Ишлаб чиқаришдаги касб касалликлари ва шикастланишларда шошилинч тиббий ёрдам - Xayot faoliyati xavfsizligi - Referatlar

Ишлаб чиқаришдаги касб касалликлари ва шикастланишларда шошилинч тиббий ёрдам

Yuklangan vaqt:

20.09.2019

Ko'chirishlar soni:

0

Hajmi:

284.5 KB

Ko'chirib olish

Ишлаб чиқаришдаги касб касалликлари ва шикастланишларда шошилинч тиббий ёрдам Режа: 1. Қон томирларидан қон кетиши сабаблари, турлари, вақтинча тўхтатиш усуллари. 2. Суякларнинг синиши ва уларда шошилинч тиббий ёрдам. 3. Десмургия, транспорт иммобилизацияси. 4. Узоқ вақт эзилиш синдроми ва уларда шошилинч тиббий ёрдам.

Қон томирларидан қон кетиши сабаблари, турлари, вақтинча тўхтатиш усуллари. Қон томир бутунлигининг бузилиб, қонни қон томиридан ташқарига чиқишига қон кетиш дейилади. Қон кетиш турли шикастланишларда, йирингли жараёнларда, қон босими ошганда (гипертония касаллиги), нурланиш (радиоактив рентген нурлари) таъсирида оғриган беморларда, қон ивиши пасайган касалликларда вужудга келиши мумкин. Қон кетиши бирламчи, яъни шикастланган заҳоти, ёки иккиламчи, яъни қон кетиши тўхтагандан бир мунча вақт ўтгач, бўлиши мумкин. Қайси қон томир зараланганлигига қараб қон кетишлар қуйидагиларга фарқланилади: Артериал қон кетиши - анча хавфли бўлиб, қон отилиб чиқади, ранги оч қизил рангда бўлади. (кислородга тўйинган қон) Венадан қон кетиши-оқиб чиқаётган қоннинг ранги тўқ қизил рангда бўлади. Юракка яқин жойлашган веналарнинг шикастланиши ҳаёт учун хавфли ҳисобланади (бўйин, юқориги ва пастки ковак веналар ўмров ости венаси). Бу вақтда ҳаёт учун ниҳоят хатарли бўлган ҳаво эмболияси бўлиши мумкин. Одатда венадан қон кетишини, йирик веналарни ҳисобга олмаганда оёқ ёки қўлни юқори кўтариш ёки сиқиб боғлаб кўйиш билан тўхтатиш мумкин. Капилляр қон кетиши-бу аралаш қоннинг кетиши бўлиб, майда артерия ва веналардан қон кетади, бунда жароҳат юзаси қон бўлади. Бундай қон кетишни оддий боғлаш, сиқиб боғлаб қўйиш билан тўхтатиш ёки эса ўз-ўзидан тўхташи мумкин. Паренхиматозли қон кетиш-бунда паренхиматоз органлар бўлган жигар, талоқ, буйрак ва бошқалардан қон кетиш тушунилади. Бу хавфли қон кетиш бўлиб, уни аниқлаш ва тўхтатиш анчагина қийин.Одатда уни тўхтатиш учун биологик усуллардан фойдаланилади (мускул, фасция- кўчириб ўтиш), тикиб қўйиш, баъзан талоқ ёки буйракни олиб

ташланади. Қон қаерга қуйилишига қараб, ички ва ташқи қон кетишга бўлинади. Ташқи қон кетишда қон теридаги жароҳат орқали ташқарига ажралади. Ички қон кетишда қон тўқималарига, аъзоларига ёки бўшлиқларга қуйилади ва махсус номлар билан аталади: гемоторакс кўкрак бўшлиғига қон қуйилиши; гемортроз-бўғим оралиғига қон қуйилиши ; гемотома- тўқима оралиғига йиғилган қон. Баъзан ички ва ташқи қон кетиши бирга кузатилиб, аралаш қон кетиши дейилади. Йўқотилган қоннинг ҳажмига кўра қон кетишлар хам миқдорда 500мл гача, ўрта даражада-1000мл гача, катта микдорда-1500мл гача ва ўта катта микдорда-1500млдан юқори, қон кетишлар деб аталади. Қон кетиши маҳаллий ва умумий белгилар билан характерланади: Ташқи қон кетиш белгилари асосан шикастланиш оғир-енгиллигига, шикастланган томирнинг катта кичиклигига ва қон кетиш характерига беморни қон йўқотиш даражасига боғлиқ. Ички қон кетишнинг асосий умумий белгилари бўлиб, улар тери ва шиллиқ қаватларнинг рангсизланиши, ташналик, терининг қуруқ бўлиши, пульс секинлашиб сустлашиши, артериал босимни пасайиши, қонда гемоглобин миқдорини камайиши, нафас олишни тезланиши, оёқ-қўлларни музлаши, мадорсизлик, умумий дармонсизлик, кўнгил айниш, қулоқ шанғиллаши, эснаш, уйқучанлик, ҳаллослаш, ҳушдан кетиш, оғир ҳолларда талвасага тушиш ва ўлим. Қон кетиш натижасида томирлардаги қон миқдорини кескин камайиши қон босимини тушиб кетиши ва бош мияга қон ва кислороднинг етишмаслиги сабабли ўлим бўлиши мумкин. Одам 2,5 л қон (ҳамма қонннинг ярми) йўқотса, бу ўткир қон йўқотиш деб аталиб, ўлим билан баробар. Лекин беморнинг ёши ва жинсига, юрак қон томирлар системасининг ҳолатига, қон кетиш тезлиги ва характерига қараб, бундан камроқ қон йўқотганда ҳам ўлиш мумкин.

Болалар ва кексайган беморларда қон йўқотиш оғир кечади. Аёлларда организм физиологик жиҳатдан қон йўқотишга ўрганганлиги туфайли, қон йўқотиш енгил ўтади. Қ он кетишини т ў хтатиш усуллари. 1. Қ он кетишини вақтинчалик тўхтатиш усуллари: А) сиқиб бо ғ лаб қ ў йиш Қ он оқаётган юзага стерил дока ёйилиб, устидан пахта қ ў йилади ва сиқиб бо ғ лаб қуйилади. Бунинг учун шахсий бойлов пакети жуда қулай. Б) оёқ ёки қ ў лни к ў тариб қуйиш усули к ў пинча веноз қон кетишда қ ў лланилади. В) оёқ ёки қ ў лни максимал даражада букилиши. Бу усул жаро ҳ ат оёқ ёки қ ў лни асосида жойлашиб, жгут билан бо ғ лаш мумкин б ў лмаган ҳ олларда қ ў лланилади. Г) бармоқ билан босиб туриш усули. Бошдаги жаро ҳ атлардан қон кетганда чакка артериясини босилади; юз атрофидан қон кетишда ташқи жа ғ артериясини пастг и жа ғ га, унинг бурчаги билан да ҳ ан ўртасидаги юзага босилади; уйқу артериясини тў ш- ўмров с ў р ғ ичсимон мускулнинг ички қирраси бўйлаб, бўйин умуртқаларининг к ў ндаланг ўси ғ ига босилади: елка артерияси икки бошли мускулнинг ички қирраси б ў йлаб, елка суягига босилади: ўмров ости артерияси 1- қовур ғ ага ўмров суяги устидан босилади: сон артерияси чов со ҳ асида сон суягига босилади. Д) Жгут ёки бурагич ёрдамида тўхтатиш усули. Қ он оқаётган жойдан юқорироқга қуйилади. Бу усул к ў проқ артериядан қон кетганда кўлланилади. Жгут билан бо ғ лаш-йирик тери ости веналаридан қон кетганда ҳ ам к ў лланилиши мумкин. Бунда жгут қон оқаётган жойдан пастроқга қ ў йилади. Қон кетишнинг бутунлай тўхтатиш усуллари. Қон оқишини бутунлай тўхтатиш касалхоналарда врач томонидан амалга оширилади ва қуйидаги усулларда бажарилади:

А) Механик усул-капиляр ва кичик қон томирлардан қон кетиш сиқиб боғлаш, кўтариб туриш усуллари билан бутунлай тўхтатиш мумкин. Паренхиматоз органлардан қон кетишларда тампонада қилинади: жароҳатланган жағ оралиғига неча қаватланган узун дока киргизилади. Бундай усул бурундан, киндик ва бошка органлардан яъни қонаётган томир кўринмаган ҳолларда қўлланилган. Тампон 48-соатдан кейин наркоз остида олиб ташланади. Агар тампон яхши олинмаса 3 % ли водород пероксид эритмаси билан ивитилади. Томирларни лигатура қуйиш ( ип билан бо ғ лаб қ ў йиш), тикиб қ ў йиш, зарарланган томирни сунъий томир билан алмаштириш усуллари ҳ ам яхши натижа беради. Б) физикавий усул-қон кетишини совуқ (муз халтаси) ёки иссиқ ёрдамида тўхтатиш энг яхши физикавий усул-юқори частотали токдан фойдаланиш - электрокоагуляция (электрпи ч оги) Физикавий усул паст ҳ ароратда оқсилларни коагуляция қилиниши натижасида тромб ҳ осил б ў лиш хусусиятларига асосланган. В) Кимёвий усул—моддаларни қон томирларини торайтириш ва қон ивишини тезлатиш хусусиятига асосланган. Томирларни торайтирувчи препаратларга 0,1% ли адреналин, Норадреналин эритмаси, вазопрессин стиптицин моддалари киради. Қ оннинг ивишини тезлатувчи препаратларга 10% ли СаС l (вена орасига юборилади), 5-10 % натрий хлор, 40% ли глюкоза витамин С билан (вена орасига), мускул орасига викасол, 3% ли водород пероксиди шимдирилган тампон киради. Г) Биологик усул-қон кетишини шу жойнинг ўзида тўхтатиш ва бутун организмга таъсир этиб, тўхтатиш усулларига бўлинади. Биринчи усулда қ у йидагилар қ ў лланилади: гемостатик губка, тромбин, гемостатик пахта, фибрин клёнкаси, биологик антисептик тампон. Иккинчи усул- қон, плазма ва қон ў рнини босувчиларни қ ў йишдан иборат.

Болаларда қон оқишини т ў хтатиш усуллари худди катталарникига ў хшаш бўлиб, жгут билан бо ғ ланган вақти 45 минут ёки 1 соатдан ошмаслиги керак. Синишнинг турлари ва аломатлари. Ташқи механик таъсир натижасида суяклар бутунлигининг бузилишига – суякларнинг синиши дейилади. Синишлар травматик (шикастланиш натижасида) ва патологик ўсмаси натижасида бўлади. Деярли ҳар бир синиш мускулларни, нерв стволларини, қон томирларини ва кўпинча ички органларни зарарланиши билан кечади. Синишларнинг турлари: 1. Синиш текислигини суякнинг узунлик ўқ ига б ў лган й ў налишига қ араб, синишлар б ў лади. a) К ў ндалангига синиш, қ ийши қ синиш, винтсимон синиш, узунасига, б ў лакли (майдаланиб) 2. Жойлашган жойига к ў ра: a) Эпифизар синиш – c иниш чизи ғ исуякнинг эпифиз қ исмидан ў тган б ў либ, бундай синишнинг битиши қ ийин б ў лади. Эпифизар синиш б ўғ им чи қ иши билан кечади(синиб-чи қ иш).Синиш чизи ғ и б ўғ им ичидан ў тганлиги сабабли битиши қ ийин б ў лади. b) Метафизар синиш- синиш чизи ғ и суякнинг ғ оваксимон қ исмидан ў тган б ў лади.Марказий ва периферик б ў лакнинг силжиши билан кечади. c) Диафизар синиш – синиш чизи ғ и диафиз со ҳ асидан ў тган б ў лади. 3. Синишлар т ў ли қ ва т ў ли қ мас б ў лиши мумкин. a) Агар синиш чизи ғ и бутун суяк б ў йлаб ў тган б ў лса,т ў ли қ синиш дейилади. b) Агар суякнинг фа қ ат бир қ исми зарарланиб,б ў лаклар силжимаса, т ў ли қ мас синиш дейилади. Суяклар синишининг қайси тури бўлишидан қатъий назар,уларни 2та катта турга бўламиз: очиқ ва ёпиқ синишлар.Агар суяклар синиши тери

бутунлигини бузилиши билан бирга рўй берса, бундай синиш очиқ синиш дейилади.Агар тери бутунлиги бузилмаса, унда ёпиқ синиш дейилади. Бундан ташқари синишлар бўлаклари ажраган ва ажрамаган синишларга бўлинади. Баъзан синган бўлакларнинг иккиламчи ажраб кетиши кузатилади.Бунинг асосий сабаби шикастланганларни нотўғри транспортировка қилишдир. Синишнинг аломатлари: Маҳаллий белгилар – оғриқ, суяк бўлакларининг силжиши ҳисобига шу соҳада деформация кузатилади. Со ғ лом томон билан зарарланган со ҳ а солиштирилганда , бу белги ани қ к ў ринади. Зарарланган соҳа функциясини бузилиши синган соҳада ҳаракат, яъни патологик ҳаракатни пайдо бўлиши кузатилади. Синган соҳани соғлом соҳага нисбатан калталаниши, синган соҳа пайпаслаб кўрилганда, шу соҳада ғирчиллаш(крепитация) эшитилади. Умумий белгилар – кучли оғриқ ҳисобига шок белгилари ривожланиши мумкин, жароҳатланган тўқимада ҳосил бўлган заҳарли моддалар қонга сўрилиб, буйрак функциясининг бузилиши, тана ҳароратининг кўтарилиши кузатилади. Рентгенологик белгиларига кўра ташҳис қўйилади. Синишнинг асоратлари. 1. Суяк б ў лакларининг нерв толаларини зарарла ни ши натижасида шок ва фалажланиш ривожланади. 2. Суяк б ў лаклари қ он томирларини зарарлаб, таш қ и қ он кетиш,т ўқ има ичи қ он қ уйилиши,анемия ривожланиши мумкин. 3. Синган со ҳ ада инфекция қўш илиб, шу со ҳ ада флегмона, остеомиелит, сепсис ривожланиши мумкин. 4. Хаёт учун зарур органларни зарарланиши (мия, ў пка, жигар). 5. Ё ғ ли эмболия. Синишларда биринчи тиббий ёрдам. Синишларда биринчи тиббий ёрдам к ў рсатишдан ма қ сад:

шикастланиш натижасида р ў й бериш и мумкин б ў лган о ғ ир ҳ олатларнинг олдини олиш (шикастланиш шоки, йирик қ он томирлари ва нервларни, юмшок т ўқ ималарни зарарланиши); - очи қ синишларда жаро ҳ атга ик к иламчи инфекция тушиш ини олдини олиш, қ он кетиши ни олдини олиш; - суякнинг синган б ў лакларини бири-бирига нисбатан меъёрида туриши ва тинч туришини таъминлаш; Ёпи қ синишларда ҳ аёт учун хавфли қ он кетиш ва жаро ҳ ат инфекцияси каби ҳ олатлар кам б ў лади, шунинг учун биринчи тиббий ёрдам тахтакач (шина) ёки қў л остидаги воситалар ёрдамида иммобилизация қ илинади. Агар ёпи қ синиш шикастланиш шоки билан асоратланган б ў лса, оддий шокка қ арши чоралар қ илинади: иситиб ў раб қў йиш, шприц-тюбик ёрдамида наркотик моддалардан инъекция қ илиш, исси қ чой ичириш ва х.к. Тахтакач қў йишдаги асосий қ оидалар: 1. Тахтакач қў йилаётган жойга мос қ илиб, 2 та б ўғ имни қ амраб олиши керак – шикастланган жойнинг ю қ орисидан ва пастидан; елка ва сон суяклари синганда 3так б ўғ имни қ амраб о лиши керак. 2. Тахтакачлар е тарли даражада муста ҳ кам, иложи борича юмшо қ ва уларни қў йишда қ улай б ў лиши керак. 3. Тахтакачни ў лчами со ғ томондан ёки ёрдам к ў рсатувчининг ў лчами б ў йича ёки синган со ҳ ани сантиметрли лента ёрдамида ў лчаб олинади. 4. Тахтакачлар кийим устидан оёк–кийим устидан куйилади, суяклар туртиб чиккан жойларга, ботмаслиги учун пахта куйилади. 5. Тахтакачни ма ҳ камлаш юмшо қ бинтлар ёрдамида чеккадан марказга қ араб, э ҳ тиётлик билан қ илинади. 6. Тахтакач қў йиб б ў лингач, шикастланганни ў раб қў йиш керак. 7. Тахтакачлар функционал жи ҳ атдан қ улай ҳ олатда қў йилади ( қў ллар учун елка б ўғ имидан ёйилган ва тирсак б ўғ имидан 90 * букилган

ҳ олатда; оё қ лар учун чано қ сон б ўғ имида ёйилган ва тизза б ўғ имидан бир оз букилган, товон болдирга перпендикуляр ҳ олатда). Вактинчалик иммобилизация қ илиш учун қў л остида б ў лган материаллардан фойдаланиш мумкин (ё ғ очлар, тахталар, тунука, ч ў плар). Баъзан ҳ еч нарса топмаганда, қў лларни танага, оё қ ларни бир – бирига бо ғ лаб қў йиш мумкин. Очи қ синишларда биринчи тиббий ёрдам к ў рсатиш қ он о қ ишни т ў х т атишдан бошланади, жаро ҳ атга асептик бо ғ лам қў йилади ва тахтакачни жгутни б ў шатиш ёки бош қ а жойга к ў чириш мумкин б ў лиши учун. Болаларда суякларнинг синиши ва уларни даволаш хусусиятлари Болалар суяги эластик б ў лганлиги суяк усти пардасининг мустахкамлиги ва ў сиш зонасини б ў лишлиги сабабли синишлар ў зига хос булган хусусиятла р га эга. К ў пинча болаларда суяк усти пардаси остида синиш (суяк усти пардаси бутун қ олади), яъни «яшил новда» типидаги синиш, чала синиш, эпифизиолиз учрайди. Чала синиш қ ийши қ ро қ суякларнинг диафиз со ҳ асида учрайди (билак ва тирсак суяклари). Бунда суякнинг қ авариб чи ққ ан томони синиб, боти қ томони нормал ҳ олатда қ олади. Эпифизиолиз синиш чизи ғ и ў сиш зонасидан ў тган б ў лса, эпифизиолиз дейилади. Даволаш. Б олаларда суякларнинг синиши консерватив усулда даволанади. Ма ҳ камловчи бо ғ ламлар қў йилади. Гипс лонгетлари ёрдамида иммобилизация қ илинади. Болаларнинг ёши, синган жойи ва синиш характерига к ў ра уни даволашда ч ў зиш усули қў лланиши мумкин (лейкопластирли ёки суякни тортиш). Суякни тортиш 5-7 ёшдан ошган болаларга, лейкопластирли ч ў зиш 3 ёшгача булган болаларга қў лланилади.Оператив даволаш бир неча марта ёпик репозиция ёрдам бермаганда қў лланилади. Б ўғ имларнинг чиқиши, турлари ва белгилари. Биринчи тиббий ёрдам.

Бўғим юзаларини бир-бирига нисбатан нотғгри туриши ва улардан бирининг капсулани ёриб чиқишига айтилади. Бўғимларнинг чиқиши уларни тез жойига қўйиб, даволашни талаб қилади. Бўғимларнинг чиқиши тўлиқ ва тўлиқмас бўлиши мумкин. Агар бўғим юзалари бир-бирига тегиб турмаса, тўлиқ чиқиш дейилади, агар қисман тегиб турса, тўлиқмас чиқиш дейилади. Кўпинча бўғимларнинг чиқиши шикастланиш натижасида (90%), баъзан патологик чиқишлар кўринишида учрайди (бўғимларнинг ўраб турган тўқималарнинг патологик ўзгаришлари туфайли). Баъзан туғма чиқишлар учрайди, у ёки бу бўғимнинг яхши ривожланмаганлиги туфайли бўлиши мумкин. Масалан: сон суякнинг туғма чиқиши. Бўғимларнинг чиқишида 2та омил иштирок этади: ташқи кучнинг таъсири ва мускулларнинг қисқариши. Бўғимларнинг чиқишида бўғим капсуласи йиртилади, бўғимни ўраб ва мустаҳкамлаб турган бойламлар, мускуллар ва пайлар узилади. Кўпинча елка бўғими (55%), сўнг тирсак бўғимлари (25%) чиқиши мумкин. Бўғимлар чиқишининг белгилари:бўғим функциясининг бузилиши;у ёки бу бўғимнинг шикастланишга хос бўлган оёқ ёки қўлнинг мажбурий ҳолати. М: елка бўғимининг чиқишида шикастланган қўлини тирсак бўғимида букиб, танадан узоқлашган ҳолатда;оғриқ оёқ ёки қўлни ҳолатини ўзгартирганда кучаяди.бўғимнинг шаклини ўзгариши; ёрдамчи симптомлар (оёқ ёки қўлни шишиши, сезувчанлик ва ҳаракатни бузилиши); Биринчи тиббий ёрдам кўрсатиш . Шикастланган оёқ ёки қўлни иммобилизация қилиш (стандарт шиналар, қўл остидаги воситалар ёки маҳкам қилиб боғлаш билан) бу вақтда бўғимларни тўғрилаб қўйиш мумкин эмас, чунки:бўғимлар чиққанлигини ҳамма вақт ҳам аниқлаб бўлмайди.оғриқсизлантирмасдан туриб, бўғимларни тўғирлаш шокка олиб келади.бўғимларни тўғирлаш врачнинг муолажаси. Иммобилизациядан ташқари оғриқсизлантирувчи воситалар берила-ди, бўғимга муз халтаси қўйилади. Агар очиқ чиқишлар бўлса, аввал жароҳатга асептик боғлам қўйиб, кейин иммобилизация

қилинади .Бўғимларни тўғрилаш тиббий муассасаларда врачлар томонидан амалга оширилади. Т ўғ ирлашдан олдин о ғ риқсизлантирилади – 40-50мм 1%ли новокаин эритмаси б ўҳ им б ў шли ғ ига юборилади, 1-2мл 2%ли промедол 30 минут олдин м/о ёки т/о юборилади. Б ўғ имларни т ўғ ирлашни Кохер, Джанелидзе, Гиппократ усуллари мавжуд. Бўғ имлар т ўғ ирлангандан кейин тинч ҳ олат яратиш ва қайтатдан чиқишни олдини олиш мақсадида иммобилизация қилинади. Қў л косинка билан ма ҳ кам осиб қ ў йилади, шина ёки гипсли лонгет қ ў йилади. (7-10 кунга). Оёқдаги б ўғ имлар т ўғ ирлангач, шина ёки гипсли лонгета ёрдамида иммобилизация қилиниб, 15-30 кунга ётган ҳ олат тавсия қилинади. Иммобилизациянинг қайси тури б ў лишидан қатъий назар, массаж (уқалаш), даволаш гимнастикаси, физиотерапия муолажалари қилинади. Транспорт иммобилизацияси. Асосий тушунча. Иммобилизация – деб, тана қисмлари шикастланганда шикастланиш соҳасига тинч ҳолат яратиб бериш ёки ҳаракатни камайти ришга айтилади. Транспорт иммобилизацияси – шикастланганларни стационарга эвакуация қилиш вақтидаги иммобилизацияси. Шикастланганларни стационарга ётқизилгач, вақтинчалик бўлган транспорт иммобилизациясини даволаш ёки доимий иммобилизация билан алмаштирилади. Транспорт иммобилизацияси шикастланиш рўй берган жойда қилинади. Суяклари синган шикастланганларни иммобилизациясиз кўтариш ёки кўчириш мумкин эмас, чунки бундай ҳолат синган суяк бўлакларини силжиб, нерв ва йирик қон томирларни зарарланиш, инфекцияни тез тарқалишига олиб келади. Иммобилизация қилиш учун тахтакач ва қўл остидаги материаллар қўлланилади. Транспорт иммобилизацияси учун махсус стандарт тахтакачлар ишлатилади. Стандарт транспорт тахтакачлари маҳкамловчи ва чўзиш билан маҳкамловчи тахтакачларга бўлинади. Маҳкамловчи тахтакачлар кўпроқ

ишлатилади. Буларга фанерли, картонли, симли нарвонсимон тахтакачлар киради. Чўзиш билан маҳкамловчиларга Дитерихс тахтакачи киради. Фанерли тахтакачлар юпқа фанердан тайёрланиб, қўл ва оёқларни иммобилизация қилиш учун ишлатилади. Симли нарвонсимон Крамер тахтакачлари иккита ўлчамда чиқарилади- 110х10см ва 60х10см. Улар нарвонга ўхшаш, енгил ва мустаҳкам, турли шаклга келтириш мумкин. Уни биринчи тиббий ёрдам кўрсатишда кенг кўламда қўлланса бўлади. Дитерихс тахтакачи рус хирурги М.М.Дитерихс томонидан яратилган. У сон суяги ва чаноқ-сон бўғими синганда иммобилизация қилиш учун ишлатилади. Стандарт тахтакачлар бўлмаганда қўл остидаги материаллардан тахтакач сифатида фойдаланиш мумкин. Баъзан аутоиммобилизация ҳам қилиш мумкин: қўлни танага, синган оёқни соғ оёққа боғлаб қўйиш мумкин. Қўллар шикастланганда транспорт иммобилизацияси. Елка суягининг юқори 1/3 қисми синганда қўлни тирсак бўғимида тўғри бурчак ҳосил қилиб букланади. Тана шикастланган томонга энгашади, шу томондаги қўлтиқ остига пахта-докали ёстиқча қўйилади ва бинт ёрдамида кўкрак қафасига маҳкамлаб қўйилади. Шу ҳолатда билак косинкага осиб қўйилади, елка танага маҳкамлаб қўйилади. Елка суягининг ўрта қисми синганда симли нарвонсимон тахтакач ёрдамида иммобилизация қилинади. Тахтакачни пахта билан қоплаб олинади, бунда тахтакач елка ва тирсак бўғимига маҳкамланади. Авв Аввал елка ва билак ўлчаб олинади ва тўғри бурчак остида букланади, иккинчи томони орқада букланади. Қўлтиққа ёстиқча қўйилиб, маҳкамланади. Синган қўлни букланган тахтакачга жойлаштирилиб, маҳкамланади, тахтакачни эса танага бинтлаб қўйилади. Елка суягининг пастки 1/3 қисми синганда тахтакачни кафт-бармоқ бўғимларигача етадиган қилиб букланади ва елканинг елканинг ўрта қисми синганда қўйиладиган ҳолда иммобилизация қилинади.

Билак суяги синганда симли нарвонсимон ва тўрсимон тахтакачлар қўлланилади. Тахтакачни елка суягининг ўртасидан кафт-бармоқ бўғимларигача қўлнинг ташқи томонидан қўйилади. Тирсак бўғими тўғри бурчак остида букланган бўлади, кафт очилган, қоринга яқинлаштирилган бўлади. Кафтгақаттиқ ёстиқча қўйилиб, тахтакач қўл билан маҳкамланади ва билак косинкага осиб қўйилади. Фанерли тахтакач қўлланилганда унга пахта қўйилади. Билак-панжа бўғими ва бармоқлар синганда симли нарвонсимон ва тўрсимон тахтакачлардан фойдаланилади. Тахтакачни аввал пахта билан ўралиб, кафт томондан бармоқларнинг учидан то тирсаккача қўйилади. Оғирроқ шикастланганда қўшимча тахтакач орқа томондан ҳам қўйилади, кафтга қаттиқ валик қўйиб, тахтакачни қўлга маҳкамланади. Бармоқларнинг учи қон айланишини кузатиб туриш мақсадида очиқ қолдирилади. Оёқлар шикастланганда транспорт иммобилизацияси.Сон суяги синганда чаноқ-сон, тизза ва болдир-товон бўғими иммобилизация қилинади. Бунинг учун стандарт Дитерихс тахтакачи қўлланилади. Бунда иммобилизациядан ташқари оёқни чўзиш ҳам мумкин. Тахтакач узунлиги 1,71 ва 1,46м, кенглиги 8см бўлган 2 та ҳаракатланади ган планкадан иборат. Узун планкани соннинг ташқи юзасидан қўлтиқ ости соҳасигача, қисқа планкани ички томондан оралиққача қўйилади. Планкалар ҳаракатчан бўлганлиги учун бемонинг бўйига қараб ўзгартириш мумкин. Планканинг дистал қисмлари кўндаланг ёғоч билан бириктилган. Товонга бинт билан таглик маҳкамланган бўлиб, унга бурама(закрутка) ипи бириктирилган. Иккала планка бинт ёрдамида танага оёққа ва бир-бири билан маҳкамланади. Оёқни чўзиш бурама ипи ёрдамида амалга оширилади. Сон суяги синганда нарвонсимон тахтакачлардан ҳам фойдаланиш мумкин.

Стандарт тахтакачлар бўлмаган ҳолларда қўл остидаги материаллардан фойдаланиш мумкин(ёғоч, тахта, чанғи ва бошқалар) ёки аутоиммобилизация қилинади, яъни синган оёқни соғ оёққа боғланади. Болдир суяги синганда стандарт симли нарвонсимон тахтакачлардан фойдаланилади. Тахтакач болдирга мосланади, пахта ёки бирор юмшоқ материал билан қопланади, оёқнинг орқа томонидан думба бўғимигача олиб борилади, ён томонидан қўшимча 2 та фанерли тахтакачлар қўйилади. Тахтакач, тизза ва болдир-товон бўғимини қоплаши керак. Тахтакачни оёққа бинт билан боғлаб қўйилади. Умуртқа поғонаси шикастланганда иммобилизация қилиш. Бундай шикастланганларни эҳтиётлик илан қаттиқ тахтали замбилларга орқаси билан ёткизилади. Тахта юўлмаса, оддий замбилларга қорин билан ёткизилиб, боши ва елкалари тагига ёстиқча қўйилади. Умуртқа поғонасининг бўйин қисми шикастланганда пахта-докадан тайёрланган боғлам ёки Еланский тахтакачи қўйилади. Бу тахтакач фанердан тайёрланган бўлиб, бир-бири билан бириктирилган иккита створкадан иборат. Очилган ҳолатда бош ва тананинг контурини эслатади, энса соҳасида чуқурчаси бор. Атрофига пахтадан ёстиқчалар қўйилади. Тахтакач қўллаш вақтида пахта билан тўлдирилиб, тасмалар ёрдамида тана ва елкага маҳкамлаб қўйилади. Тахтакач бўлмаганда шикастланганларни замбилга орқаси билан ёткизилиб, бўйиннинг тагига ёстиқ қўйилади. Чаноқ суяги шикастланганда иммобилизация қилиш. Қаттиқ замбилларга орқаси билан ётизилади, тизза ва чаноқ-сон бўғимлари ярим букилган ҳолатда, оёқлари ён томонларга бир мунча керилган ҳолатда бўлади. Тизза остига ёстиқча қўйилади. Десмургия. Десмургия тушунчаси. Десмургия ( грекча “desmos”-боғ, боғлаш ва “ergan”-иш) – боғлам қўйиш тўғрисидаги таълимот. Турли шикастланишлар ва касалликларда маҳорат билан тўғри боғлам қўйиш тиббиётда вужудга келган қадимий кўникмаларданбири ҳисобланади.

Боғлаш (боғлам қўйиш) жароҳат ва терининг касалланган жойларини ташқи муҳит таъсиридан ҳимоя қилиш ва қон тўхтатиш ва шикастланган жойни иммобилизация қилиш мақсадида қўлланиладиган мустаҳкамлаш усули ҳисобланади. Боғлам қўйиш икки қисмдан ташкил топган : жароҳатга даволаш мақ садида қўйиладиган материалдан ва мустаҳкамловчи боғлов материалидан. Мустаҳкамловчи боғлов сифатида докали, лентасимон бинт ишлатилади. Бинтлардан ташқари боғламларни мустаҳкамлаш учун клей (клеол, коллодий, резина клейи ва бошқалар), лейкопластир, ип газламадан тайёрланган учбурчак рўмоллар(косинка) ишлатилади. Асосий боғлов матариаллари докали бинтлар бўлиб, ўлчамлари турлича бўлади: 5смХ5см, 10смХ5см, 14смХ7см, 16смХ10см. Бинт бош қисми (ўралган)дан ва бўш тарафидан(учидан) ташкил топган. Бинтли боғламлар. Бинтли боғламларнинг турлари: циркуляр – бинтнинг йўллари (турлари) бир-бирини тўлиқ беркитади; спирал – бинтнинг ҳар бир тури олдингисини ½ ёки 2/3 қисмини беркитади; крестсимон, саккизсимон, бошоқсимон – бинтнинг турлари бир-бирини кўндалангига ёки қийшиқроқ кесади. Болдир ва билакка боғлам қўйишда спирал боғламнинг турлари нотекис жойлашади. Шунинг учун ҳар бир турдан кейин бинтни айлантириб олинади. Айлантирилиб олинган жой тўғри чизиқда жойлашиши керак. Кафт ва бармоқларни боғлаш учун 5 см., бош, елка ва билакни боғлаш учун 7-9см., тана ва сонни боғлаш учун эса 8-20см. кенгликдаги бинтлар қўлланилади. Боғлам қўйишдаги умумий қоидалар: 1. Беморга қулай шароит берилади. 2. Боғлам қўйиладиган жой физиологик жиҳатдан қулай ҳолатга келтириб олинади. 3. Бемор тинч туриши, боғланадиган жой мушаклари бўшашган бўлиши керак.

4. Боғлам тугатилгач, бемор боғлам қўйишда қандай ҳолда бўлса, шундай қолиши керак. 5. Бармоқлар узатилган, кафт очилган, тирсак букилган, елка бўғими қўлни танадан бир мунча четлатган ҳолда, чаноқ-сон ва тизза бўғимлари оёқ узатилган ҳолда бўлиши керак. 6. Ёрдам кўрсатилаётганда беморнинг юзини кузатиб бориш керак. 7. Бинтнинг бош қисми ўнг қўлда, учи чап қўлда бўлиши керак. Шахсий боғлов халтаси. Оммавий шакстланиш рўй берган шароитларда жароҳатга дастлабки боғламни қўйишда шахсий боғлов халтасидан фойдаланилади. У иккита стерил, ўлчами 15х15 см. бўлган пахта-докали ёстиқчадан ва унга бириктирилган кенглиги 7-10 см. стерил бинтдан иборат. Бинтнинг бир томони 1 та ёстиқчага бириктирилган бўлиб, иккинчи ёстиқча бинт бўйлаб ҳаракатлантирилади. Бинт ёстиқчалар билан биррга пергамент қоғозга жойлаштирилиб, резинали материал билан четлари ёпиштирилган. Шахсий бойлов халтасини қўллаш қоидаси: 1. Резинали материал қаватини кесилган жойидан очилиб, олиб ташланади. 2. Қоғозли қаватдаги тўғноғич олинади. 3. Чап қўл билан бинтнинг учини ушлаб, бинтнинг бош қисми очилади. 4. Ўнг қўл билан бинтнинг бош қисмини ушлаб халтача очилади. 5. Ёстиқчаларнинг рангли ип билан тикилган томонигагина қўл билан тегиш мумкин, ёстиқчани керакли масофага суртиш мумкин. 6. Ёстиқчаларни жароҳатга қўйиб, бинт билан боғланади, бинтнинг охири тўғноғич билан мустаҳкамланади. Циркуляр боғлам – цилиндрик юзаларга қўйилади. Бундан бинтнинг ҳар бир тури олдингисини тўлиқ ёпади. Спиралсимон боғлам – цилиндрик ва конуссимон юзаларга қўйилади. Маҳкамловчи турдан кейин ҳар бир кейинги тур олдингисини ½ ёки 2/3 қисмини ёпиши керак. Конуссимон юзаларга боғлам қўйилганда бинтни бир марта айлантириб олинади.

Ўрмаловчи боғлам – жароҳат майдони катта бўлган ҳолларда бойлов материалини маҳкамлаш учун қўйилади. Маҳкамловчи циркуляр турдан кейин турлар орасида бинт кенглигида бўшлиқ қолдириб боғланади. Бошоқсимон боғлам – елка бўғимига, қўлтиқ соҳасига, ўмровга, чаноқ-сон бўғимига қўйилади. Қайталама боғлам – қўл ёки оёқнинг ампутациясидан кейин культяга қўйилади. Дастлаб циркуляр тур билан маҳкамланади, кейин олдидан орқага қараб букиб, циркуляр тур билан мустаҳкамланади. Тошбақасимон боғлам – тирсак ва тизза бўғимларига ярим букланган ҳолатда қўйилади. Бошга қўйиладиган боғламлар. Кўзга боғлам қўйиш – ўнг кўзни боғлаганда бинтни ўнг қўлда ушлаб, чапдан ўнгга қараб боғланади. Маҳкамловчи тур пешона орқали айланма горизонтал йўл билан боғланади. Кейин орқадан энсага туширилади, қулоқ остидан чакка орқали қийшайтириб, касал кўзни беркитилади. Бинтнинг қийшайган тури айланма тур билан маҳкамланади ва яна қайилтириб, олдинги турдан юқорироқ қилиб қўйилади. Айланма ва қайилган турларини кетма-кет қўйиб, кўзни беркитилади. Чап кўзни боғлаш учун бинтни чап қўлда ушлаб, ўнгдан чапга йўналтирилади.

“Чепец”- бошнинг тепа қисми жароҳатланганда қўйилади. Бунда дастлаб бошнинг тепа-чакка қисмларидан туширилган, асосий боғламни маҳкамлаш учун ишлатиладиган ёрдамчи бинт қўйилади. Маҳкамловчи боғламдан кейин асосий тур ўнг чакка соҳасида ёрдамчи бинт тагидан айлантириб, пешона орқали қарама-қарши томонга ўтказилади ва ёрдамчи бинт тагидан айлантириб, энса орқали дастлабки ҳолатга қайтилади. Ва яна ёрдамчи бинт атрофида айлантириб, олдинги турдан юқорироқдан янги тур бошланади. Шу тарзда давом эттирилиб, бошнинг ҳамма қисми ёпилади. Кейин асосий бинт айланма тур билан ёрдамчи бинтга маҳкамланади. Ёрдамчи бинтнинг учлари ияк остида боғлаб қўйилади. “Узангисимон боғлам ”- бу боғлам пастки жағни ушлаб туради. Айланма маҳкамловчи турдан кейин бўйиннинг орқа ва ён томонларидан ияк соҳасига ўтилади ва чап лунж орқали юқорига кўтарилади. Чап лунждан чакка ва бошнинг тепа қисмига ўтилади, пастки ияк соғасига туширилади. Зарур вақтларда ияк тўлиқ ёпилади ва бир неча марта ияк орқали айланма тур қилинади. Гиппократ шапкачаси .

“Энса ва бўйинга крестсимон ёки саккизсимон боғлам”- Айланма тур билан бинт маҳкамланади. Кейин чап қулоқорқасидан қийшиқ йўналишда пастга туширилади, бўйиннинг пастки қисмига бўйин олдига ўтилади ва бўйиннинг орқа томонидан бош устига қараб ўнг қулоқ остидан ўралади. Бинтни бошни олидан айлантириб, чап қулоқ остидан ўтказилади ва юқори йўналишда навбатлашиб давом қилади. Бинтнинг охирги учи бош айланасида маҳкамланади. “Қулоққа боғлам қўйиш” - пешона – энса орқали айлантириб, секин-аста пастдан юқорига кўтарилиб боради. Айлана тур билан тугатилади. “Иякка ва бурунга сопқонсимон боғлам” - бинт бўлагининг охиридан қирқиб келинади. Ўрта қисми қирқилмайди. Қирқилмаган соҳаси ияк ёки бурунга кўндаланг қилиб қўйилади. Охирлари қулоқ ости ва устидан ўтказилиб боғлаб қўйилади. Қўлга қўйиладиган боғламлар. “Бармоққа спиралсимон боғлам” - маҳкамловчи тур билакдан бошланади, кафтнинг устки соҳаси орқали қийшиқ йўналишда жароҳатли бармоқнинг учига борилади ва шу ердан спирал турлар билан бармоқни асосигача ёпиб борилади. Кейин кафтнинг устки соҳаси орқали билакка борилади ва циркуляр тур билан тугатилади. Ҳамма бармоқларга қўйилган спиралсимон боғлам “перчатка” кўринишда бўлади. “Қайталанувчи боғлам” - кафт бармоқлар билан биргаликда боғланади. Аввал билак-панжа бўғими соҳасида маҳкамловчи айланма тур қилинади. Кейин бинт кафтнинг ички қисми бўйлаб кафт ва бармоқларга туширилади,

бармоқларнинг учини ўраб, кафтнинг устига ўтади. Шу тартибда 2-3 тур қилиниб, бўғим соҳаси айланма тур қилиб боғланади, сўнгра ўрмаловчи боғлам кўринишда бармоқларнинг учига борилиб, у ердан спиралсимо тур кўринишида билакка олиб келиб, боғлам тугатилади. “Тошбақасимон боғлам” - тирсак бўғимига қўйилади. 2 хил вариантда бўлади: йиғилувчи ва ёйилувчи. Йиғилувчида маҳкамловчи тур билакнинг юқори қимига қўйилади, сўнгра билак ва елкага навбатма- навбат тур қўйилади ва боғлам марказга йиғилиб бориб, жароғатни беркитади. Ёйилувчи вариантидамаҳкамловчи тур тирсак бўғими орқали ўтади. Боғлам тирсак бўғимидан букилган ҳолда қўйилади. “Билак-панжа бўғимига крестсимон боғлам” - билакнинг пастки қисмида маҳкамловчи тур қилиниб, кафт томонга қийшиқ йўналишда борилади, сўнгра битта айлана тур қилиниб, кафтдан яна олдинги турга кесишган ҳолда билакка борилади, шу тариқа такрорланади ва билакда тугатилади. Оёққа қўйиладиган боғламлар. “Товонга қайталама боғлам”- маҳкамловчи тур тўпиққа қўйилади, сўнгра бинт товоннинг ён томонидан айлантирилиб, бармоқларнинг учидан бошлаб спиралсимон тур билан беркитилади ва тўпиқ соҳасида тугатилади. “Бош бармоққа спиралсимон боғоам” - маҳкамловчи тур тўпиққа айлантирилади. Товоннинг устки юзаси орқали бинт бош бармоқни айлантириб ўтказилади, унинг учидан бошлаб спиралсимонтур бармоқнинг асосигача ўраб борилади ва тўпиқ атрофида маҳкамлаб қўйилади. “Болдир-товон бўғимига крестсимон боғлам” - Тўпиқдан юқорироқдан маҳкамловчи тур боғланади, сўнгра товон устидан қийшиқ йўналишда туширилади, товондан айлантирилади, товон устидан болдирга қараб кўтарилади, крест ҳосил қилинади. Шундай турлар билан товонни ёпилади, тўпиқ атрофида айланма тур билан тугатилади. “Тизза бўғимига тошбақасимон боғлам” - тизза бўғими ярим букилган ҳолатда қўйилади. Тизза қопқоғи устида маҳкамловчи тур боғланиб,

проксимал ва дистал йўналишда тарқаб боради. Тизза бўғими очилган ҳолатда саккизсимон боғлам қўйилади. Бўғим устида ва остида айланматуртизза қопқоғи устида кесиштирилади . Узоқ вақт эзилиш синдроми ёки шикастланиш токсикози,унинг симптомлари. Биринчи тиббий ёрдам кўрсатиш хусусиятлари ва даволаш. Узоқ вакт эзилиш синдроми – шикастланиш токсикози - ўзига хос бўлган клиник ҳолат бўлиб, юмшоқ тўқималарни тупроқ, иморатларнинг бузилган қисмлари билан узоқ эзилиши (4-6 соатдан юқори) натижасида вужудга келади. Шикастланиш оғирлиги кўп сабабларга боғлиқ: эзилган жойга, эзилишнинг кенглигига, давомийлигига ва бошқа сабабларга. Клиник кечишига кўра шикастланиш токсикози М.И.Кузин бўйича 3та даврга бўлинади: дастлабки, оралиқ, кечиккан. Дастлабки даври юмшоқ тўқималарни эзилиши биланоқ бошланади. Бунда оғриқ импульслари рефлектор равишда буйракдаги қон айланишини бузади. Бу давр 2-3 кун давом этади ва эзилишдан озод қилинган тўқималарда шиш ва қон айланишини бузилиши билан характерланади. Одатда эзилишдан кейин 4-6 соат ўтгач, умумий аҳволнинг кескин ёмонлашуви кузатилади: ташналик, қайт қилиш, бўшашиш ва қўзғалувчанлик, апатия, тана ҳарорати 39 гача кўтарилади, пульс тезлашади, қон босими тушади. Тери қаватлари кўкимтир, муздай, сарғимтир ёки қон аралашган суюқлик билан тўлган пуфаклар билан қопланган. Тўқималарнинг кучли шиши туфайли томирлар пульсацияси жуду суст ёки умуман аниқланмайди. Кучли оғриқ вужудга келади. Оғир ҳолларда интоксикация ва ўткир буйрак етишмовчилигидан ўлиш мумкин. Енгил ҳолларда эса вақтинчалик умумий аҳволни яхшиланиши кузатилади(ёлғон яхшиланиш даври). Оралиқ даври – ўткир буйрак етишмовчиги билан характерланади. Оғриқ қайталанади, бел оғрийди, сийдик ажралиши камайиб, сийдикда оқсил,

мочевина, азот чиқиндилари кўпаяди(азотемия). Такрор қайт қидиш кузатилади. Эс-ҳуш бузила бошлайди, тана шишади. Кечиккан давр – (10-12 кун) эзилишдан кейин буйрак етишмовчилиги белгилари йўқола бошлайди, шишлар бутунлай йўқолади, лекин эзилган жойдаги оғриқ зўраяди. Тери ости қавати ва бошқа тўқималарда йирингли ўчоқлар ва трофик яралар, чандиқлар, контратура ва бошқалар вужудга келади.

Узоқ вақт эзилиш синдромида кўрсатиладиган бирламчи тиббий ёрдами  Шикастланган киши эзилишдан озод қилинади.  Эзилган жойни марказдан периферияга қараб сиқиб боғлаш ёки эзилган жойдан юқорига жгут қўйиш керак.  Жароҳатли жойга асептик боғлам қўйилади.  Стандарт шиналар ёрдамида иммобилизация қилинади.  Тез тиббий муассасага эвакуация қилинади.

Фойдаланилган адабиётлар: 1. Ёрматов Ғ. Ё. ва бошқалар. Ҳаёт фаолияти хавфсизлиги. Ўқув қўлланма. -T.: 2005. 2. Ў. Йўлдошев ва бошқалар. Меҳнатни мухофаза қилиш. -T.: Меҳнат, 2005. 3. Безопасность жизнедеятельности. /Под.ред. Михайлова Л.А. Киев – Харьков – Минск, 2007. 301 с. 4. Белов С. В. и др. " Безопасностъ жизнедеятелъности", "В ы сшая школа" , -М.: 1999. 5. Ишлаб чиқаришдаги бахтсиз ҳодисаларни ва ходимлар саломатлигининг бошқа хил зарарланишини текшириш ва ҳисобга олиш тўғрисидаги Низом. Вазирлар Маҳкамасининг қарори №286, 06.06.1997, –Т.: 1997.

O'xshashlar

Шикастланишларда шошилинч тез тиббий ёрдам

Касб касалликлари ва жарохатланишда шошилинч тиббий ёрдам

Ўткир заҳарланишларда шошилинч тиббий ёрдам кўрсатиш

Ҳаёт фаолияти хавфсизлигининг ҳуқуқий ва ташкилий асослари

Саноат санитарияси ва касб гигиенаси