Elektromagnit maydoni va uning inson organizmiga ta’siri - Xayot faoliyati xavfsizligi - Referatlar

Elektromagnit maydoni va uning inson organizmiga ta’siri

Yuklangan vaqt:

20.09.2019

Ko'chirishlar soni:

0

Hajmi:

305 KB

Ko'chirib olish

Elektromagnit maydoni va uning inson organizmiga ta’siri. Elektromagnit maydonining normalari, undan himoyalanish va o’lchov asboblari Reja: 1.Elektromagnit maydonining organizmga ta’siri. 2.Elektromagnit maydonini normalash va undan himoyalanish. 3.Elektromagnit maydonini o’lchov asboblari. 4.Lazer nuridan himoyalanish.

1. Elektromagnit maydonining organizmga ta’siri Elektromagnit maydonining inson organizmiga ta’siri elektr va magnit maydonlarining kuchlanishi, energiya oqimining intensivligi tebranish chastotasi, nurlanishning tananing ma’lum yuzasida to’planishi va inson organizmining shaxsiy xususiyatlariga bog’liq bo’ladi. Elektromagnit maydonining inson organizmiga ta’sir ko’rsatishining asosiy sababi inson tanasi tarkibidagi atom va molekulalar bu maydon ta’sirida musbat va manfiy qutblarga bo’lina boshlaydi. Qutblangan molekulalar elektromagnit maydoni tarqalayotgan yo’nalishga qarab harakatlana boshlaydi. Elektromagnit maydonining inson organizmiga ta’siri natijasida qon, hujayralar oralig’idagi suyuqliklar tarkibida tashqi maydon ta’siridan ionlashgan toklar hosil qiladi. O’zgaruvchan elektr maydoni inson tanasi hujayralarini o’zgaruvchan dielektrik qutblanish, shuningdek, o’tkazuvchi toklar hosil bo’lishi hisobiga qizdiradi. Issiqlik samarasi elektromagnit maydonlarining energiya yutishi hisobiga bo’ladi. Energiya yutilishi va ionlashgan toklarning hosil bo’lishi biologik hujayralarga maxsus ta’sir ko’rsatishi bilan kechadi, bu ta’sir inson ichki organlari va hujayralaridagi nozik elektr patensiallari ishini buzish va suyu q lik aylanish funksiyalarining o’zgarishi hisobiga bo’ladi. O’zgaruvchi magnit maydoni atom va molekulalarning magnit momentlari yo’nalishlarining o’zgarishiga olib keladi. Bu effekt inson organizmiga ta’sir ko’rsatish jihatidan kuchsiz bo’lsada, lekin organizm uchun befarq deb bo’lmaydi. Maydonning kuchlanishi qancha ko’p bo’lib uning ta’sir davri davomli bo’lsa, organizmga ko’rsatuvchi ta’siri shuncha ko’p bo’ladi. Tebranish chastotasining ortishi tana o’tkazuvchanligi va energiya yutish nisbatini oshiradi, ammo kirib borish chuqurligini kamaytiradi. Uzunligi 10 sm dan qisqa bo’lgan to’lqinlarning asosiy qismi teri hujayralarida yutilishi tajriba asosida tasdiqlangan. 10-30 sm diapazondagi nurlanishlar teri hujayralarida kam yutiladi (30-40%) va asosan ularning yutilishi insonning ichki organlariga to’g’ri keladi. Bunday nurlanishlar nihoyatda xavfli hisoblanadi.

Organizmda hosil bo’lgan ortiqcha issiqlik ma’lum chegaragacha inson organizmining tyermoregulyasiyasi hisobiga yo’qotilishi mumkin. Issiqlik chegarasi deb ataluvchi ma’lum miqdordan boshlab (I>10 mVt/sm 2 ), inson organizmda hosil bo’layotgan issiqlikni chiqarib tashlash imkoniyatiga ega bo’lmay qoladi va tana harorati ko’tariladi, bu esa o’z navbatida organizmga katta zarar etkazadi. Issiqlik yutilishi inson organizmining suvga syerob qismlarida yaxshi kechadi (qon, muskullar, o’pka, jigar va h .k). Ammo issiqlik ajralishi qon tomirlari sust rivojlangan va tyermo re gulyasiya ta’siri kam bo’lgan organlar uchun juda zararlidir. Bularga ko’z, bosh miya, buyrak, ovqat hazm qilish organlari, o’t va siydik xaltalari kiradi. Ko’zning nurlanishi ko’z korach ig’ ining xiralashishiga (kataraktaga) olib keladi. Odatda ko’z q orach ig’ ining xiralashishi birdaniga rivojlanmasdan, nurlangandan keyin bir necha kun yoki bir necha hafta keyin paydo bo’ladi. Elektromagnit maydoni inson organizmiga ma’lum o’tkazuvchanlikka ega bo’lgan dielektrik moddiy sifatida hujayralarga issiqlik ta’sirini ko’rsatibgina qolmasdan, b a lki bu hujayralarga biologik ob’ekt sifatida ham ta’sir ko’rsatadi. Ular to’g’ridan-to’g’ri markaziy nyerv sistemasiga ta’sir ko’rsatadi, h ujayralarning yo’nalishini o’zgartiradi yoki molekula zanjirini elektr maydoni kuchlanish chiziqlari yo’nalishiga aylantiradi, qon tarkibi oqsil molekulalari biokimyo faoliyatiga ta’sir ko’rsatadi. Qon tomir sistemasining funksiyasi buziladi. Organizmdagi uglevod, oqsil va minyeral moddalar almashinivuni o’zgartiradi. Ammo bu o’zgarishlar funksional xaraktyerda bo’lib, nurlanish ta’siri to’xtatilishi bilan ularning zararli ta’siri va og’riq sezgilari yo’qoladi. 2.Elektromagnit maydonini normalash va undan himoyalanish Respublikamizda yo’lga qo’yilgan nurlanishning ruxsat etilgan darajalari juda kam birlikni tashkil qiladi. SHuning uchun organizm uzoq vaqt nurlanish ta’sirida bo’lgan taqdirda ham hech qanday o’zgarish bo’lmasligi mumkin.

SN 848-70 bo’yicha ko’zda tutilgan «YUqori, o’ta yuqori va h addan tashqari yuqori chastotadagi elektromagnit maydonlari manbalarida ishlaganlar uchun sanitar norma va q oidalar» quyidagicha ruxsat etilgan norma va chegaralarni belgilaydi: ish joylarida elektromagnit maydoni radiochastota kuchlanishi elektr tarkibi bo’yicha 100 kGs-30 MGs chastota diapazonida 20 V/m, 30-300 MGs chastota diapazonida 5 V/m dan oshmasligikerak. Magnit tarkibi bo’yicha esa 100 kGs- 1,5 MGs chastota diapazonida 5 V/m bo’lishikerak. SVCH 30-300 000 MGs diapazonida ish kuni davomida ruxsat etiladigan maksimal nurlanish oqim kuchlanishi 10 mk Vt/sm 2 , ish kunining 2 soatidan ortiq bo’lmagan vaqtdagi nurlanish 100 mk V/sm 2 dan oshmasligikerak. Bunda albatta muhofaza ko’zoynagi taqilishikerak. Qolgan ish vaqti davomida nurlanish intensivligi 10 mk Vt/sm 2 dan oshmasligikerak. SVCH diapazonida kasbi nurlanish bilan bog’lanmagan kishilar va doimiy yashovchilar uchun nurlanish oqimi zichligi 1 mk Vt/sm 2 dan oshmasligikerak. YUqorida keltirib o’tilgan formulalarni tahlil qilish, elektromagnit may d onidan ish joylarini uzoqrok joylashtirish va elektromagnit maydonlari oqimlarini yo’naltiruvchi antennalar bilan ish joylari orasidagi masofani o’zgartirish, genyeratorning nurlanish kuchlanishini kamaytirish, ish joylari bilan nurlanish oqimlari uzatilayotgan antennalar orasiga yutuvchi va kamaytiruvchi ekranlar o’rnatish, shuningdek, shaxsiy muhofaza aslahalaridan foydalanish ish joylaridagi elektromagnit maydonlaridan muhofazalashning asosiy vositalari hisoblanadi. Oraliqni u zaytirish yo’li bilan yerishiladigan muhofaza usuli eng oddiy va eng samarali hisoblanadi. Bu usuldan ish joylari elektromagnit maydonlaridan tashqarida bo’lgan ishchilar va shuningdek, nurlanuvchi qurilmalar ni uzoqdan turib boshqarish imkoniyatini beradigan hollarda foydalanish mumkin. Bu usuldan foydalanish imkoniyati ish bajarilayotgan xona etarlicha kattalikda bo’lgandagina muvaffaqiyatli chiqadi.

Nurlanishni kamaytirishning yana boshqa usuli kuchli nurlanish genyeratorini, kuchsizro q nurlanish genyeratori bilan almashtirishdir. Lekin bu usulda texnologik jarayonni hisobga olish zarur. Nurlanish kuchini kamaytirishning boshqa usuli sifatida antennaga ekvivalent bo’lgan nurlanishni yutuvchi yoki kamaytiruvchi qurilmalarni antenyuatorlarni qo’llash, genyeratordan nurlanish tarqayotgan qurilmagacha bo’lgan oraliqdagi nurlanish kuchini yo’qotishi yoki kamaytirishi mumkin. Nurlanishni yutuvchi qurilmalar koaksil va to’lqin qaytaruvchi bo’lishi mumkin. Bu qurilmalarning sxemasi 31-rasmda keltirilgan. Energiya yutgich sifatida grafit yoki boshqa uglyerodli qotishma ishlatiladi. SHuningdek, ba’zi bir dielektrik materiallardan foydalanish mumkin. Bunday materiallar qatoriga rezina, podevorirol va boshqalarni kiritish mumkin. Bunday energiya yutuvchi qurilmalarning energiya ta’sirida qizishini hisobga olib, ularda sovutish yuzalari hosil qilinadi (qovu r g’asimon yuzalar. 14.1.- rasm, b, v), shuningdek suv oqimlari harakatidan foydalaniladi (14.1.-rasm, a). a b s rasm. Nurlanishni yutuvchi moslamalar: a-suv oqimi yordamida sovut ish ; b, s-qovu r g’asimon yuzalar yordamida sovut ish . Koaksil va to’lqin qaytaruvchi va yutuvchi qurilmalarni muvofiqlashtirish maqsadida ular qiyshiq yuzali, ponasimon va pog’onali shuningdek, dielektrik shaybalar sifatida bajarilishi mumkin.

Nurlanish quvvatini kamaytirish maqsadida ishlatiladigan attenyuatorlar doimiy va o’zgaruvchan bo’lishi mumkin. Doimiy attenyuatorlar elektromagnit to’lqinlarini yutish koeffisienti katta bo’lgan materiallardan ishlanadi. Bu attenyuatorlarning pichoqlari va plastinkalari dielektrik moddiydan tayyorlanadi va ustki q avati yup q a metall plastinka bilan qoplanadi. Ular elektromagnit kuchi chizi q li maydoniga parallel ravishda o’rnatiladi. Attenyuatorlarning s o’ ndirish kuchi picho q ni to’lqin o’ tkazgichga chuqurroq botirish yoki plastinkalarni bir-biriga yaqinlashtirish yo’li bilan oshiriladi yoki kamaytiriladi. Nurlanish yutuvchi qurilmalardan va attenyuatorlardan to’g’ri foydalanish elektromagnit energiyasini tashqi muhitga tarqalishini 60 dB dan ko’proq miqdorda kamayishini ta’minlaydi va nur kuchlanish oqimi 10 mk Vt/sm 2 dan bo’lmagan miqdorini taminlash imkoniyati mavjud bo’ladi. Elektromagnit nurlanishlaridan muhofazalanishning asosiy usullaridan biri- ekranlar usulidir. Ekranni to’g’ridan-to’g’ri elektromagnit to’lqinlarini tar q atayotgan manbaga yoki ish joylariga o’rnatish mumkin. Nur qaytarish ekranlari elektr tokini yaxshi o’tkazadigan materiallardan yasaladi. Ekranlarning muhofazalash xususiyati, elektromagnit maydoni ta’sirida ekran yuzasida Fuko tokining hosil bo’lishiga asoslangan. O’z navbatida Fuko toki elektromagnit maydoniga q arama-qarshi zaryadga ega bo’lgan zaryad hosil qiladi. Natijada ikqila maydonning qo’shilishi kuzatiladi va ikkala maydondan uncha katta kuchga ega bo’lmagan maydon qoladi. Ekran yuzasida bo’lgan yo’qotilgan energiya va ma’lum miqdordagi nurlanishni yo’qotish mumkin bo’lgan ekran qalinligini hisoblash mumkin. Ekrandan o’tib kelayotgan nur oqimi quvvati va zichligini R o va I o bilan, ekransiz nur oqimi quvvati va zichligini R va I bilan belgilaymiz. Bunda kuchsizlangan nurlanish quyidagi formula bilan aniqlanadi: L=101goP P =101g oI I , (14.1.)

Ekranning mustahkamligiga asoslanib, ular yaxshi elektr o’tkazuvchan, q alinligi 0,5 mm dan kam bo’lmagan yaxlit materiallardan tayyorlanadi. Kuzatish uchun va texnologiya nuqtai nazaridan qoldirilgan ochi q joylar yacheykasi 4x4 mm dan kam bo’lmagan metall t o’ r bilan t o’ silishikerak. Ekran albatta yyerga ulanishi zarur. T o’ r va ekran elementlari o’zaro yaxshi payvandlangan bo’lishikerak. CHunki elektr o’tkazuvchanlikning pasayishi ekran effektining keskin kamayishiga olib keladi. Ekran bilan elektromagnit maydonining kuchsizlanish darajasi shartli ravishda elektromagnit to’lqinlarining ekran materialiga kirib borishi chuqurligi ekran q alinligidan kamro q bo’lishi bilan belgilanadi. Magnit maydonining ekranga kirib borish chuqurligi d bo’lganda, undagi kuchsizlanish e=2,718 marta bo’lsa, quyidagi formula bilan aniqlanadi:f   /1 (14.2.) Bunda:  -ekran moddiyining mutloq magnit qarshiligi g/m;  -ekran moddiyining solishtirma o’tkazuvchanligi, Sm/m; f-chastota, Gs. Bunda ekranni muhofazalanish samaradorligi quyidagi tengsizlikni qanoatlantirishkerak: E>j d/  , (14.3.) Bunda: d-ekran moddiyining qalinligi, mm;  ,  , f-qancha katta bo’lsa, maydonning ekran qalinligiga kirib borish chuqurligi shuncha kam bo’ladi; bu esa ekranni yupkalashtirish imkonini beradi. Odatda yuqori va o’rta yuqori chastotadagi elektromagnit maydonlarining kirib borish chuqurligi juda kichkina (mm dan ancha kichkina), shuning uchun bunday ekranlarni tanlash konstruksiya nuqtai nazaridan karaladi.

3.Elektromagnit maydonini o’lchov asboblari Ish joylaridagi elektromagnit maydoni intensivligini baholash uchun elektromagnit maydoni hosil qilayotgan manba yaqinida maydonning elektr va magnit kuchlanishlari ayrim-ayrim o’lchash bilan belgilanadi. CHunki, elektromagnit maydoni zonadagi elektr va magnit maydonlarining umumiy ta’siri ostida vujudga keladi (14.2.-rasm). Elektromagnit maydonining kuchlanishi ni o’lchaydigan asosiy asbob IEMP- 1 va uning bir necha modifikasiyalari mavjud. Bu asbob yordamida elektr maydonining 50 Gs-100 kGs va 100 kGs, shuningdek, magnit maydonining 100 kGs-1,5 MGs diapazonlarida elektromagnit maydonining kuchlanishini o’lchash imkoniyatini beradi. Umumiy ishchi chastotalar diapazonida kuchlanish qiymati elektr tarkibi bo’yicha 5-1000 Vt va magnit tarkibi bo’yicha 0,5-300 A/m bo’lganda aniqlik darajasi 20% tashkil qiladi. O’lchash davrida asbobning antennasi o’lchashi zarur bo’lgan maydonga o’rnatiladi va uning holati asbob strelkasi shkalada maksimal miqdorini ko’rsatguncha harakatlantiriladi. 14.2.-rasm. Magnit maydonining kuchlanish oqimi zichligini o’lchash asbobi.

Asbob komplektiga kuchlantiruvchi blok, elektr kuchlanish maydonini kuchlanishini o’lchash uchun ramasimon antenna va kuchlanish taqsimlagich kiradi. UVCH-SVCH diapazonidagi kuchlanish oqimi zichligi ko’pincha PO-1 asbobi bilan o’lchanadi. 4. Lazer nuridan himoyalanish Optik kvant genyeratori «lazer» deb ataladi. Lazer hozirgi zamon texnikasining eng yuksak yutuqlaridan biri bo’lib, ixtiro qilingandan keyingi o’n yil ichida juda keng tarqalib ketdi. Lazer asboblari murakkab payvandlash ishlarida, juda aniq o’lchov ishlarida, osmosli asboblarga ishlov berishda, bir kvadrat santimetr yuzada oldingi usullarda olinishi mumkin bo’lgan 50 chiziq o’rniga 600 gacha usullarda olinishi mumkin bo’lgan 50 chiziq o’rniga 600 gacha chiziq chizish mumkin bo’lgan noyob gravyerlik ishlarida va boshqa ko’pgina sohalarda qo’llaniladi. Lazer nurlari inson organizmiga juda zararli ta’sir ko’rsatishi mumkin, shuning uchun uning ta’sirini kamaytirish maqsadida sanitariya-gigenik normalari va muhofazalanish chora-tadbirlari belgilangan. Lazer nurlari elektromagnit to’lqinlarining ultrabinafsha nuridan tortib infra qizil nurlarigacha bo’lgan spektr sohalarining hammasini o’z ichiga olgan optik diapazonini qamrab oladi. Lazerning nurlanish oqimi juda kichkina (tashkil qilgan burchagi 1 o S) oqim yo’nalishidan iborat bo’lganligidan oqim kuchlanishi zichligi nurlantirilayotgan yuzaga nisbatan juda katta bo’ladi. Lazer nurlarining kuchlanish zichligi 10 11 -10 14 Vt/sm 2 ni tashkil qiladi. Har qanday qattiq jism 10 9 Vt/sm 2 kuchlanishda parlanib ketishini hisobga olsak, buning qanday kuchlanish ekanligini tasavvur qilish mumkin. Bunday katta kuchdagi nur energiyasi inson organizmiga tushib kolsa biologik hujayralarni emirishi va inson organizmiga nihoyatda og’ir ta’sir ko’rsatishi mumkin. Lazer nurlari inson yurak qon aylanish sistemasini, markaziy

nyerv sistemasini ko’zni va teri qismlarini jarohatlashi mumkin. SHuningdek, nurlanish qonning qo’yilishiga yoki parchalanishiga, qattiq toliqishiga, bosh og’rig’iga, uyqusizlik dar d lariga giriftor qiladi. Lazer energiyasining birlamchi manbalari sifatida gaz razryadli impuls lampalaridan, doimiy yonuvchi lampalardan SVCH lampalaridan foydalanilib, bularni ishlatish o’z navbatida qo’shimcha har xil xavf manbai hisoblanadi. Lazer nurlarining inson organizmiga ta’sir darajasi va xarakteri nur yo’nalishi, to’lqin uzunligi, nurlanish quvvati, impuls xarakteri va ularning chastotasiga bog’liq bo’ladi. Lazer nurlari energiyasi organizm hujayralarida yutilib, ularda issiqlik ajrala boshlaydi, har xil hujayraning energiya yutish qobiliyati har xil. YOg’ hujayralari energiyani mutlaqo yutmaydi. Ko’z hujayralarida yo g’ simon q avat mutla q o yo’q, shuning uchun lazer ko’z uchun nihoyatda xavfli. SHuning uchun O’zbekiston Respublikasi sog’likni saqlash vazirligi tomonidan optik vkant genyeratorlari bilan ishlayotgan kishilar uchun vaqtinchalik sanitariya normalarini belgilashda ko’z qobig’ining intensiv nurlangandagi yo’l qo’yilishi mumkin bo’lgan chegarasi, shuningdek, birmuncha noziq bo’lgan ko’z qorachig’i uchun chegara miqdorlar belgilangan. Yo’l qo’yilishi mumkin bo’lgan oqim zichligi rubinli lazerlar uchun 10 -8 -2; 10 -8 Dj/sm 2 , neodimli lazerlar uchun 10 -7 -2; 10 -7 Dj/sm 2 (bularning ikkalasi impulsli rejimga bog’liq) Geliy neon uchun 10 -6 Dj/sm 2 (uzluksiz rejim) miqdorida belgilangan. Lazer nurlaridan saqlanish uchun to’siqlardan va xavfsizlik belgilaridan foydalaniladi. To’siq qurilmalari va belgilar xavfli zonada odam bo’lmasligini ta’minlaydi. Lazer qurilmalari o’rnatiladigan xonalar alohida va maxsus jihozlangan bo’lishikerak. Bunda lazer nuri asosiy o’ tga chidamli devorga qarab yo’naltirilgan bo’lishikerak. Bu devor va shuningdek xonaning boshqa devorlari ham nur qaytarish koeffisienti juda oz bo’lgan materiallardan bo’lishikerak. Jihozlarning

ustki qoplamalari va detallari yarqirash xususiyatiga ega bo’lmasligikerak. Xonaning yoritilishi maksimal miqdorda bo’lishikerak, chunki bu holda ko’z qorachig’i minimal kengaygan bo’ladi. Lazer qurilmalarini ma’lum masofadan turib boshqarishni taminlash va avtomatlashtirish yaxshi natija beradi. SHaxsiy muhofaza aslahalari sifatida yorug’lik filtrli muhofaza ko’zoynagi, muhofaza to’siqlari sifatida xalat va qo’lqoplarni tavsiya qilish mumkin. Nazorat o’lchovlari maxsus usullar bilan tegishli apparaturalarni qo’llab olib boriladi.

FOYDALANILGAN ADABIYOTLAR 1.O’zbekiston Respublikasining Konstitusiyasi . Toshkent, ,,O’zbekiston", 1992 y. 2. Barkamol avlod - O’zbekiston taraqqiyotining poydevori. Toshkent « SHarq",1998 y. 3 .O’zbekiston Respublikasini Mehnat kodeksi Toshkent, 1996 y. 4.O’zbekiston Respublikasining “Mehnatni muhofaza qilish to’g’risida”gi Qonuni Toshkent, 1993 y. 5.V.S.Alekseev, E.O.Murodova, I.S.Dav ы dova. Bezopasnost jiznedeyatelnosti «Prospekt» Moskva-2006 g. 6.O. Q udratov, T. G’ aniev. Hayotiy faoliyat xavfsizligi. Toshkent. «Mehnat»-2004. 7. H .E. G’ oipov. Mehnat muhofazasi. Toshkent. «Mehnat»-2000. 8. O’ .R.Boynazarov. Hayot faoliyat xavfsizligi. Ma’ruza matnlari to’plami. Qarshi- 2000. 9. G’ .E.YOrmatov. Hayot faoliyat xavfsizligi (Ma’ruza matnlari to’plami), Toshkent-2003 10. Bezopasnost jiznedeyatelnosti. Pod ob щ ey redaksiey doktora texn. nauk, professora S.V.Belova. Moskva, «V ы sshaya shkola» 2003.

O'xshashlar

Yorug’likning inson organizmiga ta’siri. Ishlab chiqarish binolarini yoritish

Ishlab chiqarish sanitariyasi asoslari

Inson organizmiga elektr tokining ta`siri, shoshilinch tibbiy yoradam xizmatini chaqirish

Magnit maydonidan saqlanish

Shovqin va undan himoyalanish