logo
  1. Bosh sahifa
  2. Slaydlar
  3. Algebra
  4. Kompleks birikmalar 2

Kompleks birikmalar 2

Yuklangan vaqt:

04.12.2024

Ko'chirishlar soni:

0

Hajmi:

3163.30859375 KB
Ko'chirib olish
KOMPLEKS BIRIKMALAR KOMPLEKS BIRIKMALAR KOMPLEKS BIRIKMALAR 2Reja:  Kompleks birikmalarni o’rganishdagi muammolar  A.Vernerning koordinatsion nazariyasi  Kompleks birikmalarning asosiy nomenklaturasi  Kompleks birikmalarning tuzilishi  Kompleks birikmalarning eritmalari  Helat kompleks birikmalar  Alfred VernerNa 3 [Co(NO 2 ) 6 ] K 3 [Fe(CN) 6 ][Cu(NH 3 ) 4 ] 2+ 3 MASHG’ULOTNING MAQSADI Organizmda faoliyat ko’rsatadigan fermentlarning 700 tasi metallofermentlar hisoblanadi. Ular kimyoviy tabiati bo’yicha kompleks birikmalardir. Shuning uchun fermentlar ta’sirini o’rganishda talabalar komplek birikmalarning tuzilishi va hossalarini o’rganishlari kerak. Metallar bilan zaxarlanganda ularni kompleks birikmalar holatiga o’tkazib organizmdan chiqarib yuborish yo’li bilan davolanadi. Kompleks hosil qilish reaksiyalarini o’rganish bu ishni samarali o’tkazish uchun poydevor yaratadi. Kompleks birikmalar tuzilishini va hossalarini o’rganish kompleks birikmalarni hosil bo’lishida ishtirok etadigan kimyoviy bog’ tabiatini o’rganishga zaruriyat tug’diradi. 5 MASHG’ULOTNING MAZMUNI  Kompleksonometriya va uni tasniflash. Titrimetriyada ishlatiladigan kompleks hosil qiluvchi reaksiyalar va ularning talablari.  Kompleksonometriya. Kompleksonometrik titrlash usullari.  Kompleksimetriya uslubida egri hosilqilish.  Kompleksimetriya usulida indikatorlash. Farmanalizda kompleksimetriyaning ishlatilishi. «QO’SHIMCHA VALENTLILIK MUAMMOLARI…»  CuSO 4 . 4NH 3 – Andrey Libaviy, 1597 y.  AgCl . 2NH 3 – I.Glauber, 1648 y.  CoCl 3 . 6NH 3 – Tasser, 1798 y.  1704 y. Disbax – berlin lazurini oldi KCN . Fe(CN) 2 . Fe(CN) 3  1749-1753 yy. P’yer Jozef Maker qizil qon tuzini oldi. 7 IKKILAMCHI TUZ YOKI KOMPLEKS BIRIKMALAR …? KCr(SO 4 ) 2 ∙ 12H 2 O – xromokaliyli kvast KCr(SO 4 ) 2 ∙ 12H 2 O = = K + + Cr 3+ + 2SO 4 2- + 12H 2 O Fe(CN) 3 . 3KCN = 3K + + Fe 3+ + 6CN - Qizil qon tuzi 8Eritmada aniqlab bo’lmaydi Komplekslar o’zi nima ?  Kompleks birikmalar bu – qattiq holatda va eritmalarda mustaqil mavjud bo’la oladigan va tarkibida komplеks ion yoki molеkula saqlagan murakkab birikmalarga aytiladi.  Markaziy ionning koordinatsion soni — uning mazkur komplеks birmkmada ligandlar bilan hosil qilgan umumiy bog’lanishlar sonidir. 9 VALENTLIK – o’zgaruvchan yoki doimiy? 10«Birlashtiruvchi kuch» Eduard Frankland, 1852 y. «Atomlilik» «Valentlilik» Vixelguaz sh., 1868 y. Valencia - kuch Fridrix Avgust Kekule (1829 – 1896) Eduard Frankland (1825-1899) KOORDINATSION NAZARIYANING PAYDO BO’LISHI Alfred Verner “ Noorganik birikmalarni tuzilishiga savollar” 1893 y. 1. Asosiy va qo’shimcha valentlilik 2. Koordinatsiya asosoi 3. Sferaning tashqi va ichi 4. Kompleks ionlarning tuzilishi 111905 y. «Noorganik kimyoda yangi mulohazalar» ASOSIY VA QO’SHIMCHA VALENTLILIK 12PtCl 4 . 2NH 3 PtCl Cl Cl Cl NH 3 NH 3 Asosiy valentlik – elementlarning odatdagi valentliklariga mos keladi, kimyoning qonunlariga to’g’ri keladi. Qo’shimcha valentlilik – qo’shimcha, qoldiq valentlilik, bunda asosiy valentlik to’yingandan so’ng namoyon bo’ladi [Pt(NH 3 ) 2 Cl 4 ] KOMPLEKS BIRIKMANING TUZILISHI K 3 [Fe(CN) 6 ] 13Ion – Kompleks tashkil etuvchi LigandKoordinatsion sonIchki sferaTashqi sfera [Cu(NH 3 ) 4 ]Cl 2 Ichki sfera Tashqi sfera STEREOKIMYONING VUJUDGA KELISHI 14Iakob Vant-Goff (1852 — 1912) 1874 y. G.Kolbe «Organik birikmalar fazoda zamonaviy kimyoviy – tuzilish formulalarini optik aylanish qobiliyatli hamda kiyoviy konstruksiya bilan bilan qo’llash taklifi» «Fantastik safsata, Butunlay haqiqatdan yiroq, nimaga asoslanganidan qat’iy nazar umuman jiddiy tadqiqotchiga tushunarsiz bo’lgan» KOMPLEKS BIRIKMALARNING TUZILISHI K 3 [Fe(CN) 6 ] 15[Cu(NH 3 ) 4 ]Cl 2 [Zn(NH 3 ) 4 ]Cl 2 KOMPLEKS BIRIKMALARNING NOMENKLATURASI K 3 [Fe(CN) 6 ]  Kaliy geksasianoferrat(III) [Cu(NH 3 ) 4 ]Cl 2  Tetraaminmis (II) xlorid 16+3 +2 Ligandlarning o’tish tartibi: 1. Anionli: H - , O 2- , OH - , oddiy anionlar, ko’p atomli anionlar, organiklari alifbo tartibda 2. Neytral: NH 3 , H 2 O va b. 3. Kationli: N 2 H 5 + va b. H 2 O – akva NH 3 – amin Cl - – xloro- NO 2 - - nitro CN - - siano- SCN - - rodano-1 – mono 2 – di 3 – tri 4 – tetra 5 – penta 6 – geksa KOMPLEKS BIRIKMALARNING TARIXIY NOMLARI…  Reyzning birinchi asosi [Pt(NH 3 ) 4 ](OH) 2  Chugayev tuzi [PtCl(NH 3 ) 5 ]Cl 3  Tseyze tuzi K[PtCl 3 C 2 H 4 ]  Purpuro tuzi [CoCl(NH 3 ) 5 ]Cl 2  Krots tuzi [Co(NO 2 ) 2 (NH 3 ) 4 ]Cl  Reyneke tuzi NH 4 [Cr(SCN) 4 (NH 3 ) 2 ]  Magnus tuzi [Pt(NH 3 ) 4 ][PtCl 4 ] 17 KOMPLEKS BIRIKMALARDA SISTEMATIK NOMENKLATURA…  Natriy geksanitrokobaltat(III) Na 3 [Co(NO 2 ) 6 ]  Diamminokumush (I) gidroksid [Ag(NH 3 ) 2 ]OH Tollens reaktivi  Kaliy tetrayodomerkurat(II) K 2 [HgI 4 ] Nessler reaktivi  Ammoniy tetrarodanomerkurat(II) (NH 4 ) 2 [Hg(SCN) 4 ] 18 19 Verner Vernerni tasdiqladi… 201893-4 yy. Nazariyalar tasdiqlanmagan davr bo’lgan. Verner 20 yil tajribalarini to’xtatmagan. Birikmalar tarkibini bilish uchun Verner quyidagilarni qo’llagan: 1. Kimyoviy usul 2. Elektr o’tkazuvchanlikni o’lchash Kimyoviy usul AgNO 3 qo’llanganda : 1 mol CrCl 3 . 6NH 3 dan  3 mol Cl - cho’kadi [Cr(NH 3 ) 6 ]Cl 3 1 mol CrCl 3 . 5NH 3 dan  2 mol Cl - cho’kadi [Cr(NH 3 ) 5 Cl]Cl 2 1 mol CrCl 3 . 4NH 3 dan  1 mol Cl - cho’kadi [Cr(NH 3 ) 4 Cl 2 ]Cl Verner – Miolatti qatorlari 1893 yilda A.Verner A.Miolati bilan hamkorlikda kompleks birikmalar qatorida molyar elektr op’tkazuvchanlikni o’zgarish qonuniyatini yaratdi.. Metod elektrolitlarda ionlarning elektr tokini o’tkazishiga asoslangan edi . 211 [Pt( NH 3 ) 6 ]Cl 4 2 [Pt( NH 3 ) 5 Cl]Cl 3 3 [Pt( NH 3 ) 4 Cl 2 ]Cl 2 4 [Pt( NH 3 ) 3 Cl 3 ]Cl 5 [Pt( NH 3 ) 2 Cl 4 ] 6 K[Pt( NH 3 )Cl 5 ] 7 K 2 [PtCl 6 ]Birikmalarningmolyar elektr o’tkazuvchanligi diagrammasi , О м -1.см 2.м ол ь-1 523 404 229 97 108 256 1,5 0 100 200 300 400 500 600 1 2 3 4 5 6 7 KОМPLЕКSLARDA IZOMERIYA… 22PtCl 2 . 2NH 3 Pt PtCl Cl Cl ClNH 3 NH 3 NH 3 NH 3 Peyrone tuzi Reyzning ikki asosli xloridi tarkibi Shishga qarshi faollik! Michigan Universiteti, Dr. Barnett Rovenbere 1844 y. М. Peyrone [Pt(NH 3 ) 2 Cl 2 ] Sis - izomer Trans - izomer Olovrang sariq Och sariq SOLVAT IZOMERIYASI [Cr(H 2 O) 6 ]Cl 3 Binafsha rang [Cr(H 2 O) 5 Cl]Cl 2 Och yashil [Cr(H 2 O) 4 Cl 2 ]Cl To’q yashil 23 KOMPLEKS ION HOSIL BO’LISH MEXANIZMI 24[Al(OH) 4 ] - 3 s 3 p 3 d A l3 s 3 p 3 d A l 3 + - 3 s 3 p 3 d O H - O H - O H - O H A l 3 + 25KOMPLEKS BIRIKMALAR ERITMALARDA… Kompleks birikmalarning birlamchi dissotsilanishi K 3 [Fe(CN) 6 ] = 3K + + [Fe(CN) 6 ] 3- [Cu(NH 3 ) 4 ]SO 4 = [Cu(NH 3 ) 4 ] 2+ + SO 4 2- [Ag(NH 3 ) 2 ]Cl = [Ag(NH 3 ) 2 ] + + Cl - Kompleks birikmalarning ikkilamchi dissotsilanishi Komplekslarning dissotsilanishi - (yoki erituvchi molekulalarida ligandlar almashinuvi reaksiyasi) beqarorlik konstantasi K beq bilan ta’riflanadi. 26[Ag(NH 3 ) 2 ] + [Ag(NH 3 )] + + NH 3 [Ag(NH 3 )] + Ag + + NH 3 [Ag + ] [NH 3 ] 2 K beq = = 9,3 . 10 -8 [ [Ag(NH 3 ) 2 ] + ] [Ag(NH 3 ) 2 ] + Ag + + 2NH 3 AYRIM KOMPLEKS IONLARNING BEQARORLIK KONSTANTALARI Kompleks ion Beqarorlik konstantasi [Fe(CN) 6 ] 3- 1,0 . 10 –31 [Fe(CN) 6 ] 4- 1,0 . 10 –36 [Co(NH 3 ) 6 ] 2+ 7,75 . 10 –6 [Ag(NH 3 ) 2 ] + 9,31 . 10 –8 [Cu(NH 3 ) 4 ] 2+ 2,14 . 10 –13 [Zn(OH) 4 ] 2– 3,6 . 10 –16 27 POLIDENTAT LIGANDLAR 28EDTA Etilendiamin EnN H 2 C H 2 C H 2 N H 2 N C H 2 C H 2 N C H 2 C H 2 C O O C O O - - C H2 C H 2 O O C O O C - - XELAT KOMPLEKSLAR 29«Xelat» termini 1920 y. Morgan va DryuO H 2 C H 2 C O C u O O C H 2 C H 2 H H O H H 2 C H 2 C O H ICHKI KOMPLEKS BIRIKMALAR (IKB) 30CH 2С OH NH 2.. GlitsinO Cu CH 2С O NH 2..O CH 2 СH 2 N .. OO Ichki kompleksli birikmalar Polidentat ligandar bilan kompleks hosil qiluvchi metal ioni organik birikma tarkibidagi vodorod atomi bilan birikib, shu bilan birga boshqa funksional gruppalar bilan donor-akseptor bog’lanish ham hosil qilishidan hosil bo’ladi.   Ni 2+ ionining dimеtilgliоksim bilan sifat reaksiyasi 31Chugaev reaksiyasi Lev Aleksandrovich Chugaev (1873-1922)C H3 C H3 C O H C N N H O + [N i(N H 3 ) 6 ] 2 + O O C C C C C H 3 C H 3 H3 C H 3 C N N N N N i O O H H + 2 N H 4 + + 4 N H 3 ... ... Porfirin 32N H N N N H Xlorofill 33M gN N N NH 3 C C H = C H 2 C H 3 C H 2 - C H 3 C H 3H 3 C H 2 C H 2 C C O O C H 2 C H CH 3 C C H 2 3 C H C H 3 C H 2 3 C H C H 3 C H 2 3 C H C H 3 C H 3CO O - C H 3 34Gemoglobin 35B 12 1964 y. – Doroti Xodjkin Alfred Verner 36(1866-1919 y.y.) 1866 y. – Myuzelda tug’ilgan 371891 y. – privat – dotsent darajasi uchun konkurs ishi «Valentlik va o’sish haqidagi nazariyasi» ( «К теории сродства и валентности» ) 1891 y – Marselen Betro laboratoriyasida tajriba orttirdi. 1892-1893 yy. – maqola «Noorganik moddalarning tuzilishi» 1885 y. –Karlsrueda xizmat qilgan 1886 y. dan – Tsyurix . 1886 y. – 1889 y. Tsyurix politexnikumi. Professor Artur Ganch 1890 y. «   Azot tutgan molekulalardagi atomlarning fazoviy joylashishi » Myuzel shaxri Alfred Verner 38(1866-1919 yy.) 1913 yilda Shvedsariya qiroli Gustav V Alfred Vernerni nobel mukofoti va diplomi bilan taqdirladi “ Uning ishlarini molekulalarni tabiatga aloqadorligi yangicha usulda eski muammolarni ochgani uchun hamda noorganik kimyoda yangi tadqiqotlar uchun yo’l ko’rsatgani uchun". Kompleksimetrik titrlash yoki kompleksonometriya - … Kompleksimetrik titrlash usulida quidagi usullar ajratiladi:  Merkurimetriya  Ftoridometriya  Sianidometriya  Kompleksonometriya Kompleksonometriyada bo’ladigan reaksiyalarga talablar:  Reaksiya stexiometrik nisbatda bo’lishi.  Reaksiya miqdor bo’yicha oxirigacha borishi , kompleksning barqarorligi esa barqarorligi  10 8 dan katta bo’lishi kerak.  Kompleks birikma hosil bo’lish reaksiyasi tez borishi lozim.  Ekvivalent nuqtasini aniqlash imkoni bo’lishi.  Titrlash paytida qo’shimcha reaksiyalar bo’lmasligi lozim. Kompleksonometriya І Komplekson : nitriltriatsetat kislota (tetradentatli)H O O C - C H 2 - N C H 2 - C O O H C H 2 - C O O H ІІ Komplekson : etilendiammintetrasirka kislota (EDTA) ІІІ Komplekson : etilendiammintetrasirka kislotasining dinatriyli tuzi (Na-EDTA, trilon B, xelaton) - Na 2 H 2 YH O O C - C H 2 C H 2 - C O O H C H 2 - C O O H N - C H 2 - C H 2 - N H O O C - C H 2 .. .. H O O C - C H 2 C H 2 - C O O H C H 2 - C O O N a N - C H 2 - C H 2 - N N a O O C - C H 2 .. .. ІV Komplekson : siklogeksildiammin- tetrasirka kislota Kompleksonlar kationlar bilan reaksiyasida ko’p hollarda metallar bilan 1:1 nisbatda kirishib, suvda eruvchan komplekslarni hosil qiladi – metall kompleksonatlari . C H 2 -C O O H C H 2 -C O O H C H 2 -C O O H C H 2 -C O O H N N Kompleksonometriya  Titrant : 0,05 mol/l natriy edatat eritmasi  Titrantni moddalaga standartlashtirish : 1) Zn + H 2 SO 4  ZnSO 4 + H 2  2) MgSO 4 3) CaCO 3 + HCl  Ca 2+ + 2Cl - + H 2 O + CO 2  4) ZnO + HCl  Zn 2+ + 2Cl - + H 2 O  Reaksiya usullari : Са 2+ + H 2 Y 2- → CaY 2- + 2H + In 3+ + H 2 Y 2- → InY - + 2H + Th 4+ + H 2 Y 2- → ThY + 2H + Kompleksonometriya  Indikatorlar : metalloxromli  Usulning umumiy reasiyasi : Me n+ + H 2 Y 2-  MeY n-4 + 2H + Me n+ + Y 4-  MeY (n-4)+ Metall ionining konsentratsiyasi рН ga ta’sir etadi – gidrokomplekslar hosil bo’ladi. Y 4- konsentratsiyasi muhit-рНga ta’sir etadi.            4 n )4 n( Y Me MeY C BARQARORLIK KONSTANTASINING SHARTLARI       4 Y Me y C C MeY         4 Y Me C y EDTA ioni molyar ulushning рНga ta’siri 1,0 2,1  10 -18 7,0 4,8  10 -4 2,0 3,7  10 -14 8,0 5,4  10 -3 3,0 2,5  10 -11 9,0 5,2  10 -2 4,0 3,6  10 -9 10,0 3,5  10 -1 6,0 2,2  10 -5 11,0 9,8  10 -1 Kompleksonometrik titrlash shartlari  Kompleks hosil qiluvchi metallarning yuqori barqarorligi ( β st. )  Aniq kislotali muhitda saqlab qolishi  Buferli eritmalarni ( Н + ionlarni bog’lash uchun) ishlatish  Faqat kislotali muhitda titrlanadigan aniq kationlar ( Fе 3+ , In 3+ , Sc 3+ , Zn 4+ , Тh 4+ ) . TOG’RI KOMPLEKSONOMETRIK TITRLASH QO’LLASH SHARTLARI:  Reaksiyaning yuqori tezlikdagi  Reaksiya miqdoriy jihatdan oxirigacha stexiometrik borishi  Aniq titrlash nuqtasini sezadigan indikator bo’lishi  Agar bo’lsa, kationlar saralashmasini titrlash mumkin  Aniqlanuvchi ionlar : ko’pchilik metall kationlari4 lg lg D A     Tog’ri titrlashda selektivlashni oshirish usullari: 1. рН muhitni boshqarish  ionlar Fе 3+ , Ga 3+ , In 3+ , Tl 3+ , Ві 3+ , Zr IV , Тh IV (agar lg β С > 20) рН~ 2 bo’lganda  рН = 5 da – Аl 3+ , Co 3+ , Ni 2+ , Cu 2+ , Zn 2+ , Cd 2+  рН = 9 – yer ishqorli metallar 2. Maskirovkali reagentlarni ishlatilishi:  ionlar F - , P 2 O 7 2- , CN - , Н 2 С 4 Н 4 О 6 va boshqalar.  ionlar Со(II), Ni(II), Zn(II), Cd(II) va Hg(II) sianid-ionlar bilan maskirovkalanishi mumkin. 3. Oksidlanish darajasini o’zgartirish  Fe 3+ maskirovkalanib Fe 2+ gacha tiklanadi Teskari kompleksonometrik titrlanish Foydalanish usullari:  Indikator tanlash imkoni yo’q  Reaksiya sekin bo’ladi  Agar рН eritmada, anionlarni aniqlash uchun ion metallari gidroksid quyuqa yoki asosiy tuz hosil qiladi . Qaytar kompleksonometrik titrlash Qo’shimcha titrlash : Zn 2+ yoki Мg 2+ tuzlari Ме 1 х+ + Н 2 Y 2- ↔ Ме 1 Y х-4 + 2Н + aniq. ion ortig’i Н 2 Y 2- + Мg 2+ ↔ Мg Y 2- + 2 Н + quyqa qo’shimcha titrant Qaytar kompleksonometrik titrlash va anionlarni aniqlash SO 4 2- + Ba 2+ ↔ BaSO 4 ↓ Aniq. ion. Ortiqcha Ba 2+ + Н 2 Y 2- ↔ BaY 2- + 2Н + Quyqa Teskari kompleksonometrik titrlash Foydalanish usuli:  Juda turg’un indikatorli komplekslar hosil qiladi  Indikator yo’qligi  Anionlarni aniqlash uchun  Aniq ionlar: Th 4+ , Нg 2+ , РО 4 3- , СО 3 2- va boshqalar. Teskari kompleksonometrik titrlash Ме n+ + МgY 2- ↔ МеY n-4 + Мg 2+ Aniq. Modda Almashinuvchi Мg 2+ + Н 2 Y 2- ↔ МgY 2- + 2Н + Almashinuvchi Titrant РО 4 3- + Мg 2+ + NH 4 + ↔ Мg NH 4 РО 4 ↓ aniq. modda. Aniq. modda quyqasi Мg NH 4 РО 4 ↓+Н + ↔H РО 4 2- + Мg 2+ +NH 4 + aniq. modda quyuqasi almashinuvchi Мg 2+ + Н 2 Y 2- ↔ МgY 2- + 2Н + almashinuvchi titrantTESKARI KOMPLEKSONOMETRIK TITRLASH KOMPLEKSONOMETRIK INDIKATORLAR UCHUN TALABLAR  Metall va indikator 1:1 nisbat berishlari lozim  Indikator rangi MeInd rangidan ajralib turishi lozim  MeInd kompleksi judayam mustahkam bo’lishi lozim  MeInd kompleks mustahkamligi MeY metall kompleksonati mustahkamligidan kamroq bo’lishi lozim  MeІnd kompleksi o’zgaruvchan bo’lishi lozim  Titrlash paytida rang o’zgarishi keskin bo’lishi Metall indikatorlar O’zlari bo’yalmagan metalloxromli  hususiyati: Fe 3+ - sul'fosalitsilli bo’yalgan, bir necha Kislota (qizil tusda) xromofor guruh Ві 3+ - tiomochevina (sariq) saqlagan va metallar bilan rangli kompleks hosil qiladi Metallxromli indikatorlar:  а) –N=N- (EXCH Т, arsenazo ІІІ)  б) trifenilmetanli bo’yoqlar  в) boshqa indikatorlar (mureksid, ditizon, alizarin) Metalloxrom indikatorlarning rang o’zgartirish mexanizmi Me 2+ + Іnd  MeІnd - ko’k qizil MeІnd + H 2 Y 2-  MeY 2- + H 2 Іnd qizil rangsiz ko’k Modda aniqlash Ind pH Ind rangi MeInd rangi Са 2+ kal'kon- karbonli kislota pH  12 Havo rang Qizil – binafsha rang Mg 2+ Erioxrom Qora Т рН  6,3 6,3  11,6 рН  11,6 Qizil Ko’k Sariq Qizil Modda Aniq. Ind pH Ind rangi MeInd rangi Pb 2+ , Zn 2+ , Bi 3+ Ksilon L sarig’i 2  рН  6,4 рН  6,4 Sariq Qizil – binafsha rang Qizil Al 3+ , Zn 2+ Ditizon рН  6,3 Yashil ko’k rangning nozik farqi bilan Qizil – binafsha rang TAXLILIY QISM Vaziyatli masalalar: 1. Magniy sulfat Mg SO 4  7H 2 O nig 20 % li (massa jihatdan) eritmasini gipertoniya kasalligida mushaklar orasiga yoki qon tomiriga 10,0 – 20,0 ml miqdorida yuboriladi. Shu moddaning 2,00 ml 20,0% li eritmasini titrlash uchun sarf bо‘ladigan 0,5235 mol/l konsentratsiyali kompekson III eritmasini xajmini hisoblang.  (MgSO 4 )= 1,235 g/ml. 2. Kalsiy xlorid – CaCl 2  6H 2 O eritmasi tibbiyot amaliyotida turli patologik holatlarda keng ishlatiladi. Undagi kalsiy ionini konsentratsiyasi kislotali xrom tо‘q kо‘ki ishtirokida kompleksonometrik usulda aniqlanadi. 3. Agar qon tomiri orqali yuboriladigan CaCl 2  6 H 2 O eritmasining 5,00 ml ni titrlashga 4,50 ml 0,5028 mol/l konsentratsiyali trilon B sarflansa, eritmadagi CaCl 2  6H 2 O ining massa ulushini (%) hisoblang.  (CaCl 2  6H 2 O)= 1,125 g/ml AMALIY KUNIKMALARNI BAJARISH BUYICHA XARAKAT ALGORITMLARINI NAMOISH ETISH : 1 . Kompleksonometriya usuli bilan suvning kattikligini aniklash Maqsad: Titrlash yo’li bilan eritma konsentratsiyasini aniqlashni o’rgatish Bajariladigan bosqichlar: №   Tadbir Bajarilmadi (0 ball) Tulik va tugri bajarildi   1. Toza kuruk titrlash kolbasini olish 0 1 2. Pipetka yordamida analiz kilinayotgan vodoprovod suvidan 50 ml kuyish 0 1   3. Trilon B va SaCO 3 bilan MgCO 3 о‘rtasida reaksiya tenglamasini yozib indikator tanlash va tugri tanlangan indikatordan kolbaga tomizish 0 2   4. Byuretkaga ishchi eritma Trilon B dan kuyib, nol nuktaga keltirish 0 1   5. Ekvivalent nuktagacha titrlash va ishchi eritma xajmini belgilab olish. Indikator rangi uzgarishini tushintirish 0 2   6. Formulalar yordamida eritmaning normaligi, titri va suvning kattikligini xisoblab topish. 0 2 7. Amaliy ishlar daftarida kuyilgan talablarga binoan rasmiylashtirish 0 1   Jami: 0 100 «Pogona» tuzilmaviy -mantikiy chizma ( javob ) Комплексонометрия усули Аникловчи эритма Ишчи эритма Табиий ва булок сувлари Индикатор тузининг вино -кизил ранги индикатор ионларнинг кук рангига утади Эриохром кора KMnO 4 Индикатор Аммиакли буфер (рН= 10) Коплексон I Трилон Б ЭДТА Коплексон II Ишкорий мухитни берувчи эритма AMALIY KO’NIKMALARNI BAJARISH BO’YICHA HARAKAT ALGORITMLARINI NAMOYISH ETISH: 1. Anionli kompleks kaliy tetraiodovismutatni hosil qilish 2. Kationli kompleks nikel (II) geksagidroksisulfatni hosil qilish 3. Kompleks birikmalarning turg’unligini solishtirish 4. Komplekslarni parchalash 5. Kompleks hosil bо‘lish reaksiyasi muvozanatini siljitish Maqsad: Kompleks birikmalar hosil qilishni va ularni tuzilishini o’rganish 67 №   Tadbir Bajarilmadi (0 ball) Tо‘liq va tо‘g‘ri bajarilgan   1. Toza quruq titrlash kolbasini olish 0 1 2. Pipetka yordamida aniqlanayotgan Mor tuzi eritmasidan 10 ml quyish 0 1   3. Kaliy permanganat va Mor tuzi о‘rtasidagi reaksiya tenglamasini yozib indikatorlik qiladigan eritmani aniqlash 0 2   4. Byuretkaga ishchi eritma kaliy permanganatdan quyib, nol nuqtaga keltirish 0 1   5. Ekvivalent nuqtagacha titrlash va ishchi eritma xajmini belgilab olish. Rang о‘zgarish sababini tushintirish. 0 2   6. Formulalar yordamida eritmaning normaligi, titri va eritmaning analiz qilingan xajmida erigan moddaning massasini topish 0 2 7. Amaliy ishlar daftarida qо‘yilgan talablarga binoan rasmiylashtirish 0 1   Jami: 0 10 68BAJARILADIGAN BOSQICHLAR TAHLILIY QISM VAZIYATLI MASALALAR: 1. Quyidagi kompleks birikmada [Cu(NH3)2(OH)2]: 1) markaziy atom 2) markaziy atomning oksidlanish darajasi 3) ligandlar 4) kompleks ion zaryadini kо‘rsating 2. Qaysi holatda kо‘rsatilgan modda eritmalari orasida о‘zaro ta’sir vujudga kelishini aniqlang K [Ag(CN) 2 ] + NH 3 ; K [Ag(NO 2 ) 2 ] + NH 3 3. Quyidagi kompleks birikmani koordinatsion nazariyasiga kо‘ra ta’riflang: [So(NH 3 ) 4 S l2 ]S 1 4. Quyidagi kompleks birikmani koordinatsion nazariyasiga kо‘ra ta’riflang: K 2 [PtCl 4 ] 69 VAZIYATLI TESTLAR: 1. Kо‘pchilik metallofermentlar – bu kompleks birikmalardir. Ularning tuzilishini tushintirishda ma’lum koidalarga rioya kilinadi. 1. Bunda kimning nazariyasiga asoslanilishini kо‘rsating: A. Berselius B. Le-Shatelye V. Guldberg G. Verner D. Gelmgols II. Bu nazariyaning yana bir nomi: A. adsorbsion nazariya B. oralik xolat nazariyasi V. koordinatsion nazariya G. muvozanat xolatining nazariyasi D. moddaning tuzilishi nazariyasi III. Shu nazariyaga kо‘ra birikmada markaziy о‘rinni egallaydi: A. tashqi sfera B. kompleks xosil qiluvchi V. koordinatsion soni G. ligand D. addend 70 2. Kompleks birikmalar kо‘pchiligi suvli eritmada dissotsiatsiyalanib zaryadlangan kompleks ionlar xosil qiladi. I. Agar bu ionlar musbat zaryadga ega bо‘lsa kompleks birikma qanday nomlanishini kо‘rsating: A. anionli B. kationli V. neytral G. akvakompleks D. atsidokompleks II. Shu turdagi komplekslarda ligand vazifasini bajaradagan zarrachalar – bu: A. kislota qoldig‘i B. gidroksid guruxi V. metall G. neytral qutbli molekula D. metallmas atom III. Bunday komplekslarning tashqi sferasida qanday zarrachalar bо‘lishini kо‘rsating: A. kislota koldig‘i yoki gidroksid ioni B. neytral qutbli molekula V. metallmas atom G. metall ioni yoki ammoniy ioni D. suv molekulasi 71  3. Kompleks birikmalarning tarkibiy qismlari о‘ziga xos ravishda nomlanadi.  Kompleks xosil qiluvchi bilan tо‘g‘ridan tо‘g‘ri bog‘langan guruxlarning nomi:  A. ichki sfera  B. ligand  V. tashqi sfera  G. kation  D. anion  II. Bu guruxlar kimyoviy tabiati bо‘yicha bо‘lishi mumkin:  A. kation  B. metall  V.qutbli molekula yoki kislota koldig‘i  G. atom  D. radikal zarracha  III. Ularning sonini nomi:  A. valentlik soni  B. oksidlanish darajasi soni  V. koordinatsion son  G. elektromanfiylik soni  D. elektronga moyillik 72 73 «Pogona» tuzilmaviy -mantikiy chizma ( savol ) Комплекс бирикмалар Комплекс ион заряди Лиганднинг табиати Катионли Анионли Аммиакат Нейтрал Аквокомп лекс Ги дроксо комплекс  ADABIYOTLAR:  Asosiy:  N.T.Olimxо‘jayeva, A.J.Jurayev. Bioanorganik va fizkolloid kimyo. «О‘zbekiston milliy ensiklopediyasi» nashriyoti, Toshkent, 2005.  S.S. Qosimova, S.M.Masharipov. Umumiy va bioorganik kimyodan amaliy mashgulotlar. Lotin grafikasida. Toshkent, 2005  A.B. Akbarov. Bioanorganik va biofizik kimyo asoslari. «Ibn Sino» nashriyoti, T., 1996, 400 bet.  Qо‘shimcha:  Q. Axmerov, D.Djalilov, R.Sayfutdinova. Umumiy va anorganik kimyo «О‘zbekiston» Toshkent, 2006.  Ravich-Sherbo M.I., Annenkov G.A. Fizik va kolloid kimyo. «Meditsina», T., 1971, 287 bet  X.K. Xakimov, A.Z.Tatarskaya, N.T.Olimxujayeva. Umumiy kimyodan amaliy mashgulotlar. «Ibn Sino», T., 1993, 263 bet.  S.M.Masharipov va boshkalar. Miqdoriy va sifat taxlili. ToshdavMI bosmoxonasi, 1990, 92 bet.  M.Mirkomilova. Analitik kimyo. «Uzbekiston», T., 1996, 335 bet.  Internet ma’lumotlari kuyidagi saytlardan olinadi:  www. tma. uzsi.net.; www. mail. ru; http: // www. doctor. ru /  medinfo; http:// www. medinfo home. ml. org.: http: // www.  bankreferatov. ru; http: // www. 5 ballov. ru; http: // www. referat. ru.    74 E’TIBORINGIZ UCHUN RAHMAT !!! 75

O'xshashlar

Kompleks son tushunchasi. Ular ustida chiziqli amallar. Trigonometrik ko’rinishdagi kompleks sonlar va ular ustida amallar. Kompleks sonlarning funktsiyarda qo’llanilishi
Kompleks sonning geometrik tasviri va uning trigonometrik shakli
2 -sinflar uchun slayd test
Irratsiolnal ifodalarni ayniy almashrislar
To’plam va ular ustida amallar