Azotning o’simliklar hayotida tutgan o’rni

Yuklangan vaqt:

23.09.2019

Ko'chirishlar soni:

0

Hajmi:

608.4228515625 KB

Ko'chirib olish

Azotning o’simliklar hayotida tutgan o’rni www.arxiv.uz

Reja: Kirish Asosiy qism 1 Azot haqida umumiy ma’lumot 2 Azotni o’simliklar hayotidagi ahamiyati 3 Mineral elementlarning o’simliklar tanasidagi miqdori 4 Azotli o’gitlarning o’simliklarga tasiri Xulosa Foydalangan adabiyotlar www.arxiv.uz

Azot — bu, rangsiz, ta'msiz va hidsiz gazdir. U suvda biroz eriydi. Juda past darajadagi haroratda yoki yuqori bosimda azot suyuqlikka aylanadi. Odatdagi atmosfera bosimi sharoitida 210 Selsiy darajasida azot suyuq holatga o ’ tadi. Havoning tarkibida bu qadar ko ’ p azot bor ekan, tirik mavjudotlar uchun azot olish muammosi bo ’ lishi mumkin emasdek tuyuladi. Aslida esa tabiatda faqat dukkaklilar oilasiga mansub o ’ simliklargina havodagi azotni bevosita yutish qobiliyatiga ega. Barcha qolgan tirik organizmlar, shu jumladan, odamlar ham sof azotni o ’ zlashtira olmaydi. Kerakli azotni olish uchun odamlar o ’ simliklarning ayrim turlaridan yoki o ’ txo ’ r hayvonlarning go ’ shtidan tayyorlangan oqsilli ozuqalarni iste'mol qiladilar. www.arxiv.uz

Biz nafas olar ekanmiz, havo tarkibida mavjud azotni ham qabul qilamiz. Biroq azot, kisloroddan farqli ularoq, bizning o ’ pkamiz tomonidan o ’ zlashtirilmaydi va shu boisdan uni shunchaki nafas yo ’ li orqali orqaga qaytaramiz. Biroq atmosferada azotning mavjudligi sababli biz kislorodni haddan ziyod qabul qilmaymiz. Kislorodning ozligi inson uchun qanchalik xavfli bo ’ lsa, uning me'yordan ortiqchaligi ham shu qadar xavflidir. Boshqa jonzotlar to ’ grisida gapiradigan bo ’ lsak, ular ham azotni turli boshqa elementlar bilan birikmalar holida qabul qiladi: o ’ simliklar — tuproqdan, hayvonlar — o ’ simliklardan, yoki boshqa hayvonlardan o ’ zlashtiradi. Azot boshqa elementlar bilan katta qiyinchiliklarga uchrab o’zaro ta'sirga kirishadi. Masalan, tabiatdagi kislorod bilan reaksiyaga kirishadi. www.arxiv.uz

Azot o‘simliklar uchun asosiy „oziq“lardan biridir. Mineral va organik birikmalari tuproqqa yog‘in-sochin bilan yoki o‘g‘it sifatida tushadi. Erkin azot ammiak sintezida, baʼzi kimyoviy reaksiyalarda inert muhit hosil qiluvchi sifatida, simobli termometrlardagi bo‘shliqni to‘ldirishda, yonuvchan suyuqliklarni bir idishdan ikkinchi idishga haydashda va boshqa maqsadlarda ishlatiladi. Suyuq azotdan past temperatura bilan bog‘liq bo‘lgan ishlarda (kriostatlar, vakuum qurilmalar va boshqalarda) foydalaniladi. Azotning tabiiy birikmalari ammoniy xlorid va turli nitratlar ( selitralar )dan iborat. O‘rta Osiyoning quruq cho‘l iqlimida ko‘p miqdorda selitra to‘planadi. Azot oqsillar, nuklein kislotalar, xlorofill va fermentlarning ajralmas tarkibiy qismi bo‘lganligidan o‘simliklar hayot faoliyatida asosiy ahamiyatga ega. O‘simliklar tuproqdagi azotli moddalarni o‘zlashtirib, ulardan oqsil hosil qiladi. Havodagi erkin azotni azot birik-malariga aylantiruvchi mikroorganizmlar tufayli tuproqda ancha miqdorda azot to‘planadi. U tuproqda asosan to‘rt xil birikma holida: chirindi (gumus) azoti, ammoniy tuzlari, nitratlar (NO 3 ), oqsil organik azoti (to‘liq parchalanmagan o‘simlik qoldiqlari) va ularning o‘zgarish mahsulotlari — aminokislotalar , peptidlar , amidlar va aminlar holida mavjud bo‘ladi. www.arxiv.uz

Azot miqdori ko’p bo’lishi o’simlikning yer usti qismlarining o’sishini juda tezlashtirib yuboradi, bu esa vegetatsiya davrining cho’zilishiga va urug’lar pishishining kechikishiga olib keladi. Azotning yuqori konsentratsiyasi hujayralarning deffereansatsiya fazasini kechiktiradi va natijada gullarning hosil bo’lishi ham ancha kech boshlanadi. Shuning uchun ham o’g’itlardan foydalanish jaraynida vegetativ azolarning bir yoqlama o’sib ketishiga yo’l qo’ymaslik zarur www.arxiv.uz

Mineral elementlar o’simliklar tanasidagi miqdoriga qarab 3 guruhga bo’linadi: Makroelementlar Mikroelementlar Ultramikroelementlar Makroelementlarga – o’simliklar tarkibidagi miqdori 10- 2 % va undan ko’p bo’lgan barcha elementlar ( N P K Ca Na Mg va boshqalar) kiradi. Mikroelementlarga o’simliklar tarkibidagi miqdori 10 – 3 10 -5 % bo’lgan elementlar ( Mn B Cu Zn Mo ) va boshqalar kiradi Ultramikroelementlarga o’simliklar tarkibidagi juda oz (10 -6% va undan kam ) va vazifasi aniqlanmagan ( Cs Se Ca Hg Ag Au va boshqalar) elementlar kiradi www.arxiv.uz

O’simliklar suv va barcha mineral elementlarni ildiz orqali qabul qiladilar Mineral moddalar tuproq eritmasida, chirindida , organik va anorganik birikmalar tarkibida va tuproq kalloidlariga adsorbsiyalangan holatda uchraydi. O’simliklar tanasidagi elementlarning 95 % zini 4 ta element tashkil etadi: vodorod kislarod va azot tashkil etadi. Bu elementlar organogenlar ham deyiladi. Chunki ular o’simlik tanasidagi organik moddalarning ( oqsillar , yog’lar, uglevodlar) asosini tashkil etadi. O’simliklar tanasidagi har bir mineral element ma’lum fiziologik funksiyalarni bajaradi www.arxiv.uz

Barcha azotli o’g’itlar to’rtta guruhga bo’linadi: 1) Nitratli 2) Ammoniyli 3) Ammoniyli- nitratli 4) Mochevina Nitratli o’g’itlar tarkibida azot nitrati anioni ( NO3-) shakllida bo’ladi. Eng muhim tuzlari - Na NO3, Ca (NO3)2 fiziologik ishqoriy reaksiyaga , nordon tuproqlarda yuqori samaradorlikka ega . Nitrat shakllidagi azotli o’g’itlar tuproq qatlami bo’ylab tez tarqaladi. www.arxiv.uz

Shuning ham ko’p ishlatiladigan sellitra ammoniy nitrat o’g’itini ko’zgi shudgor qilishda tuproqqa solish tavsiya qilinadi. Chunki tez yuvilib ketadi . Kuzgi shudgorlashda solish uchun azotning suvda sekin eriydigan kalsiy sianimid kabi shakllaridan foydalanish mumkin. Azot o’g’itlaridan foydalanishda ularning isrof bo’lishini ham hisobga olish, ayniqsa, muhimdir. Azotning tez eriydigan nitrat tuzlari samaradorligi ekinlarning vegetatsiya davrida ishlatilganda yuqori darajaga ega bo’ladi. www.arxiv.uz

Ammoniy va ammiak o’gitlari tarkibida azot asosan kation NH4 +NH3+ shakllida bo’ladi. Eng muhim o’g’itlari ammoniy sulfat (NH4 )2 SO4 suyuq, suvsiz ammiak , tarkibida 82.2 % azoti bor va ammiakli suv ( NH4 OH ammiakning 25 % I suvli eritmasi . Bular fiziologik nordon reaksiyali bo’lganliklari uchun kam ishqoriy reaksiyaga, tuproqlarda yuqori samaradorlikka ega. Agar nordon tuproqlarga solish zarur bo’lsa , u holda qo’shimcha ohaklash ham talab etiladi. Mochevina ( korbamid ) CO ( NH2) 2 tarkibida 46 %i yaqin azot bo’ladi, past ishqoriy reaksiyaga ega www.arxiv.uz

Ammoniyli – nitratli o’g’itlar tarkibida o’simliklar kationini va anionini ham o’zlashtirishi mumkin. uning asosiy vakilli ammiakli selitra – NH4 NO3 bo’lib tarkibida 34 % azot bo’ladi. Bu o’g’it neytral yoki kam ishqoriy reaksiyaga ega tuproqlarda yaxshi natija beradi. O’zbekiston sharoitida azotli o’g’itlardan eng ko’p ishlatilgani ammoniy selitradir ( NH4 NO3). Lekin bu o’g’itni ham shudgorlashdan oldin solish tavsiya etilmaydi. Chunki judda tez eriydi. www.arxiv.uz

$Azotli o’g’itlar tuproqda o’z ta’sirini uzoq saqlamaydi va ko’p tuplamaydi. Chunki ular tez eruvchan bo\lganligi uchun tuproqning chuqur qatlamlariga tushadi yoki yuvilib ketadi. Bundan tashqari ularning ma’lum miqdori denitrifikatsiyaga uchraydi, ya’ni tuproq mikroorganimzlari tomonidan molekulayar azotga aylanib , havoga uchib ketadi. Shuning uchun ham ularga netrifikatsiya ingibitprlarini qo’shganda azot o’g’itlarining samaradorligi oshadi. www.arxiv.uz$

XULOSA Azot o’simliklar hayoti uchun eng kerakli elementdir . U hayotiy muhim birikmalar oqsillar fermentlar , nuklein kislotalar va boshqa bir qator birikmalar tarkibiga kiradi. Azot o’simliklar quruq og’irligining 1—3 % zini tashkil etadi , Tabiatdagi asosiy azot manbai atmosfera tarkibida bo’lib uning umumiy miqdori 75.6% ni tashkil etadi. Bir kvadrat metr yer ustida 8 tonnagacha azot bor. Lekin yashil o’simliklar atmosfera tarkibidagi molekulyar azotni bevosita o’zlashtira olmaydi. Chunki molekulyar azot o’tz turg’un bo’lib , uni faol holda o’tkazish uchun juda katta energiya sarflash kerak. O’simliklardan yuqori va sifatli hosil olish uchun ularni butun vegetatsiya davomida meyorida suv bilan ta’minlash zarur. Suv taqchiligiga , ayniqsa , uning uzoq muddat bo’lishiga yo’l qo’ymaslik hosildorlik garovidir. www.arxiv.uz

Mineral o’g’itlar o’simliklar hosildorligini oshirishning va sifatini belgilashning muhim omillaridan biridir. Hisoblrga ko’ra, umumiy hosilning 50 % ni o’g’itlar hisobiga ta’minlanadi . Lekin ulardan notug’ri foydalanish talabdan oshiqcha , notug’ri qo’llash va boshqalar. Tuproq unumdorligini pasaytirishi, o’simliklarning qurib qolishi va tabiatning ifloslanishiga sabab bo’lishi mumkin. www.arxiv.uz

FOYDALANILGAN ADABIYOTLAR 1 ) J. X XO’JAYEV ,, O’SIMLIKLAR FIZIOLOGIYASI ‘’ – TOSHKENT NEXNAT - 2004 2) ABDULLAYEV R. A, ASOMOV D.K, BEKNAZAROV B. O , SAFAROV K.S ,, O’SIMLIKLAR FIZIOLOGIYASIDAN AMALIY MAHG’ULOTLAR ‘’ - TOSHKENT 2004 3) ZIYONET . UZ www.arxiv.uz

O'xshashlar

Azotning o’simliklardagi modda almashinuviga ta’siri

Qirqbo’g’imtoifa o’simliklar

Zaharli o’simliklar

Yuksak o’simliklar sistematikasi

O’simliklar sistematikasining rivojlanish tarixi