Zahiriddin Muhammad Bobur 5 - Adabiyot - Slaydlar

Zahiriddin Muhammad Bobur 5

Yuklangan vaqt:

23.09.2019

Ko'chirishlar soni:

0

Hajmi:

1220.5 KB

Ko'chirib olish

Zahiriddin Muhammad Bobur Andijon (1483 y. 14 fevral)da tug’ildi. Amir Temurning beshinchi avlodi, Farg’ona hukmdori Umarshayxning farzandi. Bobur 12 yoshda (1494) taxtga chiqdi. 1503-1504 yillarda Afg’onistonni egalladi. 1519-1525 yillarda Hindistonga 5 marta yurish qiladi. Uch asrdan ortiq davom etgan (1526-1858 y.y.). boburiylar saltanatiga asos soldi dekabrda Agra (1530 y. 26 dekabr)da vafot etdi. Qabri keyinchalik vasiyatiga ko’ra Qobulga ko’chirilgan. Ulug’ o’zbek shoiri, mutafakkir, tarixchi va davlat arbobi; markazlashgan davlat va boburiylar saltanati asoschisi.Zahiriddin Muhammad Bobur (1483 - 1530) www.arxiv.uz

Lirik merosi “Qobul devoni” (1519)ga, 1528-29 yillarda “Hind devoni” ga jamlangan. To’liq devon tuzgani haqida ma’lumot bor. She’rlarining umumiy hajmi 400 dan ortadi. Shundan 119 g’azal, 231 ruboiy va tuyuq, qit’a, fard, masnaviy kabi janrlarda asarlar yaratgan. She’rlarini mavzu jihatidan oshiqona, ta’limiy, tasavvufiy, hasbi hol kabi turlarga ajratish mumkin. Bobur she’riyati intellektual qalb izhori sifatida arqoqlidir. Uning asarlari samimiy, ravon, usluban tugal va mushakkaldir. Bobur ruboiy janrini turk adabiyotida dunyoga olib chiqqan shoirdir. www.arxiv.uz

Boburning ulug’ asari “Boburnoma” bo’lib, uni “Vaqoe” deb ham nomlaydilar. Buyuk memorial asarda 1494-1529 yillari Markaziy va Kichik Osiyoda, Yaqin va O’rta sharq mamlakatlarida kechgan voqealar bayon etilgan. “Boburnoma”ning o’ndan ortiq qo’lyozma nusxalari bor. Asarni Qozonda N.I. Ilminskiy (1857), Londonda Beverij xonim nashr (1905) etgan. O’zbekistonda dastlab professor Fitrat 1928 yilda asardan parchalar e’lon qildi. “Boburnoma”ning 1948-1949 yillarda ikki jildli; 1960, 1989 yillarda tuzatilgan, 2002 yilda to'ldirilgan qayta nashri amalga oshirildi. www.arxiv.uz

“ Boburnoma”ni Abdurahim xoni xonon (1586) fors tiliga, Vitsen (1705) golland tiliga, J.Leyden (1826) va V.Erskin ingliz tiliga, Pavel de Kurteyl (1871) fransuz tiliga, Rashit Rahmati Arat (1940) turkchaga, Mixail Sale (1943) ruschaga tarjima qilganlar. 1826-1985 yillar davomida “Boburnoma” 4 marta ingliz (1826,1905,1921,1922), 3 marta fransuz (187, 1980, 1985), 1 marta nemis (1878) tiliga o’girilgan. Yangi alifbo-“Xatti Boburiy”ni (1504) kashf qildi. Unda she’rlar yozdi va Qur’on ko’chirtirdi. www.arxiv.uz

Boburning soliq ishlari haqida ma’lumot beruvchi “Mubayyinul-zakot” (1521), aruz vazni haqidagi "Risolai aruz” (1523-25) kabi asarlari bor. “Aruz risolasi”da turkiy aruzning tabiati, taraqqiyoti va she’riy asarlardagi ko’rinishlari; aruzning 272 vazni va 21 bahriga ilmiy sharhlar berilgan. Xoja Ahror Valining “Volidiya” asarini o’zbekchaga she’riy tarjima qilgan. Boburning “Harb ishi”, “Musiqa ilmi” nomli asarlar yaratgani haqida ham ma’lumot bor. Ammo, ular topilgan emas. Javohirlal Neru, M.Gandi, A.K.Singxa, B.A.Luniya kabi davlat va fan arboblari Bobur va boburiylarning Hindiston taraqqiyotidagi, jahon sivilizatsiyasidagi mavqeini haqqoniy e’tirof etgan. www.arxiv.uz

Bobur ijodi bilan xorijiy olimlardan U.Erskin, S.M.Edvards, A.Beverij, X. Beverij, R.M.Kaldekot, Ch.Stori, E.Xolden, L.U.King. F.J.Talbot, D.Ross, J.Elfiniston, I.Mano; F.Ko’prulu, Z.Mansuriy, A.K Singxa, R.Sharma, R.R.Arat, H.Boyir, Sh.Yorqin; N.Ilminskiy, N.Veselovskiy, A.Samoylovich, M.Sale, I.V.Stebleva; o’zbek olimlari Fitrat, P.Shamsiev, H.Yoqubov, V.Zohidov, S.Azimjonova, A.Qayumov, A.Abdug’afurov, G’.Salomov, N.Otajonov, B.Qosimov, S.Hasanov, H.Boltaboev v.b. shug’ullanganlar. O’zbekiston Milliy universiteti olimlari Boburning she’riy mahorati, “Mubayyin” asari borasida tadqiqotlar olib borishmoqda. www.arxiv.uz

“ Bobirnoma” mavzusida qator badiiy asarlar ham yaratilgan. Flora Anna Stilning “Boburxon” (Parij, 1940), Fernard Grenardning “Bobur” (Parij, 1930), Harold Lembning “Bobur-yo’lbars” (Nyu-York, 1961) romanlari, Vambek Gaskonining “Bobur va uning avlodlari yoki Buyuk mo’g’ullar” (Nyu-York, 1980) esse-romanlari shular jumlasidandir. Hindistonlik Muni La’l boburiylar haqida 6 ta roman yozgan. O’zbek adabiyotida Oybek, P.Qodirov, B.Boyqobilov, X.Sultonov, X.Davron Boburga bag’ishlab roman, qissa va dostonlar yaratdilar. www.arxiv.uz

Bobur nomida xalqaro ilmiy eksriditsiya mavjud bo’lib, uning a’zolari Bobur qadamjolari bo’ylab besh marta safar uyushtirdilar. Ekspeditsiya materiallari asosida “Bobur va uning jahon sivilizatsiyasida tutgan o’rni” memorial muzeyi tashkil qilinib, uning jamg’armasida Bobur nomi bilan bog’liq 500dan ortiq kitob va manbalar bor. Andijonda Bog’i Bobur tashkil qilinib, buyuk shoirning hoki keltirilgan ramziy qabr bor, Ark ichi memorial kompleksi Bobur yashagan davr haqida ma’lumot beradi. www.arxiv.uz

Zahiriddin Muhamad Bobur Farg`ona viloyati poytaxti Andijon shahrida ushbu viloyat hokimi Umarshayx Mirzo xonadonida dunyoga keldi. Umarshayx Amir Temurga evara - to`rtinchi (Abusaid Mirzo- Sulton Muhammad Mirzo-Mironshoh-Amir Temur) avlod edi. Onasi Qutlug`nigorxonimning otasi Toshkent hokimi Yunusxon esa o`zbeklashgan mo`g`ul urug`idan bo`lib, 12 avlod bilan Chingizxonga tutashgandir. www.arxiv.uz

Otasining bevaqt vafotidan so`ng Bobur 12 yoshida taxtga chiqadi. 1497-yilda Bobur Samarqandni egallaydi. Biroq, Bobur o`z yaqinlarining xiyonati tufayli Samarqandni yuz kun deganda tashlab chiqib ketadi. U Andijonga qaytadi. Biroq u Xo`jandga yetganda shahar xiyonatchilar qo`liga o`tib ketganligi ma`lum bo`ladi. Shaharni qayta olish maqsadida qilingan xatti- harakatlar, Toshkentdagi tog`asidan yordam kutishlar samarasini bermadi. Oilalari Andijonda bo`lgan yigitlar Boburdan ajrala boshlaydi. Shu tariqa ming kishilik qo`shindan ikki yuzdan ortiq kishi qoladi. U qishni Samarqand yaqinidagi qishloqlardan birida o`tkazadi va ko`klam kelishi bilan qilingan harakatlari ham besamar ketadi. awww.arxiv.uz

Shunday kunlarning birida unga bir paytlar xiyonat qilgan Ali Do`st Tag`oyining navkari kelib, unga Tag`oyining tazarrusini yetkazadi. Tag`oyi agar Bobur uning gunohidan o`tsa, o`zi egallab turgan Marg`ilonni topshirishini ma`lum qiladi. Shu tariqa ikki yil davom etgan sargardonlikdan so`ng, Bobur yana o`z ota shahriga qaytadi. 1500-yilda Oysha Sultonbegim Xo`jandga keladi. Bobur uni o`z nikohiga oladi. Aynan shu davrlardan boshlab u she`rlar mashq qila boshlaydi. Uning ilk she`rlari forsiyda yozilgan edi. Bobur yana hokimiyat uchun kurashlarga sho`ng`ib ketadi. Samarqandni egallaydi. Shayboniyxon yurishidan xabar topgan Bobur kuch to`plash uchun Shahrisabzga ketadi. Bu orada Shayboniyxon Samarqandni egallaydi. www.arxiv.uz

Samarqand qo`ldan ketgach Bobur 240 nafar yigiti bilan Kesh-Hisor oralig`ida sarson bo`lib yuradi. Kech kuz kunlarida Bobur yana Samarqandga kirishga harakat qiladi. U 70-80 nafar yigiti bilan tunda "Feruza" darvozasini ishg`ol qiladi. Tongda esa ikki da`vogar "Ohanin" darvozasi yonida to`qnashadi. Vaziyat Bobur foydasiga hal bo`layotganini ko`rgan Shayboniyxon Samarqandni tashlab chiqib ketadi. www.arxiv.uz

Samarqand qo`ldan ketgach Bobur 240 nafar yigiti bilan Kesh-Hisor oralig`ida sarson bo`lib yuradi. Kech kuz kunlarida Bobur yana Samarqandga kirishga harakat qiladi. U 70-80 nafar yigiti bilan tunda "Feruza" darvozasini ishg`ol qiladi. Tongda esa ikki da`vogar "Ohanin" darvozasi yonida to`qnashadi. Vaziyat Bobur foydasiga hal bo`layotganini ko`rgan Shayboniyxon Samarqandni tashlab chiqib ketadi. Ko`p o`tmay Shayboniyxon bilan yana to`qnashuv bo`lib o`tadi. Bu safar Bobur yengiladi va Samarqand qamal ichida qoladi. Shayboniyxon Boburga sulh taklif qiladi. U bunga rozilik beradi va shu kuni tunda shaharni tark etadi. Biroq opasi Xonzodabegim shahar darvozasidan chiqqan joyda Shayboniy qo`liga tushadi. Shayboniyxon unga uylanadi va undan Xurrambek ismli farzand ko`radi. www.arxiv.uz

www.arxiv.uz

1503-yilning sentabr oyida Bobur Qobul va G`znani jangsiz oladi. Qobuldagi dastlabki yillar og`ir kechadi. 1505-yilda onasi Qutlug`nigorxonim vafot etadi. U kishi Bog`i Navro`ziyga dafn etilgandir. Shayboniyxon 10 oy davomida Xorazmni qamal qilib, egallagach, yo`lni Xuroson tarafga burdi. Husayn Boyqaro esa barcha Temuriy beklarni to`plab, Shayboniyga qarshi jang qilishga chog`landi. Bu haqda Bobur shunday yozadi: "... Sulton Husayn Mirzodek Temurbek o`rniga o`turg`on ulug` podshoh yig`noq qilib, atfov va javonibdin o`g`lonlarini va beklarini tilatib, Shayboniyxondek g`animning ustiga ozim bo`lg`onda, el oyoq bila borg`onda, biz bosh bila borg`aymiz, el tayoq bila borg`onda - biz tosh bila borg`aymiz..." Biroz bu ish amalga oshmay qoladi. Sababi Husayn Boyqaro yo`lga otlanganda vafot etadi. 1503-1504-yillarda Afg’onistonni egalladi. www.arxiv.uz

www.arxiv.uz

Bobur Qobulni olgach bobolari rusumlarini o`zgartiradi. U o`zini xon emash, shoh deb ataydi. U Hindistonni egallash rejasini tuza boshlaydi. Bu maqsadda qilgan ilk harakatlati 1507-yilning yanvar oylariga to`g`ri keladi. Bobur Hindistonni 1526-yildagina olishga muvaffaq bo`ladi. U o`zining 12 ming kishilik qo`shini bilan Ibrohim Lodining 100 ming kishilik qo`shinini yengib chiqadi va XIX asrning ikkinchi yarmiga qadar hukmronlik qilgan Boburiylar imperiyasiga asos soldi. Yevropada u "Buyuk mo`g`ul imperiyasi" nomi bilan shuhrat qozongandir. Bobur 1530-yilning 26-dekabrida Agrada vafot etadi. Keyinchalik uning hoki o`z vasiyatiga ko`ra Qobulga ko`chirilgan. www.arxiv.uz

www.arxiv.uz

Adabiy merosi Bobur yigirma yoshligi chog`ida yangi yozuv - "Xatti Boburiy"ni kashf qilgan. U ajoyib she`rlar yozgan, musiqa bilan shug`ullangan. "Boburnoma"day ulkan tarixiy-badiiy asarni yaratdi. 1521-yilda soliqlarni tartibga soluvchi she`riy janrdagi "Mubayyina-l- zakot" (Zakot bayoni) asarini yozdi. 1523-1525-yillarda aruz vazni haqida risola tuzdi. Bu risolasi "Muxtasar" nomi bilan shuhrat qozongan bo`lib, Alisher Navoiyning "Mezonu-l-avzon"dan keyingi aruzga bag`ishlangan ikkinchi kitob bo`lib hisoblanadi. Boburning "Harb ishi", "Musiqa ilmi" nomli asarlari hozirgacha topilgan emas. U tarjima sohasida ham faoliyat yuritgan. Bobur Xo`ja Ahrorning "Volidiya" asarini o`zbek tiliga tarjima qilgan. Bobur o`zbek va tojik tilida ijod qilgan. U o`zbekcha she`rlarini to`plab 1519-yilda Qobulda, 1528-1529-yilda Hindistonda devonlar tuzdi. Bu ikki devon o`sha joy nomlari bilan "Qobul devoni" va "Hind devoni" deb nomlanadi. "Qobul devoni" hozirgacha topilgan emas. www.arxiv.uz

O'xshashlar

Zahiriddin Muhammad Bobur 6

Zahiriddin Muhammad Bobur buklet

Zahiriddin Muhammad Bobur Buklet

Zahiriddin Muhammad Bobur 3

Zahiriddin Muhammad Bobur ijodi va uning ruboiylari