгаришлар билан боглик. Урбанизация — тариxий ривожланиш асосида шаклланган жамият боскичлари ва худудий мехнат таксимоти натижасида содир булган куп киррали географик, ижтимоий-иктисодий ва демографик жараёндир.

Унинг торроқ доирадаги демографик статистик тушунчаси дунёда, алохида худудларда, мамлакатларда шахарларнинг (айникса, катта шахарларнинг) ва шахар ахолиси салмогининг купайиб боришини англатади. Урбанизация ишлаб чикариш кучларининг ривожланиши ва тупланиши, ижтимоий алокалар шакллари, шахар турмуш тарзининг ахоли яшаш жойларининг барча томонларига ёйилиши билан боғлик булган купқиррали, кенг (яъни бутун дунёни камраб олган) ижтимоий-иктисодий жараён.

Йирик ва катта шаҳарлардаги атмосферада 10 марта кўп аэрозоллар ва 25 марта кўп газ бўлади Бунда 60-70% газ билан заҳарланишни автомобил транспорти беради. Ҳаво ҳаракатининг камайиши натижасида иссиқ ҳаво тўплами шаҳар атмосферасининг 250-400 м қатламларини эгалламоқда, ҳарорат кескинлиги 5-6  С га етиши мумкин. Бунинг натижасида ҳавонинг юқори даражадаги ифлосланиши, туман ва смоглар пайдо бўлади.

Шаҳарлар бир одам ҳисобига қишлоқ ҳудудларига нисбатан 10 марта кўп сув истеъмол қилмоқда, сув ҳавзаларининг ифлосланиши эса фожеавий даражаларга етмоқда. Оқава сувлар сарфи бир одамга суткасига 1м.кв.га етмоқда. Шунинг учун, йирик ва катта шаҳарларнинг деярли барчаси сув ресурслари танқислигига дуч келишмоқда ва кўплари сувни узоқ манбалардан олишмоқда.

Шаҳарлар тармоғининг ривожланиши республиканинг фақатгина саноати ривожланган туманларида, шунингдек, қишлоқ жойларида ҳам кичик даражадаги аҳоли жойларини юқорироғига ўтиши орқали, қишлоқ жойларни шаҳарлар ёки шаҳар типидаги посёлкаларга айланиши орқали ҳам юз берди. Республика шаҳарлари сонининг тез ўсишига улардаги аҳоли сони минимал фоизининг 10 мингдан 7 мингга камайтирилганининг ҳам натижаси бўлди. Янги шаҳарлар пайдо бўлиши асосан қишлоқ жойларни, авваламбор туман марказларини ўзгартириш ҳисобига бўлди.

Бундай ўзгаришларнинг катта шаҳарлар тармоғини ривожлантиришдаги ижобий аҳамиятини қайд этган ҳолда, таъкидлаш керакки, бунда тегишли шаҳар ташкилий асос шаклланишига, шаҳар аҳолисига маданий-маиший хизмат кўрсатиш даражасини оширишга етарли даражада аҳамият берилмади. Бу «шаҳар ҳаёт тарзи» нинг янада кенгроқ ёйилишига, хозирги замон урбанизациясининг асосий масалаларидан бирини ечишга ёрдам берган бўларди.

Аҳоли яшайдиган ҳудуд: бунда турар-жой туманлари, кичик туман лар, аҳолига маданий-маиший хизмат кўрсатиш муассасалари, маъмурий жамоат ташкилотлари, кўкаламзорлар, умумфойдаланади ган спорт иншоотлари, кўчалар ва майдонлар, зарарсиз бўлган а йрим саноат ташкилотлари, омборхоналар, ташқи транспорт қурилмалари ва заҳира ҳудудлари жойлашади.

«Ekologik xavfsizlik muammosi allaqachonlar milliy va mintaqaviy doiradan chiqib, butun insoniyatning umumiy muammosiga aylangan. Tabiat va inson o`zaro muayyan qonuniyatlar asosida munosabatda bo`ladi. Bu qonuniyatlarning buzilishi o`nglab bo`lmas ekologik falokatlarga olib kеladi» Atrof muhitni muhofaza qilish inson yashash faoliyatini ta'minlashga qaratilgan qator davlat va jamiyat tadbirlaridan iborat bo`lib, tabiat, inson va jamiyat o`rtasidagi o`zaro aloqadorlik muammosi abadiy muammolardan biri hisoblanadi. Insoniyatni qurshab turgan tabiatni, haqiqatdan ham, onaga taqoslash mumkin. Chunki u butun tirik mavjudotlarni hayotbaxsh nafasi bilan ta'minlab turadi, to`ydiradi, kiyintiradi va, albatta, ardoqlaydi. Texnogenez - bu madaniyat va texnologiyaning rivojlanish jarayoni bo'lib, uni inson muhitidagi o'zgarishlar keltirib chiqaradi

Insonning ma'naviy, iqtisodiy, jismoniy, lozim bo`lsa, aqliy hayoti bеvosita tabiat musaffoligi bilan chambarchas bog`liq. Jamiyat taraqiyotining barcha bosqichlarida inson tabiatga turlicha ta'sir ko`rsatgan, natijada insonning atrof muhitga bo`lgan munosabati ham shunga mos ravishda o`zgarib borgan. Ibtidoiy jamoa davrida odam tabiatga sеzilarli darajada ta'sir ko`rsata olmadi, chunki u hali ong nuqtai nazardan to`la takomillashmagan, mukammal ish va ov qurollariga ega emas, sanoat, ishlab chiqarish shakllanmagan edi.

Sinfiy jamiyat ya'ni quldorlik va fеodalizm jamiyatida ov va ish qurollarining takomillashuvi, odamlarning tabaqalashuvi, aholi sonining o`sishi, xususiy mulkchilikning paydo bo`lishi va davlatchilikning shakllanishi bilan insonning tabiatga ta'sir doirasi ham kеngaya bordi.Sanoatning jadal rivojlanishi, avtotransport vositalarining ildam ko`payishi, urbanizatsiya va aholi sonining kеskin ortishi, qishloq xo`jaligi, ishlab chiqarishning kimyolashtirilishi kabi holatlar tabiiy boyliklardan foydalanish ko`lamining kеskin ortishiga sabab bo`ldi.

Oqibatda atrof-muhitga, o`simlik va hayvonot olamiga, tuproqning holatiga, suv havzalariga, atmosfеra havosiga, dеngiz va okеanlarga, yеr osti suvlarining tabiiy aylanishiga o`z salbiy ta'sirini ko`rsatmasdan qolmadi, ya'ni sayyoramizning gidrologik aylanma harakatiga jiddiy ta'sir ko`rsatdi. Kapitalizm va hozirgi rivojlangan jamiyatda fan-tеxnika taraqiyotining eng yuqori cho`qiga ko`tarilishi bilan sanoat ishlab chiqarishining jadal rivojlanishi, qishloq xo`jaligining misli ko`rilmagan darajada kеngayishi, insoniyatning bir asrda 6 barobarga ko`payishi oqibatida tabiiy zaxiralardan mе'yoridan ortiqcha foydalanilishi, o`rni kеlganda shuni aytish lozimki, insoniyat tabiat qonuniyatlarini bilmasliklari yoki bilsalarda, uni nazar-pisand qilmasliklari oqibatida, tabiat boyliklaridan noqonuniy foydalanishlari natijasida insonning atrof-muhitga salbiy ta'siri juda yuqori darajaga yеtdi.

Sanoatning jadal rivojlanishi, avtotransport vositalarining ildam ko`payishi, urbanizatsiya va aholi sonining kеskin ortishi, qishloq xo`jaligi, ishlab chiqarishning kimyolashtirilishi kabi holatlar tabiiy boyliklardan foydalanish ko`lamining kеskin ortishiga sabab bo`ldi. Tabiatga qo`pol va takabburlarcha munosabatda bo`lishga yo`l qo`yib bo`lmaydi. Bunday munosabatni tabiat kеchirmaydi. Inson – tabiatning “xo`jayini” dеgan soxta sotsialistik mafkuraviy da'vo, ayniqsa, Markaziy Osiyo mintaqasida ko`plab odamlar, bir qancha xalqlar va millatlarning hayoti uchun fojiaga aylandi. Ularning qirilib kеtishi, gеnofondning yo`q bo`lib kеtish yoqasiga kеltirib qo`ydi». Afsuski, bu jarayonlar O`zbеkistonni ham chеtlab o`tmadi. Mutaxassislarning baholashiga ko`ra juda murakkab, aytish mumkinki, xavfli vaziyat vujudga kеlmoqda

Hozirgi rivojlangan jamiyatdagi mahalliy, mintaqaviy, umumbashariy ekologik muammolar Insoniyat tarixida tabiat, jamiyat va inson orasidagi munosabatlar misli ko`rilmagan darajada tеz rivojlandi. Buning asosiy sababi: 1. Insoniyat juda tеz ko`paydi. Bir asrda 1 miliaardan 6 mlyardga yеtdi. 2. Yer osti yеr usti qazilma boyliklaridan foydalanish o`zining eng so`ngi nuqtasiga yеtdi. 3. Sanoat ishlab chiqarish tеz rivojlandi. 4. Aholi yashash shoroitini yaxshilash maqsadida yangi-yangi qishloq va shaharlar, ko`cha va hiyobonlar qurildi. 5. Qishloq xo`jaligini rivojlantirish maqsadida dashtlar, yaylovlar, bog`lar, tog` va tog` oldi hududlar ham qishloq- xo`jaligi ekin maydonlariga aylantirildi. 6. Yer, suv, o`rmon, yеr osti va yеr usti qazilma boyliklaridan pala-partish foydalanildi. Oqibatda bularning hammasi birlashib inson bilan tabiat orasidagi munosabatlarning tubdan o`zgarishiga sabab bo`ldi.

Qurilish-atrof muhitga zarar yetkazayotgan asosiy faktorlardan biri. Chunki qurilish jarayoni ham litosfera, ham atmosfera va gidrosferaga ta’sir qiladi. Hozirgi davrda inson tomonidan amalga oshirilayotgan qurilish ishlari planetaning biotsenozlariga tobora ko’proq ta’sir ko’rsatmoqda. Oldingi davrlarda tashqi muhitga faqat insonning xo’jalik va sanoat faoliyati ta’sir ko’rsatgan bo’lsa,bugungi kunda esa bu faktorlar sirasiga yangi territoriyalarning barpo etilishi kirmoqda. Oxirgi o’n yil ichida aholi nisbatan zich joylashgan va agrar yaxshi rivojlangan mamlakatlarda jadal urbanizatsiya jarayoni ketmoqda. Bularga misol qilib Xitoy va Hindiston davlatlarini olishimiz mumkin. Albatta, qurilish jarayonlari ko’proq quruq kontinental tabiat zonalarining biotsenoziga ta’sir o’tkazadi. Lekin shunga qaramay bunday jarayonlar gidrosfera, shu bilan birga okean va dengizlar biotiga ham ta’sir o’tkazmay qolmaydi.

Oxirgi paytlarda butun jahonda ekologiyaning buzilishi va atrof- muhitni muhofaza qilish haqida turli munozaralar olib borilmoqda. Bu o’ta dolzarb mavzu bo’lib, “Holatni yaxshilash uchun qanday choralar ko’rilishi kerak?” degan savolga hali hanuz jo’yali javob topilganicha yo’q. Shuning uchun xam biz atrof muhit va unga yetkazilayotgan zararga befarq bo’lmasligimiz, yuzaga chiqayotgan muammolarni esa bartaraf etishimiz lozim. Tabiatga daryolarda qurilgan gidrotexnik inshootlar ham katta ta’sir ko’rsatadi. To’g’onlar, gidrotexnik inshootlar va suv omborlari suzib kelayotan baliqlarga halaqit qiladi. Har qanday qurilish jarayoni qirg’oq yonida amalga oshirilar ekan , suv havzalarni turli sanoat chiqindilari bilan iflosantirib gidrosferaga katta ta’sir ko’rsatiladi.

Bu faktorni ham albatta e’tiborga olish zarur, ammo bu faktorni odatda ekologiyaning umumiy zaxarlanishi hisobiga kiritib qaraladi: kimyoviy moddalar, sanoat chiqindilari, neft maxsulotlari. Katta gidrotexnik inshootlar sirasiga kema yuruvchi kanallar kiradi. Ularning ichida eng kattalari Panama va Suet kanallari hisoblanib— Atlantika okeanini Tinch va Hind okeanlari bilan bog’lab turadi. Bu kanallarning qurilish jarayonida biosferaga yetkazilgan an’anaviy zarardan tashqari yana bir omilni ham inobatga olishimiz zarur. Suet kanali ishga tushirilgandan so’ng gidrobiontlarning ko’p qismi Qizil dengizdan O’rta yer dengiziga ko’chib o’tishga majbur bo’lgani holda bu faktor biotsenozlarga qo’shimcha bosim o’tkazdi va bu yoki u populyatsiyalarning yo’q bo’lishiga sabab bo’lishi mumkin. Qurilish va gidrotexnik ishlar ochiq daryo akvatoriyalarida ham amalga oshiriladi. Ularning qatoriga neft quvurlarini, gaz quvurlarini, kontinentlar aro tarmoqlarni qo’shish mumkin. Bunday faoliyat davomida suv tubidagi faunaga tiklab bo’lmas zarar yetadi. Neft va gaz konlarini geologik qidiruv ishlari ham tabiatga ma’lum bir tarzda zarar yetkazadi.

Bundan tashqari, atmosferani zararlantiruvchi omillardan yana biri – asfalt- betonning tayyorlanishidir. Uning tayyorlanish vaqtida atmosferaga nafaqat chang, balki, ohak, qora quyuq moddalar, uglerod va oltingugurt oksidlari, bundan tashqari, radionuklidlar va og’ir metallar ham ajralib chiqadi. Bu esa atrof- muhit holatiga o’ta negativ holda ta’sir ko’rsatadi. Endi esa qurilish jarayonining gidrosferaga ta’sirini ko’rib chiqsak. Suv yordamida ishlaydigan sanoat korxonalarining eng kattalarining ichida temirbeton ishlab chiqaruvchi zavodlar, tsement zavodlari, gipsolit va chinni buyumlar ishlab chiqaruvchi korxonalar va zavodlarni ko’rsatishimiz mumkin. Suv ko’p miqdorda qurilish jarayonida tuproqni zichlash va qotirish maqsadlarida ishlatiladi. Bundan tashqari, suv ekosistemasiga negativ tarzda qurilish maydonlaridan suvga oquvchi chqindilar ham katta ta’sir ko’rsatadi. Bunday chiqindilar suvga suv ostida qurilayotgan binolar va boshqa gidrotexnik inshootlardan tushadi. Bunday holat karyerlarni quritishda, tonnellar, chuqur qurilish tog’oralarida uchraydi.

. Kimyoviy tozalash ishlari uchun ifloslantiruvchilar va tuproqa tushgan suyuq shisha, bitum va shunga o’xshash qoldiqli suyuqliklarning reaksiyaga kirishishidan foydalaniladi. Natijada u yoki bu ifloslantiruvchilar uchun o’ziga xos ekran- baryer vujudga keladi. Biologik tozalash usullari ham juda effektiv hisoblanib, ifloslantiruvchilarni mikroorganizmlar, o’simliklar, zamburug’lar yordamida yo’q qilinadi. Bunday paytda qurilish jarayoni natijasida akvatoriy qismida biotsenoz butunlay yo’q bo’lib ketadi. Bularga sabab: beton quyilishi, tayanch va yog’och qoziqoyoqlarning o’rnatilishi, dambalar qurilishi va hokazolar kiradi. Shunga o’xshash qurilish jarayonlari ma’lum hududlarda yoki yetarlicha katta territoriyalarda gidrobiontlarning butunlay yo’q bo’lib ketishiga olib keladi. Natijada suv qatlamida yashovchi barcha jonzotlarning yemak bazasi kesilib qoladi.

O’z navbatida bu suv qatlamida yashovchi jonzotlarining boshqa yerga ko’chishiga yoki yo’q bo’lib ketishiga sabab bo’lishi mumkin. To’g’ri rejalash ta’sirga tabiatning landshaftlariga o’tkazilayotgan to’g’ridan to’g’ri ta’sir va ularning qisman yo’q qilinishni tugatadi. Bunga o’xshash holatlarni biz har qanday gidrotexnik qurilish jarayonida kuzatishimiz mumkin. Masalan: ko’prik qurilishi, plotina, mol, tunnel o’rnatilishi va suvosti kommunikatsiyalari (gaz-neft quvurlari, aloqa kabellari ) shular jumlasidandir. Bino va inshootlar qurilishi jarayonida asosiy duch kelinadigan muammolar sirasiga qurilish jarayonida uchraydigan bir necha turli xil faktorlarning vujudga kelib shakllangan atrof – muhitga yetkazadigan zarari kiradi. Katta shaharlarda bunday atrof- muhit obyektlariga boshqa turli bino va inshootlar, havo basseyni, suv basseyni, shu hududda yashovchi aholi, shakllangan gidrologik rejimga ega bo’lgan gruntlar, flora va fauna kiradi.

Qurilish texnologik dokumentlarni tayyorlashda va u yoki bu qurilish texnologiyalaridan foydalanishda quyidagi shartlarni hisobga olish zarur: qurilish – montaj ishlarining deyarli barchasida hamroh bo’luvchi shovqin foni; atrofdagi bino- inshootlar va gruntga o’tkaziladigan dinamik ta’sir; turli xil fraksiyalarning atmosferaga ko’tariluvchi chang zarrachalari va ichki yonish dvigatellaridan chiquvchi zaxarli gazlar; katta hajmda ishlab chiqariladigan qurilish chiqindilari; hududdagi suv yo’llariga oqadigan iflos suvlar (shu qatorda toksinli suvlar); geologik shartlar va gidrologik rejim butunligining buzilishi. Yuqorida ko’rsatilgan faktorlarning ta’sirini kamaytirish maqsadida qurilish texnologiyalarini ishlab chiqish jarayonida texnik choralar ko’riladi va bu chora- tadbirlar ishlab chiqarish ishlarining proektlarida o’z ifodasini topadi. Qurilish maydonida shovqinlilik darajasini pasaytirish maqsadida eng kam shovqinlilik xarakteristikasiga ega bo’lgan mexanizmlar va mashinalar ishga tushiriladi.

Kichik mexanizatsiya elektrosimga ulanadi. Eng ko’p shovqinli ishlar uchun vaqtinchalik taqiqlar joriy qilinadi (kechqurungi ish taqiqlanadi), portlatish ishlari faqat kunduz kuni olib boriladi. Mexanizmlar va mashinalarning dinamik ta’sirini kamaytirish maqsadida vibroizolyatorlar va vibroso’ndiruvchilar (виброгасители)dan foydalaniladi. Ularning ichida eng zamonaviysi – bu rulonli ko’p qavatli vibroizolyatsion materiallar bo’lib, bino xujrasining tashqi tomonidan yerga va devorlariga o’rnatiladi. Shunda vibroizolyatsion material ham vertikal ham gorizontal dinamik vibratsiyalarni ushlab qoladi. O’rtacha va kichik fraksiyalardan ajralib chiqadigan qum zarrachalarining atmosferaga otilib chiqishi – nazorat qilish mushkul bo’lgan parametrdir. Qum zarrachalari eng ko’p miqdorda binoni bezash ishlari, ya’ni, shpatlyovka, tekislash, bo’yash va hokazolar paytida ajralib chiqadi. Shuning uchun qurilish maydoniga oldindan bo’yalgan maxsulotlar va asboblarni keltirilganda, atmosferaga ajralib chiquvchi qum zarrachalari miqdorini kamaytirish mumkin bo’ladi.

xulosa • Qurilish sanoatining atrof- muhitga yetkazayotgan ulkan zararini bartaraf qilish muammosining zamonaviy yechimlaridan biri qurilish maydonlaridagi chiqindilarni utilizatsiya qilishni ko’zda tutadi. Bu yechim qurilish chiqindilarini saralash va qayta foydalanish bo’yicha bir necha variantlarni o’z ichiga oladi. Qurilish chiqindiarini saralash ishlari qurilish sanoati ma’naviyatini kuchaytiradi, birvarakayiga qurilish chiqindilari saqlanadigan joylar hisobiga tabiat ifloslanishining oldini oladi. Saralash qurilish chiqindilarining ayta ishlanishiga muhit yaratadi. Qurilish ashyolaridan ularni to’liq qayta ishlamay turib foydalanish materiallarni tejalishiga asos bo’ladi va shu hisobda chiqindilarning umumiy miqdorini kamaytiradi. Bu variant binolarning rekonstruksiyasida va restavratsiyasida alohida aktual. Shu bilan birga, saralangan chiqindilarni qayta ishlash varianti ham mavjud. Bu variantning bitta kamchiligi shundaki- bunda qo’shimcha energetik va transport xarajatlar ko’zda tutiladi. Qurilish chiqindilarining boshqa materialga aylanishidagi qayta ishlanishi jarayonida ko’p zaxarli moddalar ajralib chiqadi. O’z o’rnida uchinchi variantni ham ko’rib o’tish kerak. Bu— yog’och, sintetik homashyolar va hokazolarni yondirish jarayonidir. Yondirish jarayonida issiq energiya ajralib chiqadi va undan ham foydalanish mumkin.

Xulosa o’rnida shuni aytishim mumkinki, yuqorida ko’rsatilgan choralar ekosistemamizni saqlab qolish uchun ko’rilishi mumkin bo’lgan yagona chora- tadbirlar emas. Muhimi, ularni bilish emas balki, hayotda qo’llay olishdir. Qurilish ishlarida ekologik toza texnologiyalardan foydalanish zarur, ammo bu endi alohida masala. Atrof muhitga yetkazilayotgan zararni hammamiz birdek qabul qilib shu muammoni bartaraf etishga kirishishimiz lozim toki bu olam tabiat va hayvonot boyliklarimiz kelajak avlodga ziyonsiz yetib borsin.

O'xshashlar

Ифлосланишлар ва уларнинг атроф-муҳитга таъсири

Чорвачилик ва паррандачиликнинг атроф мухит тозалигига таъсири

Атроф-муҳит мониторингги

Транспорт ва атроф муҳит

Атроф мухит компонентларининг ўзаро боғлиқлиги