Genetika va muhitni tahlil qilish - Biologiya - Slaydlar

Genetika va muhitni tahlil qilish

Yuklangan vaqt:

06.02.2023

Ko'chirishlar soni:

0

Hajmi:

514.615234375 KB

Ko'chirib olish

GENETIKA VA MUHITNI TAHLIL QILISH Reja: 1.Genetika fani va uning qisqacha yaratilishi tarixi 2. DNK tuzilishi 3. Oqsillar organizm belgi va xususiyatlarining rivojlanishida ishtiroki 4.Xulosa 5.Foydalanilgan adabiyotlar

Biologik fanlar orasida eng muhimlaridan biri genetikadir. Genetika — hayotning asosiy xususiyatlari irsiyat va o‘zgaruvchanlik qonuniyatlarini, bu qoniniyatlardan amaliy maqsadlarda oqilona foydalanish usullarini o‘rganadigan fandir. Genetika faniga oid bilimlar inson uchun zarur bo‘lgan, xalq xo‘jaligining deyarli hamma sohalarda qo‘llaniladi. Hozirgi davrda genetikaning juda tez rivojlanayotgan sohalari biotexnologiya va genetika injeneriya seleksiyaning asosiy usullari hisoblanadi. Seleksiyaning asosiy vazifalari esa madaniy o‘simlikning hosildor navlarini, uy hayvonlarining yangi zotlarini, mikroorganizmlarning foydali shtammlarini keltirib chiqarishdir.

“ Genetika” so‘zi grekcha “genesis” so‘zidan olingan bo‘lib, “kelib chiqish”, “tug‘ilishga taalluqli” degan m a’nolarni beradi. Genetika barcha tirik organizmlarga xos bo‘lgan xususiyat — irsiyat va o‘zgaruvchanlik qonunlarini o‘rganuvchi fandir. Irsiyat — organizmning o'z belgisi va rivojlanish xususiyatlarini kelgusi avlodlariga o'tkazish xossasidir. Irsiyat tufayli tur doirasidagi individlar o‘xshash bo‘ladi. O'zgaruvchanlik — organizmlarning individual rivojlanish jarayonida yangi belgilarni kashf etish xossasidir. O‘zgaruvchanlik tufayli tur doirasidagi individlar bir-biridan farq qiladi. Demak, irsiyat bilan o'zgaruvchanlik bir-biriga qarama-qarshi, ammo birbiri bilan uzviy bog‘liq xossalardir. Irsiyat tufayli turning bir xilligi saqlanib borsa, o‘zgaruvchanlik uning xilma-xilligini ta ’minlaydi. Bir tur individlari o‘rtasidagi tafovutlar organizm irsiyatining moddiy asoslari o‘zgarishiga bog‘liq. O‘zgaruvchanlik tashqi muhit sharoitlari bilan ham belgilanadi.

Genetika irsiyat va o ‘zgaruvchanlikni idora qilish y o ‘llarini ham o ‘rganadi, uning natijalaridan insoniyat uchun xizmat qilishda foydalanadi. Shuning uchun ham genetika fani boshqa biologik fanlar orasida yetakchi o ‘rinni egallaydi. Insonlar juda qadim zamonlardayoq ota-onalar va bolalardagi belgilarning o‘xshashligiga, ular orasidagi farqlarning ham mavjud bo‘lishligiga, bolalarda uzoq ajdodlar belgisining yuzaga chiqishi mumkinligiga e’tibor berganlar. Insonlar irsiyat xususiyatlaridan stixiyali ravishda o‘z amaliy maqsadlarida madaniy o‘simliklar va uy hayvonlari navlari va zotlarini yaxshilashda foydalanib kelganlar.

1906-yilda ingliz olimi U. Betson yangi fanni «genetika» deb atashni taklif etdi. Daniyalik olim V. Iogansen 1909-yilda fanga gen, genotip va fenotip tushunchalarini kiritdi. 1901-yilda G. De Friz mutagenez nazariyasini kashf qildi. 1910—1925-yillarda amerikalik olim T. G. Morgan o‘z hamkasblari A. Stertevant, G. Meller, K. Bridjes bilan hamkorlikda irsiyatning xromosomalar nazariyasini yaratdi. XX asrning 20—30-yillarida ionlashtiruvchi nurlarning (G.A. Nadson, G. S. Fillipov, G. Meller, I. Ya. Stadler) va kimyoviy moddalarning (M. Ye. Lobashov, V. V. Saxarov) mutatsiya chaqiruvchi omillar ekanligi kashf qilindi. Rus genetik olimi N. K. Kolsov 1928-yilda xromosoma ichida joylashgan oqsil molekulasi irsiyatning moddiy asosi bo‘lishi mumkin, degan fikrni bayon qildi.

XX asrning 30-yillarida mikroevolyutsiya ta’limoti (S.S.Chetverikov, N. V. Timofeyev — Resovskiy va boshqalar) va evolutsiyaning sintez nazariyasi yaratildi. O ‘sha yillarda Sovet Ittifoqida odam genetikasi va tibbiyot genetikasi rivojlana boshladi (S. G. Levit, A. A. Prokofyeva — Belgovskaya, V. P. Efroimson va boshqalar). XX asrning 40-yillarida G. Bidl, E. Tatumlar mikroorganizmlar genetikasi va biokimyoviy genetikaga asos soldilar. Genetika, mikrobiologiya, biokimyo va fizika fanlari hamkorligida molekular biologiya va molekular genetika fanlari shakllandi. XX asrning 50-yillarida M. Uilkins, E. Chargaff, Dj. Uotson va F. Krik hamkorligida D N K strukturasi to ‘g‘risida aniq m a’lumotlar olindi. XX asrning ikkinchi yarmida molekular genetika juda rivojlandi, genetik kod, genlar faolligining idora qilinishi, genetik injeneriya va biotexnologiya sohasida ulkan muvaffaqiyatlar qo‘lga kiritildi.

O ‘zbekistonda genetik tadqiqotlarning rivojlanishiga mashhur olimlar Yo.T.To‘raqulov, J.Q.Hamidov, J.A.Musayevlar katta hissa qo‘shdilar, jumladan Yo.X.To‘raqulov rahbarligida irsiy kasalliklar rivojlanishining biokimyoviy mexanizmlari o‘rganildi. Akademik J.H.Hamidov o‘z shogirdi A.A.Abdukarimov bilan tireoid gormonlar ta’sirining genetik mexanizmlari haqida muhim m a’lumotlar oldilar. Atoqli olimlarimiz N.M.Majidov, Sh.Sh.Shomansurovlar asab kasalliklari patogenezida irsiy omillar rolini o‘rgandilar. 1971-yilda Toshkent Tibbiyot institutida O‘rta Osiyo respublikalarida birinchi marta J.H.Hamidov va A.T.Oqilovlar rahbarligida tibbiyot genetikasi bo‘limi ochilib, irsiy kasalliklar tarqalishining oldini olishga qaratilgan ishlar olib borildi.

Agar tajriba natijasida hosil bo‘lgan erkak digeterozigot pashsha (Bb Bb) ni resessiv digomozigot pashsha bilan chatishtirsak, belgilar faqat 1 : 1 nisbatda taqsimlanishini ko‘ramiz. Genlar birikkanligini ta’kidlash uchun bunday duragaylash natijalarini yozganda genlarni xromosomaga joylashtirish qabul qilingan: B — B — b b - b b - — b - b Bundan yuqoridagi digeterozigota pashshada faqat ikki xil gameta (BB va bb) hosil bo‘ladi deb xulosa chiqarish mumkin. Agar Mendel qonunlari amalga oshganda edi, 4 xil gameta (BB : Bb : bB : bb) hosil bo‘lishini kuzatgan bo‘lardik.

Shunday qilib, bir xromosomada joylashgan genlar bog‘lanib o‘tganligi sababli faqat ota-ona belgilari kuzatilib, yangi belgilar kuzatilmaydi. Bunday bog‘lanishga to‘la birikish deyiladi. Agar urg‘ochi digeterozigot pashshani tahliliy duragaylash usulida tekshirsak, avvalgi tajribaga nisbatan boshqacharoq natijani kuzatamiz. Bunda 4 xil variantda belgilarga ega bo‘lgan avlod hosil bo‘ladi. Lekin Mendel tajribalarida kuzatilgan 1:1:1:1 nisbatdan farq qilib, ota-onalarinikiga o‘xshagan belgilar ko‘proq (kulrang, uzun qanotli — 41,5%, qora, kalta qanotli — 41,5%), yangi hosil bo‘lgan belgilar esa ancha kam (kulrang, kalta qanotli — 8,5%, qora, normal qanotli — 8,5%) uchraydi. Genlar birikishining bu xili chala birikish deb ataladi.

XULOSA. Hozirgi davrda genetika fanida genlar nafis tuzilishini o‘rganish, genomika — shaxsning individual rivojlanishi jarayonida genlar faoliyatining boshqarilishi kabi murakkab muammolar ustida ilmiy izlanishlar o‘tkazilmoqda. O ‘zbekistonda genetik tadqiqotlarning rivojlanishiga mashhur olimlar Yo.T.To‘raqulov, J.Q.Hamidov, J.A.Musayevlar katta hissa qo‘shdilar, jumladan Yo.X.To‘raqulov rahbarligida irsiy kasalliklar rivojlanishining biokimyoviy mexanizmlari o‘rganildi. Akademik J.H.Hamidov o‘z shogirdi A.A.Abdukarimov bilan tireoid gormonlar ta’sirining genetik mexanizmlari haqida muhim m a’lumotlar oldilar. Atoqli olimlarimiz N.M.Majidov, Sh.Sh.Shomansurovlar asab kasalliklari patogenezida irsiy omillar rolini o‘rgandilar.

FOYDALANILGAN ADABIYOTLAR. Eshonqulov O.E. va boshq. Genetika: Akad. litseylar uchun darslik / A.E.EshonE 99 qulov. K.N.Nishonboyev, M.Bosimov. — T.: «Sharq», — 2010. — 176 b. Sarlavhada: O‘zR Oliy va o‘rta maxsus ta’lim vazirligi. O‘rta maxsus kasb-hunar ta’limi markazi. I.I,2 Muallifdosh.

O'xshashlar

Alell va alell bo’lmagan genlarning o’zaro ta’sirini tahlil qilish

Molekulyar genetika irsiy qonuniyatlar va ulardan foydalanish

Chaqaloqlar kasalliklari va ularni parvarish qilish

Evolutsiya jarayonini tadqiq qilish

Maktabda biologiya sohasiga oid kechalarni tashkillashtirish metodikasi