Табиат ва жамият ўртасидаги муносабатлар - Ekologiya - Slaydlar

Табиат ва жамият ўртасидаги муносабатлар

Yuklangan vaqt:

23.09.2019

Ko'chirishlar soni:

0

Hajmi:

1610.79296875 KB

Ko'chirib olish

МАВЗУ: Табиат ва жамият ўртасидаги муносабатлар

Tabiatni asrash o’z qo’limizda!!!

Режа : 1.Табиат билан инсон ўртасидаги муаммо. 2. Экологик мухитнинг инсон саломатлигига таъсири. 3. Соғлом яшаш ва турмуш тарзини шакиллантириш муоммолари. 4. Демографик муаммолар.

Tabiat qo’yniga marhamat !

 Инсон ўзининг пайдо бўлиши, эволюцион тараққиёт йўлини босиб ўтиши жараёнида ўз яшаш мухитининг сифат кўрсатгичига таъсир этиб келган. Лекин саноат ва бошқа сохалар ишлаб чиқаришнинг ривожланиши, унинг бу хилда кўрсатадиган таъсирини ниҳоятда кучайтириб юборди.  Дарҳақиқат, ишлаб чиқариш ва цивилизациянинг ривожланиши ҳаёт учун зарур бўлган компонентлар – ҳаво, сув ва тупроқни ифлослантиради.Бу компонентлардан ҳамма тирик организмлар, шунингдек одам организмига ҳам тана учун тамоман ёт бўлган зарарли моддалар кўп кириб келади. Уларнинг баъзилари одамларнинг ғашига тегувчи, бошқалари заҳарловчи (токсик) ва яна бошқалари мутаген ва канцероген таъсирларга эга бўлади.  Инсон саломатлиги тараққиётини таъминлаш ва унинг умрини узайтириш муоммолари фан сўнгги босқичга ўтган сари амалий антропоэкология талқинида ўз ечимига эга бўлаверади. Оддийроқ фикр юритиб, инсон саломатлигини таъминлаш ва умрини узайтириш нималарга боғлиқ эканлигини аниқлашга ҳаракат қилинса, самарали тарзда озиқланиш, атроф-муҳитнинг салбий таъсирларидан химояланиш ва маълум тизимга кириб келган турмуш тарзини кескин ўзгартирмаслик лозим эканлигига ишонч ҳосил қилиш мумкин.

 Бинобарин, саломатлик деганда, одамнинг биологик, психологик ва ижтимоий нуқтаи назардан ўзини фаол ва ўта фаол тарзда намоён қилишининг оптимал ҳолати тушинилади. Бундай ҳолат одам организмининг ички ва ташқи ҳолатларига, шунингдек унинг умри давомида дуч келадиган хилма хил ўзгарувчан шароитларга боғлиқ тарзда ўзгариб туради, яъни ёш болаларда, вояга етганларда, қарияларда, жисмоний ёки ақлий мехнат билан машғул бўлган хилма –хил кўринишларда намоён бўлади. Таниқли инглиз файласуфи Томас Карлейл «Соғлом инсон табиатнинг энг қимматбаҳо асаридир» деб эътироф этган эди.  Сўнгги ўн йиллар давомида ташқи муҳитнинг (ҳаво, сув, тупроқ ва бошқа) ифлосланиши туфайли юрак томир, жигар – буйрак, ошқозон – ичак, ўпка, қон – асаб,аллергия ва бепуштлтк касалликларининг кўпайиши кўзга яққол ташлана бошлади. Шунинг учун ҳозирги кунда мухит мухофазаси – давр муаммоси бўлиб, инсоният олдига жуда катта ва мураккаб масалаларни кўндаланг қилиб қўймоқда.  Ҳозирги кунда табиат билан инсон ўртасида, жамият билан мухит ўртасидаги муаммо ечимини кутаётган тугунлардан бири ҳисобланади. Бу тугунларни ечганда асосий муаммолардан бири антропоген фактор томонидан экологик омиллардан ҳаддан ташқари мантиқсиз фойдаланиши натижасида, табиатнинг кескин даражада қашшоқланишига, тупроқ хосилдорлигининг пасайиб кетишига, экин майдонининг ишдан чиқишга, хавода ҳаёт учун ҳавфли бўлган заҳарли моддаларнинг ортиб боришига, қишлоқ хўжалик махсулотлари таркибида инсон организмини хасталантирувчи моддаларнинг кўпайишига олиб келади.

 табиатнинг кескин даражада қашшоқланишига, тупроқ хосилдорлигининг пасайиб кетишига, экин майдонининг ишдан чиқишга, хавода ҳаёт учун ҳавфли бўлган заҳарли моддаларнинг ортиб боришига, қишлоқ хўжалик махсулотлари таркибида инсон организмини хасталантирувчи моддаларнинг кўпайишига олиб келади.  Иккинчи муаммолардан бири саноат чиқиндилари ҳамма жойда ҳавони, дарё ва кўлларни, сув ҳавзаларини ва тупроқни ифлослантириб тирик организм ва кишилар соғлиғига катта зарар келтирмоқда.Ўзбекистон ҳукумати атроф мухитни мухофаза қилишга, экология нормаларини тадбиқ этишга йўналтирилган дастурни амалга ошириш ва одамларда бебаҳо бойлик бўлган ўз соғлиғини сақлашга тўғри ва масьулиятли муносабатда бўлиш, соғлом турмуш тарзини олиб бориш, ўз ҳаёт фаолиятини оқилона ташкил қилиш,зарарли одатлардан воз кечиш,соғлом бўлишга,жисмоний ва руҳий жиҳатдан уйғун камол топишга катта аҳамият бермоқда.  Ҳозирги кунда табиий муҳит муҳофазаси давр муаммосидир. Бу муаммолар ичида инсон билан ташқи муҳит ўртасидаги ўзаро муносабат жуда муҳим ва асосий ўринни эгаллайди.  Инсонларинг онгида, тафаккурида соғлом турмуш тарзи ҳақида тушунчаларни шакллантириш муҳим масаладир.Чунки, одамда соғлом яшаш тарзини шакллантириш учун унинг бу борадаги фикрий ва руҳий дунёқарашини мужассамлаштириш, унинг ички манавий оламини пайдо қилиш зарур. Шу маънавиий холат унинг ташқи муҳитга бўлган муносабатида, кундалик турмуш ва ҳаёт тарзида намоён бўлади

 Ибн Сино: « Одамнинг саломатлиги ташқи шароит билан чамбарчас боғланган» деганида минг бор ҳақ эди. У 1000 йил олдин «сув ва хавонинг тозалиги инсон организмига соғлиқ келтирувчи, мувозанатни ушлаб турувчи омилдир, улар ифлосланганда турли касал чақирўвчи сабабга айланиб қолади» деган эди. Алломанинг бу фикрини исботи сифатида «Оролқум» чўлларидан минглаб тонна чанг-тўзонлар, қум ва заррали тузларнинг узоқ худудларга учаётганлиги ва бошқа туманларни ифлослантириб, турли хил касалликларни кўпайтириб бораётганини айтиш мумкин. Аллома атроф мухит омиллари тупроқ сув, хаво ўртасида ўзаро боғлиқлик борлиги тўғрисида сўз юритиб, ўзаро «экологик бирлик» ғоясини ҳам илгари сурган.  Инсон ташқи атроф-муҳитнинг турли хил шароитларига мослашибгина қолмай балки уни актив равишда ўзгартириб ўзига мослаштиради хам. Бунда атроф мухитда организм учун нима фойдали нима зарарли, муҳитнинг қандай ўзгаришлари одам учун қулай, қандайлари эса ноқулай эканлигини билиш зарур. 

 Организмга таъсир этиш характерига кўра атроф мухит омиллари уч гурухга бўлинади. Биринчи гурухни соғлиқ учун мутлоқ зарарли омиллар (факторлар) ташкил этади: турли хил кассаликларни қўзғатувчилар (бактерия, вирус, замбуруғлар, заҳарли ва зарарли модалар ва бирикмалар хаводаги чанг)  Иккинчи гуруҳга мутлоқ фойдали омиллар киради. Масалан, тоза ҳаво, тупроқ ва сув. Учинчи гуруҳга одам улардан қандай фойдаланишига кўра, ҳам фойдали, ҳам зарарли омиллар киради. Масалан организмнинг нормал фаолияти учун, қуёш нурлари зарур, аммо улардан меъёрида фойдаланилмаса, соқлиққа зарар етказади. Табиат тоза ҳаво, сув қуёш билан доимий равишда мулоқотда бўлиш одамга соғлиқни мустаҳкамлашга ва кассалликларга чидамли бўлишга ёрдам беради.  Саломатлик эл бойлиги, юрт қудрати инсон кўрки, бахт саодатидир. Одамнинг ақлий салоҳияти, мехнат имкониятлари, турмуш фаровонлиги мана шу мезон билан ўлчанади. Биз соғлом авлодни тарбиялаб, вояга етказишимиз керак, соғлом киши деганда фақат жисмоний соғломликни эмас, балки шарқона ахлоқ одоб ва умум башарий ғоялар рухида камол топган инсонни тушинамиз!

 Бу ғояни давом эттириб И.Каримов – «Ёшларимиз қалбида соғлом ҳаёт тарзига интилишни миллий ва умуминсоний қадриятларга хурмат – эхтиром туйғуларини болалик пайтидан бошлаб шакллантиришимиз зарур деб таъкидлаган эди».  Атмосфера ҳавоси, тупроқ, сувнинг ифлосланиши инсон маънавий камолатига, рухий покизалигига, жисмоний бақувватлигига, ирсият палагига ҳам салбий таъсир кўрсатади. Жаҳон соғлиқни сақлаш ташкилоти маълумотларга кўра, 80 % касалликлар экологик ночор ахвол оқибатида пайдо бўлмоқда. Буларнинг барчаси инсоннинг ўзига ирсиятига таъсир этмай қолмайди.  Инсон фақатгина вақтида овқатланиш, кунига 7-8 соат ухлаш, спиртли ичимлик ичмаслик, чекмаслик ҳисобга ўз умрини 11 йилга узайтириши мумкин экан.  Узоқ умр кўриш, сихат – саломатлик ва бахтли саодатли бўлиш инсоннинг ўз қўлида. Табиийки одамларни, шу жумладан болаларни қандай ташқи экологик мухит ўраб тургани муҳимдир. Масалан сўнгги ўн йилликларда сайёрада юз бераётган салбий жараёнлар иқлим ўзгаришига, аниқроғи об-ҳаво исишига сабаб бўлмоқда.  Нуфузли халқаро ташкилотлар ва институтлар маълумотиларига кўра, иқлим ўзгариши, улар табиийми ёки сунъийми хар хил касалликлар ва эпидемиялар тарқалишига шароит яратар экан.

 Атмосфера ҳавоси, тупроқ, сувнинг ифлосланиши инсон маънавий камолатига, рухий покизалигига, жисмоний бақувватлигига, ирсият палагига ҳам салбий таъсир кўрсатади. Жаҳон соғлиқни сақлаш ташкилоти маълумотларга кўра, 80 % касалликлар экологик ночор ахвол оқибатида пайдо бўлмоқда. Буларнинг барчаси инсоннинг ўзига ирсиятига таъсир этмай қолмайди.  Инсон фақатгина вақтида овқатланиш, кунига 7-8 соат ухлаш, спиртли ичимлик ичмаслик, чекмаслик ҳисобга ўз умрини 11 йилга узайтириши мумкин экан.  Узоқ умр кўриш, сихат – саломатлик ва бахтли саодатли бўлиш инсоннинг ўз қўлида. Табиийки одамларни, шу жумладан болаларни қандай ташқи экологик мухит ўраб тургани муҳимдир. Масалан сўнгги ўн йилликларда сайёрада юз бераётган салбий жараёнлар иқлим ўзгаришига, аниқроғи об-ҳаво исишига сабаб бўлмоқда.  Нуфузли халқаро ташкилотлар ва институтлар маълумотиларига кўра, иқлим ўзгариши, улар табиийми ёки сунъийми хар хил касалликлар ва эпидемиялар тарқалишига шароит яратар экан.  Энди ёш болаларда кўпроқ учрайдиган озиқ – овқат махсулотларидан заҳарланиш ҳақида; нитратлар – азот кислота тузлари одатда полиз ва сабзавотларда кўплаб ишлатилиши натижасида инсонлар ҳар-хил касалликларга дучор бўлишади.

 Ҳозирги вақтда Самарқанд шаҳрининг ҳавоси чанг, азот, олтингугурт,углерод оксидлари, фторли водород, хлорли водород, ва бошқа турли зарарли чиқитлар билан ифлосланмоқда.  Айрим зарарли моддаларнинг инсонга таьсирини кўриб чиқайлик: Ҳавонинг олтингугурт гази таьсирида ифлосланиши одамнинг нафас олиш, кўриш, эшитиш аьзолари касалликларини кучайтиради.  Азот оксидлари эса айниқса болаларда кўз ,томоқ, нафас йўллари хасталикларини келтириб чиқаради.Канцероген элементлар эса инсоннинг асаб ва жинсий системасига, организмда тўплана бориш хусусиятига, фермент системаларига, тирик ҳужайраларда модда алмашувига салбий таьсир этади.  Инсон саломатлиги кўп жиҳатдан у истеьмол этаётган озиқ- овқат таркиби ва сифатига ҳам боғлиқ. Масалан: нитрат моддасини олайлик, у одам организмига тез салбий таьсир кўрсатади. Бу модда аста-секинлик билан одам организмига сингиб, бора- бора камқонлик, гепатит ва турли юрак-томир касалликларини келтириб чиқаради.У айниқса ёш организмга тез таьсир кўрсатади.  Атмосфера ҳавоси, тупроқ, сувнинг ифлосланиши инсон маънавий камолатига, рухий покизалигига, жисмоний бақувватлигига, ирсият палагига ҳам салбий таъсир кўрсатади. Жаҳон соғлиқни сақлаш ташкилоти маълумотларга кўра, 80 % касалликлар экологик ночор ахвол оқибатида пайдо бўлмоқда. Буларнинг барчаси инсоннинг ўзига ирсиятига таъсир этмай қолмайди.

 Инсон фақатгина вақтида овқатланиш, кунига 7-8 соат ухлаш, спиртли ичимлик ичмаслик, чекмаслик ҳисобга ўз умрини 11 йилга узайтириши мумкин экан.  Узоқ умр кўриш, сихат – саломатлик ва бахтли саодатли бўлиш инсоннинг ўз қўлида. Табиийки одамларни, шу жумладан болаларни қандай ташқи экологик мухит ўраб тургани муҳимдир. Масалан сўнгги ўн йилликларда сайёрада юз бераётган салбий жараёнлар иқлим ўзгаришига, аниқроғи об-ҳаво исишига сабаб бўлмоқда.  Нуфузли халқаро ташкилотлар ва институтлар маълумотиларига кўра, иқлим ўзгариши, улар табиийми ёки сунъийми хар хил касалликлар ва эпидемиялар тарқалишига шароит яратар экан.  Энди ёш болаларда кўпроқ учрайдиган озиқ – овқат махсулотларидан заҳарланиш ҳақида; нитратлар – азот кислота тузлари одатда полиз ва сабзавотларда кўплаб ишлатилиши натижасида инсонлар ҳар-хил касалликларга дучор бўлишади.  сувнинг ўрнини бошқа бирор нарса босолмайди. Шу боис Ер юзида ичимлик сувининг камайиб бораётганлиги ўта оғир хавфларни туғдиради.Бу хавф эса турли хил химикатлар ер ости, ер устидаги дарё ва кўллар сувининг ифлосланиши натижасида келиб чиқмоқда.  Сувга бўлган ваҳшийларча муносабат бу фақат табиатни булғаш, ифлослантиришгина эмас, балки инсоният учун катта маьнавий зарар ҳамдир.

 Инсонда соғлом яшаш тарзини шакллантириш учун, унинг бу борадаги фикрий ва руҳий оламини яьни унинг ички маьнавий дунёсини такомиллаштириш керак. Шу маьнавий ва руҳий ҳолати, унга атроф муҳитга бўлган муносабатини, кундалик яшаш турмуш ва ҳаёт тарзини намоён этади.Умуман инсонни яшаш тарзи бу унинг ташқи муҳитга бўлган муносабати эвазига вужудга келадиган хулқ- атворлар мажмуасидир. Инсоннинг яшаш тарзи, кун тартиби, руҳий осойишталиги, меьёрий овқатланиши, фаол жисмоний ҳаракати, ўз соғлиғини ўзи назорат қилиш, оила ва никоҳ меьёри, меҳнат қилиши ва дам олиши, тиббий ва шахсий гигиенаси, экологик фаоллиги ва ноаньанавий табобатларнинг тартиб қоидалари муносабатлари эвазига шаклланади. Агар инсон соғлиқ одобномасини бузса у ҳолда инсонда носоғлом яшаш тарзи шаклланади. Шундай носоғлом шароит вужудга келса инсон соғлиғига таьсир этувчи хавф- хатарли омиллар пайдо бўлади. Натижада унинг соғлиғи ёмонлашиб боради. Соғлиқ «Хазина» фаол жисмоний ҳаракатдир. Ибн Сино ёзганидек ҳаракат ўз таьсирига кўра ҳамма доривор моддаларнинг ўрнини босиш мумкин, аммо ҳамма доривор моддалар ҳаракат ўрнини боса олмайди.  Аристотел айтганидек «Ҳеч бир нарса-кам ҳаракатликдай инсон организмини емирмайди ва озиб тўздирмайди».

Tabiatni asrash o’z qo’limizda!!!

O'xshashlar

Табиат ва жамият муносабатлари эволюцияси

Атроф-муҳит мониторингги

Атроф мухит компонентларининг ўзаро боғлиқлиги

Атроф мухит ва унинг тозалигини саклаш муаммоси

Организм ва мухитнинг ўзаро муносабатлари