“Dunyoning ishlari” asarining psixologik bayoni - Adabiyot - Slaydlar

“Dunyoning ishlari” asarining psixologik bayoni

Yuklangan vaqt:

19.03.2023

Ko'chirishlar soni:

0

Hajmi:

11862.5 KB

Ko'chirib olish

O’tkir Hoshimov (1941-2013) “ Dunyoning ishlari” asarining psixologik bayoni Reja: 1. O’tkir Hoshimov ijodi. 2. Dunyoning ishlari asari. 3. Psixologik xulosa

O’TKIR HOSHIMOV 1941-YIL 5-AVGUSTDA TOSHKENTNING DO’MBIRABOT DAHASIDA ISHCHI OILASIDA TAVALLUD TOPGAN. ADIBNING BOLALIGI URUSH QIYINCHILIKLARI,MUHTOJLIKLARI DAVRIDA KECHGAN.”O’SHA DAVRDA NON TANQIS BO’LGANI BILAN KUTUBXONALARDA KITOB KO’P EDI”,DEYA ESLAGAN EDI YOZUVCHI O’Z XOTIRALARIDA .KITOB O’QISH BAROBARIDA O’TKIR HOSHIMOV POCHTADA XAT TARQATUVCHI BO’LIB ISHLADI.AYNAN MANA SHU ISH O’TKIR HOSHIMOVNI ODDIY ODAMLARNING KITOBDAGI HAYOTDAN BUTUNLAY BOSHQACHA TURMUSHGA OSHNO QILDI. O’TKIR HOSHIMOV O’Z IJODINI SHE’R OCHERK VA HIKOYALAR YOZISHDAN BOSHLAGAN. HIKOYALAR TO’PLAMIDAN BIRI “DUNYONING ISHLARI”(1982)YILDA YOZILGAN. “ ONALARNING BIZ TUSHUNMAYDIGA,BIZNING O’LCHOVIMIZGA SIG’MAYDIGAN O’Z OLAMLARI BOR” DEYDI ASAR MUALLIFI. O’TKIR HOSHIMOV IJODIDA-DUNYONING ISHLARI ASARI ADIBNING ONA OBRAZINI ENG YUQORI NUQTASI BO’LDI. QISSANI ISTE’DODLI ADIB SAID AHMAD “IJOD VA JASORAT” MAQOLASIDA HAQLI RAVISHDA SHUNDAY E’TIROF ETDI:

-Ayniqsa ,”Dunyoning ishlari”asarini qissa emas,doston deb atashni istardim.U qo’shiqday o’qiladi. Uni o’qib turib o’z onalarimizni o’ylab qolamiz. Shu mushfiq,shu jafokash onalarimiz oldidagi bir umr uzib bo’lmas qarzlarimizning aqalli bittasini uza oldikmi? ,degan bir andisha,bir savol ko’z oldimizda ko’ndalang turib oladi. Muallifning mahorati ,lirik kechinma va epik ko’lam mushtarakligi tabiatiga ham ma’naviy- axloqiy masalalar yechimi ham,inson psixologiyasi teranligini singdira oladi. Turmush tafsilotlari, hayotiy-maishiy detallar,hissiyot quyuqligi adib shakliy izlanishlarining g’oyaviy mazmun bilan boyitadi.

O’tkir Hoshimov “Dunyoning ishlari”qissasida Sepkilli xola,Zebi xola,Bashorat xola, Acha xola, Amma,Risolat opa,Habiba buvi singari obrazlarga murojaat qiladi va ularni estetik markaz ona siymosi atrofiga jamlaydi. E’tiborli jihati muallif ayollarning turfa yosh-mantiqiy uzviylikda tasvirlanishi,kasb-hunar nuqtai nazaridan rang-barangligi o’zbekona turmush tarzini to’laroq tasvirlash imkonini beradi.Har bir qahramon o’zida aks etgan “goyaviy yuk”ni badiiy chizgilar bilan to’ldirib boradi. Asardagi hikoyalar turli voqealar bayoniga bag’ishlangan bo’lsa-da ,ularda ona- Hakima aya obrazi tutashtiruvchi ip bo’lib o’tadi,voqealar rivoji bevosita yoki bilvosita tarzda ona taqdiriga borib taqaladi . Yozuvchining o’zi ham bu fikrni tasdiqlaydi: -bu qissa katta-kichik novellalardan iborat.Biroq ularning barchasida men uchun eng aziz odam, onam siymosi bor… Bu odamlarning qismat ham qaysidir jihati bilan onamga bog’langan… Ona timsoli dunyodagi barcha xalqlar uchun muqaddas va mo’tabardir.Ularni birlashtirib turuvchi mushtarak fazilatlar bisyor.Ona murg’ak go’dakni, tunlari beshikga tayanib,tong saxardan uyg’onib, ming bir mashaqqat bilan o’stiradi, bor mehrini berib tarbiya qiladi, oq yuvib,oq tarab ulg’aytiradi. Farzandi qo’liga zirabcha kirsa, ona qalbiga ozor beradi. Jigarbandi nogoh qoqilsa,ko’ngli qalqib ketadi. Qismat taqozosi bilan bolasi uzoqroqda yashasa, ko’zlari yo’lda,qo’llari duoda bo’ladi.Ona har doim farzandi g’amida kun o’tkazadi, mudom uning tashvishi bilan yashaydi.O’zbek onasi har qanday musibatga bardosh berishi mumkin, lekin bolasi sabab el ichida uyatli bo’lib qolsa, bunga toqat qila olmaydi.

Yillar yukidan shundoq ham egilgan qaddi battarroq egiladi, ko’ngli butunlay cho’kib qoladi, yorug’ olam zimistonga aylanadi.Ona, millat ham, boringki dini ham har xil bo’lishi mumkin, lekin hamma onalarning fazilati bir xil. Umuman hamma dinda, millatda ona degan kasb bitta. Ona-bu mehr degani…

Xulosa O’tir Hoshimov “Dunyoning ishlari” asarini Onalarga bag’ishlab yozgan bo’lib u asarning ichida buyuk bir hilqat, onalarimiz siymosi-yu , butun hayot tashvishlarini boshidan o’tkazib bu haqida bir og’iz ham nolimagan, har bir nigohdan, har bir inson zoti-yu, har bir hodisadan yaxshilik mehr, muruvvat izlagan qalbi daryo fe’li keng, qalbi nozik, o’zi mehnatkash, halol,pokiza onalar haqidadir bu asar. Ona farzandini yig’laganda ovutguvchi, uxlaganda yoqimli ovozi bilan alla aytguvchi, uni erkalab yer-u ko’kka ishonmay asrab avaylaguvchi inson. O’zi yupun bo’lsada farzandiga eng sara liboslarni hadya etguvchi, farzandini ilk qadam tashlashi-yu, tili chiqib ilk so’zni aytganda sevinchdan yuraklari hapqirib, ko’zlari porlab ketadigan beg’ubor bir mushfiq inson, onalarimiz haqidadir bu asar. Inson zoti shunaqa bo’lar ekanda?! Borligida qadrlamaysanu,yo’qotganingda qadrini tushunib yetasan… Diling qancha o’rtanmasin,sog’inch butun bir badaningni cho’lg’ab olib, qalbingni qancha tirnamasin sen endi u insonni hidlarini-yu, ko’z qarashini, mehrli nigohi-yu, shirin so’zlarini endi hech kimsadan va hech qayerdan topa olmasligingni tushunganingda kech bo’larkan. Juda ham kech bo’larkan… Tasalli hikoyasida, onasini so’ngi manzilga ko’zatgan farzand kechinmalari yozilgan. Onasini qabrga qo’yguncha jala tinmagan, qabrga qo’ygandan so’ng quyosh charaqlab ketgan shu hodisadan ham bir ma’no, bir yupanch izlagan farzand dunyoda yaxshi insonlar ko’pligini, shu insonlar ichida onasi ham borligini, bunga tabiat ham amin ekanligini tushunadi. Nami qurib ulgurmagan tuproq uyumiga tikilgancha uyga toladi, ko’pning ishi tushadigan bu go’rkov bunday hodisalarni ko’p ko’rgani uchunmi, yupatishni, yurakka taskin berishni biladigan bu inson shunday deydi:

-Bo’ldi endi, bolam! Bunaqada o’zingizni oldirib qo’yasiz,” dunyoning ishlari shu ekan”, iloji qancha? Volidai mehriboningiz xo’p yorlaqagan odam ekanlar, to’shakda yotmabdilar, birovga zoriqmabdilar… Hayolimdan o’tkazaman- ha shunaqa, meni onam shunaqa beozor inson edilar… Haqqush hikoyasida onalar bolalarini bir-birlariga mehribon bo’lishlarini xoxlaydilar, buni farzandlariga esda qolarli qilib so’zlab bergan. Do’stlari bilan aylanib kelish uchun tog’ga chiqadi. Alla-maxalgacha so’xbatlashib o’tgan-ketgandan gaplashib o’tiradi. Bosh ustiga bosib tushgudek mag’rur qad kerib turgan tog’larni,ulkan novvot parchasidek qirrador qoyalarni ko’rganda o’ylab qoladi, qorong’u osmondan yanada qoraroq soyadek qilt etmay turgan bu qoyalar bizga o’xshaganlardan necha-nechasini ko’rdi ekan?...faqat ularni tili yo’q… Kechqurun tunagan joyi sovuq bo’lgani uchun anchagacha uxlay olmaydi. Tashqarida teraklar shitirlaydi shu yaqin atrofda daryo shovullaydi. Qayerdandir yurakni orziqtiruvchi mungli tovush chalinadi, “Haqqu-haq-qu”… bir zum sukunat tushadi va yana takror “Haqqu-haq-qu”… Bolaligida onasi aytib bergan g’alati bir cho’pchak yodiga tushadi. Bir zamonlar aka- ukalar bo’lgan ekan, birining ismi Ilhaq, ikkinchisiniki Is’hoq. Ular juda noahil bo’lgan ekan, ularning o’rtasida onasi adoyi tamom bo’libdi, shunda Xudoning qaxri kelib aka- ukalarni ko’zini ko’r qilib,o’zlarini qushga aylantirib qo’ygan ekan.

Shunda aka-ukalar bir-birisiz yashay olmasliklarini tushunib yetgan ekan va shundan buyon kechalari bo’zlab-bo’zlab bir-birini qidirib chiqarkan. Bu hikoyani aytayotganida onam bechora, inida qaldirg’och bolasidek ko’rpadan bosh chiqarib yotgan besh bolang bir-biriga inoq bo’lishini shunchalar xoxlaganmiding?! … Onalar hamisha farzandlari birga bo’lishlarini istaydilar.Qismat esa ularni qanot chiqarishi bilan xar yoqqa uchirib ketadi. Xayot loaqal shu masalada xam onalarga shavqat qilmaydi. Adib bu asarda, onalar biz uchun qanchalar qadrli ekanliklarini, ularsiz hayot bemazmun, rangsiz bo’lib qolishini tushuntirmoqchi,bo’ladi go’yo. Asarda keltirilgan hikoyalar oddiy hayot tarzidan olingan bolib, uni qalb ko’zi bilan ko’rolgan inson undagi haqiqatlarni, insoniylik-u ,mehr-muruvvatni to’laligicha his qila oladi. Asar shunchalar mahorat bilan yozilganki shaxsan men necha marotaba o’qisam ham ko’zimga beihtiyor yosh keladi. Onalar yoki ona, bu kundalik turmush tarzimizda deryarli har kuni bir necha marotaba eshitamiz yoki aytamiz. Shu so’zni boshqa ayta olmaslik yoki ayta olgan taqdiringizda ham onangiz buni eshitmasligi bu yorug’ olamda ya’ni yoningizda emasligi bundan og’ir dard, bundan og’ir sinov bo’lmaydi bu hayotda.

“ Dunyoning ishlari” asarida farzand obrazini tahlil qiladigan bo’lsak, onasini yo’qotgan farzand, ruhan siqilgan va sog’inch azobi qiynaydi. Onasi tirik ekanligida unga yaxshi ko’rishini ayta oldimikan , yoki u bilan o’tirib dildan suxbat qildimikan u insonning har bir aytgan so’zi qadrini farzand kechroq anglab yetadi. Umuman oladigan bo’lsak hammamiz ham ota-onalarimizni biz bilan bir umr birga bo’lishadi deb o’ylaymiz yoki shunchaki ular abadiydek tuyiladi. Ular bizni suyangan tog’im deydi, lekin aslida o’zlari bizning biz farzandlarning suyangan tog’imiz bo’lishadi. Bizni dunyoga keltiradigan onamiz bizni ulg’aytiradigan ota-onalarimiz borligiga ming shukurlar bo’lsin. Onadan so’rashibdi: -“Qaysi farzandingizni yaxshi ko’rasiz?” Ona:”Tuzalgunicha bemorini, katta bo’lgunicha kichigini, o’lgunimcha barchasini yaxshi ko’raman”, deb javob beribdi.

Asarda O’tkir Hoshimov onasi haqida yozgan, asosiy qahramon ona, adibning onasi. Asarda O’tkir Hoshimov qalbidagi kechinmalarini yozgan. Adibning faoliyati va reaksiyasi ko’p jihatdan kechinmalarga bog’liq timsollarga, tasavvurlarga introvertlikga ega inson bo’lib , ya’ni kechinmalarini birov bilan bo’lishmaydigan, ammo qog’ozga tushiradigan inson. O’tkir Hoshimov yozuvchilarning ko’pchiligi kabi, xissiyotga beriluvchan, ta’sirchan , xayolotga beriluvchan ya’ni flegmatik va melanxolik temperamintlariga mansub shaxsdir. Flegmatik temperaminti- bu senzitivligi sust, hissiy qo’zg’aluvchanligi oz, kuldrish, jahlini chiqarish, kayfiyatini buzish qiyin. Imo- ishoralari oz, harakatlari ifodasiz. Chidamliligi, matonati, o’zini tuta bilishi bilan ajralib turadi. Yangi sharoitga qiyinchilik bilan moslashadi. Introvert. Yangi odamlarga qiyinchilik bilan qo’shiladi. Melanxolek temperamenti- yuksak senzitivlik xususiyatiga ega. Sezgirligi yuksak. Arzimagan sababga ko’ra, ko’zlaridan yosh oqib ketaveradi. Nihoyatda arazchan, sekin yig’laydi. Samimiy, juda oz kuladi, faolligi sust. O’ziga ishonmaydi, tortinchoq. Psixik tempi sust. Introvertlik xususiyatiga ega. Adibda bu ifodalar yaqqol ko’zga tashlanmasada, ummuman olganda shu temperamentlardan biriga xos inson. Foydalanilgan adabiyotlar O’tkir Hoshimov “Dunyoning ishlari” asari F.I.Xaydarov “Umumiy psixologiya”

E’tiboringiz uchun rahmat.

O'xshashlar

Zahiriddin Muhammad Boburning “Boburnoma” asarining o`rganilishi

Abdulla Qodiriyning Oʻtkan kunlar asariga psixologik tahlil

Nosiruddin Rabg’uziy hayoti va ijodi

O'tkir Hoshimovning hayoti va ijodi

Fyodor Dostoyeviskiyning jinoyat va jazo asarida inson va tabiat talqini