logo
  1. Bosh sahifa
  2. Referatlar
  3. Xayot faoliyati xavfsizligi
  4. Radioaktiv nurlanishlardan saqlanish

Radioaktiv nurlanishlardan saqlanish

Yuklangan vaqt:

20.09.2019

Ko'chirishlar soni:

0

Hajmi:

29.0693359375 KB
Ko'chirib olish
Radioaktiv nurlanishlardan saqlanish Reja: 1. Radioaktiv nurlanishlar va ularning xossalari 2. Radioaktiv nurlarning insoil organizmiga ta&#39;siri 3. Nurlanish normalari 4. Radiotktiv nurlanishlarga qarshi kurash choratadbirlari 5. O’lchash asboblari 6. Shaxsiy muhofaza aslahalari Bir qancha ilmiy-tekshrish muassasalarida va sanoat korxonalarida har xil maqsadlar uchun radioaktiv moddalardan foydalaniladi. Masalan, mashinasozlik sanoatida radioaktiv moddalardan quyma detallardagi kamchiliklarni va payvand qilingan joylarning va detallarning sifatini aniqlashda keng qo&#39;llaniladi. Kristallsimon moddalarning tarkibini tahlil qilish, ishlab chiqarish jarayonlarini nazorat qilish va avtomatlashtirishda ham radioaktiv nurlar yaxshi natija beradi. Ionlashgan nurlar inson organizmiga zararli ta&#39;sir ko&#39;rsatib, og&#39;ir kasalliklarning kelib chiqishiga sababchi bo&#39;lishi mumkin. Uning ta&#39;sirida inson og&#39;ir kasallik hisoblanadigan nur, oq qon kasalligi va har xil xavfli shishlar, teri kasalliklariga duchor bo&#39;lishi mumkin. Shuningdek, ionlashgan nurlar ta&#39;sirida genetik ta&#39;sirlanish, ya&#39;ni keyingi avlodlarga ham ta&#39;sir ko&#39;rsatuvchi nasliy kasalliklar kelib chiqishi mumkin. Radioaktiv nurlarning eng xavfli joyi shundaki, inson organizmida bu kasallik yaqqol namoyon bo&#39;lguncha hech qanday belgiga ega bo&#39;lmaydi. Aniqlangandan keyingi holat esa nihoyatda og&#39;ir bo&#39;lishi va ko&#39;pincha o&#39;lim bilan tugashi mumkin. Radioaktiv moddalar bilan ishlaganda ishni to&#39;g&#39;ri tashkil qilish va muhofaza chora-tadbirlarini qo&#39;llash xavfsizlikni ta&#39;minlaydi. 1. Radioaktiv nurlanishlar va ularning xossalari Radioaktivlik—atom yadrolarining ion nurlanishlari chiqarishi natijasida boshqa bir atom yadrolarining hosil qilishidir. Radioaktiv nurlanishlar ionlovchi nurlanishlar deb ataladi, chunki bu nurlar ta&#39;sir etgan moddalar atom va molekulalarida ionlar hosil bo&#39;ladi. Bunday ionlovchi nurlanishlarga rentgen nurlari, radio va gamma nurlari, alfa va beta nurlari, shuningdek, neyfron oqimlari kiradi. Alfa nurlari katta ionlashtirish kususiyatiga ega bo&#39;lgan, harakat doirasi katta bo&#39;lmagan geliy atom yadrosining musbat zaryadlangan zarrachalari hisoblanadi. Harakat doirasi katta bo&#39;lmaganligi sababli inson teri qavatigagina ta&#39;sir qilib, terini yorib kira olmaydi, shuning uchun ham uncha zararli emas. Beta nurlari radioaktiv moddalarning atom yadrolari tarqatadigan elektron yoki pozitron oqimidir. Bu nurlarning harakat doirasi ancha keng va yorib kirish qobiliyatiga ega. Shu sababli ham inson uchun xavflidir. Gamma nurlari ionlash qobiliyati katta bo&#39;lmasa-da, katta yorib kirish kuchiga ega bo&#39;lib, yadro reaksiyalari va radioaktiv parchalanish natijasida vujudga keladigan yuqori chastotadagi elektromagnit nurlari hisoblanadi. Rentgen nurlari moddalarnk elektron oqimlari bilan bombardimon qilganda ajralib chiqadigan elektromagnit nurlaridir. Ularni har qanday elektrovakuum qurilmalarida hosil qilish mumkin. Bu nurlarning nonlanish xususiyatlari oz bo&#39;lsa-da, yorib kirish xususiyati nihoyatda katta. Radioaktiv nurianishlarning ma&#39;lum muhitdagi ta&#39;sirini aniq belgilash maqsadida «nurlanishlarning yutilgan dozasi»-D yu tushunchasi kiritiladi. Dyu== W m bunda, W—nurlantirilgan modda tomonidan yutilgan m ion nurlarining eneigiyasi, J; m — nurlantirilgan moddaning og&#39;irligi, kg. Yutilgan doza birligi sifatida rad qabul qilingan. 1 rad-1 kg og&#39;irlikdagi moddaning 0,01 J energiya yutishiga to&#39;gri keladi. Rentgen va gamma nurlanishlarining miqdoriy tavsifi ekspozitsion doza hisoblanadi. De=Q/m bunda, Q — bir xil elektr zaryadlariga ega. bo&#39;Igan, ionlarning yig&#39;indisi, K/; m — hayoning og&#39;iriigi, kg. Rentgen va gamma nurlanishlarining ekspozitsion dozasi birligi sifatida kulon/kilogramm (Kl/kg) qabul qilingan. Rentgen va gamma nurlanishlarining ekspozitsion dozasi kulonkilogramm shunday birlikki, u nurlanish bilan tutashgan 1 kg quruq atmosfera havosida 1 Kl miqdordagi elektr zaryadlarining musbat va manfiy belgilari bo&#39;lgan ionlarni vujudga keltiradi. Rentgen va gamma nurlanishlarining tizimdan tashqaridagi birligi rentgen hisoblanadi. Har xil radioaktiv nurlarning tirik organizmga ta&#39;siri ularning ionlovchi va kirib boruvchi xususiyatlariga bog&#39;liq. Har xil nurlar bir xil dozada, yutilganda biologik ta&#39;siri bir-biridan farq qiladi Shuning uchun radiatsiya xavfini aniqlash maqsadida doza ekvivalenti birligi ber kiritilgan (radaning biologik ekvivalenti). 1 ber—har qanday ion nurlanishlarining biologik hujayralarda rentgen va gamma nurlanishlarining 1 rad ga teng keladigan biologic ta&#39;siridir. Dekv = D4 /K, bunda, K — sifat koeffitsiyenti. Bu keffitsiyent ishlatilayotgan nurlanuvchi modda biologik ta&#39;sirining birligi sifatida qabul qilingan rentgen nurlanishlari tafsirini nisbati hisoblanadi. 2. Radioaktiv nurlarning insoil organizmiga ta&#39;siri Radioaktiv moddalar ma&#39;lum xususiy xossalarga ega bo&#39;lib, inson organizmiga ta&#39;sir qilishi natijasida xavfli vaziyat vujudga kelishi mumkin. Radioaktiv moddalarning eng havfli tomoni shundaki, uning ta&#39;sirini inson organizmidagi sezish organlariga sezilmaydi. Ya&#39;ni inson radioaktiv nurlar ta&#39;sirida uzoq vaqt ishlashiga qaramasdan, ularning zararli ta&#39;sirlarini mutlaqo sezmasligi mumkin. Buning natijasi esa ayanchli tugaydi. Shuning uchun ham radioaktiy imoddalar bilan ishlaganda, ayniqsa, o&#39;ta ehtiyotkor bo&#39;lish kerak. Inson organizmining radioaktiv nurlanishi ichki va tashqi bo&#39;lishi mumkin. Tashqi, tomondan nurlanish ma&#39;lum tashqi nurla-nuvchi manba ta&#39;sirida kechganligi sababli, tarqalayotgan nurlarning kirib borish kuchi katta ahamiyatga ega. Kirib borish kuchi yuqori bo&#39;lgan nurlarning organizmga zarari ham kuchliroq bo&#39;ladi. Ichki nurlanish nur tarqatuvchi moddalar inson organizmining ichki tizimlariga, masalan, yemirilgan teri qatlamlari orqali qonga, nafas olish a&#39;zolari, o&#39;pkaga va shilimshiq moddalarga, ovqat hazm qilish a&#39;zolariga tushib qolgan taqdirda ro&#39;y beradi. Bunda nurlanish nur tarqatuvchi modda qancha vaqt nurlanasa yoki qancha vaqt, davomida organizmda saqlansa, shuncha.yaqt davom etadi. Shuning uchun ham radioaktiv moddalarning katta parchalanish davriga va kuchli nurlanishga ega bo&#39;lganda, ayniqsa, xavfli hisoblanadi. Radioaktiv nurlanishlarning biologik ta&#39;siri organizmdagi atom va molekulalarning ionlanishi sifatida tavsiflanadi va bu o&#39;z navbatida har xil kimyoviy birikmalar tarkiblarining o&#39;zgarishiga va normal molekulyar birikmalarda uzilishlar bo&#39;lishiga olib keladi. Bu o&#39;z navbatida tirik hujayralardagi modda almashinuvining buzilishiga va organizmda biokimyoviy jarayonlarning ishdan chiqishiga sabab bo&#39;ladi. Katta kuchdagi nurlanish ta&#39;siri uzoq vaqt davom etsa, ba&#39;zi bir hujayralarning halokati kuzatiladi va bu ayrim a&#39;zolarning, hattoki, butun organizmning halokati bilan tugaydi. Radioaktiv nurlanishlar ta&#39;sirida organizmning umumiy qon aylanish tizimining buzilishi kuzatiladi. Bunda qon aylanish ritmi susayadi, qonning quyilish xususiyati yo&#39;qola boradi, qon tomirlari, ayniqsa, kapilyar qon tomirlari mo&#39;rt bo&#39;lib qoladi, ovqat hazm qilish a&#39;zolarining faoliyati buziladi, odam ozib ketadi va organizmning tashqi yuqumli kasalliklarga qarshi kurashish qobiliyati kamayadi. Radioaktiv moddalarning qo&#39;lga ta&#39;sir qilishi oldin sezilmaydi. Vaqt o&#39;tishi bilan qo&#39;l qurushqoq bo&#39;lib qoladi, unda yorilishlar kuzatiladi, tirnoqlar tushib ketadi. Radioaktiv nurlarning alfa va beta nurlari tashqaridan ta&#39;sir ko&#39;rsatganda organizmning ten qavati yetarlicha qarshilik ko&#39;rsata oladi. Ammo bu radioaktiv nurlar ovqat hazm qilish a&#39;zolariga tushib qolganda ularning zararli ta&#39;siri kuchayib ketadi. Ko&#39;pchilik radioaktiv moddalar organizmning ba&#39;zi bir qismlarida yig&#39;ilish xususiyatiga ega. Masalan, jigar, buyrak va suyaklarda yig&#39;ilishi butun organizmni tezda ishdan chiqaradi. Ba&#39;zi bir radioaktiv moddalar zaharli bo&#39;lib, ularning zaharlilik darajasi eng xavfli zararli moddalarnikidan ham yuqori bo&#39;ladi. Organizmning nurlanish dozasini hisobga olib radioaktiv moddaning inson organizmidagi miqdorini baholash mumkin. 3. Nurlanish normalari Radioaktiv izotoplar bilan ish bajariladigan sanoat korxonalarida, bu korxonalarda to&#39;g&#39;ridan-to&#39;g&#39;ri shu izotoplar bilan ishlayotganlardan tashqari, qo’shni xonalarda boshqa ishlar bilan shug&#39;ullanayotganlar, shuningdek, sanoat korxonasi joylashgan zonada yashovchilar ham birmuncha radioaktiv nurlanishlar ta&#39;siriga tushib qolishlarini hisobga olish kerak. Ishchilarni va boshqa ishlar bilan radioaktiv zonalarda shug&#39;ullanayotgan va yashayotgan shaxslarning xavfsizligini ta&#39;minlashning asosiy vositalari: xavfsiz oraliq masofalari bilan ta&#39;minlash, nurlanish vaqtini kamaytirish, umumiy muhofaza vositalari va shaxsiy himoya vositalaridan foydalanishdir. Bunda, radioaktiv nurlanishlar miqdorini o&#39;lchash asboblaridan foydalanib nurlanish dozasini bilish muhim ahamiyatga ega. Ionlashtirilgan nurlanishlardan ishchilarni saqlash qoida va normalari hamda qo&#39;llaniladigan himoya vositalari juda xilma-xildir. Asosiy normalovchi hujjat sifatida quyidagilardan foydalaniladi: «Radioaktiv xavfsizlik normalari (NRB-76)». «Radioaktiv moddalar va boshqa ionlashgan nurlanish manbalari bilan ishlovchilar uchun asosiy sanitariya qoidalari» (OSP-72); GOST 12.2.018-76 «SSBT. Rentgen qurilmalari. Xavfsizlikning umumiy talablari»; GOST 17.4.001-75 «SSBT. Ishchilarni muhofaza qilish vositalari. Sinflari». Joriy qilingan normalar bo&#39;yicha nurlanishning yo&#39;l qo&#39;yiladigan dozasi (YQD), shuningdek, ishlovchi uchun bir yillik nurlanish darajasi 50 yil davomida organizmda yig&#39;ilgan taqdirda uning sog&#39;lig&#39;iga va avlodlari sog&#39;lig&#39;iga zarar yetmaydigan miqdorlari belgilangan. Radioaktiv nurlanishlar kishi organizmining hammasiga birdan ta&#39;sir ko&#39;rsatmasdan, ba&#39;zi bir a&#39;zo va hujayralarini ko&#39;proq zararlashi aniqlangan. Shuning uchun ham nurlanishning umumiy dozasi emas, balki organizmning qaysi qismida radioaktiv nurlanuvchi moddalar yig&#39;ilganligi hisobga olinadi. Chunki bu yig&#39;ilgan qismlardagi radioaktiv moddalar butun organizm falokatini ta&#39;minlashi mumkin. Shuning uchun radioaktiv nurlanishlar xavfsizlik normalari NRB-76 bo&#39;yicha, yo&#39;l qo&#39;yilishi mumkin bo&#39;lgan dozalari (YQD) ichki va tashqi nurlanishlar bo&#39;yicha belgilanganda, nurlanuvchilar toifasi va xavfli a&#39;zolar hisobga olinadi. A-toifasi : ionli nurlanishlar manbalarida mehnat qilganliklari sababli, nurlanish ta&#39;siriga duchor bo&#39;lishi mumkin bo&#39;lgan shaxslar. B-toifasi : nurlanishlar bilan ish olib boriladigan sanoat korxonasi joylashgan joyda yoki unga yaqin zonalarda yashovchi shaxslar. D-toifasi : mamlakatning hamma aholi yashash punktlari. Ichki va tashqi nurlanishlar uchun yo&#39;l qo&#39;yilishi mumkin bo&#39;lgan doza (YQD) inson organizmining muhim qismlarini 3 guruhga bo&#39;lish bilan belgilanadi: 1) butun tana, qizil suyak iligi; 2) muskullar, qalqonsimoh bez, yog&#39; to&#39;plovchi hujayralar, jigar, buyrak, taloq, ovqat hazm qilish a&#39;zolari, o&#39;pka, ko&#39;z qorachig&#39;i va boshqalar. 3) suyak to&#39;qimalari, qo&#39;l terisi yelka, boldir tovonlar: A toifasiga kiradigan ishchilaming muhim xavfli a&#39;zolarining ichki va tashqi nurlanishda yo&#39;l qo&#39;yiladigan dozasi quyidagicha: 12-jadval Xavfli organlar va hujayral Yo&#39;l qo&#39;yilishi mumkin bo&#39;lgan doza, (ber) 1 1 yilda ar kvartalda I 3 5 II 8 15 III 15 30 13- jadval Nurlanish ta&#39;siridagi kishilar toifalari Yo&#39;l qo&#39;yilishi mumkin bo&#39;lgan doza (yiliga ber hisobida, I II III A 5 5 30 B 0,5 1,5 3 Har qanday holatda ham 30 yil davomida, yig&#39;ilgan doza yo&#39;l qo&#39;yish mumkin bo&#39;lgan dozadan 12 martadan ko&#39;p bo&#39;lmasligi kerak. Nurlanishning yo&#39;l qo&#39;yilishi mumkin bo&#39;lgan dozasi A toifasidagi ishchilatfl toifa a&#39;zolari uchun quyidagi formula bilan aniqlanadigan dozadan ortib ketmasligi kerak. D< 5 (N-18) bunda, D — doza; N — ishchining yoshi, yil. Ishchilaming ichki rnurlanishlarini kamaytirish uchun radioaktiv moddalarni ochiq holatda ishlatishga yo&#39;l qo&#39;ymaslik, odam ichki a&#39;zolariga, xonadagi havo jnuhitiga tushib qolmasligini ta&#39;minlash, shuningdek, radioaktiv moddalar bilan qo&#39;l, kiyim va xonadagi jihozlar yuzasini zararlanishdan saqlash kerak. Ochiq holda ishlatilganda ichdan nurlantirish xavfi bo&#39;lgan radioaktiv moddalar besh guruhga bo&#39;linadi: A -nihoyatda yuqori nurlanish aktivligiga ega bo&#39;lgan izotoplar; B -yuqori nurlanish aktivligiga ega bo&#39;lgan izotoplar; D -o&#39;rtacha nurlanish aktivligiga ega bo&#39;lgan izotoplar; E -kichik nurlanish aktivligiga ega bo&#39;lgan izotoplar; F -nurianish aktivligi juda kam bo&#39;lgan izotoplar. Radioaktiv moddalar bilan ochiq holda ishlaganda ularning zararli nurlanish aktivligiga qarab uch sinfga bo&#39;linadi. Zararli nurlanish aktivligi bo&#39;yicha III sinfga mansub moddalar bilan kimyo laboratoriyalarida ishlash mumkin. I va II sinf moddalar bilan esa maxsus jihozlanganva ma&#39;lum sanitariya- gigiena va texnik talabga javob beradigan xonalarda ish olib borish tavsiya etiladi. III sinf moddalarni ishlatganda ba&#39;zi bir yengil operatsiyalarni ish stolida, asosan, maxsus shamollatiladigan shkaflarda bajariladi. I va II sinf radioaktiv moddalar bilan ishlash asosan shamollatiladigan shkaflarda yoki maxsus bokslarda amalga oshiriladi. Radioaktiv moddalar bilan ishlaganda, radioaktiv modda zarralari ish joylarini, odamning qo&#39;llari va boshqa ochiq tana qismlariga o&#39;tirib qolishi, havo muhitiga o&#39;tib qolishi va u yerda radioaktiv nurlanish manbalari hosil qilishi mumkin. Shuningdek, bu radioaktiv changsimon moddalar nafas yo&#39;llari yoki teri orqali organizm ichki a&#39;zolariga kirib qolishi mumkin. Terining nurlanish dozasini katta aniqlik bilan hisoblash imkoniyatlari bor. Buning uchun ish bajarilayotgan zonaning zararianish darajasi aniqlanadi. Bunda ishlatilayotgan moddlaning aktivligi va zararlangan yuzaning kattaligi hisobga olinadi. Ichdan nurlanish dozasini hisoblash ancha qiyin, chunki u bir qancha omillaiga bog’liq. Teri, shaxsiy muhofaza aslahalari va xonalar ishchi yuzalarining yo&#39;lqo&#39;yiladigan zararianish darajasi aniqlanmaydi. Bular radioaktiv moddalar bilan ishlashda orttirilgan tajribalarga asoslangan sanitariya qoidalarida belgilanadi. 4. Radiotktiv nurlanishlarga qarshi kurash choratadbirlari Radioaktiv moddalar bilan ishlayotgan ishchilarni nurlanishdan muhofaza qilishning turli xil usullaridan foydalaniladi. Bunda nurlanish tashqi va ichki bo&#39;lishini hisobga olinish zarur. Tashqi nurlanishlardan saqlanishda asosan nurlanish vaqtini belgilash nurlanayotgan modda bilan ishchi orasidagi masofani saqlash va ekranlar yordamida to&#39;siq vositalaridan foydalaniladi. Ishchining radioaktiv nurlanish zonasida bo&#39;lish vaqti, uning yo&#39;l qo&#39;yilishi mumkin bolgan dozada nurlanish olish vaqtidan oshirmasligi kerak. Nurlanish intensivligi nurlanayotgan modda bilan ishchi orasidagi masofa kvadratiga teskari proporsional ekanligini hisobga olganda, y ma&#39;lum masofada turib ishlaganda ekranlardan foydalanmasa ham bo&#39;ladi. Muhofaza ekranlari koristniksiyiilari har xil bo&#39;lib, ularning bir joyga o&#39;rnatilgan, harakatlahtiradigan, qismlarga bo&#39;linadigan va stol ustida ishlatiladigan turlari bo&#39;ladi. Muhofaza ekranlari har xil moddalarning nurlanish zarralarini o&#39;tkazmaslik xususiyatiga asoslangan. Ekran qalinligini uning muhofaza qilishi zarur bo&#39;lgan nurlanuvchi modda intensivligini hisobga olgan holda ma&#39;lumotnomalarda keltirilgan jadval va nomogrammalar, asosida qabul qilinadi. Alfa nurlanishlardan saqlanishda ekran qarshiligini hisoblashning ehtiyoji yo&#39;q. Chunki bu nurlanishlar harakat doirasi eng kuchli radioaktiv moddalarda ham 55 mm dan oshmaydi. Alfa nurlanishlarni oyna, pleksiglaz, folganing eng yupqa xili ham ushlab qolish imkoniyatiga ega. Beta nurlanishlardan muhofaza qilishda beta nurlarning harakat masofalarini hisobga olgan holda ekran moddasi va qalinligi tanlanadi. Gamma nurlanishlardan muhofaza qilishda og&#39;ir metallardan foydalanish kerak. Masalan, qo&#39;rg&#39;oshin, volfram; va boshqalar yaxshi natna beradi. O&#39;zlarining munofazalamsh xususiyatlariga ko&#39;ra o&#39;rtacha og&#39;irlikdagi metallar ekran sifatida yaxshi natija beradi (po&#39;lat, cho&#39;yan, mis birikmalari va boshqalar). Ekranlar yordamida ish joylaridagi nurlanishni xohlagan miqdorda kamaytirish imkoniyatlari bor. Rentgen qurilmalarini ishlatganda ikki xil nurlanish hosil, bo&#39;ladi. Bular to&#39;g&#39;ri tushayotgan nurlar va hit xil yuzalarga qaytgan nurlardir. Ish bajarilayotgan vaqtda bu nurlarning ikkalasidan ham muhofazalanish chora- tadbirlarini ko&#39;rish kerak. Muhofaza ekranlarining puxta ishlayotganligi o&#39;lchash asboblari yordamida tekshirib turiladi. Yopiq holatdagi nurlanuvchi moddalar bilan ishlaganda asosan tashqi nurlanishlarga qarshi muhofaza aslahalaridan foydalaniladi. Sanoat korxonalari sharoitida ishchilar metall va kristallarning tarkibi tahlilini o&#39;tkazayotgan vaqtda rentgen nurlanishlariga yoki lampa generatorlar ta&#39;sirida tushib qolishlari mumkin. Ishchilarning rentgen nurlari ta&#39;sirida kasallikka chalinib qolmasliklarini ta&#39;minlash uchun ish bajariladigan xonalarni rentgen nurlarini o&#39;tkazmaydigan materiallardan tayyorlarigan ekranlar bilan to&#39;sish lozim. Qo&#39;rg&#39;oshin plastinkalari, qo&#39;rg&#39;oshinlashtirilgan rezina materiallari bunda nurlarni yutish qobiliyatiga ega. Rentgen qurilmalarini quruq, yog&#39;och polli xonalarga o&#39;rnatish kerak. Bu xonalarning shamollatish f darajasi 3—5 dan kam bo&#39;lmasligi kerak. Ochiq holatdagi radioaktiv moddalar bilan faqat bosimi kamaytirilgan, mustahkam opiladigan shkaf, boks va kameralarda ish bajarish kerak. Qurilmaning mustahkam berkitilganligi tekshirib turiladi. Ish bajarish joylariga qo&#39;lqoplar p&#39;rnatib qo&#39;yilgan bo&#39;ladi. Bunday qurilmalar uchun bosim kamaytirilishi 200 Pa dan kam bo&#39;lmasligi va bu tekshirib turilishi kerak. Izotoplar bilan bajariladigan har xil operatsiyalarni bokslarda bajdrish tavsiya etiladi. Bokslar pleksiglaz alyuminiy, anglamaydigan po&#39;lat bilan qoplangan berk kameralardan iborat bo&#39;lib, Unga rezina qo&#39;lqop yoki manipulyatorlar o&#39;natilgan bo&#39;ladi. Boks ichidagi bosim ma&#39;lum miqdorda kamaytirilgan bo&#39;lib bosim o&#39;lchash asboblari bilan tekshirib turiladi. Bu qurilmalar radioaktiv moddalar yordamida turli vazifarni bajarish imkoniyatini beradigan qurilmalar bilan jihozlanadi. Radioaktiv moddalar bilan ish bajariladigan binolafning devorlari, pol, shift va eshiklari tekis va silliq bolishi kerak. Hamma burchaklar radioaktiv moddalardan tozalash oson bo&#39;lsin uchun yarim aylana shakliga keltiriladi. Xonalarda shaxsiy muhofaza vositalari uchun havo berish tizimlari tashkil qilinadi. Bino maxsus sanitariya-gigiena jihozlariga ega bo&#39;lishi kerak. Bular — yuvinish qurilmalari, dush xonalari, suv ichish favvoralari va boshqalardir. Bu qurilmalar tuzilishiga ko&#39;ra shunga o’xshash sanitariyatexnik qurilmalaridan birmuncha farq qiladi. Masalan, qo&#39;i yuvish qurilmalarida ekran o&#39;rniga pedal o&#39;rnatiladi. Shuningdek, bu xonalarda altiatta issiq suv ta&#39;minoti bo&#39;lishi shart. Kanalizatsiya tizimlari zararsizlantirish qurilmasiga ega bo&#39;ladi. Radioaktiv moddalar maxsus zich yopiladigan idishlajda saqlanadi.Radioaktiv moddalar bilan ish bajariladigan va ular saqlanadigan binolarning eshiklariga radioaktiv xavf belgisi qo&#39;yiladi. 5. O’lchash asboblari Nurlahishlar bilan ish olib borayotganda inson organizmiga ta&#39;sir ko&#39;rsatayotgan nurlanish dozasini va ish joylaridagi nurlanish miqdorini bilib turish katta ahamiyatga ega. Shuning uchun ham o&#39;lchov asboblariga katta ahamiyat beriladi. O&#39;lchash asboblarining ishlash tizimi ionlanish, ssintilatsiya va fotografiya usullariga asoslangan. Ba&#39;zi bir gazlar radioaktiv nurlar ta&#39;sirida elektr o&#39;tkazuvchan bo&#39;lib qolish qobiliyatiga ega. lonizatsiya usuli shunga asoslangan. Ssintilatsiya usuli esa gaz, kristall va eritmalarning ionlashtirilgan nurlanishlarni yutishi natijasida ko&#39;rinadigan nurlar tarqatish xossasiga asoslangan. Fotografiya usuli ionlovchi nurlanishlar fotoemulsiyaga ta&#39;sir ko&#39;rsatishiga qarab belgilanadi. O&#39;lchash asboblari radioaktivlikni yoki zararlanish dozasini o&#39;lchaydigan turlarga bo&#39;linadi. Radiometrik asboblar radioaktiv moddalar qancha zarrachalar va kvantlar ajratayotganini o&#39;lchaydi. Dozimetrik asboblar esa ionlashtirilgan nurlanishlar qancha energiyani uzatayotgani yoki obyektga tushayotganini o&#39;lchaydi. Radiometrik va dozimetrik asboblar umuman sanoat korxonalari holatini o&#39;lchash uchun hamda shaxsiy nazorat vositasi sifatida ishlatilishi mumkin. Shaxsiy nazorat har bir ishchi uchun ishlayotgan davridagi ma&#39;lum vaqtlarda (masalan, kun yoki hafta davomida) nurlanishlar darajasini aniqlash imkoniyatini beradi. Dozimetrlar ishchi tanasining eng ko&#39;p nurlanish olishi mumkin bo&#39;lgan qismiga o&#39;rnatiladi. 6. Shaxsiy muhofaza aslahalari Shaxsiy muhofaza aslahalari asosiy muhofaza aslahalariga qo&#39;shimcha ravishda ishlatiladi. Ular organizmning teri qismlarini, shuningdek, nafas olish a&#39;zolarini tashqi nurlanishdan muhofaza qiladi. Ular asosan va nurlanishlardan saqlash imkoniyatiga ega, ammo nurlanishlar va neytron nurlanishlaridan muhofaza qila olmaydi. Shaxsiy muhofaza aslahalarini umuman ionlovchi nurlanishlarda ishlatganda shartli ravishda hamma vaqt qo&#39;llaniladigan va qisqa muddatga foydalaniladigan vositalarga ajratiladi. Hamma vaqt qo&#39;llaniladigan shaxsiy muhofaza aslahalariga xalatlar, kombinezonlar, kostyumlar, maxsus oyoq kiyimlari va ba&#39;zi bir changga qarshi ishlatiladigan respiratorlar kiradi. Qisqa muddatli shaxsiy muhofaza aslahalariga izolatsiya qilingan kostyumlar kiradi. Bu kostyumlarning shlang bilan havo beriladigan qilib ishlanadigan yoki avtonom ravishda ishlatiladigan turlari bo&#39;ladi. Shaxsiy muhofaza aslahalarining tuzilishi va ishlatish xususiyatlarini hisobga olib quyidagilaiga izolatsiyalovchi kostyumlar, nafas olish organlarini muhofazalash vositasi, maxsus kiyimlar, maxsus oyoq kiyimlari, qo&#39;shimcha muhofaza vositalariga bo&#39;lish mumkin. Radioaktiv moddalar bilan ishlaganda, muhofazalovchi kostyumlar ishchini radioaktiv nurlanishlardan ishonchli himoya qilishi kerak. Bunday kostyumlar avariya holatlarida va remont ishlarini bajarishda foydalaniladi. Ularga qo&#39;yiladigan asosiy talab ishlash davrida ishchiga qo&#39;shimcha og&#39;irlik tushmasligini ta&#39;minlashdir. Uning tuzilishi tashqi muhit bilan izolatsiya qilingan holda, kostyum ichida ish sharoitini yaxshilovchi mikroiqlim ta&#39;minlanishi kerak. Mavjud zamonaviy izolatsiya kostyumlari ishchilarni yaxshi muhofaza qiladi. Nafas olish organlarini muhofaza qilishda respiratorlardan va shlangali protivogazlardan foydalaniladi. Maxsus kiyim-bosh va maxsus oyoq kiyimi. Radioaktiv moddalar bilan ishlayotgan ishchilar xalatlardan, qalpoqlardan, rezina qo&#39;lqoplardan, aktivligi 10 m dan ortiq bo&#39;lgan ba&#39;zi bir izotoplar bilan ishlaganda - kombinizonlar, maxsus ichki kiyimlar, xlorvinil fartuklari va yenglari, plyonka xalatlar, botinkalardan foydalaniladilar. Binolarni tozalayotgan ishchilarga qo&#39;shimcha rezina qo&#39;lqoplar, fartuklar, yenglar, kalishlar va rezina etiklar beriladi. Qo&#39;shimcha muhofaza vositalari. Qo&#39;lni muhofaza qilish uchun neyron lentasidan tayyorlangan va oson dezaktivatsiya qilinadigan uzun (600 mm) va qisqa (290 mm) qo&#39;lqoplar beriladi. Matodan va charmdan tayyorlangan qo&#39;lqoplardan foydalaniladi, chunki ular suyuqliklarni shimishi va chang yutishi mumkin. Katta tig&#39;izlikka ega bo&#39;lgan nurlanishlarda qorg&#39;oshinlashtirilgan rezinadan qilingan va egiluvchan yenglarga ega bo&#39;lgan qo&#39;lqoplardan foydalaniladi. Ko&#39;zni va nurlaridan saqlash uchun oddiy shisha ko’zoynaklar kifoya qiladi. Ba&#39;zi bir kuchliroq — nurlariga qarshi silikat va pleksiglaz ishlatiladi. Nurlariga qarshi ko&#39;zoynaklarda qo&#39;rg&#39;oshinli oyna yoki volfram fosfati qo&#39;shilgah oyna qo’yiladi. Agar havo muhitida radioaktiv changlar mavjud bo&#39;lsa, unda ko&#39;zoynaklar rezina maskalar bilan jihozlangan bo&#39;lishi kerak.  va  nurlari bilan ishlayotganlar yuz va ko&#39;zlarini organik shishadan yasalgan shit bilan berkitishlari kerak. FOYDALANILGAN ADABIYOTLAR 1. A. Qudratov, T.G’aniev, O’. Yuldashev, G’.Yo. Yormatov, N. Xabibullaev, F.D Xudoev. «Hayot faoliyati xavfsizligi» maruzalar kursi. Toshkent 2005 y 6.Yuldashev O.R., Sapaev Sh.M., va boshqalar «Hayot faoliyati xavfsizligi» fanidan amaly mashg’ulotlar. O’quv qo’llanma. Toshkent 2010 y 7. Т.В. Гитун, А.Г Елисеев и др. «Экстремальная медицина» Полный справочник. Москва 2006 г. 8. О.Р Юлдашев, О.Т Хасанова и др. «Аварийно-спасательные раьоты» Учебное пособие. Ташкент 2008 г. 9. О.Р Юлдашев, О.К Абдурахманов и др. «Безопасность жизнедеятельности» Учебное пособие. Ташкент 2009 г. 10. X.V Salimov. «Ekologiya» Ruscha-o’zbekcha izohli lug’ati Toshkent 2009 y. 11. M.K.Полтев. Oxpaнa тpyдa в мaшиностроении.М.Высшая школа,1980. 12. Caйдаминов C.C. Ocновы oxpaны окружаюшей среди.T.: «O&#39;qituvchi», 1989 r. 13. Yormatmov G.Yo. , Mahmudov R. «Mehnatni muhofaza qilish» Ma&#39;ruzalar to&#39;plami 1-2 qism T., 1995-y. 14. Yormatov G&#39;.Yo. «Hayot faoliyati xavfsizligi» ma&#39;mzalar matni. T., 2000 y. 6. Yormatov G&#39;.Yo., Nasretdinova Sh.Sh. «Sanoat sanitariyasi». O&#39;quv qo&#39;llanma T., 1999-y.

O'xshashlar

Shovqindan saqlanish
Magnit maydonidan saqlanish
Shovqin va zararli tebranishlardan (titrash) saqlanish
Radiatsiyaviy xavfli ob'yеktlardagi avariyalar. Radioaktiv moddalarning odam organizmiga zararli ta'siri
Iоnlashuvchi nurlanishlar va elеktrоmagnit maydоnlari ta’siridan muhоfazalanish. iоnlashuvchi nurlanishlar