O’zbekistondagi alohida muhofaza qilinadigan hududlar bilan tanishish. Landshaftlar bilan tanishish va ularni farqini belgilash - Ekologiya - Slaydlar

O’zbekistondagi alohida muhofaza qilinadigan hududlar bilan tanishish. Landshaftlar bilan tanishish va ularni farqini belgilash

Yuklangan vaqt:

11.04.2023

Ko'chirishlar soni:

0

Hajmi:

1270.24609375 KB

Ko'chirib olish

O ‘ Z B E K I S T O N DAG I A LO H I DA M U H O FA Z A Q I L I N A D I G A N H U D U D L A R B I L A N TA N I S H I S H. L A N D S H A FT L A R B I L A N TA N I S H I S H VA U L A R N I FA R Q I N I B E L G I L A S H.

R E J A : • Landshaftlar va ularni muhofaza qilish; • Alohida muhofaza qilinadigan hududlar bilan tanishish;

ALOHIDA MUHOFAZA ETILADIGAN TABIIY HUDUDLAR TO‘G‘RISIDA O‘ZBEKISTON RESPUBLIKASINING QONUNI 1993-YIL 7-MAYDA QABUL QILINGAN. Landshaft deb quruqlikning ma'lum bir hududida joylashgan barcha tabiat komponentlarining o'zaro ichki aloqalari va birligiga ko'ra boshqa joylardan farq qiluvchi, tabiiy chegaraga ega bo'lgan hududiy majmualarga aytiladi. Tabiat komponentlari - tog'jinslari. relyef, iqlim, suv, tuproq, o'simlik va hayvonot dunyosi o'ziga xos xususiyatlari bilan rivojlansa ham o'zaro uzviy bog'langan. Qo’riqxonalar, milliy parklar, tabiiy istirohat bog’lari, buyurtmalar, yovvoyi tabiatning nodir uchastkalari, parvarishxonalar

O‘zbekistond a muhofaza qilinadigan hududlarning to‘rtta asosiy toifasi bor: qo‘riqxonalar milliy bog‘lar buyurtmalar tabiat yodgorliklari Hozirgi vaqtda bu tizimga umumiy maydoni 2164 km² bo‘lgan 9 ta 2186,5 km ² bo‘lgan davlat qo’riqxonalari, 8 ta davlat buyurtmalari va 1 ta Kamiyob hayvonlarni ko‘paytirish Respublika markazi kiradi

O ’ Z B E K I S T O N H U D U D I D A G I Q O ’ R I Q X O N A L A R № Oo’riqxonalar nomi Geografik o’rni Tashkil etilgan vaqti Maydoni, ga Muhofaza qilinadigan ob’yekti 1. Baday-To’qay Quyi Amudaryoning o’ng sohilida Qoraqalpog‘iston respublikasida. 1971 6481 Amudaryo qirg’oqlaridagi to‘qay manzarasi va u yerdagi o‘simliklar va hayvonlar (xiva qirg‘ovuli, to‘ng‘iz, bo’rsiq, quyon, olachipor, qizilishton, buxoro bug‘usi) muhofaza qilinadi. 2. Qizilqum Amudaryo o‘rta oqimining o‘ng sohilida Buxoro viloyatida. 1971 3895 To‘qay va cho‘l manzarasi, undagi o‘simlik va hayvonlar, xususan buxoro bug‘usi, to‘ngiz, qirg‘ovul. 3. Nurota Nurota tizmasida joylashgan. Jizzax viloyatida . 1975 22 537 Tog‘ manzarasi va u yerdagi o‘simliklar (yongokzorlar, olma, tut) hamda hayvonlar (Sibir qo‘yi Mudolon, tung‘iz, tulki, jayra, kak-lik, burgut) muhofaza qilinadi. 4. Zarafshon Zarafshon daryosining o‘rta oqimi kayirida joylashgan. Samarqand viloyatida. 1975 2066 To‘qay manzarasi kompleks muhofaza qilinadi. Shuningdek, bu yerda yana to‘qay o’simligi: jiyda, turangi, maymunjon zarafshon tustovug‘i, tulki, quyon ham muhofaza qilinadi. 5. Surxon Surxandaryo vil. 1971 3094 6. Zomin Turkiston tog‘ tizmasining Guralash dovoni atrofida. Jizzax viloyati. 1926 15 600 Tog‘ manzarasi va u yerdagi archazorlar hamda tog‘ echkisi, tog‘ kuyi, oqtirnokli ayiq, Sibir taqasi kabi hayvonlar muhofaza qilinadi. 7. Ugom-Chotqol tabiiy milliy bog’I G‘arbiy Tyanshan-ning Chotqol tizmasida. Toshkent viloyatida. 1947 35 256 Tog‘ manzarasi va u yerdagi o‘simliklar (yong‘ok, archazor, xan-donpista, qayin) hamda hayvonlar (tog‘ takasi, ayiq, to‘ngiz, tulki, Menzbir sug‘uri, qor qoplon) muhofaza qilinadi. 8. Hisor Hisor tizmasining g‘arbida joylash-gan. Qashqadaryo viloyatida. 1975 76 889 Baland tog‘li manzara va u yerdagi o‘simliklar (archa, zirk, na’matak, itburin) hamda hayvonlar (ayik, kor koploni, silovsin, tog‘ takasi tungiz, jayron, kizil sug‘ur) muhofaza qilinadi. 9. Kitob geologic qo’riq[onasi Qashqadaryo viloyati Ktob tumanida 43 500

Ushbu qo'riqxona 1975 yil xuddi shu nomli zakaznik urniga tashkil bo’lgan. Qo'riqxona qo’shni Tojikiston chegarasi yaqinidan to Jomboy shaxhri yaqinigacha Zarafshon daryosini o’ng qirg’og’i bo’ylab 2363 ga hududni egallaydi. Qo'riqxona asosan qizil kitobga kiritilgan zarafshon tustovug’i (qirg’ovul) va oblepixa(chakanda) daraxtini qo’riqlash uchun tashkil etilgan. Bu yerda yana yong’oq, olma, do’lana, terak kabi daraxtlar va boshqa turli dorivor o’simliklar o’sadi. Yana yovvoyi o’rdak, laylak, ko’kqar’ga kabi qushlar, tulki, chiyabo’ri, yovoyi cho’chqa va hatto boshqa qo'riqxonalarda juda kam uchraydigan suv qunduzi kabi sut emizuvchi hayvonlar uchraydi. Hozirda bu yerda butun dunyo va respublikamiz qizil kitobida kiritilgan va bir vaqtlar bu yerda yashagan Buxoro bug’usini ko’paytirish ishlari juda yaxshi ketyapti. Zarafshon qo’riqxonasi

«Hisor» qo‘riqxonasi Hisor qo‘riqxonasi Qashqadaryo viloyatida, Hisor tog‘ tizmasining g‘arbiy qiyaliklarida joylashgan. O‘zbekistondagi eng yirik qo‘riqxonalardan birining maydoni 80,9 ming gektarni tashkil etadi. Qo‘riqxonada baliqlarning 2 turi, ham suvda, ham quruqlikda yashovchilar va sudralib yuruvchilarning 19 turi, qushlarning 214 turi va sut emizuvchilarning 32 turi yashaydi. Umurtqasizlarning olti turi, qushlarning yetti turi, baliqlarning bir turi va sut emizuvchilarning o‘n turi O‘zbekistonning Qizil kitobiga kiritilgan. Qor qoploni, Turkiston silovsini, O‘rta Osiyo qunduzi, Tyan-Shan qo‘ng‘ir ayig‘i, Amudaryo foreli shular jumlasidan. Rasmda: Tyan-shan qo‘ng‘ir ayig‘I, Sibir tog’ echkisi, Turkiston silovsini, Oq boshli qumoy.

Qo‘riqxonalar - bu tabiat etaloni bo‘lib, tabiatni muhofaza qilishda qo‘yidagi vazifalarni amalga oshiradi: 1. Qo‘riqxonalar tashkil etish orqali ma’lum bir o‘lka yoki geografik zona tabiatining namunasi tabiiy holicha kelajak avlod uchun saqlab qolinadi. 2. Qo‘riqxona – bu tabiat etaloni sifatida tabiat komplekslari yaxshi saqlangan maydonlar hisoblanib, unda TTKlarning rivojlanish qonuniyatini, o‘zaro aloqasini, organizm bilan muhit o‘rtasidagi munosabatlarni ilmiy jihatdan o‘rganiladigan tabiy laboratoriyadir. 3. Qo‘riqxonalar soni va turi kamayib borayotgan o‘simlik va hayvonlarni qo‘riqlash va ko‘paytirishda juda muxim rol o‘ynaydi. Qo‘riqxonalar tufayli noyob hayvonlar yoki o‘simlik ko‘paytirilib, boshka joylarga tarqatiladi. 4. Qo‘riqxonalar ov kasbkorlik hayvonlarini saqlash, ularni ko‘paytirishda ham ahamiyatlidir. Barguzin (Baykal kuli sharkida) qo‘riqxonasi misoli (20-30 suvsar (1916 yil) ko‘paytirilib ov qilishga ruxsat berildi). 5. Qo‘riqxonalar tabiatning ajoyib, qiziqarli, noyob joylarini (g‘or, qoya, jar, sharshara, geyzer, buloq, nurash tufayli vujudga kelgan relef shakllari va boshqalar) tabiiy holicha saqlanib qolishida juda muhim vazifani bajaradi. 6. Qo‘riqxonalarning madaniy-oqartuv va estetik jihatidan ahamiyati katta.

Buyurtmalarni asosiy vazifasi noyob hayvon, parranda yoki o‘simlik turini yoki ajoyib tabiatli joylarni yo’q bo‘lib ketishidan asraydi, hayvon va o‘simliklarning ko‘payishi uchun sharoit yaratib beradi. Davlat buyurtmalari (zakazniklari) . Doimiy bo‘lmagan (5 yildan kam yoki ko‘p), ba’zan mavsumiy muhofaza qilish rejimiga ega bo‘lgan hududlar. Buyurtmalarning vazifalariga o‘simlik va hayvonlarning bir yoki bir nechta ekologik komponentlarni yoki muayyan ekotizimni to‘lig‘icha muhofazalashni ta’minlash kiradi. Bundan tashqari, buyurtma bir yoki bir nechta ovlanadigan hayvonlar sonini saqlash va tiklash, so’ngra qat’iy ruxsat bo‘yicha ov qilinadigan joy vazifasini ham bajarishi mumkin. Buyurtmalar muhofaza qilinadigan hududlar tizimi umumiy maydonining yarmidan ko‘pini tashkil qiladi. Bu hududlar maydoni 25 km² dan 100000 km² gacha maydonni tashkil qiladi.

O‘zbekistonda qouyidagi buyurtmalar mavjud: 1. Abdusamad davlat buyurtmasi 1978 yil, 2188 ga 2. Oq buloq davlat buyurtmasi 1973yil, 12572 ga 3. Tudaqul davlat buyurtmasi 1960 yil, 3000 ga Buxoro viloyati 4. Dengizqul davlat buyurtmasi 1973 yil, 8620 ga Buxoro viloyati 5. Amudaryo deltasidagi davlat buyurtmasi 1974 yil, 60000 ga Qoraqalpog’iston Respublikasi 6. Nurumtepa davlat buyurtmasi 1971 yil, 29000 ga Qoraqalpog’iston Respublikasi 7. Xorazm davlat buyurtmasi 1974 yil, 11000 ga Xorazm viloyati 8. Kuhitang davlat buyurtmasi 1975 yil, 43000 ga Surxondaryo viloyati

Davlat tabiat yodgorliklari – maydoni juda kichik va alohida muhofaza qilinadigan tabiat hududlari umumiy maydonining 0,1%ni tashkil qiladi. Tabiat yodgorliklari alohida ilmiy yoki madaniy ahamiyatga ega tabiiy yoki inson qadimda o‘zgartirgan tabiat hududidir. Juda qari daraxt, ko‘p yillik o‘simliklarning ekzotik guruhi, geologik topilma, sharsharalar, g’orlar, eski bog’lar va boshqa tabiiy ob’yektlar tabiat yodgorligi bo‘lishi mumkin. Sobiq SSSRda 4000 ga yaqin, jumladan O‘zbekistonda 1000 ga yaqin tabiat yodgorliklari mavjud. Tabiat yodgorliklari xususiyatiga qarab geologik, palentologik, landshaft, arxeologik va botanik kabilarga bo‘linadi: Geologik yodgorliklarga tabiatda ochilib qolgan tog‘ jinslari, karslar, geyzerlar, issiq suvli mineral buloqlar, g‘orlar kiradi. Palentologik yodgorliklarga Respublikada uchraydigan toshga aylangan, lekin uni izlari yaxshi saqlangan o‘simlik va hayvon qoldiqlari uchraydigan joylar kiradi. Manzara (landshaft) yodgorliklari juda ko‘p bo‘lib unga ajoyib qoyalar, sharsharalar, shovvalar, daralar, qiziqarli jarlar va boshqalar kiradi. Botanik yodgorliklarga noyob va turi yo‘kolib borayotgan o‘simlik, qumlar orasida saqlanib qolgan daraxtlar, tik yonbag‘irlardagi o‘rmonlar va boshqalar kiradi Arxeologik yodgorliklarga qadimiy manzilgoh joylar, shahar qoldiqlari, irrigatsiya shaxobchalarining qoldiqlari-quduq, sardoba, ko’priklar kiradi

O'xshashlar

Alohida muhofaza qilinadigan hududlar

Antropogen landshaftlar, alohida muhofaza qilinadigan hududlarning ekologik holati

Atrof muhit sifati normativlari - ifloslantiruvchi moddalarning ruxsat etilgan me’yorlari, turlari, o’lchovlari bilan tanishish

O’zbekistonning tabiiy boylikklari va ularni muhofaza qilish

Antropogen landshaftlar