Bargning morfologik va anatomik tuzilishi

Bargning morfologik va anatomik tuzilishi

Yuklangan vaqt:

23.09.2019

Ko'chirishlar soni:

0

Hajmi:

1658 KB

Ko'chirib olish

OO ’’ zbekiston Respublikasi Xalq Tazbekiston Respublikasi Xalq Ta ’’ limi Vazirligilimi Vazirligi Muqimiy nomidagi Qo’qon Davlat Pedagogika InstitutiMuqimiy nomidagi Qo’qon Davlat Pedagogika Instituti Tabiiyot va geografiya fakulteti Tabiiyot va geografiya fakulteti Biologiya o’qitish metodikasi yo’nalishiBiologiya o’qitish metodikasi yo’nalishi 1 «1 « BB » guruh » guruh talabatalaba si O’rmonova Gulnozaningsi O’rmonova Gulnozaning «Botanika» fanidan tayyorlagan«Botanika» fanidan tayyorlagan O’qituvchi: Mahmudova M. Qo’qon– 201 4 www.arxiv.uz

Bargning morfologik va anatomik tuzilishi www.arxiv.uz

REJA: • 1.Barg tuzilishi • 2.Barg qismlari • 3.Barg plastinkasining tuzilishi • 4.Bargning poyaga joylanishi • 5.Murakkab barglar • 6.Barg metamorfozasi • 7.Barg ichki tuzilishining xillari • 8.Barg ichki tuzilishining o‘simliknin yashash sharoitiga bog‘liqligi • 9.Dorzoventral barg anatomiyasi • 10.Izoloterial barg anatomiyasi • 11.Radial barg anatomiyasi www.arxiv.uz

BARG MORFOLOGIYASI- Folium • Barg o‘simligining asosiy vegetativ organi bo‘lib hisoblanadi. Barg birinchi marotaba urug‘ embrionidan yoki kurtakdan o‘sib chiqadi. Barg pastki tomoni bilan o‘sadi. Ba’zi o‘simliklarda ma-salan: qirqquloqsimonlarda barg uchi bilan o‘sadi. Ko‘pchilik o‘simliklar bargi baxorda chiqib kuzda to‘kiladi. Ba’zi o‘simliklarning bargi esa bir necha yil to‘kilmasdan turadi. Masalan: qarag‘ayning bargi 3 yil,archaning bargi 10 yil, velvichiya deb atalgan o‘simlikning bargi 100 yil to‘kilmasdan tura oladi. www.arxiv.uz

www.arxiv.uz

BARG BARGNING BANDI ( Черешок ) BARGNING PLASTINKASI www.arxiv.uz

www.arxiv.uz

• Ba’zi o‘simliklarning bargi bandsiz bo‘ladi, ( сидячий лист) Masalan, ko‘knorining bargi. Ba’zi o‘simliklarning bargi qinli ( Влагалишн ый лист ). Masalan: Falladoshlarning bargi, soyabongullilarning oilasiga kirgan o‘simliklar. • Barg bandli ham bo‘ladi. Bunga chereshkov i y list deyiladi. Ba’zi o‘simliklarning bargining tagida qo‘shimcha bargi ham bo‘ladi. ( пилистник ) Masalan: no‘xat, g‘o‘za barglari tagida. www.arxiv.uz

• Agar barg plastinkasi 1 ta bo‘lsa oddiy barg deyiladi. • Barg plastinkasi butun yoki qirqilgan bo‘lishi mumkin. Agar barg plastinkasi o‘rta tomiriga nisbatan 3/1 qismi qirqilgan bo‘lsa, bo‘lakli barg ( лопастной лист ) deyiladi: chinor, anjir, g‘o‘za, terak, dub barglari. Agar barg plastinkasi bundan ham chuqurroq qirqilgan bo‘lsa, ammo o‘rta tomirigacha yetmagan bo‘lsa, kesik barg ( раздельный лист ) deyiladi. Mas:qoqio‘t,jag‘-jag‘. • Agar barg plastinkasi o‘rta tomirigacha qirqilgan bo‘lsa, ajralganbarg ( рассеченный лист ) deyiladi. Mas: pomidor, kartoshka. • Barg plastinkasining cheti tekis qirrali ( сельнокрайный )yoki tishsimon ( зубчатий) arrasimon ( пилчатий ) yoki o‘yiqsimon ( городчатий ) bo‘lishi mumkin. www.arxiv.uz

• Barg plastinkasi har xil shaklda:ninasimon, chiziqsimon, lansetsimon, yuraksimon, buyraksimon, tuxumsimon, nayzasimon, strelkasimon va boshqa bo‘lishi mumkin. Barg plastinkasi har xil kattalikda bo‘ladi. Mas: Gruziyada o‘suvchi Pterium barg nixoyat darajada katta bo‘ladi. Odam bemalol ko‘rpa qilib ustiga yopsa bo‘ladi. Barg poyaga xar xil ravishda o‘rnashadi. Ba’zi o‘simliklarning bargi poyada ketma-ket ( очередной , спиральный ) Mas: tol, terak barglari. Barg poyada qarama-qarshi( суппоритный ) o‘rnashgan Mas: labsimongullilar oilasiga kiradigan o‘simliklar, yalpiz, shalfey. Ba’zi o‘simliklarning bargi poyada xalqasimon ravishda (mutovchat i y)joylashgan. Sambitgul o‘simligining bargi 3 tasi 1 ta joydan. Bargning asosiy bandi bo‘lib, shu asosiy bandga bir nechta bargchalar o‘zlarining bandchalari bilan joylashgan bo‘lsa, murakkab barg ( ложный лист ) deyiladi. www.arxiv.uz

Murakkab barglar 3 plastinkali murakkab barg ( тройчатосложный лист t). Toq patli murakkab barg.( непарноперистосложный лист ) Juftpatli murakkab (парноперистосложный лист ) Panjasimon murakkab barg ( палчатосложноый лист )Qulupnay beda na’matak yong‘oq akatsiya no‘xat sariq akatsiya nasha ashtan www.arxiv.uz

www.arxiv.uz

• Barg plastinkasining tomirlanishi har xil bo‘ladi. Bir pallali o‘simliklarning bargi parallel yoki yoysimon tomirlangan bo‘ladi. ( параллелонервный , дугонервый ) Moy land i shining bargi yoysimon: bug‘doy,jo‘xori arpaning bargi parallel tomirlangan bo‘ladi. Ikki pallali o‘simliklarning bargi to‘rsimon tomirlangan bo‘ladi ( сетчатонервный ). www.arxiv.uz

To‘rsimon tomirlanish PATSIMON TOMIRLANISH ( Перистонервный ) BARMOQSIMON (Panjasimon), ( палчатонервный ) tomirlanish YULDUZSIMON ( звездчатонервный )tomirlanish www.arxiv.uz

TURINI O‘ZGARTIRGAN BARGLAR • Ba’zi o‘simliklarning bargi asosay vazifadan tashqari, qo‘shimcha vazifalarni ham bajaradi. Mas: kurtaklarning tashqi tomonidagi qobiqsimon barglar meristemani tashqi sharoitdan saqlab turadi. Piyozning tashqi tomonidagi quruq barglar ichki tomonidagi qismlarini qurib qolishidan saqlaydi. Ba’zi bir o‘simliklarning barglari qismlarini qurib qolishidan saq-laydi. Makkajo‘xorining so‘tasini o‘rab olgan barglar ham jo‘-xori donini quyosh ta’sirida qurib qolish, chirish va qurtlarning yeb ketishidan saqlaydi. www.arxiv.uz

• Ba’zi o‘simliklarning barglari qisman yoki butunlay tikonga aylangan bo‘ladi. Mas: qushqo‘nmas, qo‘ytikan deb atalgan o‘simliklarning barglari qisman tikanga aylangan bo‘ladi. Kak-tus va Barbaris o‘simliklarining barglari esa butunlay tikanga aylangan. Demak, tikanlar o‘simliklarni himoya qiladi. Agava va Aloe degan o‘simliklarning barglarida suv zapaslari to‘planadi. Ba’zi bir o‘simliklarning barglari gajakka aylangan. Bu gajakka aylangan barglar yordamida o‘simlik biror narsaga osilib yoki chirmashib o‘sadi: Mosh, loviya, no‘xat. Avstraliyada o‘suvchi Avstraliya akatsiyasining bargining bandi yaxshi taraqqiy etib,barg plastinkasiga aylangan bo‘ladi. Bunday barglarni 2 Fillodiya deb ataladi. Plastinkaga aylangan barg bandida fotosintez protsessi bo‘ladi. www.arxiv.uz

• Demak, barg bandining plastinkasiga aylanishi fotosintez protsessiga bo‘lgan talabdan deyiladi. Ba’zi bir o‘simliklarda oqsil modda yetishmaganligi sababli barg xashorat tutadigan qopqonga aylanadi. Bunday o‘simliklarga: Rosyanka, Muxolovka, Puzirchatka, Kuvshinkalar kiradi. Gul kosachasi, otalik va onaliklari qiyofasini o‘zgartirgan barg ekanligini nemis shoiri va tabiatshunosi Gyote aniqlagan. Ba’zi bir o‘simliklarning barglari yordamida vegetativ uchraydi. Mas:Begoniya va fikus. Ba’zi bir o‘simliklarning barglari ildiz vazifasini ham bajaradi. Mas: suv qirqqulog‘i-Salviniya Salvinia natans. Bu o‘simliklarda 2 xil barg:suvning yuzasidagi va suvning ichkarisidagi barg deyiladi. Suvning ichkarisidagi barg ildiz vazifasini bajaradi. Barg juda ham o‘zgaruvchan organ. Bargning o‘zgarishi o‘simlikning yashash sharoitiga bog‘liq. Ba’zan bir tup o‘simlikning o‘zida ham xar xil barglar uchraydi. O‘simlikning pastki, o‘rtasidagi, yuqoridagi barglar. Odatda o‘rta barglar o‘simliklar uchun tipik barg bo‘lib xisoblanadi. www.arxiv.uz

BARG ANATOMIYASI Bargning ichki tuzilishi DORZOVENTRAL IZOLOTERIAL RADIAL www.arxiv.uz

• Dorzoventral bargning yuqori tomoni pastki tomonga o‘xshash bo‘lmaydi.Chunki yuqori tomonda qoziqsimon to‘qimalar, pastki tomonda esa, bulutsimon to‘qimalar joylashgan. Izoloterial bargning yuqori tomoni pastki tomoniga o‘xshash bo‘ladi. Bargning yuqorida ham,pastki tomonida ham qoziqsimon to‘qimalar joylashgan. • Radial bargning tuzilishi novdaga o‘xshash bo‘ladi.Bargning ichki tuzilishi o‘simlikning yashash sharoitiga ham bog‘liqdir. Issiq sharoitda yashaydigan o‘simliklarni Kserofit o‘simliklar deyiladi. • O‘rta iqlimda yashaydigan o‘simliklarni Mezofit deyiladi. www.arxiv.uz

www.arxiv.uz

• Suv va nam sharoitda yashaydigan o‘simliklarni Gidrofit deyiladi. O‘simliklarning bargi epidermis bilan qoplangan. Ba’zi o‘simliklarning bargi ko‘p yillik bo‘lsa ham, (archa, qarag‘ay) epidermis bilan qoplangan.Epidermisning ustida Kutikula qa-vati yoki mum izlari bo‘ladi. Kserofit sharoitda yashaydigan o‘simliklarning bargining epidermisida kutikula qavat qalin, epidermis bir necha qavat. Bu o‘simliklarda qoziqsimon to‘qima yaxshi taraqqiy etgan. • www.arxiv.uz

• Mezofit sharoitda yashaydigan o‘simliklarda epidermis 1 qavat, qoziqsimon to‘qima ham bargning yuqori tomonidan odatda bir qavat joylashgan bo‘ladi. Ba’zan 2 qavat ham bo‘lishi mumkin. • Gidrofit sharoitda yashaydigan o‘simliklarda qoziqsimon to‘qima bo‘lmaydi. • Kserofit sharoitda yashaydigan o‘simliklarda ustitsalar fa-qat bargning pastki tomoniga joylashgan bo‘ladi. • Mezofit sharoitda yashaydigan o‘simliklarda ustitsalar barg-ning asosan pastki tomonida, qisman yuqori tomonga joylashgan bo‘ladi. • Gidrofit sharoitda yashaydigan o‘simliklarda esa, ustitsalar bargning yuqori va pastki tomoniga joylashgan bo‘ladi. www.arxiv.uz

Bargning plastinkasi Bargning yumshoq qismi Bargning tomir o‘tgan qismi Mezofil www.arxiv.uz

R A D I A L B A R G • Radial bargga misol qilib, qarag‘ay bargini olamiz. Qarag‘ayning bargi ko‘p yillik bo‘lsa ham, boshqa barglarga o‘xshash epidermis bilan qoplangan. Epidermis xujayralarining po‘sti qalin, tashqi tomondan kutikula bilan qoplangan. Ustitsalar epidermisda chuquroqda joylashgan. Epidermisni ichkari tomonida mexanik to‘qima Gipoderma joylashgan. Gipoderma bargga qattiqlik berishdan tashqari, epidermis shikastlanganda qoplog‘ichlik vazifasini bajarib turadi. Bargning assimilyatsion to‘qimasi chokli parenxima ( складчатая паренхима) dan tashkil topgan.Chokli parenximada xujayra ichkari tomonga kiradi. Assimilyatsion to‘qima bargning po‘stloq qismiga joylashgan. Bargning po‘stloq qismida smola yo‘llari bor. Smola yo‘li atrofida 2 qavat xujayralar joylashgan.1 qavati tirik xujayralardan iborat bo‘lib, uni Epitelial xujayra deyiladi. Ba’zi olimlarning fikricha epitelial xujayralar smola ishlab chiqaradi. Epitelial xujayra atrofida mexanik to‘qimaga kiruvchi o‘lik xujayralar joylashgan. Bargning markaziy qismi ichkari tomoniga joylashgan. Markaziy qismida asosiy to‘qima, mexanik to‘qima sklerenxima hamda o‘tkazuvchi to‘qima bog‘lamlari joylashgan. O‘tkazuvchi to‘qima bog‘lamlarida floema ksilemaning yuqori tomoniga joylashgan bo‘ladi. (Poyaga o‘xshab) Qarag‘ay ochiq urug‘li o‘simliklarga kirgani uchun o‘tkazuvchi to‘qimada suv naylari bo‘lmaydi. Suv naylari vazifasini traxeidlar bajarib turadi, ya’ni suv va suvda erigan moddalar traxeidlar orqali o‘tib turadi. www.arxiv.uz

A D A B I YO T L A R 1. V.A.Burigin. F.X.Jongurazov., J.K.Saidov., G.D.Mustaqimov Botanika va o‘simliklar fiziologiyasi. T, "O‘qituvchi"nashriyoti 1972 yil. 2. L. I. Kursanov., N. A. Komaranitskiy.V.F.Razdorskiy. A.A.Uranov. Botanika I,II tom.T."O‘qituvchi nashryoti 1963-72y. 3. V.G.Xrjanovskiy. Kurs obshey botaniki.Chast I,II.M."Visshaya shkola "1982 god. 4. I.Xamdamov., I.Shukurullayev., YE.Tarasova., YU.Qurbonov., A.Umirzoqov. Botanika, asoslari.T., Mehnat 1990 yil. 5. G.P.Yakovlev., V.A.Chelombitko. Botanika.M.Iz-vo "Visshaya shkola" 1990 god. 6. Xolida Mirfayoz qizi. Maxkamova. Botanika. T."O‘qituvchi» 1995 yil. www.arxiv.uz

O'xshashlar

Gullarning morfologik tuzilishi

Ildiz metomorfozi va uning anatomik tuzilishi

Shoxlarning turlari. Poyaning birlamchi va ikkilamchi anatomik tuzilishi

Hujayra va uning tuzilishi

Zamburug’lar va suvo’tlarining tuzilishi va ahamiyati