logo
  1. Bosh sahifa
  2. Slaydlar
  3. Biologiya
  4. Vakuolaning tuzilishi

Vakuolaning tuzilishi

Yuklangan vaqt:

23.09.2019

Ko'chirishlar soni:

0

Hajmi:

1291.724609375 KB
Ko'chirib olish
Vakuolaning tuzilishi   Reja: 1. Hujayra shirasi. 2. Oqsil donachalari. 3. Kalsiy oksalat kristallari. Vakuolalar • Vakuolalar  (frans. Vakuole, lot. vacuus — boʻsh) — oʻsimlik va hayvonlar hujayrasida ichi suyuqlik bilan toʻlgan, sitoplazmadan membrana bilan ajralib turadigan boʻshliq. Bir hujayralilarda ferment bilan toʻlgan hazm qilish V.i, osmoregulyatsiya va ayirish funksiyasini bajaruvchi, qisqaruvchi V., koʻp hujayrali hayvonlar hujayrasida esa ikkilamchi lizosomalar guruhiga mansub va oʻzida gidrolitik ferment saqlovchi, hazm qiluvchi va avtofaglovchi V. boʻladi. VAKUOLA • Oʻsimlik hujayralarida V. — endoplazmatik toʻrning hosilasi boʻlib, birmuncha shaffof membranotonoplast bilan oʻralgan. Oʻsimliklardagi V. sistemasi — vakuom yosh hujayralarda naylar va pufaklar sistemasidan iborat. Hujayra oʻsib, ixtisoslasha borishi bilan V. ham yiriklasha boradi va hujayra umumiy hajmining 70—95% gacha qismini egallab oladi. V. shirasi (rN darajasi 2—5 ni tashkil etadi) tarkibida erigan anorganik (fosfat, oksalat), organik birikmalar (qand, aminokislotalar, oqsillar) va moddalar almashinuvining oxirgi mahsulotlari (taninlar, glikozidlar, alkaloidlar), ayrim pigmentlar (mas., antotsianinlar) boʻladi. V. hujayradagi suv-tuz al-mashinuvini boshqaradi; hujayraning turgor holatini saqlaydi; quyi mole- kulali suvda eriydigan metabolitlar va zaxira moddalarni toʻplaydi; moddalar almashinuvida hosil boʻladigan zararli moddalarni hujayradan chiqa-rib tashlaydi va boshqa baʼzi funk-siyalarni bajaradi. Vakuola Vakuola (lot. v a k u u s — bo’shliq) — hujayra ichidagi bo’shliq bo’lib, o’simliklar hujayrasi uchun xos bo’lgan belgilardan biridir. Uning ichi hujayra shirasi bilan to’lgan. Hujayra shirasi sitoplazmadan maxsus membrana tonoplast (lot. t o n u s — tarang, zo‘r; p l a t o s — ma’lum shakl) bilan ajralib turadi. Tonoplast tanlab o’tkazish yoki yarim o’tkazuvchanlik xususiyatiga ega. Yosh hujayralarda bo’shliq yoki kavakchalar bo’lmaydi, ular hujayra qariy boshlagandan so’ng yuzaga keladi va bir-biri bilan qo’shilib, bitta yirik vakuola hosil qiladi. Vakuola o’sib yiriklashib hujayraning 90% ini ishg’ol etadi va sitoplazmani hamda uning tarkibidagi organellalarni hujayra po’stiga qarab siqib suradi va natijada yupqa qavat hosil qiladi. Vakuola ichida hujayra shirasi bo’lib, uning asosiy tarkibiy qismini suv tashkil etadi. Suvda erigan mineral tuzlar, organik birikmalar (qand va polisaxaridlar), organik kislotalar, alkaloidlar, glikozidlar, pigmentlar va boshqa moddalar bo’ladi. Plazmolizga uchragan hujayralar tiriklik xususiyatini saqlab qolsa, ularni suvga solib turgor holatini tiklash mumkin. Bu hodisaga deplazmoliz (lot. deinkor) deb ataladi. Deplazmoliz, plazmolizdan qaytish, turgorga o’tish demakdir. Bunda hujayra suvni shimib olib plaz-moliz holatidan, turgor holatiga qaytadi. Amalda qishloq xo’jaligidagi ko’p masalalar o’simlikning shu turgor va plazmoliz hodisasiga bog’liqdir. Masalan, yoz faslida g’o’zalar o’z vaqtida sug’orilmasa, tuproq eritmasi quyuqlashib ketib, suvning o’simlik ildiziga o’tishi qiyinlashadi va ildiz hujayralarida plazmoliz hodisasi ro’y beradi. Hujayra shirasi Hujayra shirasining tarkibiy qismi o’simlik turi, organlar, to’qima va hujayra holatiga qarab o’zgaradi. Hujayra shirasida karbonsuvlar, organik kislotalar, alkaloidlar, glyukozidlar va ko’pgina boshqa moddalar bo’ladi. Hujayra shirasi tarkibida oshlovchi moddalardan ta-nin to‘planadi. Bu modda hujayra shirasi tarkibida ba’zan juda ham ko‘p miqsorda to‘planadi va sanoatda terini oshlashda ishlatiladi. Saxaroza Saxaroza — shakarqamish deb ataladigan o’simlik hujayra shirasida bo’ladi. Bu o’simlik tropik mintaqalarda o’sadi. Saxaroza qand lavlagi ildizmevalarida ham juda ko’p miqdorda to’planadi. Oziq- ovqat uchun ishlatiladigan qand shakarqamish va qand lavlagidan olinadi. Vakuoladagi oqsillar Pishib yetilgan urug’larning vakuolasida kolloid shaklda oqsil moddasi to’planadi (g’alla donlari, lolaguldoshlar, ituzumdoshlar, soyabondoshlar). Bunday vakuola oqsilli vakuola deb ataladi. Vakuoladagi oqsillar g’adir-budur endoplazmatik retikulumning ribosomalarida sintezlanadi. Vakuola oqsillar Oqsil donachalari Hujayraning organellalarida oqsil donachalari kristall yoki amorf (yunon. a — inkor qilish, mor fe — shakl) ya’ni bir shaklga ega bo’lmagan holatda uchraydi. Odatda urug’lar oqsilga boy bo’ladi. Oqsilga ancha boy bo’lgan o’simliklar (no’xat, loviya, soya, yasmiq, nut, yeryong’oq) va boshqalar kiradi. Oqsilli urug’lar oziq-ovqat sifatida nihoyatda qimmatli mahsulotdir. Oqsil, yog’ tomchilaridan tashqari hujayraning vakuola va boshqa organlarida (karotinoidlar, xromoplast) kalsiy oksalat kristallari uchraydi. Ularning shakli har xil bo’lib, asosan, vakuolada to’planadi. Ular ko‘pincha ildizmeva hujayralarida, barglarning bandlaridagi to‘qimalarda va epidermis hujayralarida to‘planadi. Rafid (yunon. r a f i s — ninasimon shaklda) — ikki uchi o‘tkir kristallar to‘plamidan iborat Kalsiy oksalat kristallari Foydalanilgan adabiyotlar ro’yxati: 1. Agroximiya (Pod red. B. A. Yagodina). Moskva, 1982. 2.Voprosi agrotexniki vozdelivaniya lekarstvennix kultur. Chast 1, Moskva, 1978. 3. Spravochnik po lekarstvennim kulturam. Voronej, 1963. 4. Xolmatov X. X., A. I. Qosimov ruscha-latincha- o’zbekcha dorivor o’simliklar lug’ati, Toshkent, 1992. 5. Xolmatov X. X., Ahmedov O‘. A. “Farmakognoziya”, Toshkent, 2007 y. 6. Musayev B. S. “O’g’it qo’llash tizimi”, Toshkent, 1998.

O'xshashlar

Gemoglabinning tuzilishi
Fitosenozning tuzilishi
Tirik organizmning tuzilishi
O’simlik hujayrasining tuzilishi
Hujayra va to'qima (slayd-test)