ЗАҲАРЛИ УСИМЛИКЛАР ва уларнинг халк хужалигидаги ахамияти - Botanika - Slaydlar

ЗАҲАРЛИ УСИМЛИКЛАР ва уларнинг халк хужалигидаги ахамияти

Yuklangan vaqt:

23.09.2019

Ko'chirishlar soni:

0

Hajmi:

199.5 KB

Ko'chirib olish

Мавзу: ЗАҲАРЛИ УСИМЛИКЛАРЗАҲАРЛИ УСИМЛИКЛАР ва уларнинг ва уларнинг халк хужалигидаги ахамияти.халк хужалигидаги ахамияти. Режа: • Захарли усимликлар хакида умумий маълумот. • Захарли усимликлар таркибида сакланувчи моддалар. • Гумай хакида. • Кампирчопон ва бошка захарли усимликлар. www.arxiv.uz

• Заҳарли усимликлар ўз органларида заҳарлп моддалар (алка- лоядлпр, глюкозидлар ва оргавпк кпслоталар)ви саклайдя. Усим-лвкларжшғ зарарлялиги, айникса, уларнинг таркибидагп химия вий моддаларнинг хплларига ҳамда мивдорига богливдир. Алка-лопдлар (арабча алкали—нищор ва юнонча еидос—ухшащ деган сўзлардан олинган бўлиб, ишк.орга ўхшаш маъносивп беради), углеродли бирикмалардан ташкил топган бўлиб, ўз таркибида азот моддасини сақлайди ва ишқорип реакцияла бўлганц туфай-лп кнслоталар билан реакцияга киришиб, туз хосил килпш к.°би" лиятнга эгадир. Шу сабабли, кўпинча алкалоидлар усимликлар таркибида туз ҳолатяда учрайди. Гликозидлар фермент ёки кап-патилган сув таъсприда к^нд ва аглюкон' моддаларига парчала-нади. www.arxiv.uz

• Ана шу аглюкон моддасп глнкозидларнннг одам организ мига таъсирпнп белгплайдп. Кўпчплик гликозидлар юракнивг вш фаолиятига таъсир этади. Глнкозидларга сапонин моддалари ҳам киради. Бу модда совунга ўхшаш кўпириш хусуснятига эга булиб, одам органиэмига ёмон таъсир қиладп. Организмни тит- ратиб юборадя. Ошловчи моддалар эса, таъм билнш нервлариня китпклайди вабуриштпради. Аччик моддалар эса аеабна к.ЎаЕа" тиб сўлак ва ошкозон суюклиги ишлаб чиқарувчи безларнинг фаолиятига ёмон таъсир этади. Заҳарли усимликлар таркибида бундан ташкари синил, откулок, филикс, лямои, олма, янтар ва бошқа органик кислоталар булади. Бу кислоталардан энг заҳар- лпсн синил кислота бўлиб, аглютин каби таъсирга эга. www.arxiv.uz

• Шунингдек, баъза зфир мойлари ҳам пнсон организмига таъсир этиб, бош оғрнгади ва кўнгилни айнигадп. Агар ўсимлпклардагн за-ҳарли моддалар ҳайвон ёки одам организмига ўтиб колгУДек бўлса, улар организмга турли хил таъсир килиб, нерв система- дар и нинг иш фаолиятини ўзгартиради ҳамда заҳарланишви вужудга келтиради. Бундай ўсимликлардан бири Мадагаскар оролида ўсадиган тангин ёнғоғининг меваси бўлиб, у бодом меваси катталигида, унинг бир донасв билан 20 дан ортик, одамни заҳарлаш ёки ўлдврпш мумкин. Усимлик таркибидаги заҳарли моддалар ҳам уларнинг ўсяш шароитига, ривожланиш даврларига, ешига ҳамда тарк.алцшига кдраб ўзгариб туради. Оқпарп и ўсимл и ги зах а рли бўлиб, уни ҳар йили манзарали усимлик сифатида ўстирга н да, бир неча йилдан сўнг заҳарс и з ўсимл и кка айлан и ш и мумкин. www.arxiv.uz

• Бошка туманларга нисбатан жанубий туманларда учрайдиган зах а рли ўсимликларнинг заҳарлилик хусусияти кучлпроқд и р. Усимлик органларида тўпланган за-ҳарли моддаларнинг микдори бир хил бўлмайди. Бу моддалар ўсямликн и нг ер устки кисмларида, гулларида, илдизларвда ёки меваларпда тўпланади. Кўпинча заҳарли усимликлар ҳўллигида ,ку р и тилганига нисбатан жуда хавфлидпр. Қур и тилган ўсимликларда захарли моддаларнинг миқдори ҳамда таъс и р этяши камайиб боради. www.arxiv.uz

• Кўпчилпк заҳарли ўснмляклардан олинган заҳар-ла моддалар оз микдорда дрри-дармонлик хусуснятига эга бўлиб, улардан турли-туман дорилар пшлаб чикарилади ва ҳар хил касалликларни даволашда ке н г к у л лани лади. Заҳарли ўсимлвкларни б и лмаслик ва уларга етарли эътибор қ и лмаслик натижасида заҳарланиш ҳоллар и рў й бериши мумкин. Шу сабабли биз, куйида республикамиз территориясида кенг таркалган айрим заҳарли усимликлар ҳакида тўхталамиз. www.arxiv.uz

• ҒУМАЙ (Sorghum halepense (L.) Rers.) бошокдошлар оила сига мансуб бўлган кўп йиллик, илдизпояли карантин ва жуда хавфли бегона ўтлардан ҳисобланади. Усимлнкнивг бўйи 160 см гача бўлиб, минтақаси тик усади. Баргининг эни 2 см келади. Рўвак-симон тўпгулпнинг узунлпгп 40 см дир. ИлдигпояларнЕиаг узунлиги 15—20 см бўлэди. Гуман июль—август ойларда гуллай ди ҳамда уруғлайди. У республикамизнинг барча сугориладиган экин ыайдонларида кенг таркалган. www.arxiv.uz

• Ғумай танасида синил кис лота ва цнаноген глюкозиди бўлгашшги сабабли уви еган чорва ыоллари тезда захарлаиади. Чорва моллари учун энг заҳарлп давр унда £н новдалари ҳосил бўлган пайтдир. Кейинчалнк унинг таркнбидаги заҳарли моддалар мпкдорп камайиб борадп. Бундай пайтда эса у чорва молларинивг севимли озиқларидан бирига айланадп. www.arxiv.uz

• КАМПИРЧОПОН (Trichodesma incamim (Bge) DC.) говза-бов (кампир чопон) дошлар опласига кирувчи илдиз минтақаси яхши тараққий этган, минтақаси 'тарвақайлаган, ётиб ўсувчи, баъзан тик ўсувчи кўп йиллпк ўсимлнкдир. Ўсимликнинг танаси, барги, гули қалин, майин туклар билан қопланган. Баргининг узунлиги 3—8 см, эни 1,3—2,8 см бўлиб, бандсиздир; шакли тухумсимон ёки чўзиқ тухумсимон бўлиб, чети текисдир. Тўпгуллари рўвак-симон бўлиб, новдаларининг учларпда жойлашгандир. Гул банди дастлаб 1—2,5 см бўлиб, кейинроқ узаяди. www.arxiv.uz

• Гултожибарги гуллаш даврининг бошланишида кўкимтир рангли булиб, кейинчалик пушти рангга айланади. Ёнғоқчалари оқ жигар рангли, узунлиги 6— 8 мм, эни 5—7 мм, кенг-тухумсимон бўлиб, қаттақдир. • Кампирчопон май-июль ойларида гуллайди ва гуллаш даврида уруг ҳосил килади. У воҳаларда, адир ва тор минтақаларида, айниқса лалмикор ерларда жуда кенг тарқалган заҳарли ўсимликдир. www.arxiv.uz

• Унинг ер устки органларида заҳарли алкалоидлардан триходесмин, инка-нинлар мавжуд. Алкалоидларнвнг энг кўп миқдори ўсимликнааг уруғида бўлади. Унинг хом уругида 1,5% ва пишган уруғида 2,7% алкалоид бор. Кампирчопон ўсимлиги чорва моллари ва баъзан одамлар учун жуда хавфлидир. Буғдой, донига аралаш-ган уруғлар овқатга ишлатилса, кишилар ҳаётида энг бахтсиз ходиса рўй бериши мумкин. www.arxiv.uz

• БОДНЕНИ РУМИЙ (Coniitm maculatum L.) соябонгулдош лар оиласига кирувчи бу икки йиллик ўсимликнваг бўйи-100—120 см га етади. Унинг минтақаси говак, юзаси ариқчалп, тук сиз, юқорв қисми шохланган бўладв. Илдаз олди барглари узун бандли, уч марта кирқилган бўлиб, патсимондир. Соябонининг ҳар бири 20—25 мм катталикдаги ўзаро тенг бўлмаган ўн нурли соябончалардан ташкил топган. Гулбаргларивинг катталиги 1 мм, уруги 3 мм бўлиб, тухумсимондир. www.arxiv.uz

• У май—июнда гуллаб, уруги июль—августда егиладя. Бодвёвн румай республнкавинг сугори- ладигаа майдонларида, айникса Тошкент, Самарканд ва Сурхов-дарё вилоятларвда тоғ минтақапвинг пастки қвсмяда кўп учрайди. У энг -заҳарля ўсимлик бўлиб, таркибида конин, метилконин, коницеив, коигидрив, всевдоконгидрин алкалоидлари, кофеин кислота 0,08—0,12% эфир мойи бўлади. www.arxiv.uz

• Усимлик уруги пишган даврда уругдагя алкалоидларшшг миқдоря 2% га, эфир мойи эса 1,2% га етади. Кўпинча бу ўсимлнкнпнг баргинв петрушка барги, урутини арпабодиён уругп билан алмаштвриб юбориш мумкин. Шу гуфайли, баъзаа у бплав заҳарланиш ҳоллари уч райди. Инсон заҳарланганда марказий нерв системасининг иш фаолияти бузилади, нафас олпши оғирлашади ва бахтсиз ходиса рўй бериши мумкин www.arxiv.uz

O'xshashlar

Бухоро тумани доривор ўсимликлари ва уларнинг аҳамияти

Ўсимликларда ўсишни бошқарувчи физиологик фаол моддалар ва уларнинг қўлланилиши

Айиқтовоннамолар –Ranunculales қабиласи. Раънонамолар-Rosales қабиласи

Бурчоқдошлар оиласи ва уларни дориворлик ҳусусиятлари

Қуббасимонлар аждоди Cониферопҳйта