Yo`sintoifalar bo`limi bryophyta - Botanika - Slaydlar

Yo`sintoifalar bo`limi bryophyta

Yuklangan vaqt:

23.09.2019

Ko'chirishlar soni:

0

Hajmi:

2143.3251953125 KB

Ko'chirib olish

Yo`sintoifalar bo`limi bryophyta 1. Yo`sintoifalarning tarqalishi va ekologiyasi. 2. Yo`sintoifalarning muhim belgilari. 3. Bo`limning tasnifoti va ularning asosiy vakillari 4. Xo`jalikdagi ahamiyati. Reja:

Bu bo`lim 20 mingdan ortiq turni o`z ichiga oladi. Ular er sharining deyarli barcha qit`alarida keng tarqalgan. Bularning yashashi uchun asosan namlik ya`ni suv muhitini bo`lishi muhim hisoblanadi. Shuning uchun ham ular zax joylarda, tog`larda, ariq bo`ylarida, ba`zan cho`llarda (tortula, funariya, richiya) uchraydi. Bu bo`lim o`simliklari boshqa yuksak o`simliklar bo`limidan farq qilib, uning asosiy belgisi–hayot jarayonida gametofit naslning ustunligidir. Ammo bularda ham har ikkala nasl ya`ni gametofit va sporofit bir-biriga bog`liq holda rivojlanadi.

Yo`sinsimonlar eng qadimgi o`simliklar bo`lib, ular paleozoy erasining silur, devon davrlaridan boshlab rivojlanib, hozirda ham Shimoliy Yarim sharni o`rmon, tundra zonalarida o`simlik qoplamida muhim o`rin tutadi. Ular kelib chiqishi bo`yicha suv o`tlaridan kelib chiqqan deb qaraladi. Yo`sin toifalilar bo`limi 3 ta sinfga bo`linadi: 1. Jigarsimon yo`sinlar sinfi - Marchantiopsida 2. Antotserotsimonlar sinfi – Anthocerotopsida 3.Sfagnumsimonlar yoki Poya-bargli yo`sinlar sinfi– Sphagmiopsida

Jigarsimon yo`sinlar sinfi - Marchantiopsida Bu sinf 6000 turdan iborat. Bu o`simliklarning asosiy belgilari shundan iboratki, gametofiti dorzoventral tuzilishiga ega, ya`ni ustki va ostki tomoni bir– biridan farq qiladi. Tallomlarining shakli bargsimon tuzilishiga ega. Jinssiz nasli sporangiy, band va ko`sakchadan tashkil topgan. Bu sinf 2 ta sinfchaga bo`linadi: 1. Marshantsiyakabilar sinfchasi-Marchantiidae 2. Yungermaniyakabilar sinfchasi-Jungermanidae Marshantsiyakabilar sinfchasi. Sinfchaning muhim qabilasi Marshantsiyanamolar (Marchantiales) hisoblanadi. Bu qabila 10 dan ortiq oilani o`z ichiga oladi. Ulardan biri Marshantsiyadoshlar oilasi (Marchantiaceae). Oilaning tipik vakili-oddiy marshantsiya (Marchantia polymorpha). Yungermaniyakabilar sinfchasi ham oldingi o`simliklarga yaqin. Ammo ulardan tashqi morfologik tuzilishi jihatlaridan farq qiladi. Bularda anteridiy va arxegoniylar tirgovuchsiz to`g`ridan to`g`ri tallomda hosil bo`ladi.

Antotserotsimon yo`sinlar Bu sinfga (100 tur) kiruvchi o`simliklar bir uyli ba`zan ikki uyli. Bir uylilarda jinsiy a`zolar anteridiy va arxegoniylar bitta o`simlikda hosil bo`ladi. Tallomining har bir xujayrasida pirenoidli yashil plastinka ko`rinishida yirik xromatofar bor, bu xromatofor yashil suv o`tlarini xromatoforiga o`xshaydi. Sinfning keng tarqalgan vakillaridan biri Anthoceros laevis. Bu o`simlik haydalgan erlarda va ariq bo`ylarida uchraydi. Sporalari sporogonni ikki pallaga ajralishi natijasida tashqariga tarqaladi.

Sfagnumsimonlar yoki poya bargli yo`sinlar sinfi Bu sinfga (9500 tur) taaluqli o`simliklar morfologik va anatomik tuzilishi jihatidan jigarsimon o`simliklardan qo’yidagi asosiy belgilari bilan farq qiladi: bular orasida tallom tuzilishiga ega bo`lgan vakillar yo`q. Tanasi poya va barglarga bo`lingan. Poyasi radial tuzilishiga ega bo`lib, unda barglar ketma-ket joylashgan. Poyaning ichki anatomik tuzilishida hali xaqiqiy floema va ksilema rivojlanmagan bo`lsada, ularning vazifasini bajaruvchi sodda tuzilishga ega bo`lgan o`tkazuvchi naychalar bor. Protonema ipchalari shoxlangan bo`ladi. Ko`sakchadan faqatgina sporalar hosil bo`ladi.

Sfagnumkabilar sinfchasi Bu sinfcha faqat 1 ta qabila – Sfagnumnamolarni (Sphagnales) o`z ichiga oladi. Qabila bitta oila Sfagnumdoshlardan (Sphagnaceae) iborat. Oilani muhim vakillaridan biri Sphagnum acutifolium. Bu o`simlikni tanasi uzun, nozik shoxlangan va mayda barglar bilan qoplangan. Poyasi kalta va uzun shoxchalarga ega. Kalta shoxchalar poyani uchida g`uj bo`lib, boshoqcha shaklida. Uzun shoxchalari poyada 4-5 tadan joylashgan bo`lib, pastga osilib turadi.

Polytrichum commune Bu o`simlik asosan o`rmon, botqoqlik va sernam joylarda qalin chim hosil qilib o`sadi. Uning poyasi tik o`suvchi 20-30-40 sm gacha etib boradi, shoxlanmaydi, uchli, dag`al, qattiq barglar bilan zich qoplangan. Barglari poyani o`rab turuvchi qin hosil qilib, ketma-ket joylashgan. Poyani eng pastki bargsiz qismi tuproq ostida ildiz poyaga aylanib, undan ko`p xujayrali rizoidlar hosil bo`ladi. Poyaning ichki tuzilishi bir muncha murakkab tuzilishga ega bo`lib, tashqi tomonidan epidermis, undan po`st va markaziy qismini o`tkazuvchi nay bog`lamlari tashkil etadi.

Andreya qabilar sinfchasi Bu sinfcha ham 1 ta qabila Andreyanamolar (Andreales) va 1 ta oilani o`z ichiga oladi. Bular yuqoridagi sinfchalar orasidagi oraliq yo`sinlar hisoblanadi. Ularning poyasi shoxlangan, barglari bir qavat xujayralardan iborat. Sporalari etilgan vaqtda ko`sakchasi uzunasiga 4-ta pallaga bo`linib ochiladi. Bular har ikkala yarim sharda, ayniqsa o`rtacha va sovuq iqlimli mintaqalarda keng tarqalgan.

Xo`jalikdagi ahamiyati: Yo`sinlar tabiatda keng tarqalgan bo`lsa ham xo`jalik nuqtai- nazaridan ma`lum bir qiymatga ega. eng qadimgi, sodda tuzilgan jigarsimon yo`sinlardan qadimda jigar kasalliklarini davolash uchun ishlatilgan. Tundrada o`suvchi kakku zigiri bug`ular uchun ozuqa sifatida foydalaniladi. Botqoqliklarda o`sadigan sfagnumlardan esa torf hosil bo`ladi. 1 metr torf hosil bo`lishi uchun 100 yil vaqt sarflanadi. Torf yo`sinlaridan yoqilg`i sifatida foydalaniladi. Undan parfin, fenollar, spirt olinadi. Izolyatsiya uchun muzlatkichlarda ishlatiladi. Qog`oz karton tayorlaniladi.

Adabiyotlar: 1. Salobiddinov S. S. Gulli o`simliklar sistematikasi. T. «O`qituvchi» 1966 2. Hamdamov I va boshqalar. Botanika asoslari. T. «Mehnat». 1990 3. Xrjanovskiy V. Ch. Kurs obshey. Botanika. M. Vo`sshaya shkola. 1982 4. Kursanov L. I. va boshqalar. Botanika (O`simliklar sistematikasi). Toshkent. «O`rta va Oliy maktab» 1963 5. Mustafoev S. M. Botanika. Toshkent. «O`zbekiston» 2002 6. Maxmedov A., Tog`aev I. U. Yuksak o`simliklar bo`yicha amaliy mashg`ulotlar. Toshkent «Universitet». 1994y

O'xshashlar

Plauntoifalar bo`limi - lycopodiophyta

Ochiq urug`lilar bo`limi

Yuksak o’simliklar sistematikasi

Yo`sintoifa o`simliklar

Yo`sin toifa o`simliklar sinfi