Infeksiya haqida ta’limot - Biologiya - Slaydlar

Infeksiya haqida ta’limot

Yuklangan vaqt:

21.07.2024

Ko'chirishlar soni:

0

Hajmi:

2241.6611328125 KB

Ko'chirib olish

Mavzu: Infeksiya haqida ta’limot Reja: 1.Infeksiya, infeksion kasallik, infeksiyaning turlari. 2.Patogenlik, virulentlik haqida tushuncha. 3.Infeksion kasallikning kechishida makroorganizm va tashqi muhit omillarining ahamiyati . Tayanch iboralar : infeksiya, infeksion kasallik, infeksion jarayon, makroorgnizm, patogenlik, virulentlik, invazivlik, toksigenlik, kapsula, antigenlik xususiyatlar, infeksiya darvozasi, bakteremiya, septisemiya, toksemiya.

Sillabus bo’yicha tavsiya etiladigan adabiyotlar  Shapulatova Z.J “Veterinariya mikrobiologiyasi” fanidan amaliy-laboratoriya mashg’ulotlari bo’yicha o’quv qo’llanma.Toshkent:”O’zbekiston faylasuflari milliy jamiyati’nashriyoti,2019 yil,248 b...  Shapulatova Z.J “Mikrobiologiya”.O’quv qullanma .Toshkent:”fan va texnologiya’nashriyoti,2013 yil,204 b.  Мудрецова-Висс К.А. Дедюхина В.П. Масленникова Е.В.”Основы микробиологии” учебник Москва 2014.  Красниковa.Л.В.Микробиология продуктов животного происхождения:Учебное пособие.СТБ Троицкий мост 2006-296  Вервицкий А.А. и другие Иуееринарная микробиология и иммунология Учебное пособие Минск ИВЦ Минфина ,2019 год,.526 с

Adabiyotlar: 1. Muhamedov E.M., Eshboev E.X. Mikrobiologiya, immunologiya, virusologiya. T. Bakulina N.A., Kraeva E.L. Mikrobiologiya. T., “Meditsina” nashriyoti 1979. 2. Vorobyov A.A., Bo`kov A.S. «Mikrobiologiya». M., izd-vo «Vo`sshaya shkola». 2003. 3. Pyatkin N.D., Krivoshein Yu.S. Mikrobiologiya va immunologiya. M., izd-vo «Meditsina» 1980. 4. Sinyushina M.N., Samsonova M.N. Rukovodstvo k laboratorno`m zanyatiyam po mikrobiologii. M., 1981. 5. Timakov V.D., Livashev V.S., Borisov L.B. Mikrobiologiya. M., 1983.

Parazitizm (yunoncha parasitos —tekintomoq, tekinxo’r degan so’zdan olingan) bir turdagi organizmning boshqa organizm xisobiga oziqslanib, unga ziyon- zaxmat etkazadigan o’zaro munosabatlarini bildiradi. Parazit mikroblar odam va xayvonlarda uchraydigan infeksion kasalliklar qo’zg’atuvchilarining katta gruppasini tashkil etadi. Mikroorganizmlarning parazitlik xususiyatlari, aftidan, tirik organizmda yashashga uzoq moslashib borish natijasida vujudga kelgan.

Infeksion kasallikni keltirib chiqaradigan mikroorganizmlar patogenlik. virulentlik. spetsifiklik va organotroplik xossalariga egadir. Patogenlik yoki kasallik paydo qilish xususiyati infeksion kasalliklar quzg’atuvchilarining turiga xos belgisi bo’lib, nasldan naslga o’tib boradi.

Mikroorganizm bilan xo’jayin organizmi o’rtasidagi murakkab o’zaro ta’sir jarayonini «infeksiya» termini bilan belgilanadi. Bu—mikroorganizm bilan patogen mikroblar o’zaro ta’sirining har qanday shaklini o’z ichiga oladigan biologik xodisadir. Infeksiya, infeksion jarayon to’g’risida tushuncha

• Infeksiya – (lotinchadan infectio ) yuqtiraman degan ma’noni anglatadi. Infeksiya deganda tashqi muhit sharoitida hayvon organizmi va patogen mikrob - kasallik qo’zg’atuvchi orasida vujudga keladigan murakkab biologik jarayon, o’zaro kurash ta’siri tushiniladi. Organizm va mikroblar o’zaro ta’sirining eng ifodalangan shakli infeksion kasallik hisoblanadi. Bu organizmning shunday holati-ki, bunda qo’zg’atuvchi ta’siriga javoban ma’lum patologik jarayonlar rivojlanadi. Infeksion jarayonlarga tashqi muhit ommillari katta ta’sir ko’rsatadi.

• Infeksiya yashirin va yaqqol klinik belgilari bilan, abortiv va h.k ko’rinishda o’tadi. Kasallikni o’z vaqtida va to’g’ri aniqlashda ularning ahamiyati juda katta. Yuqumli kasalliklar: • 1.Tirik qo’zg’atuvchisi yoki maxsus sababchisi (RNK yoki DNK saqlovchi viruslar va boshqa organizmlar) bo’lishi; • 2.Kasal organizmdan, sog’ organizmga yuqishi; • 3.Kasallikning yashirin davri bo’lishi; • 4.Antitelolar hosil qilishi (organizmda spesifik reaksiyalar rivojlanadi). • 5.Kasallanib tuzalgan oraganizmda immunitet hosil bo’lishi bilan xarakterlanadi.

• Mikroorganizmlarning hayvon organizmiga kirgani bilan hamma vaqt ham kasallik paydo qilavermaydi. Buning uchun ma’lum shart-sharoitlar kerak. Infeksi yaning paydo bo’lishi va rivojlanishi quyidagilarga bog’liq: • a) mikrobning potogenlik darajasiga; • b) makroorganizmning immunologik • holatiga: • v) tashqi muhit sharoitlariga;

• Patogenlik. Mikrobning ma’lum sharoitda o’ziga xos infeksion kasallikni qo’zg’atish xususiyati patogenlik deyiladi. U turga xos, o’zgaruvchan belgi. • Virulentlik. Mikrobning patogenlik darajasi uning virulentligi deyiladi, ya’ni virulentlik mikrobning individual belgisi bo’lib, har xil sharoitlarda o’zgarib turadi. Virulentlik laboratoriya hayvonlarini zararlab aniqlanadi. Hayvonlarni o’ldira olgan kulturaning eng kam miqdori DLM (dosis letalis minima) mikrob virulentligining ko’rsatkichi hisoblanadi.

• Infeksiyaning turlari . Kelib chiqish sababiga ko’ra ekzogen va endogen infeksiyalar mavjud. Ekzogen infeksiya qo’zg’atuvchilari hayvon organizmiga tashqi muhitdan kiradi. Endogen infeksiya qo’zg’atuvchilari esa odatda organizmning o’zida bo’lib, organizmning ahvoli yomonlashgandagina kasallikni rivojlantiradi. Bunga shartli • patogen mikroblar, latent viruslar va h.k.lar kiradi.Organizmga kirgan qo’zg’atuvchi turi va miqdoriga ko’ra oddiy va aralash holda kuzatiladi. Bir tur qo’zg’atuvchi qo’zg’aydigan kasalliklarga oddiy ikki yoki undan ortiq tur qo’zg’atuvchilar kirishidan paydo bo’ladiganlarga aralash infeksiya deyiladi. Aralash infeksiyalar og’ir o’tadi. Ba’zan kasal bulib tuzalganda hayvonda immunitet paydo bo’lmaydi va u qayta zararlanib yana takror kasal bo’ladi-bunga reinfeksiya deyiladi .

• Ayrim hollarda infeksiya rivojlanishi jarayonida organizm bilan qo’zg’atuvchi orasida tenglik vujudga keladi. Lekin bunday organizmga qo’zg’atuvchi qo’shimcha miqdorda kirganda kasallik boshqatdan kuchayadi-bunga superinfeksiya deyiladi. • Ba’zan klinik belgilari yo’qolgandan keyin ham organizim qo’zg’atuvchidan holi bo’lmaydi va ma’lum sharoitlarda kasallik qayta o’tkirlashib kasallikning klinik belgilari paydo bo’ladi, bu resediv deb ataladi. •

• Infeksion kasallikning kechishida makroorganizm va tashqi muhit omillarining ahamiyati Hayvon organizmida infeksiyaning paydo bo’lishi va rivojlanishi uchta sharoitga bog’liq: • 1) hayvon organizmining immunli holatiga; • 2) kasallik qo’zg’atuvchi mikroblarning patogenlik darajasiga; • 3) tashqi muhit sharoiti (ta’siri)ga. Avvalo hayvon organizmi immun holatining infeksiya paydo bo’lishi va rivojlanishidagi roliga to’xtalib o’tamiz. Makroorganizmning infeksion kasalliklarga chidamliligi, uning anatomo- fiziologik xususiyatlari, infeksion agentning to’qimalarga kirishi va ko’payishiga to’sqinlik qiladigan organizmning tug’ma himoyaviy vositalariga bog’liq bo’ladi.

• Infeksion jarayonning davriylik bosqichlari. • Organizmda infeksion jarayon rivojlanishining birinchi bosqichi inkubasion ya’ni yashirin davr deyiladi. U organizmga mikrobning kirgan vaqtidan kasallikning birinchi kilinik belgilari poydo bo’lgan vaqtini o’z ichiga oladi, klinik belgilarsiz o’tadi. Uning davomiyligi har xildir bir necha soatlardan,bir yil va undan ko’proqqa cho’ziladi. • Ikkinchi bosqich- u ayrim infeksiyalarga xos, umumiy belgilarning paydo bo’lishi bilan xarakterlanib prodromal davr deyiladi. Masalan isitma, xolsizlanish, ishtaxa va hayvonlar mahsuldorligining kamayishi. Bunday belgilar har bir kasalllikda bo’lishi mumkin. Daraklovchi davr rivojlanayotgan kasallikka xos bo’lgan uchinchi bosiqichi aniq o’ziga xos kilinik belgilari paydo bo’lgan davr bilan almashadi. Bu kasallikka tashxis qo’yishda amaliyotda katta ahamiyatga ega. To’rtinchi bosqich pasayish davri bunda asta sekin klinik belgilar hamda funksional buzilishlar yo’qoladi. Oxirgisi sog’ayish yoki reqonvolissensiya davri. Bunda kasal mollar sog’ayadi, lekin ular organizmida qo’zg’atuvchi hali saqlanishi mumkin.

• Kechishiga ko’ra o’tkir va surunkali kasalliklar farqlanadi. Kasallik o’tkir kechganda belgilari yaqqol namoyon bo’lib, qisqa vaqtda o’tib ketadi. Surunkali kechaganda infeksion jarayon uzoq vaqt davom etib, hamma vaqt o’lim bilan tugamaydi. Bunda organizmda chuqur o’zgarishlar paydo bo’ladi, qo’zg’atuvchi ajratmalar bilan tashqi muhitni zararlaydi.

Infeksion kasallliklar klassifikasiyasi . • Yuqorida aytilganidek yuqumli kasalliklar qo’zg’atuvchilari evolyusion jarayonida ma’lum turdagi hayvonlarga moslashgan. Bular qo’zg’atuvchini tashuvchilar deyiladi. Shunga asosan yuqumli kasalliklar: • 1) faqatgina hayvonlarga xos (zonooz); • 2) faqatgina odamlarga xos (antroponoz); • 3) hayvonlarni zararlab odamlarga o’tadigan(zooatroponoz); • 4) hayvon va odamlarni zararlab o’zaro bir-birini zararlash (antropozoonoz) qobilyatiga ega kasalliklarga bo’linadi.

Ko’pgina patogen mikroblardagi biriktiruvchi to’qima asosini tashkil etuvchi mukopolisaxaridni parchalay oladigan gialuronidaza fyormyonti topilgan. Bu — mikroblarning organizmga tez tarqalishiga yordam beradi. Gazli gangrena quzg’atuvchilari qon va turli organ xujayralarining pardalarini emiradigan letsitinaza fermentini ishlab chiqaradiki, bu mikrob yuqqan xayvonlarning tez xalok bo’lishiga olib keladi.

Infeksion kasalliklarning yuqish yo’llari Infeksiya manbai tirik organizmdir, tirik organizmda kasallik quzg’atuvchisi o’zining xayot faoliyati va ko’payishi uchun hammadan ko’ra qulay sharoitlarni topadi va shu erdan tashqi muxitga chiqib turadi. Infeksiya manbai sifatida kasal odamlar bilan xayvonlar hammadan ko’ra katta axamiyatga ega bo’ladi, bular kasallik juda avj olgan paytda bir talay quzg’atuvchilarni tashqariga chiqarib turadi.

Infeksion kasalliklarning qo’zgatuvchilari, mikroorganizmlarning xarakteristikasi Patogen mikroblarning organizmga kira olish xususiyati yoki invazionligi biriktiruvchi to’qimani emira oladigan yoki xar xil xujayralarning po’stlarini parchalay oladigan fermentlar ishlab chiqarishiga bog’liq.

Infeksiya manbaiga qarab antroponoz, antropozoonoz va zoonoz infeksiyalar tafovut qilinadi. Antroponoz infeksiyalar faqat odamni shikastlantiradi va bularda bemor yoki bakteriya tashuvchi infeksiya manbai bo’lishi mumkin. Antroponoz infeksiyalarga korin tifi, dizenteriya, vabo, qizamiq, suzak, zaxm va boshqalar kiradi. Antropozoonoz infeksiyalar odamga ham, xayvonlarga ham yuqa beradi. Bularda kasal xayvonlar va odam infeksiya manbai bo’lishi mumkin. Toun, tulyaremiya, kuydirgi, sil va boshqalar ana shunday infeksiyalar jumlasiga kiradi. Zoonoz infeksiyalar faqat xayvonlarni kasallantiradi. Zoonozlarning quzg’atuvchilari odam organizmiga tushsa ham, odamda kasallik keltirib chiqarmaydi. Biroq «zoonozlar» terminidan ko’pincha antropozoonoz infeksiyalarni atash uchun foydalaniladi

Dizenteriyada kasallik iflos qo’llardan va axlat tegib qolgan meva hamda sabzavotlardan yuqadi. Infeksiya o’tishining shu yo’li ichak infeksiyalari — korin tifi, paratiflar, vabo, dizenteriya uchun xarakterlidir. Infeksiyaning xavo-tomchi yo’li bilan o’tishida kasallik quzg’atuvchisi yutalish, aksirish vaqtida balg’am va sulak tomchilari bilan birga tashqi muxitga tushadi. Odam mana shu quzg’atuvchilar bilan ifloslangan xavoni nafasiga oladigan bo’lsa kasallik yuqib qoladi.

Nazorat savollari:  Infeksiya va yuqumli kasalliklar tushunchasining farqini ayting  Qanday mikroblarga patogen mikroblar deyiladi.  Patogenlik va virulentlik tushunchalarini izoxlab bering.  Infeksion kasalliklarning o’tishi qanday bo’ladi.  Yashirin infeksiyaning mikroblarni tushushidan qanday farqi bor.  Infeksiyaning turlari va klassifikasiyasini ayting.

1. Nazorat savollari

O'xshashlar

Infeksiya haqida ta’limot patogenlik va virulentlik o’rganish usullari

Immunitet haqida ta’limot

Bioaxborot tushunchasi haqida

Biokimyo fani haqida slayd

Biotsenoz haqida. Biogeotsenoz tushunchasi