Yumaloq chuvalchanglar (Asl yumaloq chuvalchanglar) - Zoologiya - Referatlar

Yumaloq chuvalchanglar (Asl yumaloq chuvalchanglar)

Yuklangan vaqt:

23.10.2023

Ko'chirishlar soni:

0

Hajmi:

391.5 KB

Ko'chirib olish

Yumaloq chuvalchanglar ( Asl yumaloq chuvalchanglar) Reja: 1. Odam askaridasi, askaridozning qo'zg'atuvchisi 2. Ostritsa, enterobioz qo'zg'atuvchisi 3. Qil boshli gijja, trixosefalyoz qo'zg'atuvchisi 4. 12 barmoqli ichakning qiychiq boshli gijjasi, ankilostomidoz qo'zg'atuvchisi.

Yumaloq chuvalchanglar (Nemathelminthes) tipi. Xarakterli xususiyatlari. Yumaloq chuvalchanglarning tanasi cho'zinchoq, yumaloq, segmentlashmagan. Hamma joylarda tarqalgan, ko'p turlari odamda parazitlik qiladi. Yumaloq chuvalchanglarda mushak, nerv, hazm, ayirish, jinsiy sistemalar yaxshi rivojlangan. Qon aylanish va ayirish sistemalari yo'q yassi chuvalchanglardan farq qilib, ular ayrimjinslilar hisoblanadi, jinsiy dimorfizmga ega. Yumaloq chuvalchanglarning hayot sikli yassi chuvalchanglarga qaraganda ancha sodda. Ko'pincha ular lichinka shakllari almashinmasdan rivojlanadi. Ko'pchilik turlarda tuxumlari va lichinkalari tashqi muhitda, oralik xo'jayinsiz rivojlanadi. Bunday turlarni geogelmintlarga kiritiladi. Boshqa turlar biogelmintlar bo'lib, ularning lichinka bosqichlari oraliq ho'jayin organizmida rivojlanadi. Yumaloq chuvalchanglar orasida haqiqiy yumaloq chuvalchanglar (Nematoda) sinfi tibbiyotda axamiyatga ega, chuvalchanlar qo'zg'atadigan kasalliklarni nematodozlar deyiladi. Odam askaridasi (Ascaris lumbricoides) - askaridozning qo'zg'atuvchisi Parazitningyashash joyi. Odamning ingichka ichagida parazitlik qiladi. Geografik tarqalishi. Shimoldan va sahrolardan tashqari hamma hududlarda tarqalgan. Askaridoz tarqalishiga qaraganda nematodozlar orasida ikkinchi o'rinni egallaydi. Morfologiyasi. Yirik gijja bo'lib, urg'ochisining uzunligi 40 sm gacha, erkagining uzunligi esa 20-25 sm gacha yetadi. Erkagining orqa uchi qorin tomoniga egilgan, tuxumlari uch qavat qobiq bilan qoplangan. Tanasi oldingi qismida og'iz teshigi joylashgan, anusi esa orqa uchiga yaqin, qorin sohasiga joylashgan. Teri muskul qopchasi kutikula, gipoderma va mushak qavatlaridan tuzilgan. Kutikula, tashqi skelet va himoya vazifasini o'taydi. Gipoderma simplast (ko'p yadroli) tuzilishga ega. Mushaklar bir qavat bo'lib gipoderma bo'rtmalari orqali ajratilgan (rasm).

Askaridalarda birlamchi tana buo'shligi (protocel) mavjud, uning ichida suyuqlik va ichki a'zolar joylashadi. Tana bo'shlig'i suyuqligi gidroskelet vazifasini bajaradi, zaharli ta'sirga ega. Hazm sistemasi naysimon tuzilishga ega bo'lib, 3 ta kutikulali labi bo'lgan og'izdan boshlanadi. Ichagi naysimon. Hazm sistemasida, ichakning uchinchi, orqa bo'limi rivojlangan. Ayiruv sistemasi tana oldingi qismida joylashadi bir yoki birnechta yirik hujayralardan boshlanib, ularda to'plangan mahsulotlar naychalar orqali tana yon tomonidagi ayiruv naychalariga qo'yilgan va umumiy ekskretor teshik orqali tashqariga chiqariladi. Fagositar hujayralar ham ayirish funksiyasini bajaradi (rasm). Nerv sistemasi halqum atrofi nerv halqasida boshlangan nerv tolalaridan iborat. Ularning eng yiriklari orqa va qorin nerv ustunlaridir. Sezgi a'zolari sust rivojlangan.

Jinsiy sistemasi naysimon tuzilishga ega. Erkak jinsiy sistemasi toq naylardan iborat, tobora kengayib boruvchi urug'don, urug' yo'li, ichak oxirgi qismiga ochiluvchiurug' to'quvchi naydan iborat. Urg'ochilarining jinsiy sistemasi juft naychalardan tashkil topgan. Eng tor qismi tuxumdon, kengroq tuhum yo'li va eng keng tuxumlar bilan to'la bachadon tafovut etiladi. Ikkita bachadon birkib, tana oldingi qismiga ochiladigan qinni hosil qiladi. Hayot sikli. Faqat odam organizmida parazitlik qiladi (antroponoz). Geogermintlarga kiradi. Tuxumi 18-25 ° С haroratda, nam va kislorodga boy tuproqda rivojlanadi. Bunday sharoitda 21-24 kunda tuxumda rivojlanayotgan lichinka invazion holatga o'tadi. Askarida tuxumi qalin qobiqlari urug'ning tashqi muhitga o'ta chidamliligiga va har xil sharoitlarda keng tarqalishiga imkon beradi. (askarida - kosmopolitik turlarga kirishi sababi).

Odamga invazion tuxumlar ifloslangan sabzavot, mevalar, qaynatilgan suv orqali yuqadi. Ichakda tuxumdan chiqqan lichinkalar qon tomirlariga o'tib organizm bo'ylab migratsiyalanadi. Avval jigarga, keyin o'ng yurak bo'lmachasi va qorinchasiga, o'pkaga boradi. O'pka alveolalarda faol harakatlanib, bronhlar, traxeyalar, halqumga o'tib, qayta yutiladi. Ichakka ikkinchi marta tushgan lichinkalar rivojlanib, yetuk shaklga aylanadi. Lichinkalar migratsiyasi taxminan 2 hafta davom etadi. Yetuk shaklga aylanish uchun 70-75 kim ketadi. Yetuk shakllar organizmda 1 yilgacha yashashi mumkin. Patogen ta'siri. Askarida metabolitlarining zaharli ta'siri natijasida bosh og'rigi, ko'ngil aynish, mehnat qobiliyati susayishi kuzatiladi. Ayniqsa yosh bolalarda ichakni to'sib qo'yishi mumkin. Lichinkalar migratsiyasi vaqtida allergic reaksiyalar va pnevmoniya kuzatilishi mumkin (migratsion askaridoz) Laboratoriya tashhisi - Axlatda tuxumlarni, balg'amda lichinkalarni tekshirishga asoslangan. Profilaktikasi. Shaxsiy profilaktikasi qo'lni yaxshilab yuvish, sabzavot va mevalarni issiq suvdayaxshi yuvib iste'mol qilishga asoslangan. Jamoat profilaktikasi - odamlar yashash joylarini obodonlashtirish, vodoprovodlashtirish, kanalizatsiyalashtirish, kasallarni davolash, degermintizatsiyalash, pashshalar, suvaraklarga qarshi kurash, sanitariya-oqartuv ishlarini yo'lga qo'yish orqali amalga oshiriladi. Ostritsa (Enterobius varmicularus) - enterobioz qo'zg'atuvchisi Parazit yashash joyi. Odamning ingichka ichagi pastki qismida va yo'g'on ichakning boshlang'ich qismida parazitlik qiladi. Geografik tarqalishi. Hamma joy da uchraydi, odam parazit gijjalari orasida eng ko'p uchraydigani hisoblanadi. Enterobioz bolalarda ko'proq uchraydi. Morfologiyasi. Urg'ochisining uzunligi 10-12 mm, erkagining uzunligi esa 5 mm ga yaqin. Erkakgining orqa uchi spiralsimon o'ralgan. Xarakterli belgilari: vezikula (tana oldingi qismida pufaksimon tuzilma) va bulbus (qizilo'ngach keyingi qismida) mavjudligidir. Bu tuzilmalar parazitning ichak devoriga yopishib joylashishiga yordam beradi. Ichak suyuqligi bilan, ba'zan qon bilan ovqatlanadi.

Hayot sikli. Enterobioz antroponoz kasalliklar guruhiga kiradi. Etuk urg'ochi ostritsalar otalanganidan keyin to'g'ri ichakka tushadi va kechasi faol harakatlanib, anusdan chiqadi va anus atrofiga 10-15 ming tuxum qo'yadi va keyin nobud bo'ladi. 6-7 soat davomida tuxumlar invazion holatga yetiladi. Bolalar qichigan joylarini qashiganda qo'liga, tirnoqlari tagiga yopishgan tuxumlar yuqadi. Bunday yuqish autoreinvaziya deyiladi. (tuxumlarning o'zidan-o'ziga qayta yuqishi) Odam organizmida lichinkalar migraciyasiz rivojlanadi. Ostritsalar 1 oydan ortiq yashamaydi (rasm). Patogen ta'siri. Parazit tuxum qo'ygan joylari qattiq qichishi bolalarning asabiylashishi, uyqusizlikka sabab botadi. Qizlarda va ayollarda jinsiy a'zolar yallig tanishi kuzatilishi mumkin.

Laboratoriya tashhisi. Terining perianal (anus atrofi) burmalaridan surtma olib mikroskop ostida tuxumlar tekshiriladi. Bolalar tirnog'i tagidan tuxumlarni topish, yoki axlatda yetuk shaklarni ko'rish mumkin. Profilaktikasi. Shaxsiy profilaktikasi - bolalarni qotni yaxshilab yuvishga, gigienik malakalarga o'rgatish orqali amalga oshiriladi. Jamoat profilaktikasi - xonalarni doimo namlab artish, bolalar muassasalarida bolalarni vaqti-vaqti bilan tekshirib turish, bolalar muassasalari va jamoat ovqatlanish joylarini hodimlarini tibbiy ko'rikdan o'tkazib turish, bolalar foydalanadigan buyumlar va ularning o'yinchoqlarini dezinfeksiyalab turish, kabi choralar orqali amalga oshiriladi. Qilboshli gijja (Trichocephalus trichiurus) -trixosefalez qo'zg'atuvchisi Parazitning yashash joyi. Ko'r ichakda, yo'g'on ichakning yuqori qismida, ba'zan chuvalchangsimon o'simtada parazitlik qiladi. Geografik tarqalishi. Qilboshli gijja geogermintlarga kiradi, hamma joylarda tarqalgan. Trixosefalez - antroponoz kasallikdir. Tanasining "qilsimon" qismida qizilo'ngach, kengroq keyingi qismida ichak va jinsiy a'zolar joylashgan. Jinsiy dimorfizm yaqqol bilinib turadi. Qon bilan ovqatlanadi. Hayot sikli. Axlat orqali ajratiladigan tuxumlar tuproqqa tushib qulay haroitlar (namlik, harorat, kislorod) mavjud bo'lsa 3-4 hafta ichida rivojlanib, invazion xolatga etadi. Odamga tuhxumlar qaynatilmagan suv, zararlangan ovqat mahsulotlari, yaxshi yuvilmagan sabzavot, ko'katlar orqali alimentar usulda yuqadi. Parazitning yetuk shakli odam organizmda 5-6 yilgacha yashashi mumkin. Patogen ta'siri. Parazit hayot faoliyati mahsulotlari zaharli ta'sir etadi, natijada ichak funksiyasi buziladi, bosh aylanish va kamqonlik va tutqanoq alomatlari (ayniqsa bolalarda) kuzatiladi. Laboratoriyada tashhis qo`yish uchun axlatdan tuxumlar tekshiriladi. Profilaktikasi. Askaridoznikiga o'xshaydi. Egri boshli gijja (Ancylostoma duodenale) - ankilostomoz qo'zg'atuvchisi Parazitning odamda yashash joyi. Odamning 12 barmoqli ichagida parazitlik qiladi. Ankilostomoz - antroponozlar guruhiga kiradi.

Geografik tarqalishi. Ankilostoma geogelmint bo'lib, tropik va subtropik mamlakatlarda, Markaziy Osiyoda, Kavkaz ortida tarqalgan. Ko'pincha shaxtalarda va boshqa yer osti inshootlarida uchraydi. Morfologiyasi. Parazitning o'lchami 10-15 mm dan oshmaydi. Oldingi qismi dorzal tomonga qiyshaygan (shuning uchun ham egri boshli gijja deyiladi). Og'iz kapsulasida 4 ta xitinli tishlari bo'lib, ular yordamida parazit ichak devoriga yopishadi va qon bilan oziqlanadi (rasm). Hayot sikli. Faqat odamda parazitlik qiladi. Tuxumlar axlat orqali tuproqqa tushadi, qulay sharoit mavjud bo'lsa 1-2 kundan keyin tuxumdan noinvazion rabditsimon lichinka chiqadi (1 faza). 2-3 kundan keyin tullab, filyariyasimon lichinkaga aylanadi (2-faza), 1-2- kundan keyin filyariyasimon lichinka yana tullab, invazion holatga aylanadi (3 - faza). Lichinkalar organizmga teri orqali (faol invaziya), yoki og'iz orqali, ovqat va suv bilan yuqadi (nofaol, passiv invaziya). Faol invaziyalangan lichinkalar organizmda migratsiyalanadi (yurak, o'pka, halqum, orqali qayta yutilib, ichakka tushadi). Passiv invaziyalangan lichinkalar migratsiyalanmaydi. Profilaktikasi. Shaxsiy profilaktikasida - oyoq yalang yurmaslikka, ishchilarning maxsus kiyimlar bilan ta'minlanishiga katta e'tibor berilishi lozim. Jaomat profilaktikasi - kasal odamlarni aniqlash va davolash, aholining yashash va ishlash joylarini obodonlashtirish, shaxtalar, yer osti inshootlari ishchilarini tibbiy ko'rikdan o'tkazib turishga asoslangan. Shaxtalarda parazitlarga qarshi biologik kurash usullari (yirtqich zamburug'lar yordamida) qo'llanilishi yaxhshi natija beradi.

Adabiyotlar : 1. Abduraxmanov G.M., Lopatan I.K., Ismailov Sh.I. Osnovo’ zoologii i zoogeografii. Uchebnik dlya studentov vo’sshix pedagogicheskix uchebno’x zavedeniy. M., Izdatelskiy tsentr «Akademiya» 2001. 2. A buladze K.I. i dr. Parazitologiya i invazionno’e bolezni selskoxozyaystvenno’x jivotno’x. Uchebnik d lya studentov VUZov po spetsialnosti "Veterinariya". M., 1990. 3 . Akbaev M.Sh. i dr. Parazitologiya i invazionno’e bolezni jivotno’x. Uchebnik dlya studentov VUZov po spetsialnosti «Veterinariya». M. KOLOS, 2000. 4. Biologiya. Bolshoy entsiklopedicheskiy slovar. Nauchnoe izdatelstvo "Bolshaya Rossiyskaya entsiklopediya". M. 1998. 5. Burdelev T.E. i dr. Osnovo’ veterinarii. Uchebnik. M.,1978. 6. Genis D.E. Meditsinskaya parazitologiya. M. 1991.

O'xshashlar

Yumaloq chuvalchanglar. Xususiy yumaloq chuvalchanglar

Yumaloq chuvalchanglar tipi

Ipsimon chuvalchanglar yoki yumaloq chuvalchanglar tipi. (Nemathelminthes)

Yassi chuvalchanglar (Tasmasimon chuvalchanglar)

Yassi chuvalchanglar