logo
  1. Bosh sahifa
  2. Slaydlar
  3. Adabiyot
  4. Said Ahmad (dars ishlanma)

Said Ahmad (dars ishlanma)

Yuklangan vaqt:

23.09.2019

Ko'chirishlar soni:

0

Hajmi:

2536.7265625 KB
Ko'chirib olish
SA ID A HMA D D A R S M A Q S A D I : 1. Ta’limiy maqsad: Said Ahmad hayoti va ijodi yuzasidan olingan bilimlarni mustahkamlash, o’quvchilarni adibning romanlari, hikoyalari bilan tanishtirish, asardagi obrazlar olami xarakterlar badiiyligi va hayotiyligi darajasini anglatish; 2. Tarbiyaviy maqsad: o’quvchilarni vatanga muhabbat va sadoqat ruhida tarbiyalash, ularda o’zaro hamkorlik tuyg’ularini shakllantirish, o’z haq- huquqini bilish va himoya qila olish kabi xislatlarni rivojlantirish; 3. Rivojlantiruvchi maqsad: o’quvchilarni og’zaki nutq malakalarini rivojlantirish, mantiqiy fikrlash doirasini kengaytirish, mustaqil fikrlashga o’rgatish; Dars turi: yangi bilim beruvchi, mustahkamlovchi va nazorat qiluvchi. S A I D A H M A D 1. O’tilgan mavzuni mustahkamlash: * “ortiqchasini toping” usuli * “ikki xil talab” usuli 2. Yangi mavzu bayoni: Reja: 1. Said Ahmad hayoti va ijodiga bir nazar 2. Said Ahmad hikoyalarining tasvir mahorati 3. Said Ahmad romanlarida xalqimizga xos milliy xususiyatlar 4. Xulosa 3. Yangi mavzuni mustahkamlash * “lift” usuli * savollar Adibning badiiy mahorati Uyga vazifa D A R S R E J A S I O’zbek adabiyotini yetakchi nosirlaridan biri Said Ahmad Husanxo’jayev 1920-yili Toshkentning Samarqand darboza mahallasida ziyoli oilada dunyoga keldi. Shu yerda o’rta maktabni bitirib, Nizomiy nomidagi Toshkent Davlat pedagogika institutida ta’lim oldi. (1938- 1941). Bobosi Dadaxo’jabiy Toshkentning eng katta boylaridan bo’lgan. Said Ahmadning o’zi bu haqda: Bobom boyligining ko’pchilik qismini yurt obodonligiga , o’zbek yoshlarini o’qitishga sarflagan. Onam Zulfiyaxon savodli, husnixati chiroyli ayol edilar. Fuzuliy, Huvaydo, Mashrab g’azallaridan o’qirdilar. U kishiga negadir Huvaydo g’azallari ko’proq yoqardi. Huvaydo bu g’azallarini xudoning jamoliga oshiq bo’lib bitgan, deb aytardilar. Dadam Husanxo’ja Dadaxo’ja o’g’li rus tilini mukammal bilardi. Ruscha xatni mutlaqo bexato yozardi. Hatto o’rislar ham xat yozsalar dadamga bir ko’rsatib olardilar. Katta akam Imomxon Husanxo’jayev oltmish oliy maktablarda pedagoglikdan dars berdi. O’ttizdan ortiq darslik va qo’llanma kitoblari bosilib chiqdi. “Navoiyning pedagogik qarashlari” mavzuida kandidatlik dissertasiyasini yoqladi. U 1926-yilda o’zbek stenografiya yozuvini ijod qildi. Maxsus kurs ochib, stenograflar tayyorladi. Shu kursni bitirib chiqqan o’rtancha Zuhriddin akam bilan Ahmad Shorahmedov (“Ota” romanining avtorlaridan biri) to urush boshlangunga qadar bo’lgan jami qurultoy va kengashlardagi dokladlarni, nutqlarni yozib olishgan. O’zbekistonning o’n besh yillik hujjatli yilnomasini shu ikki kishi yaratgan, desam xato bo’lmaydi Zuhriddin akam ellik yildan ortiq Toshkent irrigasiya institutida suv inshootlari qurilishidan dars berdi. Uning yigirmaga yaqin darsligi hozir ham oliy maktablarda o’qitiladi deb yozgan edi. Yozuvchi o’z ijodini hajviy asarlar yozishdan boshlagan. Uning “Ishqivoz” degan hajviyasi “Mushtum” jurnalida chop etilgan. Said Ahmad Nizomiy nomli TDPU da bir muddat o’qigach, “Mushtum” jurnalida, 1942-1943 yillarda respublika radiosida va bir qancha gazeta hamda jurnallarda ishlaydi. Uning birinchi kitobi “Tortiq” nomli hikoyalar to’plami bo’lib, 1940 yilda nashr etilgan. Adibning “Ey yurak” (1942), “Farg’ona hikoyalari” (1948), “Muhabbat” (1949), “Qadrdon dalalar” (1949), “Cho’l shamollari” (1961), “Onajonlar” (1962), “Xazina” (1963), “Ta’zim” (1966), “Qissa va hikoyalar” (1968), “Yo’qotganlarim va topganlarim” (1999), “Qora ko’z Majnun” (2001), “Kiprikda qolgan tong” (2003), “Umrim bayoni” (2003) va boshqa kitoblarida Said Ahmadning ijodiy kamolot yo’li yaqqol ko’zga tashlanadi. 2. Said Ahmad ijodi urushdan so’ng, xususan, XX asrning 60-yillariga kelib shira .bog’ladi va o’z taraqqiyotining yuqori bosqichiga ko’tarildi. Shu davrning mahsuli bo’lgan “Turnalar”, “Onajonlar”, “Ko’klam taronalari”, “Xazina”, “To’lqinlar”, “Hayqiriq”, “Cho’l burguti”, “O’rik domla”, “Lochin”, “Odam va bo’ron”, “Bo’ston”, “To’yboshi” kabi hikoyalar Said Ahmadning so’zga xasis, fikrga saxiy, yumorga boy yozuvchi bo’lib yetishganligidan, A. Qodiriy, G’. G’ulom, Oybek, A. Qahhoran’analarini muvaffaqiyat bilan davom ettirayotganligidan dalolat beradi. Darhaqiqat, professor Laziz Qayumov qayd qilganidek, “Said Ahmadning hikoyalarida Oybekning psixologik tasvir mahorati, G’afur G’ulomning yumori, Abdulla Qahhorning bayondagi lakonizmi mujassam”. Said Ahmadning ko’p hikoyalarini, xususan, “Cho’l shamollari”, “Cho’l oqshomlari” turkumiga kirgan hikoyalarini shu janrning yetuk namunalari deyish mumkin. Adib bu hikoyalarida jonli, tiniq obrazlar yaratib, voqelikdagi yangiliklarni, oddiy kishilar hayotidagi o’sish-o’zgarishlarni, ular ong- tushunchasidagi ibratli jihatlarni umumlashtirib ustalik bilan tasvirlab berdi. Said Ahmad o’zining “Cho’l hikoyalari”ni “cho’llarda boshlangan yangi hayot va yangi odamlar qissasi” deb atashi ham bejiz emas, albatta. “ Cho’l hikoyalari” turkumi bir-birini mantiqan to’ldiruvchi va davom ettiruvchi yigirmadan ziyod hikoyadan tashkil topgan bo’lib, ularda cho’l va cho’lquvarlar hayotidan tipik lavhalarchizilgan. Cho’llarni o’zlashtirayotgan oddiy odamlarning ajoyib fazilatlari ochib berilgan. Bu odamlarning bir-biriga also o’xshamaydigan xarakterlari, o’ziga xos jonli obrazlari yaratilgan. Yozyovonlik cho’l burguti Rahimjon (“Cho’l burguti”), cho’lni bog’u roqqa aylantirib, o’lkamizni shirin-shakar mevalarga yanada serob qilishni hayotining maqsadi deb bilgan O’rik domla (shu nomli hikoyada), o’zining aqlu farosati va mehnati bilan cho’lquvarlarni qoyil qoldirgan traktorchi qiz Oysha (“Lochin”) kabi obrazlar shular jumlasidandir. Said Ahmad hikoyalarida hayot nafasi ufurib turgani uchun ham ular zavq- shavq bilan o’qiladi. Xalqimizga xos milliy xususiyatlar, urf-odatlar va ezgu an’analar tasviri tabiiy ravishda asarlar sujetiga singdirib yuboriladi. “Quda va qudag’aylar”, “Sumbul”, “Laylak keldi”, “Yalpiz hidi”, “Onajonlar”, “Xotinlar”, “Odam va bo’ron”, “Oriyat”, kabi hikoyalarda bu hol ochiq ko’rinadi. Bu hikoyalarda xalqimizga xos so’z o’yinlari, askiya va mubolag’alar ko’zga tez-tez tashlanib turadi: “Gapimga ishonmadingmi? Mayli, hozir selponing aravasi cho’lga ketadi. Borib o’z ko’zing bilan ko’r. Etigingni yechib, Najim otaning yerida yarim soat yalangoyoq qimirlamay tur, undan keyin bilasan. Agar tovoningdan ildiz otib, yelkangdan shoxlab ketmasang, shartta kallamni kesib ol, voy, desam nomardman…” (“Oriyat”). 3. Said Ahmad 50-yillardan boshlab qissa va roman janrlarida ham samarali ravishda ijod qildi. Uning “Qadrdon dalalar”(1949), “Hukm”(1958)”G’ildirak”(1990) qissalari, “Ufq”(1964-1970) trilogiyasi va “Jimjitlik”(1989)romani buning isbotidir. “Qadrdon dalalar”-Said Ahmadning birinchi yirik nasriy asari. Unda adib urushdan so’nggi dastlabki yillarda qo’riq va bo’z yerlarni o’zlashtirish, paxtachilikni rivojlantirish sohasida jonbozlik ko’rsatgan kishilarning obrazlarini gavdalantirishga harakat qilgan. Qissadagi Nazokat, Hoshimjon, Jo’raboy, Hojimat, Rajab bobo obrazlari jonli va ishonarli chiqqan. Biroq asarda o’sha davr adabiyoti uchun xarakterli bo’lgan nuqson-yutuqlarni oshirib, kamchiklarni xaspo’shlab,voqelikni bo’yab-bezab aks ettirish ko’zga tashlanib turadi. Said Ahmadning “Ufq” trilogiyasi xx asr o’zbek adabiyotining jiddiy yutug’idir. Asarda trilogiya janrining o’ziga xos g’oyaviy-badiiy xususiyatlari vaasosiy janriy belgilari yaqqol nomoyon bo’lgan.”Ufq” ning birinchi kitobi- “Qirq bnesh kun”romanida xalqimizning xx asrning 30- yillarida Katta Farg’ona kanali qurilishidagi qahramonona mehnati, qudratli xalq harakati yorqin aks ettirilgan. Asarning ikkinchi kitobi “Hijron kunlari” deb ataladi. Unda xalqimizning urush davridagi og’ir hayoti, kurashi, vatanparvarligi, mardligi ehtiros bilan hikoya qilingan.Trilogiyaning uchinchi kitobi-“Ufq bo’sag’asida” urushdan so’nggi dastlabki yillardagi xqarakterli voqealar, qo’riq va bo’z yerlarni o’zlashtirish harakati tasvirlangan. Demak, ko’p qirrali hayot haqiqatini keng miqyosda aks ettirish, o’zbek xalqining, xusasan, qishloq kishilarining olijanob fazilatlarini ko’rsatish, ularning buyuk ishlari va yuksak orzu-istaklarini ifodalash “Ufq” trilogiyasi sujetining asosini tashkil etadi. Asarda asosiy voqealar va turli taqdirlar bir-biri bilan mustahkam bog’langan holda va o’zaro aloqada aks ettirilgan. Trilogiyada o’zbek xalqiga xos bo’lgan bolajonlik va oriyatlilik, bag’rikenglik va fidoyilik, mehribonlik va el-yurt oldidagi burchini chuqur his etish singari xislatlar Tursunboyning onasi Jannat xola obrazida ham yorqin aks etgan. Ikromjon aka singari Jannat xola qalbida ham bir vaqtning o’zida yakkayu yolg’iz o’g’liga muhabbat va qahr g’azab tug’yon uradi. Ona o’g’lini qanchalik sevmasin, baribir, uning qilmishiga chiday olmaydi. Ona iztirob, alam, or- nomus o’tida yonadi va qochoq o’g’li Tursunboyni la’natlab:”Kuch- quvvatdan qolgan otang ham qo’liga miltiq olib urushga bordi-ya! Bir oyog’ini urushga tashlab keldi-ya! Sen, shu gavdang, shu kuching bilan qochdingmi? Otangni tiriklay o’ldirding-ku, meni adoyi tamom qilding-ku! Ertaga yurtning ko’ziga qanday qarayman? Dadang qanday qilib ko’chaga chiqadi? Shuni o’yianadingmi?!”- deb nola qiladi. Shunday qilib, romanda xalqimizning olijanob milliy xususiyatlari va o’ziga xos milliy xarekteri yorqin aks etgan. Ana shuning uchun ham Abdulla Qahhor: “Ufq” qochoq haqidagi roman emas, aksincha, qochoqni bag’riga sig’dira olmagan xalq haqidagi asardir”,-deb bu romanga yuqori baho bergan edi. Tanqidchi Ibrohim G’afurov esa haqli ravishda ”Ufq” trilogiyasida o’zbek milliy prozasi tasvir usullari sintezlashdi. Juda chuqur lirizm bilan sug’orilgan bu asar epik tasvir bilan zamonaviy ilg’or psixologik tahlilning birlashgan namunalarini beradi”,- deb yozgan edi K E L I N L A R Q O ’ Z G ’ O L O N I Said Ahmad komediyalari orasida ayniqsa, “Kelinlar qo’zg’oloni” o’zining qiziqarliligi bilan million-million kishilarga manzur bo’lgan. Pyesada Farmonbibi boshliq yetti o’g’il va yetti kelindan tashkil topgan katta bir oilaning hayoti zo’r mahorat bilan namoyish ettirilgan. Yozuvchi bu oiladagi halollik, to’g’rilik, tartib-intizom, odob-axloq va samimiylikni ma’qullash hamda qo’llab – quvvatlash bilan bir qatorda, ba’zi bir g’ayritabiiy holatlarni beg’araz kulgi ostiga oladi. “Kelinlar qo’zg’oloni” ning sho’rolar davrida yaratilgani va unda o’n besh personaj ishtirok etishi hisobga olinsa, komediyadagi mustaqillikka intilayotgan har bir oila muayyan ramziy ma’no tashishi anglashiladi. L I F T O ’ Y I N I Lift tugmachasi Yo’nalish Topshiriq 9 – qavat Tafakkur cho’qqisi Test 8 – qavat Ijodkorlik O’quvchining o’z ijodidan namuna 7 – qavat Notiqlik Asardan parcha aytish 6 – qavat Hattotlik Yozuv taxtasida chiroyli va xatosiz yozish 5 – qavat Musavvirlik Said Ahmadning biror asari asosida yozuv taxtasida rasm chizish 4 – qavat Aktyorlik Said Ahmadning biror asari qahramonini gavdalantirish 3 – qavat Qo’shiqchilik Saida Zunnunovaning ijodidan namuna keltirish 2 - qavat Tashkilotchilik Besh daqiqa darsni boshqarish S AV O L L A R 1) Said ahmadning birinchi hikoyalar to’plami qanday nomlanadi? 2 ) Said Ahmadning iste’dodli yozuvchi sifatida shakllanishida qaysi adiblarning xizmati katta? 3) Nazokat, Hoshimjon, Jo’raboy, Hojimat, Rajab bobo obrazlari Said Ahmadning qaysi asari qahramonlari? 4) Said Ahmadning birinchi yirik nasriy asari qanday nomlanadi? 5) Said Ahmad qaysi romanining birinchi qismini “Bir tanda ikki odam” deb atagan? 6) Adibning qaysi hikoyasi kishilardagi xushomadgo’ylik, laganbardorlik, o’z manfaati yo’lida andisha mulohazalarga bormay, surbetlarcha ish tutish, odamlarning amal kursisiga qarab munosabat ko’rsatish kabi yaramas illatlar tanqidiga bog’ishlangan? 7) Said Ahmadning “Cho’l hikoyalari” turkumi o’z ichiga qancha hikoyani oladi? 8) “Jimjitlik” romanida qaysi obraz ikki xil kishi – ham yaxshi, ham yovuz odam qiyofasida gavdalantirilgan? 9) Said Ahmad 1999-yilda qancha hikoya va ocherklar yaratgan? 10) Qaysi adib “Ufq” qochoq haqidagi roman emas, aksincha, qochoqni bag’riga sig’dira olmagan xalq haqidagi asardir”,- deb bu romanga yuqori baho bergan? 11) Said Ahmadning “Ufq” trilogiyasida qaysi tarixiy shaxs obrazlari uchraydi? 12) “Ufq” romanining uchinchi kitobi “Ufq bo’sag’asida” qanday voqealar tasvirlangan? 13) Said Ahmad qaysi jahon adabiyoti yozuvchilarining asarlarini o’zbek tiliga tarjima qilgan? 14) Adib Said Ahmad qanday unvonlarga va ordenlarga sazovor bo’lgan? X U L O S A Xulosa qilib shuni aytish mumkinki, adib Said Ahmad asarlarida har bir obrazni o’ziga xos jonli tarzda yoritgan. Yorqin bo’yoqlarda aniq va tiniq aks ettirgan. Uning asarlarini o’qigan har bir kitobxon asarlarida hayot nafasi ufurib turganini yaqqol sezadi. Said Ahmad qatag’onlik zulmining ikkinchi to’lqiniga duchor bo’lgan bo’lsa-da, o’z talanti va ona xalqiga sadoqat, katta ishonch adibni so’z san’atkori darajasiga yetkazgan desak aslo mubolag’a bo’lmaydi. BuxDU filologiya fakulteti o’zbek filologiyasi yo’nalishi 3 -“D” guruh talabasi Samadova Shabnamning “ Adabiyot o’qitish metodikasi” fanidan mustaqil ishi

O'xshashlar

Said Ahmad. Ufq. Qochoq
Oybek (dars ishlanma)
Jahon adabiyoti (dars ishlanma)
Bobur lirikasi dars ishlanma
G'ofur G'ulom dars ishlanma