Ишлаб чиқариш шовқини инфра-ультратовушлар ва улардан ҳимояланиш - Xayot faoliyati xavfsizligi - Referatlar

Ишлаб чиқариш шовқини инфра-ультратовушлар ва улардан ҳимояланиш

Yuklangan vaqt:

20.09.2019

Ko'chirishlar soni:

0

Hajmi:

1163 KB

Ko'chirib olish

Ишлаб чиқариш шовқини инфра - ультратовушлар ва улардан ҳимояланиш Режа: 1.Товушнинг физик ва физиологик хусусиятлари. 2.Шовқиннинг инсон организмига таъсири. Шовқиннинг йўл қўярли даражалари. 3.Шовқинни ўлчаш асбоблари. 4.Шовқиндан ҳимояланиш воситалари ва йўллари. 5.Товушни изоляциялаш усуллари. 6.Товушни ютиш усуллари. 7.Аэродинамик шовқинни пасайтириш қурилмалари. 8.Шовқиндан ҳимояловчи шахсий ҳимоя воситалари. 9.Инфра- ва ультра товушлардан ҳимояланиш.

Таянч иборалар: Товуш, шовқин, ҳаво шовқини, таркибий шовқин, товуш босими, тебраниш частотаси, тебраниш амплитудаси, тебраниш даври, товуш майдони, тарқалиш тезлиги, тарқалиш тезланиши, товуш босими, муҳитнтнинг зичлиги, муҳитнинг аккустик қаршилиги, шовқиннинг изчиллиги, гармоник тебраниш, ўртача геометрик стандарт частоталар, спектор, шовқин касаллиги, инфратовуш, ультратовуш, механик, аэродинамик ва электрмагнит шовқинлари, критик частота; ғовакли, резонанс ва донали товуш ютқичлар; абсорбцияли, реактивли ва аралаш товуш пасайтиргичлар. 1.Товушнинг физик ва физиологик хусусиятлари. Товуш ёки шовқин қаттиқ, суюқ ва газсимон муҳитларда механик тебранишлардан пайдо бўлади. Инсонни одатий фаолиятига халақит берувчи ва тинчилигини бузувчи турли хил товуш лар шовқин деб аталади. Бизнинг эшитиш органимиз қабул қиладиган эгилувчан муҳитнинг тебранувчи ҳаракатлари товуш деб аталади. Ҳаво муҳитида тарқалувчи товушни, ҳаво шовқини ; қурилиш конструкциялари бўйича тарқалувчи товушни эса таркибий шовқин деб аталади. Ҳавода товуш тўлқинларининг босими даврий равишда кўтарилиши ва пасайиши билан кузатилади. Муаллақ атмосфера босимига нисбатан босимнинг даврий равишда ортиши товуш босими р (Па) деб юритилади, худди шу ҳаводаги босим ўзгаришини эшитиш органимиз сезади. Босим қанча катта бўлса, эшитиш органимизни кўпроқ қўзғатади ва товуш баландлигини шунча кучли эшитамиз. Товуш тўлқини тебранишларнинг частотаси f ва амплитудаси билан тавсифланади. Товуш тўлқинининг тебранишлар амплитудаси товуш босимини белгилайди, агар амплитуда қанча катта бўлса, товуш босими шунча катта ва товуш баланд бўлади. Битта тебранишга кетган вақт тебраниш даври Т (с) деб аталади ва унинг қиймати қуйидагича аниқланади: Т = 1/ f . Бир вақтниг ўзида иккита бир хил босимдаги товуш тўлқини орасидаги масофа тўлқин узунлиги λ дейилади.

Товуш тўлқинлари тарқаладиган фазонинг бир қисми товуш майдони дейилади. Товуш майдонининг ҳар қандай нуқтаси учун товуш босими р ва ҳаво заррачаларининг ҳаракат тезлиги мавжуд. Товуш тўлқинларининг тарқалиш тезлиги с муҳитнинг эгилувчанлигига, ҳароратига ва зичлигига боғлиқ бўлади. Муҳитнинг (ҳавонинг) товушли тебранишларида ҳаво заррачаси ўзининг муаллақ нуқтаси атрофида тебранади. Бу тебранишларнинг тезлиги υ товуш тўлқинларининг ҳаводаги тарқалиш тезлиги с дан анча кам бўлади. Товуш тўлқинининг тарқалиш тезлиги ( м/с ) қуйидагича аниқланади: С = λ / T ёки С = λ · f . Товушнинг ҳаводаги тезлиги ( t = 20 0 C ҳароратда) 334 м/с , пўлатда- 5000 м/с ва бетонда - 4000 м/с миқдорларга тенг. Қайтувчи товуш тўлқини мавжуд бўлмаган, эркин товуш тўлқини майдонида нисбий тебранишлар тезлиги υ = p / ρ· c , бунда p – товуш босими, Па ; ρ - муҳитнинг зичлиги, кг/ м 3 ; ρ· c - муҳитнинг аккустик қаршилиги, ҳаво учун ρ· c = 410 Па · с/м . Товуш тўлқинларининг тарқалишида энергияларнинг кўчиши рўй беради. Кўчириладиган товуш энергия миқдори товуш изчиллиги I билан аниқланади. Эркин товуш тўлқини майдонида товуш изчиллигини, вақт бирлиги ичида, товуш тарқалиши йўналишига перпендикуляр бўлган бирлик юзадан ўтувчи энергиянинг ўртача миқдори билан ўлчайди. Товушнинг изчиллиги ( Вт/м 2 ) вектор катталик бўлиб, қуйидаги боғланишдан аниқланади: I = p 2 / ( ρ· c ) ; I = υ· p , Бунда p – товуш босимининг оний миқдори, Па ; υ – тебратувчи тезликнинг оний миқдори, м/с. Радиуси r бўлган сфера сиртидан ўтувчи шовқиннинг изчиллиги ( Вт/ м 2 ), товуш чиқарувчи манбанинг қувватини манба сирти юзаси нисбатига тенг

I = W / 4 π r 2 . Ёпиқ фазода (ишлаб чиқариш) хоналарида товуш тўлқинлари, тўсиқлар (девор, шифт, жиҳозлар)дан қайтади, оқибатда хона ичида диффузияли майдон ҳосил қилади. Шовқинни тонлари бўйича таркибий қисмлар (бир хил частотали товушлар) га ажратиш орқали уларни изчиллигини аниқлаш спектрли таҳлил деб аталади, ҳамда шовқинни частотали таркиби – спектор дейилади. Шовқинларни частотали спекторларини олиш учун шовқин ўлчагич ва спекторни таҳлил қилгич ёрдамида турли нуқталарда товуш даражасининг босимини ўлчайди. Ўртача геометрик стандарт 63; 125; 250; 500; 1000; 2000 Гц частоталарда олинган натижалар бўйича шовқиннинг спектори қурилади. Инсоннинг эшитиш органи турли диапозондаги товуш изчиллигини- эшитишнинг бўсағасидаги деярли сезилмайдиган товушдан бошлаб, қулоқни оғритувчи даражадаги шовқинларни қабул қилиш имконига эга. Товушнинг қулоқни оғритувчи изчиллиги эшитишнинг бўсағасидагисидан 10 16 марта ортиқдир. Эшитишнинг бўсағасидаги товушнинг изчиллиги ва товуш босими мос равишда I = 10 -12 Вт/м 2 ва p 0 =2· 10 -5 Па га тенг. Акустикада товуш изчиллиги ва товуш босимини абсолют қийматларида эмас балким изчиллиги ва товуш босимини уларнинг бошланғич бўсағасидаги қийматлари ( I 0 , P 0 ) га нисбатини логарифмик миқдорлари L га кўра баҳолайдилар. Товушнинг изчиллиги (интенсивлиги)ни ўлчов бирлиги этиб бир бел (Б) олинган. Товуш изчиллиги I нинг бошланғич бўсағасидаги қиймати I 0 га нисбатидаги ўнли логорифмаси Бел деб айтилади. Агар I / I 0 = 10, бўлса L = 1 Б; I / I 0 = 100, бўлса L = 2 Б; I / I 0 = 1000 , L = 3 Б ва ҳ.к. Аммо инсон қулоғи 0,1 Б товуш изчиллиги (босими) даражасини ҳам сезади. Шунинг учун акустика ўлчовлари ва ҳисобларининг амалиётида 0,1 Б қийматидан фойдаланилади ва бу бирликни децибел (дБ) деб қабул қилинган. Бундан келиб чиққан ҳолда, товуш изчиллигининг даражаси (дБ) қуйидаги формуладан топилади

L= 10 lg I / I 0 . I = p 2 / ( ρ· c ) бўлганидан, товуш босимининг даражаси қуйидагича аниқланади L= 20 lg P / P 0 . Инсоннинг эшитиш органлари ва товуш ўлчаш асбобларининг микрофонлари товуш босимининг даражаси ўзгаришларига сезгирдир, ва шунинг учун ҳам асбоб шкалаларининг бўлиниши ва сон кўрсаткичлари товуш босимининг даражаси (дБ) бўйича бўлинган. Акустика ўлчовлари ва ҳисоблашларда I; P; W , параметрларнинг энг юқори миқдорларини эмас, балким уларнинг ўртача квадрат қийматлари фойдаланилади, ваҳоланки ушбу параметрлар гормоник тебранишларда максимал қийматларидан марта кичикдир. Инсонни эшитиш қобилияти товуш босими даржасининг ўрта квадрат миқдорларини яхши сеза олади. Ишлаб чиқариш хоналарида одатда бир нечта шовқин манбалари жойлашган бўлади, буларнинг ҳар бири маълум миқдорда умумий шовқин даражасига таъсир кўрсатади. Бир нечта манбалардан тарқалаётган товуш даражасини аниқлаш махсус формуладан топилади. Масалан, Иккита бир хил тебранувчи зичлагик (виброплощадка) ҳар бири 100 дБ шовқин ажратса, уларнинг умумий шовқин даражаси 200 дБ эмас, 103 дБ бўлади. Иккита бир хил манбаларнинг биргаликдаги шовқиндаражаси биттасиникидан бор-йўғи 3 дБ ортиқ шовқин чиқарар экан. n та бир хил товуш тарқатувчи манбалрнинг, улардан бирхил масофада жойлашувчи нуқтадаги товуш босими даражаси йиғиндиси қуйидаги формула бўйича аниқланади: L сумма = L + 10 lg n , Бунда L – битта манбанинг товуш даражаси. Ҳисобий нуқтада исталган сондаги манбаларни турли изчилликдаги шовқин даражасининг йиғиндиси қуйидаги формуладан аниқланади L сумма = 10 lg (10 0,1 L1 + ... + 10 0,1 Ln ),

Бунда L 1 … L n – ҳисобий нуқтада ҳар бир манбадан чиқаётган товуш босимлари ёки изчилликлари даражаларининг миқдорлари. 2.Шовқиннинг инсон организмига таъсири. Шовқиннинг йўл қўярли даражалари. Физиологик нуқтаи назардан инсонлар мулоқотига халақит берувчи ва инсон соғлиғига салбий таъсир этувчи ҳар қандай товуш, шовқин деб аталади. Инсоннинг эшитиш органи товушнинг частотаси, изчиллиги ва йўналишининг ўзгаришларини сезади. Инсон товушларнинг 16 дан 20000 Гц частота диапозонларини фарқлай олади. Товуш частоталарининг чегаравий миқдорларини турли одам турлича эшитиб қабул қилади, бу эса ҳар бир инсоннинг ёши ва хусусий эшитиш қобилиятига боғлиқ. Тебраниш частоталарининг 20 Гц дан кичик (инфратовуш) ва 20000 Гц дан юқори (ультратовуш) миқдорларини инсон эшитмасада, табиатан улар мавжуд ва инсон организмига махсус физиологик таъсир этади. Шу нарса аниқланганки, шовқиннинг узоқ муддатли таъсири натижасида, организмда салбий ўзгаришлар намоён бўлади. Шоқиннинг объектив таъсири қон босимининг ошиши, пульснинг ва нафас олишнинг тезлашиши, эшитишнинг пасайиши, диққатнинг сусайиши, ҳаракатлар йўналишларининг ўзгариши, ва иш қобилиятининг пасайишида кўринади. Субъектив таъсирида эса бош оғриғи, бош айланиши, уйқусизлик, умумий кам қувватлилик кузатилади. Шовқин таъсиридан организмдаги комплекс ўзгаришларнинг содир бўлиши ҳодисасини медицина ходимлари “ шовқин касаллиги ” деб қарамоқдалар. Тиббий-физиологик изланишлар кўрсатадики, масалан, мураккаб ишларни хонада бажаришда, шовқин даражаси 70 дБА бўлгандаги меҳнат унумдорлигига нисбатан, 80...90 дБ миқдордаги шовқин даражасида ишчилар ўртача 20 % ортиқ жисмоний ва асабий зўриқишлар сарфлайди. Шовқинни 6...10 дБА миқдорга камайтириш, ўртача меҳнат унумдорлигини 10...12 % оширади.

Юқори даражадаги шовқинли ишларга киришда ишчилар отоларинголог, невропотолог, терапевтлар иштирокидаги тиббий комиссиядан ўтишлари керак. Шовқинли цехларда ишчиларни даврий кўрикдан ўтказиш муддатлари қуйидагича белгиланган: ҳар қандай октава оралиғидаги шовқинни 10 дБ ортишида – 3 йилда 1 марта; 11 дан 20 дБ ортишида – 2 йилда 1 марта; 20 дБ дан ортиқ бўлса – 1 йилда 1 марта. Шовқинли цехларга 18 ёшдан кичик шахсларни, ва паст эшитадиган, отосклероз, бош ва гавдани тутиб турадиган (вестибуляр) вазифани бажарувчи органи бузилган, невроз, марказий асаб тизими касаллиги, юрак- қонтомир касалликлари бор ишчилар қабул қилинмайди. Инсоннинг соғлиғига ва иш қобилиятига хавфсиз бўлган, смена давомида унга таъсир этадиган товуш энергиясини чеклаш, шовқинни меъёрлашнинг асоси бўлиб ҳисобланади. ГОСТ 12.1.003 – 83 га биноан меъёрлаш, шовқиннинг биологик хавфларини алоҳида ажратган ҳолда унинг спект тузилиши ва оний хусусиятларини ҳисобга олади. Спектор хусусиятига кўра шовқин: кенг оралиқли - битта оралиқдан ортиқ оралиқларда тарқалувчи товуш энергиясини тарқатувчи; тонли - алоҳида тонларда тарқалувчи товуш энергиясини тарқатувчиларга бўлинади. Меъёрлашнинг икки йўли мавжуд: 1) шовқинни чегаравий спектори бўйича; 2) товушнинг даражаси (дБА) бўйича, шовқин ўлчагичнинг “А” частотали сатҳидаги ўлчашга кўра белгиланади. Чегаравий спектор бўйича товуш босими даражаси асосан доимий шовқинлар учун стандарт октава оралиқларидаги частоталарида ўртача геометрик частоталари 63; 125; 250; 500; 1000; 2000; 4000; 8000 Гц бўлган оралиқлари учун, мос равишда 91; 83; 77; 73; 70; 68; 66; 44 дБ товуш босимининг даражаси белгиланган. Товуш босимининг даражаси иш ўринларида меъёрланган частотали оралиқларидаги миқдори ГОСТ 12.1.003 – 83 даги қийматларидан ошмаслиги керак. Шовқинни тахминий баҳолашда товушнинг товуш босимининг даражаси дБА миқдорий кўрсаткичида, шовқин ўлчагичнинг “А” тузаткич сатҳида ги ўлчаш билан кифояланади. Ушбу кўрсаткич инсоннинг эшитиш

қобилиятини турли частоталаридаги ўртача миқдорига мос келади ва барча ўрта геометрик частоталарига 75 дБА дан кам товуш босими даражаси белгиланган. Ишлаб чиқариш корхоналари ва транспорт воситалари учун дБ ўлчов бирлигида товуш босими даражаси ва дБА ўлчов бирлигидаги товуш даражасига меъёрий миқдорлар ГОСТ 12.1.003 – 83 да белгиланган. Тураржой ва жамоат бинолари учун СН 3077-84 “Тураржойлар қурилиши, жамоат бинолари хоналарида ва тураржой қурилиши ҳудудларида шовқиннинг санитар меъёрлари ” да белгиланган, унга кўра тураржой ҳудудларида соат 7 00 дан 23 00 гача 40 дБА ва соат 23 00 дан 7 00 гача 30 дБА белгиланган. 3.Шовқинни ўлчаш асбоблари. Шовқин даражасини ўлчаш учун шовқин ўлчагичлардан фойдаланилади, уларнинг асосий элементи микрофон бўлиб, у ҳаво муҳитидаги товуш тебранишларини электр тебранишларга айлантиради, бундан ташқари кучайтиргич, ҳамда стрелкали ёки рақамли индикатордан иборат. Замонавий объективли шовқин ўлчаш асбоблари “А” ва “Лин” частоталари кўрсаткичларига тузаткичлари мавжуд. “Лин” – чизиқли кўрсаткичи 63 ... 8000 Гц частотали октава оралиқларида товуш босими даражасини ўлчашга мослашган. Инсоннинг эшитиш органи хусусиятларига мос келувчи товуш босими даржасини “А” ҳолатидаги кўрсаткичлари билан ўлчанади ва бу 1000 Гц частотага тўғри келади. Товуш ўлчаш асбоблари ёрдамида шовқин даражасининг 30 ... 140 дБ диапозонларини ўлчаш мумкин. Шовқин ўлчагич асбобларнинг қуйидагилари мавжуд, улар ёрдамида товуш босимининг даражаси ўлчанади: ЛИОТ Ш-3м намунасида ва частоталарни таҳлил қилувчиларнинг ЛИОТ Ш-3, АШ -2м, Ш-60, Ш-63 русумлари бор. Булардан энг кўп тарқалгани ЛИОТ Ш-3м намунаси ҳисобланади, бунинг ёрдамида товуш босими даражаси ва шовқин даражаси ўлчанади.

4.Шовқиндан ҳимояланиш воситалари ва йўллари. Ишлаб чиқариш шовқинидан ҳимояланиш чора тадбирларини технологик жараёнлар ва машиналарни лойиҳалашдан, ишлаб чиқариш хонасини ва корхонанинг бош режасини ишлаб чиқишдан, ҳамда операцияларни кетма-кетлигини белгилашдан бошланиши керак. Бундай чора тадбирларга қуйидагилар киради: шовқинни пайдо қилувчи манбада камайтириш; шовқинни тарқалиш йўлида камайтириш; меъморий-режавий тадбирлар; технологик жараёнларни ва машиналарни мукаммаллаштириш; хоналарга аккустик қайта ишлов бериш. Шовқинни пайдо қилувчи манбанинг ўзида камайтириш жуда самарали ва иқтисодий жиҳатдан фойдали ҳисобланади. Ҳар бир машина (элекр двигатели, вентилятор, титратувчи майдонча)ларнинг барча қисмларида ёки айрим қисмлари (тишли узатмалар, подшипниклар, валлар ва шестерналар) нинг титраши натижасида механик, аэродинамик ва электрмагнит шовқинлари пайдо бўлади. Барча механизмларнинг ишлаб турган жараёнида шовқинни 5...10 дБ миқдорга қуйидаги йўллар билан камайтирса бўлади: тишли узатмалар ва подшипникли деталларининг бирикмаларидаги очиқ тирқишларни йўқотиш; фрикцион узатмаларни қўллаш; пластмассали деталлардан фойдаланиш. Силкиниш подшипниклари ва тишли узатмалардаги шовқинларни камайтириш, уларнинг айланиш частотаси ва юкланишларини камайтириш орқали эришилади. Кўп ҳолларда юқори даражадаги шовқинлар жиҳозларни вақтида таъмирланмаслигидан келиб чиқади. Натижада, деталларнинг маҳкамлаш қисмлари бўшашади ва ейилади. Титратувчи машиналарнинг шовқинини пасайтириш қуйидагича амалга оширилади: титратувчи элементларининг майдонини камайтириш; тишли ва занжирли узатмаларини тасмали ёки гидравлик узатмаларга алмаштириш; силкиниш подшипниклари энергия сарфини талаб қилмаганда силжувчан подшипникларга алмаштириш (ушбу усулда шовқин 15 дБ гача камаяди); титрашдан изоляция қилишнинг

сарадорлигини ошириш; қолипни титратиб бетонни зичлаш жараёнида унинг давомийлигини узайтириш. Аэродинамик ва электрмагнитли шовқинларни пасайтириш кўпинча машиналарнинг қувватини ёки ишчи тезлигини камайтириш орқали эришилиши мумкин. Аммо, бунинг оқибатида иш унумдорлиги камаяди ва технологик жараён бузилади. Шунинг учун ҳам кўп ҳолларда, манбанинг ўзида шовқинни камайтириб бўлмаса, шовқинни пасайтиришнинг тарқалиш йўлларида камайтириш усуллари қўлланилади, яъни шовқиндан ҳимояловчи қопламалар, экранлар, аэродинамик шовқинни сўндирувчи қурилмалар ишлатилади. Меъморий-режавий тадбирларни қўллаш, қурилиш индустрияси корхоналари бош режаси ва цех режасини ишлаб чиқишдан бошланади. Шовқинли ва зарарли ишлаб чиқариш жараёнлари жойлашган бино ёки цехни комплексдаги қўшни бинолар орасида маълум масофалар қолдирилади ва СН 245-71 талабларига биноан жойлаштирилади. Ишлаб чиқариш бинолари (цехлари) ичидаги шовқинли ва кам шовқинли технологик ускуналарни бир-биридан кўпроқ масофа қолдирилган ҳолда жойлаштирилади. Шуни эътиборга олиш керакки, ишлаб чиқариш хоналарига аккустик ишлов бериш шовқин даражасини 2...3 дБ га пасайтирсада самарали усул бўла олмайди. Технологик чора-тадбирларда шундай технологик жараёнларни танлаш лозим бўладики, уларда қўлланиладиган машина ва механизмлар камроқ шовқин келтирадиган бўлсин. Маслан, бетон қоришмаларини титратиб зичловчи машиналар ўрнига титратмайдиганини, яъни унинг ўрнига пресслаш ёки босим остида бетон қуйиш усулини ишлатиш орқали шовқин камайтирилади. Шовқин чиқарувчи жиҳозлари мавжуд ишлаб чиқариш хоналарида ишловчи ишчиларни ҳимоялаш учун, қуйидагилар қўлланилади: шовқин ажралувчи қўшни участкалардан хоналарга шовқиндан ҳимояловчи

қопламаларни ўрнатиш билан; кузатиш кабиналари ўрнатиш ва масофали бошқариш орқали; аккустик экранлар ва товушдан ҳимоялаш қопламаси ўрнатиш; товушдан ҳимояловчи кабиналар ва шовқинли кабиналарида ишловчиларни дам олиш хоналарида шароитни яратиш билан; машина ва қурилмаларни титрашни сусайтирадиган қоплама ҳамда корпусларини ўрнатиб; титрашга фаол машиналарни турли амортизация тизимларини қўллаш. Керакли вазиятларда жамоа бўлиб ҳимоялашдан ташқари, шовқиндан ҳимояловчи шахсий ҳимоя воситалари ҳам ишлатилади (23-расм). 5.Товушни изоляциялаш усуллари. Ҳавода тарқалаётган шовқинни, унинг тарқалиш йўлида товушни тўсиш мақсадида орадеворлар, ораёпмалар, шовқиндан ҳимояловчи қурилмалар ва экранлар орқали камайтириш мукин. Шовқиндан ҳимояловчи тўсиқнинг вазифаси, келиб уриладиган товуш энергиясининг кўп қисмини ўзига қабул қилиб қайтаришдан иборатдир. Аммо, жуда кам қисми тўсиқдан бари-бир ўтади. Тўсиқдан товушни ўтиши қуйидагича кечади (22-расм): тўсиққа тушувчи ҳаводаги товуш тўлқини ўзидаги частотасига тенг частотада тўсиқда тебраниш ҳосил қилади. Тебранаётган тўсиқ товуш манбаи бўлиб қолади ва шовқиндан ҳимояланаётган хонага уни тарқатади. Товуш манбаси бор бўлган хонадан қўшни хонага шовқин уч йўл билан тарқалади: 1 - тирқиш ва ёриқлар орқали; 2 - тўсиқнинг тебранишлари орқали; 3 -тўсиққа тегиб турган конструкциялар орқали. Тўсиқнинг тебраниш амплитудасининг ўсиши билан ундан ўтаётган товушнинг энергияси ортади. Тўсиқнинг товуш ўтказиш хусусияти, унинг товуш ўтказиш коэффициенти орқали баҳоланади. Тўсиқнинг товуш ўтказиш қобилияти унинг геометрик ўлчамларига, шовқиндан ҳимоялаш материаллари қатлами сонига, массасига,

эгилувчанлигига, шовқиннинг частотали таркибий тузилишига боғлиқ бўлади. Тўсиқнинг ҳақиқий товуш ҳимоялаш миқдори (дБ) қуйидагича аниқланади R = L 1 – L 2 + 10 · lg , бу ерда L 1 – шовқин манбаси бор бўлган хонани шовқин босими даражасининг ўртача миқдори, дБ; L 2 – худди шундай, ҳимояланаётган хона учун, дБ; S - шовқин манбаси бор бўлган хона билан ҳимояланаётган хона оралиғидаги тўсиқ сиртининг юзаси, м 2 ; А- ҳимояланаётган хонадаги товушни сингдириш майдонининг эквивалент миқдори, м 2 . Бир қаватли тўсиқларнинг товушдан ҳимоялаш хусусиятлари. Товушдан ҳимояловчи тўсиқ конструкцияси, бир жинсли материаллардан ясалган ёки бир – бирига мустаҳкам қилиб ўрнатилган турли материаллардан, ёки аккустика хусусиятларига кўра ўзаро ўхшаш (масалан, ғиштли девор ва сувоқ қатлами) материаллардан иборат бўлади. Бир қавтли тўсиқларнинг товушдан ҳимоялаш хусусиятида шу нарса кузатиладики, иаълум диапозондаги частотали тебраниларда резонанс ҳодисаси кузатилади ва бу вазиятда унинг товушдан ҳимоялаш имконияти кескин камайиб кетади. Товушнинг қандайдир частотасидан бошлаб f > 0,5 f кр миқдорларида амплитуда кескин ошади. Ушбу ҳодиса тўсиққа тушаётган товуш тўлқинлари мажбурий тебанишларининг тўсиқнинг изчил тебранишлари частоталари билан мос келишидан пайдо бўлади. Тўлқин частоталарининг мос келувчи энг кичик частотаси (Гц) критик частота дейилади ва ушбу формула билан аниқланади f кр = , бунда h – тўсиқнинг қалинлиги , см ; ρ – материалнинг зичлиги, кг/м 3 ; E – материалнинг динамик эгилувчанлиги модули, МПа.

Товуш частотаси критик қийматдан ошган ҳолатида тўсиқнинг мустаҳкамлиги ва материалнинг ички ишқаланиш кучи муҳим аҳамият касб этади. Товушдан ҳимоялаш хусусияти частотанинг f > f кр миқдорларининг ҳар бир икки баробар ошган частотасида тахминан 7,5 дБ қийматга тенг бўлади. Товушдан ҳимоялаш вазифасини амалда, шовқиндан ҳимояловчи деворлар, ораёпмалар, ўрама қопламалар, кузатиш кабиналари бажаради. Товушдан ҳимояловчи қурилиш орадеворлари қўшни хоналарга шовқиндан 30...60 дБ миқдорга камайтириб беради. Товушдан ҳимоялаш қопламалари алоҳида механизмга ёки машинанинг бутунлай ўзига ўрнатилади. Қопламанинг конструкцияси кўп қаватли, яъни ташқи қобиғини металлдан, ёғочдан ясалиб, усти эгилувчан- ёпиштириладиган материал (резина, пластмасса) дан иборат бўлади ва бу эса эгувчи тебранишлар таъсирини камайтиради; ички сирти товушни сингдирадиган материал билан қопланади. Қоплама деворидан ўтувчи валлар ва коммуникациялар зичловчи материал билан таъминланади, қопламанинг бутунлай конструкцияси эса шовқин манбасини зич ҳолатда ёпиши талаб қилинади. Асосдан титрашларнинг узатилишини йўқотиш учун қоплама титрашдан ҳимояловчи изоляторларга ўрнатилади, бундан ташқари, қопламанинг деворларида вентиляция каналлари кўзда тутилган бўлиб, булар орқали иссиқлик чиқиб кетади, уларнинг усти товуш ютувчи материал билан қопланади (21 - расм). Ҳаводаги шовқиндан қоплама деворларининг талаб қилинувчи ҳимоялаш миқдори (дБ) қуйидагича аниқланади R = L – L қўш – 10 · lg α қоп + 5,21-расм.Шовқиндан ҳимояловчи қоплама. 1-иссивликни чиқарувчи тешик; 2-юмшоқ ёпиштирилган материал; 3-корпус; 4-шовқин ютувчи материал; 5-титрашни сўнирувчи қистирма.

L – товуш босимининг октавали даражаси (ўлчанади), дБ; L қўш – иш ўрнида йўл қўйиладиган товушнинг октава даражаси (ГОСТ 12.1.003-83 дан олинади); α қоп – ички қопламанинг тебранишни ютиш (ревербирация) коэффициенти, СН и П II – 12 – 17 дан олинади. Бетон қориш тугунларининг операторларини шовқиндан ҳимоялаш учун, дозаторли қурилмаларининг бошқарув пултини товушдан ҳимояловчи кабиналарга жойлаштирилади, кузатув жойларига 2...3 қаватдан иборат ойна, герметик эшик ва махсус ҳаво алмаштириш қурилмаси (вентиляция) тизими ўрнатилади. 22-расм.Шовқинли хоналардан қўшни хоналарга шовқинни ўтиш йўллари (а) ва бир қаватли девор тўсиғининг товуш частотасига кўра товушдан ҳимоялаш хусусиятини кўрсатувчи графиги (б). Тўғридан-тўғри таъсир этувчи товушлардан операторни ҳимоя этиш учун, ҳимоя экранлари қўлланилади, улар шовқин манбаси ва иш ўрни оралиғига ўрнатилади. Шовқинни сусайтириш экранни геометрик ўлчамларига ва товуш тўлқинининг узунлигига боғлиқ бўлади. Агар экран ўлчамлари тўлқин узунлигидан катта бўлса, экран орқасида товуш сояси пайдо бўлади, ва бу эса товуш анча пасайганини кўрсатади. Юқори ва паст частотали шовқинларни камайтиришда экранларнинг қўлланилиши ўзини доим оқлаган. 6.Товушни ютиш усуллари.

Товушни ютиш деб, қурилиш конструкциялари ва материалларининг товуш тебранишлари энергиясини ютиш хусусиятига айтилади. Товушни ютиш, товуш тебранишлари энергиясини товушни ютувчи материаллар каналларидан ўтишидаги иссиқлик энергиясига айланиш жараёни билан боғлиқ бўлади. Материалнинг товушни ютиш кўрсаткичи, материалнинг товушни ютиш коэффициети α орқали белгиланади, бу эса ўз навбатида материалнинг ютувчи товуш энергиясини, урилувчи товуш энергиясининг нисбатига тенг бўлади. α > 0,2 бўлган материаллар, товушни ютувчи материаллар сирасига киради. Девор ва пойдеворларнинг товуш ўтказмаслик хусусиятини ошириш ёки уларнинг оғирлигини камайтириш учун оралиғида тирқиши бўлган ҳар хил тўсиқларни қўллаш тавсия этилади. Шовқинга қарши зичловчи материаллар сифатида юмшоқ резиналар, асбест плиталардан фойдаланиш мумкин. Шовқинни сусайтириш учун товушни ютадиган турли ашёлардан фойдаланилади. Товуш қувватини ютувчи ашё ва қурилмалар уч гуруҳга: ғовакли, резонанс ва донали товуш ютувчиларга бўлинади. Ғовакли товуш ютқичлар га ёғоч толасидан, минерал пахтадан, шиша толадан қилинган плиталар, цементли фибролит, фторпласт, капрон ва минерал толалардан ясалган тўшаклар, шиша тола киради. Резонанс товуш ютқичлар иккала томонига мато ёпиштирилиб, шовқин манбаидан маълум масофада жойлаштирилган тешик экрандан иборат. Экран сифатида ёғоч қипиғидан ишланган тахтачалар ишлатилади. Донали товуш ютқичлар маълум шаклдаги жисмлардан иборат бўлиб, улар хонага бир-биридан 1500-2000 мм оралиқда ўрнатилади. Улар асосан, ғовак ашёлардан тайёрланади. Донали товуш ютқичларнинг афзаллиги шундаки, уларни шовқин манбасининг ёнгинасида ўрнатиш мумкин. Ишлаб чиқариш хоналарининг ички сиртларини товуш ютувчи ашёлари билан қоплаш қайтувчи товушларни 6...8 дБ пасайтиради ва манбанинг ўзида ишлатилганда эса 2...3 дБ камаяди. Унга қўшимча равишда

донадор товуш ютгичлар турли шаклдаги плиталар ва ҳажмлардан иборат бўлиб, ҳажмий кўринишда эркин ва бир текис қилиб осилади. Шовқин ютувчи қопламалар хона шифти ва деворларга ўрнатилади. Максимал товуш ютиш самарадорлигига сиртларни 60 % юзасини қоплаш билан эришилади ва хоналарнинг қават баландлиги 4...6 м бўлганида бу усул яхши самара беради. Товушдан ҳимояловчи кўп қаватли тўсиқ. Тўсиқларни массасини камайтириш ва уларни товушдан ҳимоялаш хусусиятини ошириш мақсадида кўп қаватли тўсиқлардан фойдаланилади. Қаватлари орасидаги бўшлиқ ғовакли материал билан тўлғазилади ёки камида 40...60 мм бўлган ҳаво бўшлиғи қолдирилади. Тўсиқнинг девори қаттиқ боғловчилар билан бирлаштирилмаслиги керак, эгилувчанлиги эса турлича бўлиши тавсия этилади, бунинг учун қаватлари қалинликларининг ўзаро 2/4 нисбатда бўлиши керак. Кўп қаватли тўсиқларнинг товушдан ҳимоялаш самарадорлиги тўсиқ қаватларининг массаси m 1 ва m 2 , боғловчиларнинг бикрлиги (қаттиқлиги) K, ҳаво бўшлиғининг ёки ғовак материалнинг қалинлиги h каби таркибий қисмларига боғлиқ (23 - расм) .

23-расм.Кўп қаватли деворнинг шовқин тўсиш хусусияти. Ўзгарувчан товуш босими таъсири натижасида кўп қаватли тўсиқнинг биринчи қавати тебраниб бошлайди ва бу тебранишлар қаватлар орасидаги эгилувчан материалга узатилади. Тўлдирувчи матералнинг титрашни сўндирувчи хусусиятига кўра тўсиқнинг иккинчи қаватида тебранишлар анча сусаяди. Тўлдирувчи қанча қаттиқ бўлса, кўп қаватли тўсиқнинг товушдан ҳимоялаш хоссаси шунча кам бўлади. Назарий жиҳатдан икки қаватли тўсиқларнинг товушдан ҳимоялаш миқдори 70...80 дБ бўлади, аммо бошқа омиллар таъсирида, яъни товушнинг қаватларни бирлаштирувчи ашёлар орқали ёйилиши туфайли икки қаватли тўсиқларнинг шовқиндан ҳимоялаш кўрсаткичи 60 дБ дан ошмайди. Юқори самарадорликка эса, орадаги тўлдирувчиларни эгилувчи ва ғовак элементларни қўллаш орқали эришилади.

Тешик ва тирқишларнинг тўсиқ деворларида бўлиши товушдан ҳимоялаш хусусиятини кескин камайтиради. Шунинг учун ҳам кўп қаватли товушдан ҳимояловчи тўсиқларда тешиклар ва тирқишлар бўлмаслигига ҳаракат қилинади. Урилганда ҳосил бўладиган шовқинлар, юқори қаватларда одамлар қадамидан, ҳар хил нарсаларни силжишидан механик урилиш натижасида ҳосил бўлиб, деворлар, ораёпмалар, юпқа деворлар орқали тарқалади. Урилганда ҳосил бўладиган шовқинлар бир жинсли материалларга нисбатан ҳар хил жинсли кўп қаватли конструкциялардан тезроқ сўнади. Инсонларни шовқиндан ҳимоялаш ва уларни камайтириш ҳозирги замоннинг долзарб муаммоларидан ҳисобланади. Меъморлар шаҳарларни, микрорайонларни, ҳамда уларда жойлашадиган тураржой биноларини лойиҳаси устида ишлар эканлар, шовқин даражасини камайтириш мақсадида тураржой биноларини асосий магистрал кўчаларга олди билан эмас, ёни билан жойлаштиришмоқда, бинолар оралиқларидаги масофалар кенгайтирилиб, уларнинг атрофлари кўкаламзорлаштирилмоқда. Шаҳар қурувчилари эса муҳандислик иншоотларини, омборларни, музлатгичларни, транспорт коммуникация тармоқларини ер остига жойлаштириш, метро қурувчилари тоннель ва грунт орасини махсус товуш ютадиган бетон билан тўлдириш ҳисобига шовқин даражасини камайтиришга эришмоқдалар. Юқоридагилар ҳисобига шовқин даражасини камайтирилганда ҳам шаҳарда шовқин даражаси юқорилигича қолмоқда. Буни олдини олиш мақсадида ўраб турувчи конструкцияларнинг товушдан ҳимоялаш хусусиятини ошириш ва уларда дарзлар, ёриқлар, ғовак бўшлиқлар ҳосил бўлишига йўл қўймаслик талаб этилмоқда. Ўраб турувчи конструкцияларни товушдан ҳимоялаш хусусиятини ошириш ҳимоя қилинаётган товушнинг частотасига боғлиқ бўлади. Паст

частотали товушлар юқори частотали товушларга нисбатан тўсиқлардан осон ўтади. Агар конструкциялар орасида бўшлиқлар қолдирилса, товушдан ҳимоялаш даражаси ортади. Масалан, 3 см қалинликда ҳаво бўшлиғи бўлса 1 дБ, 6 см ли бўшлиқ бўлса 5,5 дБ га эришилади. Товуш босимининг энг юқори даражаси меъёрларга кўра, яшаш хоналарида 40-46 дБ, шифохоналарда, меҳмонхоналарда 40-50 дБ, магазинлар ва банкларда 50 дБ дан ошмаслик керак. Қурилиш конструкцияларининг массасини оширмаган ҳолда уларни товушдан ҳимоялаш хусусиятини ошириш учун улар орасида ёппасига ҳаволи бўшлиқлар ҳосил қилиш керак. Бундан ташқари, бундай конструкцияларни бир-биридан мустаҳкамлиги ва бикрлиги билан мутлоқ фарқ қиладиган материаллардан кўп қаватли қилиб ишлаб чиқариш ва қўллаш мақсадга мувофиқдир. Деразалардаги ойналар ҳам ўз навбатида ташқаридан кираётган товушлар даражасини пасайтиради. Масалан, бир қаватли ойна 15 дБ, икки қаватли ойна эса 20 дБ миқдорига пасайтиради. Қалин ойналарни товуш ютадиган синтетик қистирмалар билан бир-биридан 200 мм масофада ўрнатилса, ташқаридан келаётган шовқин даржасини 40 дБ миқдорга камайтирса бўлади. Хоналарнинг девор ва полларини гиламлар билан қоплаш на фақат хонага шинамлик бағишлайди, балки улар 10-12 дБ гача товушларни ютади. Жамоатчилик биноларида айниқса театр, концерт залларида хоналарни акустик хусусиятини ошириш учун, кўп тешикли осма шифтлар билан жиҳозлаш мақсадга мувофиқдир. Биноларда шовқинларни асосий манбаи ўрнатилган муҳандислик ва санитар техник мосламаларидир. Бунда шовқин ҳаво, қувур йўллари ва конструкциялар орқали тарқалади. Турар жой хоналаридаги шовқинни пасайтиришнинг икки хил усули мавжуд бўлиб, олдин такидлаганимиздек

улар- фаол (механизм ва жиҳозларда ҳосил бўлаётган товушларн пасайтириш) ва нофаол (тарқалиш йўлларига тўсиқлар ўрнатиш) усуллардир. Тураржой биноларида кўпчилик ҳолатларда шовқин манбаи сув тақсимлаш кранлари, санитар жиҳозлар ва арматуралар ҳисобланади. Бунда вентилларни бирданига очиш ёки беркитиш ҳисобига гидравлик урилишлар натижасида товушлар ҳосил бўлади. Буни олдини олиш учун конструкцияларга тегиб турган ҳамма қувурларда ҳимоя қатлами қўлланилади. Ҳимоя қатламлари сифатида юмшоқ, элластик материаллар қопланади. ҚМҚ талабларига асосан қувурлардаги сувнинг ҳаракат тезлиги магистрал ва стоякларда 1,5 м/с , сув тақсимлагич жойлари (тугунлар)да 2,5 м/с дан ошмаслиги керак. Муҳандислик коммуникациялари тизимларида шовқинни камайтиришнинг асосий йўналиши мосламаларни, жиҳозларни, арматураларни акустик кўрсаткичларини меъёрий талаблари даражасида бўлишидир. 7.Аэродинамик шовқинни пасайтириш қурилмалари. Ҳаво- ва газ ўтказувчи қувурларида, қувур ёки каналларнинг сўриш ва тутун чиқиш, шунингдек тутуннинг чиқишидаги аэродинамик шовқинларни тарқалиш йўлида камайтириш учун аккустик қурилмалар- шовқин пасайтиргичлар қўлланилади. Товуш энергиясини пасайтириш хилларига кўра, пасайтиргичлар: абсорбцияли, реактивли ва аралаш бўлади. Абсорбцияли пасайтиргичларнинг пасайтириш хусусияти улар ичидаги толаларининг ғовакларида товушни ўтиш жараёни энергиясининг сўрилиши туфайли ҳосил бўлади. Товуш энергиясининг йўқолиши товуш ютувчиларни ички ишқаланиш кучлари юқори бўлганларини танлаш орқали эришилади, бунда ҳавони товуш ютувчи ва қурилма деворларига ишқаланиши туфайли товуш энергияси иссиқлик энергиясига айланади (24- расм а,б,в ). Абсорбцияли пасайтигичлари шовқин даражасини 5...15 дБ атрофида камайтиради.

24-расм. Аэродинамик шовқинларни сўндирувчи қурилмалар. а, б - қувурли; в -япроқли; г -фазоли товуш ютгичлар ўрнатилган; д - камерали. Реактивли пасайтиргичлари шовқинни аниқ частоталарида, товушнинг камайиши унинг энергиясини манбага қайтариш ёки сунъий равишда пасайтиргичнинг каналидаги ҳавонинг ишқаланишини ошириш йўли билан эришилади. Пасайтиргичлар жуда кичик каналлар ва кенгайтирувчи камералари биргаликда ясалган конструкциясидан иборат бўлиб, унда ҳаво аниқ эгилувчанликка эга аккустик масса деб қаралади ( 24- расм г, д ). Реактивли пасайтиргичлар шовқинни 25...30 дБ миқдорида камайтиради, аммо бу ҳолда машинанинг, яъни компрессорлар, ички ёнув двигателлари қуввати бир қанча камаяди.

25 -расм. Экранли товуш сўндирувчи қурилмалар. Шуни такидлаш керакки шовқин пасайтиргичларни абсорбцияли ва реактивли пасайтиргичлар деб бўлиниши нисбий бўлиб, реактивлининг ўзида шовқинни абсорбцияли пасайтириш мавжуддир. Ушбу ҳолат комбинациялашган (аралаш) пасайтиргичларда эътиборга олинган ва кенгайиш камерасидаги деворига товушни ютувчи қоплама ўрнатилган. Экранли пасайтиргичлар (25 - расм), қоидага кўра ҳаво ўтказгичлар (каналлар) нинг атмосферага чиқиш жойларида ўрнатилади. Бундай пасайтиргилар юқори частотали таркибдаги спекторли шовқинларда ишлатилади; қуйи частоталиларда, экран ўлчамлари шовқин тўлқини узунлигидан кичик бўлганда самара бермайди. Экранли пасайтиргичларнинг юқори частотали шовқинлар 15...25 дБ миқдоргача камайтирилади. 8.Шовқиндан ҳимояловчи шахсий ҳимоя воситалари. Шовқинни меъёрий кўрсаткичларига техник чора тадбирлар орқали камайтириш етарли бўлмаган ҳолларда, шахсий ҳимоя воситалари қўлланилади. Буларга овозни камайтириш имконини берувчи ҳимоя пробкалари, наушниклар, шлемлар киради. Шовқиндан ҳимояловчи шахсий ҳимоя воситалари қуйидаги асосий хоссаларга эга бўлишлари талаб қилинади: барча частотали спетрларда

шовқин даражасини йўл қўярли миқдоригача пасайтириши; қулоқ тешикларини қисиб қўймаслиги; нутқ оҳангини бузмаслиги; хавфли хабар товушларини тўсмаслиги; керакли гигиена талабларига жавоб бериши керак. Шовқинга қарши қулоқчин (наушник)лар (26-расм) амалиётда жуда кўп тарқалган.Улар фойдаланишга қулай, юқори частотали спектрлардаги шовқинларни яхши сусайтиради ва турли даражадаги шовқин чиқарувчи цехларда ишлатилишига тавсия этилади. Ташқи шовқинга қарши чоралар сифатида - қулоққа мустаҳкам жойлаштириладиган қулоқчинлардан, яъни, ўртача ва юқори частотали шовқинлардан ҳимоялаш учун, ВЦНИИОТ – 1, 2, 3 ва 4 намунасидаги қулоқчинлар ишлаб чиқилган. 26- расм. Шавқинга қарши қулоқчинлар. Ушбу қулоқчинларнинг акустик хоссалари қуйидаги жадвалда келтирилади. Ўртача геометрик частота, Гц 125 250 500 1000 2000 4000 8000 Товуш босими даражасининг камайиши, дБ 7 11 14 22 35 47 38 Шовқиндан ҳимоялаш учун синтетик толали тиқинлар ишлатилади. Шовқинга қарши тиқинларнинг “Беруши” намунасидагилари кўп тарқалган

бўлиб, юқори частотали шовқинлардан жуда яхши ҳимоялайди ва нутқ оҳангларига тўсқинлик қилмайди. Шовқин даражаси 120 дБ бўлганда қулоқчинлар ва тиқинлар шовқинни керакли миқдорла пасайтирмайди. Критик шовқиндан ҳимояланишда махсус шовқинга қарши кийим кийилади. 9.Инфра- ва ультра товушлардан ҳимояланиш. Қурилиш материаллари саноатида суюқ ва газсимон моддаларнинг концетрацияси, зичлиги, ёпишқоқлиги, қўшимчаларнинг мавжудлиги ва полимерлашиш даражасини аниқлаш мақсадида ультратовуш дан фойдаланилади. Ультратовушли қурилмаларни ишлатганда унинг инсон организмига зарарли таъсирини ҳисобга олиш керак. Юқори даражали ультратовуш тебранишларининг таъсири оқибатида марказий асаб тизимида ўзгаришлар содир бўлади ва марказий асаб тизими орқали организмнинг хизмат қилувчи вазифаларига салбий таъсир қилади. Объектив равишда ўзгаришлар қон таркибини ва юрак фаолиятини бузади, қон босими ўзгаради; субъектив таъсирида эса инсонда юқори даражада толиқиш, бош оғриғи, эшитишнинг сусайиши кузатилади. Ультратовушнинг йўл қўярли даражаси 8 соатлик иш сменасида ГОСТ 12.1.001-83 меъёрий ҳужжатда белгиланган ва унга биноан: Уч октавали оралиқларнинг 12500 16000 20000 ва ўртача геометрик частоталарида ундан катта Товуш босимининг йўл қўярли миқдори 75 85 100 Ультратовуш инсонга ҳаво орқали ёки инсонни бевосита қаттиқ (суюқ) муҳитга тегиб туриши орқали таъсир қилади. Ультратовушнинг зарарли таъсирларидан ҳимояланишнинг қуйидаги йўллари мавжуд: япроқли пўлатга резина елимланиб, товушдан ҳимояловчи қопламаларни қўллаш билан, ҳамда кўп қаватли пўлатдан, пластмассали ва резинали қопламаларни қўллаш

орқали ҳимоялаш мумукин. Қопламаларнинг самарадорлиги 60...80 дБ га эришилади; экранлар, кабиналарни ультратовушли қурилмаси билан ишчи орасига экранлар ўрнатиш орқали; товушдан ҳимояловчи қобиқларни бузилиши оқибатини олдини олиш мақсадида, масофали бошқариш ва автоблокировка тизимларини қўллаш орқали; қурилмани юклаш ёки хизмат қилиш учун ишдан тўхтатиш орқали; ишчиларни ҳимоя қўлқоплари билан таъминлаш орқали. Инфратовуш ли тебранишлар 16 Гц частотали механизмлар ишлаганда вужудга келади, буларга бетон қоригичлар, бўёқ аралаштиргичлар, зарбли титратиш майдончалари, ветиляторлар, поршенли компрессорлар киради. Юқори изчилликда тебранишлар инсон организмида органларнинг иш фаолиятини бузади, бунинг оқибатида диққатнинг сусайиши, ҳаракатлар йўналишидаги бузилиши, юқори даражадаги толиқиш, кўнгил айниши кузатилади. Инфратовушни меъёрлаш СН 22-74-80 га кўра олиб борилади, унга кўра 2; 4; 8; 16 Гц октава оралиқларинг частоталари учун 105 дБ дан ошмайдиган товуш босими даражаси белгиланган, 32 Гц оралиқда эса 102 дБ белгиланган. Инфратовуш тебранишларининг даражасини қуйидаги йўллар билан камайтириш мумкин: паст частотали айланиш механизмларни юқори частоталига ўтказиш; узун конструкцияларнинг бикрлигини ошириш орқали; инфратовушни кўчириб берувчи ва кўпайтирувчи элементларни олиб ташлаш. Инфратовуш даражасини камайтириш усулларини, унинг пайдо қилувчи манбасининг ўзида қўлланилса, самарали камайтиришга эришиш мумкин.

Адабиётлар рўйхати. 1.Пчелинцев В. А. и др. Охрана труда в строительстве: Учеб. для строит. Вузов и фак. – М.: Высш. Шк., 1991. – 272 с.: ил. 2.Охрана труда в строительства. Инженерные решения: Справочник/В. И. Русин, Г. Г. Орлов, Н. М. Неделько и др. – К.: Будивельник, 1990. –208с. 3.Охрана труда в строительства. Учебник для техникумов. Изд. 2-е, перераб. и доп. М., Стройиздат, 1975, 263с. 4.Йўлдошев О.Р., Рахимов О.Р., Хўжақулов Р.Т., Ҳасанова О.Т., “Меҳнатни муҳофаза қилиш”, Тошкент-2005. 5.Х.Раҳимова, А.Аъзамов, Т.Турсунов. Меҳнатни муҳофаза қилиш.Т. – “Ўзбекистон” -2003. 6.G ΄ .Yo.Yormatov, O.R.Yuldoshev, A.L.Xamrayeva. Hayot faoliyati xavfsizligi (Darslik), Toshkent, «Adolat», 2009. 7.Ў.Йулдошев, У.Усмонов, О.Қудратов. Меҳнатни муҳофаза қилиш (Ўқув қўлланма), Т. “Меҳнат”, 2001. 8. Л.Г.Дикман . «Организация, планирования и управление с троительным производством» Москва, Высшая школа, 1998 г. 480 стр . 9. Т.М.Махматкулов, Г.Ш.Шомирзаев, А.Райимкулов. «Ҳаётий фаолият хавфсизлиги» фанидан маърузалар матни. ТАТУ Самарқанд филиали. Самарқанд-2007.

O'xshashlar

Ишлаб чиқариш санитарияси ва меҳнат гигиенаси қурилишда ишлаб чиқариш

Ишлаб чиқариш санитарияси асослари

Заҳарли ва зарарли моддаларнинг инсон организмига таъсири ва улардан ҳимояланиш тадбирлари

Ишлаб чиқариш санитария асослари

Ишлаб-чиқариш хоналарини ва иш ўринларини ёритиш