logo
  1. Bosh sahifa
  2. Slaydlar
  3. Astronomiya
  4. Nikolay Kopernik

Nikolay Kopernik

Yuklangan vaqt:

23.09.2019

Ko'chirishlar soni:

0

Hajmi:

618.8525390625 KB
Ko'chirib olish
• Kopernik Nikolay  (polyakcha — Kopernik, lot. Copernicus — 1473.19.02, Torun, Polsha — 1543.24.05, Frambork, Polsha) — polyak astronomi, geliotsentrik sistema asoschisi. • 1492—1494 yillarda Krakov universitettida, keyinchalik Italiyaning Bolonyadagi universitet va boshqa universitetlarida huquqshunoslik, tibbiyot, astronomiya va matematika fanlarini o’rgangan. Kopernik zamonasining yetuk astronomlaridan biri bo’lgan. • Uning otasi savdogar bo’lib, bu shaharga Germaniyadan ko’chib kelishgan edi. Nikolay Kopernik oilada to’rtinchi farzand bo’lgan. • O’n yoshgacha Nikolay Kopernik farovon va to’qchilikda hayot kechirdi. Uning baxtiyor bolaligi, bo’lajak olim roppa rosa o’n yoshga to’lgan vaqtda to’satdan qayg’uli yillarga almashindi. Yevropaning deyarli yarim aholisini hayotdan olib ketga o’lat epidemiyasi Torunga ham yetib kelib, Nikolay Kopernikning otasini ham o’zining dastlabki qurbonlaridan biriga aylantirdi. Padaridan ayrilgan Kopernikning keying taqdiri, uning o’qishi va tarbiyasi muammolari tog’asi Lukash Vachendore zimmasida qoldi. • 1498 yilning ilk oylarida Nikolay Kopernik sirtdan Fromborg kaputulining kanonik martabasidagi ruhoniysi bo’lib qabul qilindi. Bir yil keyin akasi Adjey ham aynan shu kapitulning kanonik ruhoniysiga aylandi • 1497 yil 9 mart oqshomida astronom Domeniko Mari Novara bilan birgalikda Nikolay Kopernik o’zining ebg dastlabki ilmiy astronomik kuztishlarini olib bordi. Bu kuzatishdan keyi Kopernik Oyning kvadraturada joylashgan vaqtidagi yerdan uzoqlik masofasi, yangi oy, yoki to’lin oy vaqtidagilar bilan bir xil ekanligini ko’radi. • 1500 yilda Nikolay Kopernik qisqa muddatha Polshaga qaytadi. Lekin u tezlik bilab yana Italiyaga yo’l olib, Padiya universitetining tibbiyot bo’limiga o’qishga kiradi. Bir vaqtning o’zida u Ferrara universitetida ilohiyot fanlari doktori unvoniga sazovor bo’ladi. Kopernik kuzatuvlar olib brogan vaqtda hali teleskop kashf qilinmagan edi. Xattoki teleskopgacha bo’lgan eng ilg’or va aniq astronomik kuzatuv usullari hisoblangan Tixo Bragening uskunalari ham Kopernikda bo’lmagan. (Tixo Brage usulidagi noaniqlik ko’pi bilan ikki minut bo’lgan).  Uning kuzatuvlari uchun qo’llagan asboblaridan biri «Trikvertum» nomli parallaks o’lchovchi uskuna bo’lsa, ikkinchisi ekliptikaning og'ish burchagini aniqlash uchun qo’llagan «Goroskopiy» nomli uskuna bo’lib, quyosh soatlari, hamda kvadratning bir turi bo’lgan. Osmon jismlarining harakatini kuzatib borib, Kopernik Ptolomey nazariyasi noto’g’ri ekanligi haqida xulosa chiqardi. 30 yillik mashaqqatli mehnat va muttasil kuztuvlar, hamda murakkab matematik hisoblashlardan so’ng, Nikolay Kopernik Yer ham oddiy sayyoralardan biri ekanligini,  va barcha sayyoralar, shu jumladan, Yer ham Quyosh atrofida aylanishini ilmiy isbotlab berdi. • 3 noyabr 1516 yilda Kopernikni Polshadagi Olshtin va Penenjnen hududlaridagi kapitul mulklarining boshqaruvchisi qilib saylashdi. Uning bu lavozimdagi faoliyati 1519 yil kuzigacha davom etib, o’z xizmat muddati tugagach Fromborkka qaytib ketdi. • Nikolay Kopernikning ko’rsatgan bunday shaxsiy qahramonligi davlat rahbarlari etiboridan chetda qolmadi. 1521yilda Kopernik Varmiyaning komissari etib tayinlandi. 1523 yil fevraligacha esa u Varmiyaning General – boshqaruvchisi lavozimida ishladi. Bu lavozim Kopernikning amaldorlik hayotidagi eng kattasi bo’lib, u yangi episkop tayinlanguniga qadar uning vazifalarini ham bajarib turdi. O’sha yilning kuzida, Kopernik Olshtin kapituli kansleri lavozimiga tayinlanadi. Kopernikning shaxsiy hayoti haqida ma’lumot juda kam. U o’zi faoliyat yuritgan cherkov qoidalariga ko’ra, oila qurishi mumkin emas edi. Shu tufayli, uning farzandlari bo’lmagan degan tahmin bor. Lekin tarixchilar Kopernikning 1528 yilda, Frombork kapituli rahbarligida ishlayotgan vaqtida mashhur medal yasovchi va o’ymakor naqqosh usta – Mats Shilling bilan tanishganiligi va uning Anna ismli qiziga ko’ngil qo’yganligini e’tirof etadilar. 1. Butun koinot sferalari uchun yagona markaz mavjud emas. 2. Yer markazi butun koinot markazi emas, u faqatgina oy va yer orbitalari tortishish markazidir. 3. Barcha sferalar o’z markazi atrofida aylanganligidek Quyosh atrofida aylanadi,chunki Quyosh koinot markazidir. 4. Yer sirtidan quyoshgacha bo’lgan masofa, uning radiusidan quyoshgacha bo’lgan masofadan kichik. 5. Yerda kuzatiladigan koinot yuzasidagi har qanday harakat,koinot harakatlanishi bilan emas,yerning harakati bilan bog’liqdir.Yer o’zining o’zgarmas aylanish o’qini (orbitasini) bir sutkada bior marta to’liq aylanadi,bu paytda koinot yuzasi qo’zg’almas bo’ladi. 6. Bizga quyoshning harakati bilan bog’liq ko’rinadigan hodisalar,aslida yerning harakati bilan bog’liqdir. Yer bilan birga quyosh atrofida aylanuvchi boshqa sayyoralarda ham shunday. 7. Birgina yerning harakatlanishi orqali koinotning qo’zg’almasligini tushuntirish mumkin. 8. Yerni ayni bir paytda ham o’z o’qi atrofida ham quyosh atrofida aylanadi. 1542 yilda uning «Ham tekislikdagi ham fazodagi uchburchakning  burchaklari va tomonlari» haqidagi asari va unga ilova tarzidagi sinuslar va kosinuslar jadvali, Vittenbergdagi nashriyotlarning birida chop etildi. Afsuski buyuk olim, o’zining eng buyuk ilmiy ishi – «Osmon sferalarining aylanishi haqida» asarining chop etilishi va tarqalishini  ko’ra olmadi. Uning do’stlari mazkur asarning Nyurnberg nashriyotlarining birida chop etilgan dastlabki nusxasini keltrib ko’rsatishgainida olim bir necha daqiqa avval vafot etib bo’lgan edi. Bu voqea 1543 yilning 24 may kuni sadir bo’ldi… Kopernik kitoblari cherkov tomonidan ta’qiqlangan «Indeks»ga kiritilib, tarqatish va o’qish uchun jiddiy ravishda ma’n etildi. Faqat 1835 yilga kelibgina Rim papasi, olimning ilmiy g’oyalarini cherkov tomonidan tan olinganligidan dalolat beruvchi «Nikolay Kopernikni oqlash va uning asarlarini ma’qullanmagan kitoblar «indeksi»dan chiqarish» hukmni e’lon qildi. Sobiq itifoq davrida Polshaning pochta markasi. Kopernikning Polsha pulidagi surati.

O'xshashlar

Astronomiya fanining rivojlanish tarixi
Astronomiya fanining rivojlanish tarixi
Astronomiya tarixi
Yerning shakli va o'lchamlari
Yerning shakli va o'lchamlari