Карбюраторли двигателларнинг таъминлаш тизими - Transport - Referatlar

Карбюраторли двигателларнинг таъминлаш тизими

Yuklangan vaqt:

20.09.2019

Ko'chirishlar soni:

0

Hajmi:

131.5 KB

Ko'chirib olish

Карбюраторли двигателларнинг таъминлаш тизими Режа: 1.Карбюраторли двигателларнинг таъминлаш схемаси; 2.Карбюраторлар. Оддий карбюраторнинг ишлаш схемаси; 3.Двигатель тури режимида ишлаганда карбюраторнинг ишлаши; 4.Талаб этилган таркибли ёнилғи аралашма ҳосил қиладиган карбюра торларнинг тузилиши; 5.К-06 карбюраторнинг тузилиши ва ишлаши; 6.К-88А карбюраторларининг тузилиши ва ишлаши; 7.Ёқилғи баклари; 8.Ёқилғи фильтерлари; 9.Ёқилғи ҳайдаш насослари;

Таянч сÿзлари: карбюротор; карбюрацияланиш; ҳаво ортиқлик коэффициенти; ёнилғи аралашмаси; жиклер; эконостат; экономайзер; тезлатиш насоси; диффузор; дроссель-заслонка; калкович; бензобак; фильтр-тиндиргич; бензонасос; ҳаво фильтри; сўндиргич; ёнилғи босимини регулятори (ростлагич); киритиш қувури; чиқариш қувури. 1.Карбюраторли двигателларнинг таъминлаш схемаси Карбюраторли двигатель таъминлаш системасининг схемаси. Карбю - раторли двигатель таъминлаш системаси ёқилғи ва ҳаводан талаб қилинган сифатли аралашма ҳосил қилиш ва уни двигатель цилиндрларига керакли миқдорда бериб туриш учун мўлжалланган . Ёқилғи бак 10 дан ( 7.1-расм) фильтр-тиндиргич 14 ва ёқилғи трубкаси 7 орқали ёқилғи насоси 18 ёрдамида сўриб олинади ва карбюратор 3 га узатила ди. Киритиш тактида атмосферадан кираётган ҳаво фильтр (ҳаво тозалагич) 2 дан ўтаётганда ёт аралашмалардан тозаланади ва карбюраторга берилади. Бу ерда ёқилғи тўзийди, ҳаво билан аралашди ва буғлана бошлайди. Ёнилғи аралашмасини тайёрлаш киритиш трубасида ҳам амалга оширилади, ёқилғи киритиш трубаси орқали ўтаётганида буғланади ва ҳаво билан аралашади. Бу процесс двигатель цилиндрларида юргизиш ва сиқилиш такти вақтида тугайди. Иш аралашмаси ёнганидан сўнг иш бажарган газлар чиқариш трубаси 17, трубалар 16 ва сўндиргич 15 орқали атмосферага чиқарилади. Ёқилғи бак 10 га тиқин 11 билан беркитиладиган оғиздан қуйилади. Дизель таъминлаш системасининг вазифаси цилиндрларга суюқ ёқилғи билан ҳавони узатишдан иборат. Бу двигателларнинг таъминлаш тармоғи асосий иккита: паст ва юқори босим шохобчаларидан иборат. Паст босим шохобчаси ёнилғини бакдан юқори босим насосига узатади. Юқори босим шохобчаси эса маълум миқдордаги ёнилғини маълум вақтда двигателнинг цилиндрларига узатади.

Трактор дизеллари таъминлаш системаларининг схемалари бир- биридан кам фарқ қилади. Қуйида намуна сифатида Д-240 (7.2-расм) дизелнинг таъминлаш системаси схемасини кўриб ўтамиз. Бак 2 га қуйиладиган ёқилғи бак фильтри орқали ўтади. Кран 3 очилганида ёқилғи ҳайдовчи насос 7 ёқилғи ўтказгич 4, дағал тозаловчи фильтр 5, ёқилғи ўтказгич 6 орқали ёқилғини сўриб, уни босим остида ёқилғи ўтказгич 8 орқали майин тозаловчи фильтр 9 га узатади. Ёқилғи фильтр 5 да йирик механик аралашмалардан, фильтр 9 да эса қолган аралашмалардан тозаланади. Ёқилғи ўтказгич 10 орқали насос 12 га берилади, ундан катта босим остида ёқилғи ўтказгич 13 (юқори босим) орқали форсунка 16 га берилади. Форсункалар ёқилғини ёниш камераси 14 га пуркайди. Форсунканинг туташган деталлари орасидан сизиб чиққан ёқилғи трубка 15 орқали бак 2 га тушади. Насосдаги ортиқа ёқилғи ёқилғи ўтказгичдан ҳайдовчи насос 7 га келади. Ҳаво дизель цилиндрларига ҳаво тозалагич 18 ва киритиш трубопроводи 19 дан ўтиб келади. Иш бажарган газ цилиндрлардан трубопровод 17 ва сўндиргич 1 орқали атмосферага чиқариб юборилади. 2.Карбюраторлар. Оддий карбюраторнинг ишлаш схемаси. Ёқилғи аралашма тайёрлаш процесси карбюрация, бу процессни амалга оширадиган асбоб карбюратор деб аталади.Ҳозирги замон карбюраторлари нинг ишлаши пульверизация принципидан фойдаланишга асосланган. Оддий карбюратор (7.3-расм) калковуч 1, калковучли камера 2, беркитиш игнаси 4, тузаткич 9 ли жик лер 12, диффузор 8, дроссель 10 ва ҳаво 7 заслонкалари ҳамда аралаштириш камера си 11 дан ташкил топган. Қалқовучли камера, қалқовуч ва беркитиш игнаси тўзиткичда ёқилғи сатҳини ўзгартирмасдан сақлаб туриш учун зарур. Қалқовучли камера тешик 5 воситасида атмосфера билан туташган.

Жиклёр 12 тиқин ёки трубкадаги калибрланган тешикдан иборат. Карбюраторларда у ёқилғи, ҳаво ёки эмульсия (ҳаво пуфаклари билан тўйинган ёқилғи) ни дозалаш учун мўлжалланган. Диффузор 8 -бу карбюратор патрубогининг бир қисми бўлиб, кесими аввал аста-секин кичрайиб, сўнгра эса катталашиб боради. Тўзиткич 9 - бу трубка бўлиб, диффузор 8 ни қалқовучли камера 2 билан туташтиради. Аралаштириш камераси 11 карбюратор трубасининг диффузор 8 нинг энг тор қисми (бўғзи) дан дроссель заслонкаси ўқи 10 гача бўлган қисми. Оддий карбюраторда ёқилғи бакдан ёқилғи ўтказгич орқали қалқовучли 2 камерага тушади ва уни тўлдиради. Қалқовучли камерадаги ёқилғи сатҳи юқори чегарага етганида қалқовуч 1 беркитиш игнаси 4 ни унинг эгарига сиқади ва қалқовучли камерага ёқилғи тушиши тўхтайди. Ёқилғи сатҳи пасайганда қалқовуч пастга тушади ва игна қалқовучли камерага ёқилғини яна очиб юборади. Қалқовучли камерадан ёқилғи 12 жиклёр орқали 9 ўтказгичга тушади. Тўзитгичнинг чиқиш тешиги 8 диффузорнинг торайган қисми (оғзи) да бўлади. Двигатель ишламаганида тузаткичдан ёқилғи оқмаслиги учун тузат - кичнинг чиқариш тешиги қалқовучли камерадаги ёқилғи сатҳидан 1-2 мм юқори қилиб ишланган. Қалқовучли камерадаги атмосфера босими билан диффузордаги босимлар орасидаги фарқ туфайли ёқилғи тўзғитгич отилиб чиқади. Диффузор орқали ўтаётган ҳаво оқимининг ҳаракат тезлиги тузаткичдан келаётган ёқилғи томчиси тезлигидан тахминан 25 марта катта бўлади. Шу сабабли ёқилғи томчилари жуда майда зарра бўлиб тўзийди ва ҳаво билан аралашиб, двигатель цилиндрига бериладиган ёқилғи аралашмаси ҳосил қилади. Тўзитиш натижасида ёқилғи зарраларининг ҳаво билан тўқнашиш сирти ортади, ёқилғи тез буғланади. Карбюратор тайёрланган ёнилғи

аралашма бир жинсли эмас: у буғ ва буғланмаган ёқилғи томчиларининг ҳаво билан аралашмасидан иборат. Ёқилғининг тўла буғланишини таъминлаш учун, киритиш трубапроводи, одатда, иш бажарган газлар ёки совитиш системасидаги суюқлик билан иситилади. Ҳаво тозалагичнинг ифлосланиши қалқовучли камера ва диффузор босимлари фарқини оширади, бинобарин, 12 жиклёр орқали ёқилғи сарфи кўпаяди. Бу камчиликни бартараф қилиш учун кўпчилик карбю раторларда калковуч камера атмосфера билан эмас балки карбюраторнинг киритиш патрубоги билан туташтирилади. Бундай қалқовучли камера балан сирланган камера дейилади. Аралаштиргич камералари бўш ҳаво йўллари со нига қараб карбюраторлар битта камерали (7.3 ва 7.4-расм) ва кўп камерали, яъни икки ка мерали (7.5-расм) ва тўрт камералига бўлинади. Кўп камерали карбюраторларнинг дроссель заслонкалари параллел очиладиган ва кетма-кет очиладиган хил лари бўлади. 3. Двигатель тури режимида ишлаганда карбюраторнинг ишлаши Автотрактор карбюраторли двигатели қуйидаги асосий режимларда: 1)юргизиб юбориш; 2)салт юриш ва кичик нагрузкали; 3)ўртача наг рузкали; 4)тўла нагрузкали режимларда ишлайди. Совуқ двигателни юргизиб юборишда диффузорда сийракланиш етарли катталикда бўлмагани, ҳаво тезлиги кам ва двигатель деталлари темпера турасининг пастлиги туфайли аралашма ҳосил бўлиши қийинлашади. Шу са бабли двигателни юргизиб юборишда цилиндрларга бойитилган ёнувчи ара лашма (6,0 5,0    ) бериш керак, чунки бой аралашмада аланга олиш учун етарли миқдор да енгил, тез буғланадиган ёқилғи фракцияси бўлади.

Двигатель салт ва кичик нагрузкада ишлаганида двигателга камроқ миқдорда ёнилғи аралашма берилиши учун дроссель заслонкаси ёпиқ бўла ди. Ўрта нагрузкаларда (эгри чизиқнинг в-г қисми) двигателнинг тахминан 40 дан 99% гача тўла наг рузкасида, унинг цилиндрларига ҳар хил миқдорда ёнилғи аралашма бериш керак бўлади, бироқ унинг таркиби доимо ўзгармаслиги ва тежамкорлик би лан ишлаши учун аралашма аста-секин суюлтира (15,1 10,1    ) борилиши лозим. Двигатель тўла нагрузкада ишлаганида дроссель заслонкаси тўла очилган, эгри чизиқ 1 нинг г-д қисми) двигателдан максимал қувват олиш учун ёнилғи аралашма бойитилган ( 90,0 85,0    ) бўлиши зарур. 4.Талаб этилган таркибли ёнилғи аралашма ҳосил қиладиган карбюра торларнинг тузилиши Атомобиль двигателининг турли иш режимларида талаб қилинган тар кибли аралашма тайёрлаш учун оддий карбюратор конструкциясига қуйидаги қўшимча қурилмалар киритилади: 1)салт юриш системаси-двигателнинг салт юриш ва кичик нагрузка - ларда ишлаши учун мўлжалланган қурилма; 2)асосий дозаловчи қурилма-двигателнинг кенг диапозонда ўртача нагрузкаларда ишлаши учун ўзгармас суюлган таркибли аралашма билан таъминлаш қурилмаси; 3)юргизиб юбориш қурилмаси; 4)экономайзер ёки эконостат-двигатель катта нагрузкаларда ишлага - нида аралаштиргич камерага қўшимча ёқилғи бериш йўли билан аралашмани қуюқлаштиришга мўлжалланган қурилма; 5)тезлаштиргич насос-дроссель заслонка кескин очилганда аралашма - ни қўшимча равишда қуюқлаштиришга мўлжалланган қурилма. Салт юриш системаси. Двигатель салт ва кичик нагрузкаларда ишлаганида дроссель заслонкаси 6 (7.6-расм,а) бутунлай ёпиқ бўлади.Шу сабабли ҳаво оқими нинг диффузорда

сийраклиги ва тезлиги шунчалик кичик бўладики, натижада асосий жиклёр 10 тузаткичидан оқиб чиқаётган ёқилғи керакли таркибдаги ёнилғи аралашма ҳосил қилиш учун етарли бўлмай қолади. Дроссель заслонкаси орқасидаги сийраклашиш туфайли канал 2 га ҳаво жиклёри 1 дан ҳаво ҳам берилади. Канал 2 га жиклёр 11 ва канал 12 орқали ёқилғи сўрилади. Бу ерда эмульсия ҳосил бўлади ва у чиқариш тешиги 5 орқали киритиш трубапроводига берилади. Салт юриш режимидан нагрузкали режимда ишлашга равон ўтишни таъминлаш учун канал 2 да иккита чиқариш тешиги 5 ва 3 бўлади, улардан бири 3 юқорироқда, иккинчиси 5 ёпиқ заслонканинг четидан пастроқда жойлашган. Салт юриш дроссель заслонкаси бутунлай ёпиқ бўлади, эмульсия тешик 5 орқали киритиш трубопроводига ўтади, тешик 3 орқали канал 2 га ҳаво киради ва каналга сийраклашишни камайтиради, наижада эмульсияда ёқилғи миқдори камаяди ва уни тайёрлаш яхшиланади. Кичик нагрузкага ўтилганида дроссель заслонкаси бир оз очилади. Бунда дроссель заслонкасининг чети дастлаб тешик 3 ни ёпади ва у орқали канал 2 га ҳаво ўтиши тўхтайди, шу сабабли тешик 5 орқали ёқилғи анча бой эмульсия киради. Сўнгра иккала тешик ҳам дроссель заслонкаси орқасида қолади (7.6-расм, б) ва иккала тешикдан катта миқдорда эмульсия киради. Дроссель заслонкасининг бундан кейинги очилишида салт юриш системаси орқали эмульсия берилиш аста-секин камаяди. Салт юриш вақтида узатиладиган эмульсия миқдори ва унинг таркиби тешик 5 қаршисида жойлашган винт 4 билан ростланади. Винт бураб киритилганида тешик 5 кесими эмульсия чиқиши учун тораяди. Ҳаво кирадиган тешик ўзгармайди. Шунинг учун канал 2 да сийракланиш камаяди ва аралашма суюлади. Асосий дозалаш қурилмаси. ПД-10У, ЗИЛ-130 ва ГАЗ-53 двигателлари даги ёқилғи жиклёрида сийракланишни ўзгартирадиган К-06, К- 88А, К-12Б карбюраторларида асосий дозаловчи қурилма ишлатилади.

Юргизиб юбориш қурилмаси. Двигателни юргизиб юборишда тирсакливал айланишлари частотаси унча катта бўлмайди, шу сабабли аралаштириш камерасида сийраклашиш етарли эмас, салт юриш системаси ҳамда асосий дозалаш қурилмаси етарлича бой ёнилғи аралашма ҳосил қилишни таъминлай олмайди. Ҳозирги замон карбюраторларида юргизиб юбориш мосламаси сифа тида кириш патрубоги 2 га ўрнатилган ҳаво заслонкаси 3 ишлатилади (7.7-расм, а). Ҳаво заслонкаси ёпилганида (7.7-расм, б) аралаштириш камераси 11 да сийраклашиш ортади. Натижада ёқилғи асосий дозалаш қурилмаси ва салт юриш системасидан жадал оқиши туфайли аралашма бойийди. Ёнилғи аралашма ҳосил бўлиши учун зарур бўлган ҳаво ҳаво заслонкаси четидаги тешиклар орқали ўтади. Биринчи аланга олишда аралаштириш камерасида сийраклашиши кескин ортади ва аралашманинг ўта бойиши туфайли двигатель ўчиб қолиши мумкин. Шу сабабли ҳаво заслонкасига кўпинча автоматик клапан 4 ўрнатилади, у аралаштириш камерасида сийракланиш кескин ортганида атмосфера босими таъсиридан очилади ва аралаштириш камерасига қўшимча ҳаво киради. Двигателни юргизиб юборишда дроссель заслонкаси 10 бир оз очиқ бўлиши керак. Ҳаво заслонкаси ёпилиши учун дроссель заслонкаси бир оз очилиши керак. Ҳаво заслокаси билан дроссель заслонкаси тортқи ричаглар системаси билан ўзаро боғланган. Экономайзер жиклёр 1 (7.8-расм) ва пружина билан ўз эгарига сиқиладиган кла пан 3 дан иборат. Клапан механик ёки вакуум юритмали бўлиши мумкин. Механик юритмали экономайзер (7.8-расм, а) қуйидагича ишлайди. Дроссель заслонкаси 7 тўлиқ очилишига яқинлашганида ричаг 6 тортқи 5 ни шток 4 клапан 3 ни очадиган қилиб пастга силжитади ва ёқилғи қалқовучли камерадан жиклёр 1 орқали асосий дозалаш қурилмасининг тўзитгичи 8 га

келади. Шундай қилиб, бу вақтда аралаштириш камерасига бош жиклёр 2 ва экономайзер жиклёри 1 дан тўзитгич 8 орқали ёқилғи келади. Вакуум юритмали экономайзерларда (7.8-расм, б) шток 4 цилиндр 12 ичидаги поршенча 13 билан жиҳозланган. Шток 4 пружина 10 ёрдамида пастга босилади. Цилиндр 12 нинг пастки қисми ҳаво патрубок 9 ли канал 11 билан, юқори қисми эса дроссель заслонкаси орқасидаги бўшлиққа канал 14 билан туташган. Двигатель дроссель заслонкаси 7 тўрттадан уч қисмига қадар очиқ бўлган ҳолатда ишлаганида сийракланиш дроссель заслонкаси орқасида ва бинобарин, поршенча 13 устида ҳаво патрубоги 9 дагига қараганда катта бўлади. Шу сабабли поршенча 13 пружина 10 қаршилигини енгиб, кўтарилади. Дроссель заслонкаси тўла очилишига яқин ҳаво патрубкасида ва дроссель заслонкаси орқасида сийракланиш деярли бирхиллашади ва поршенча 13 пружина 10 таъсирида шток 4 билан бирга пастга тушади. Бу вақтда шток 4 клапан 3 ни очади, қўшимча ҳаво экономайзер жиклёри 1 орқали тўзғитги 8 га тушади. Вакуум юритмали экономайзер механик юритмали экономайзерга қараганда қуйидаги афзалликларга эга. Механик юритмали двигатель тирсакли вал айланишлари частотасида қатъий назар дроссель заслонкасини фақат маълум катталикда очган ҳолда экономайзерни ишга туширади. Вакуумли асбоб эса двигатель тирсакли вали айланишлари частотасига боғлиқ бўлиб, экономайзерни дроссель заслонка сининг ҳар хил очилишига мос ҳолда ишга туширади. Тирсакли вал айланишлари қанча кам бўлса, экономайзер дроссель заслонкаси шунчалик кичик бурчакка очилгани ҳолида ишга туширилади. Экономайзернинг бундай хоссаси нагрузка ортганида аралашманинг анча олдинроқ бойишини таъминлайди. Экономайзер алоҳида юритмага эга бўлмай сийракланиш таъсиридангина ишлайдиган бўлса, бундай экономайзер эконостат деб юритилади.

Механик юритмали тезлатгич насос кенг миқиёсда ишлатилади. Баъзан у экономайзер билан бирлаштирилган ҳолда бўлади. Дроссель заслонкаси 4 (7.9-расм) ёпилганида ричаг 5 тортқи 6 ва 7 ҳамда пластинка 11 ёрдамида поршенча 14 ли шток 13 ни кўтаради. Бунда ёқилғи қалқовучли камерадан киритиш клапани 16 орқали цилиндр 15 га тушади. Чиқариш клапани 8 цилиндрга ёқилғи тўлиши вақтида ёпиқ бўлади. Дроссель заслонкаси кескин очилганида ричаг 5 тортқи 6 ва 7 ҳамда пластинка 11 ни пастга силжитади. Пластинка пружина 12 ни сиқади, у эса поршенча 14 ни пастга итаради. Цилиндр 15 даги ёқилғи босими таъсирида киритиш клапани 16 ёпилади ва чиқариш клапани 8 очилади, жиклёр 10 орқали аралаштириш камерасига ёқилғи пуркалади. Пружина 12 двигателнинг қабулловчанлигини яхшилаш учун тезлатгич насос юритмасига киритилади. У 1-3 сек ичида ёқилғи пуркалишини таъминлайди. Канал 9 жиклёр 10 тўзитгичини қалқовучли камеранинг бўшлиғи билан туташтирилади. Бу эса жиклёр 10 да сийраклашишни камайтиради ва насос ишламаётганида тезлатгич насос системасидан аралаштириш камерасига ёқилғи сўрилишига йўл қўймайди. Цилиндр 15 нинг юқори қисмидаги тешик 17 дроссель заслонкаси ёпилганида поршенча билан цилиндр орасидаги нозичликларнинг юқорига сизган ёқилғининг қалқовучли камерасига оқиб тушиши учун керак. 5.К-06 карбюраторнинг тузилиши ва ишлаши К-06 карбюратори (7.10-расм) битта диффузорли горизонтал аралаштириш камерали бўлиб, ПД-10У, ПД-8 ва П-350 маркали юргизиб юбориш двигателларига ўрна тилади. Унинг бошқа моделдаги карбюраторлардан фарқи шуки, зарур миқдор даги ёқилғи жиклёрларга қалқовуч воситасида эмас, диафрагма 10 орқали ке лади. Карбюраторнинг асосий дозалаш қурилмаси жиклёр-тўзитгич 6, ёқилғи клапани 7 ва клапан эгари 8 дан иборат. Салт юриш системасига ҳаво

канали 19, жиклёр 17, винт 18, ёқилғи канали 14, эмульсия канали 15 ҳамда чиқариш тешиги 16 тегишлидир. Диафрагма 10 устидаги камерага ёқилғи штуцер 4, тўрли фильтр 22 ва эгар тешиги 21 (клапан 20 очиқ) орқали киради. Двигатель ишлаганида бу бўшлиқдан ёқилғи жиклёр-тўзитгич 6 орқали сўрилади ва бўшлиқда босим пасаяди. Диафрагма остидаги бўшлиқ балансирлаш тешиги 11 орқали атмосфера билан туташган. Диафрагма бўшлиқларидаги босимлар фарқи туфайли диафрагма эгилади ва пружина 5 нинг кучини енгиб ричагча 13 нинг учини босади. Совуқ двигателни юргизиб юборишда ҳаво заслонкаси 1 бир оз очилади, дроссель заслонкаси 3 эса тўла очилади.Ҳаво заслонкаси аралаштириш каме расига ҳавони киритмаслиги туфайли тирсакли валнинг айланишлари часто таси кичик бўлса ҳам аралаштириш камерасида каттагина сийракланиш пай до бўлади. Бу сийракланиш таъсирида жиклёр-тузаткичдан 6 дан ёқилғи, те шикдан 16 дан эса эмульсия сўрилади, бунда бой аралашма ҳосил бўлади. Карбюратор двигателни юргизиб юборишни осонлаштирадиган чўктиргич 12 билан жиҳозланган. Чўктиргични босиб, диафрагмани мажбурий эгиб ва унинг устидаги бўшлиқ ёқилғи билан тўлдирилади. Двигатель салт ишлашида аралашма сифати винт-чеклагич 18 билан ростланади, винт 18 бураб киритилса, ёқилғи аралашма бойийди, бураб очилса суюлади. Двигатель салт ишлаганида тирсакли валнинг турғун кичик айланиши винт 29 билан амалга оширилади. Двигатель нагрузка билан ишлаганида дроссель заслонкаси 3 очиқ бўлади, диффузор 2 да сийракланиш жуда катталашади ва бу ёқилғининг жиклёр-тўзитгич 6 дан оқиб чиқишига сабаб бўлади. Бу вақтда салт юриш системаси чиқиш тешиклари 16 да сийракланиш жуда кам бўлади, жиклёр 17 дан ёқилғи чиқмайди.

6.К-88А карбюраторларининг тузилиши ва ишлаши ЗИЛ-130 двигателининг К-88А карбюратори (7.11-расм) ва ГАЗ-53 двигателининг К-126Б карбюратори икки камерали аралашма оқими пастга йўналтирилган кесими ўзгармас икки диффузорли, қалқовучли камераси блансировкаланган ва дроссель заслонкалари параллел очиладиган карбюраторлардир. Улардан ростланадиган салт юриш системаси, ёқилғи жиклёрида сийракланиш ўзгара диган асосий дозалаш қурилмаси, экономайзер, механик юритмали тезлаткич насоси ва юргизиб юбориш қурилмаси бўлади. К-88А карбюратори учта асосий қисм: ҳаво буғи ва қалқовучли камера қопқоғи жойлашган юқориги қисм, қалқовучли камера корпуси ҳисобланган ўрта қисм ва аралаштириш камераси корпусидан иборат пастки қисмга бў линади. Юқориги ва ўрта корпуслар рул қотишмасидан, пастки корпус кул ранг чўяндан қуйилган. Совиқ двигателни юргизиб юборишда (7.11-расм, а) ҳаво заслонкаси 8 ёпилади ва шу билан бирга ричаглар ҳамда тортқилар системаси ёрдамида дроссель зас лонкаси 16 бир оз очиб қўйилади. Тирсакли вал бурилиши билан ёқилғи асосий 23 ва салт юриш 24 жиклёрлари орқали канал 21 га ва тўла қувват жиклёрлари 22 орқа ли кичик диффузорларга келади. Бензин жиклёрлар 4 ва 5 орқали келаётган ҳаво билан эмульсияланади. Бойиган аралашма аралаштириш камерасидан дроссель заслонкаси чети билан аралаштириш камераси девори орасидаги тирқиш орқали дроссель заслонкасига ўтади. Бу ерга ростланадиган тешик 18 орқали канал 21 дан эмульсия ҳам келади. Двигатель салт ишлаганида ҳаво заслонкаси бутунлай очиқ дроссель заслонкаси 16 эса бир оз очиқ бўлади. Тешиклар 18, 19 ва 20 орқали канал 21 га узатилган дроссель заслонкалари орқасидаги сийракланиш таъсирида қалқовучли камерадан бензин асосий жиклёр 23 ва салт юриш жиклёри 24 орқали канал 21 га келади. Бу каналларга жиклёр 4 орқали ҳаво сўрилади. Эмульсия ҳосил бўлиб, тешиклар 18, 19 ва 20 орқали аралаштириш

камерасига ўтади, бу ерда аралаштириш камераси девори билан дроссель заслонкаси чети орасидаги тирқиш орқали ўтган асосий ҳаво оқими билан аралашади. Двигатель ўртача нагрузкада ишлаганда (7.11-расм, б) кичик диффузорларда сийракланиш асосий дозалаш қурилмаси ишга тушадиган қийматга етади. Бензин асосий жиклёр 23, ҳаво эса ҳаво жиклёрлари 4 ва 5 орқали келади. Жиклёрлар 4 орқали келаётган ҳаво тўла қувват жиклёрлари 22 да сийракланишни пасайтиради. Жиклёр 22 жойлашган қия каналлар устки қисмида бензин жиклёр 5 орқали кирган ҳаво билан эмульсияланади. Эмульсияланган бензин кичик диффузордаги ҳалқа тирқишидан чиқади. Шундай қилиб, асосий дозалаш қурилмаси кетма-кет уланган асосий 23 ва тўла қувват 22 жиклёрлари каби ишлайди. Кичик диффузордаги ҳалқасимон тирқиш бензиннинг ҳаво оқимида бир текис тақсимланиши ва шу билан бирга, унинг яхши буғланишига имкон беради. Экономайзердан фойдаланилганида карбюраторнинг ишлаши (7.11- расм, в). Дроссель заслонкаси 16 очилишига қараб ричаг 15, тортқи 14, планка 13 ва шток 12 орқали турткич 25 ни туширади. Шу сабабли клапан 28 эгар 27 дан кўтарилиб, тешик 26 ва экономайзер жиклёри 29 орқали бензин асосий ёқилғи канали 30 га келади, бу эса тўла қувват жиклёри 22 га берилаётган бензин миқдорини кўпайтиради. Йўл-йўлакай бензин жиклёр 4 ва 5 ҳамда киритиш тешиклари 18, 19 ва 20 орқали кираётган ҳаво билан аралашади. Двигатель тўла нагрузка билан ишлаганида дроссельзаслонкалари 16 бутунлай очиқ ёки деярли очиқ бўлганида сийракланиш ортиши ҳисобига тўла қувват жиклёри 22 орқали ёқилғи келиши кўпаяди. Бу жиклёр 23 ва 29 ларнинг ўтиш тешиклари двигателдан максимал қувват олишга мўлжаллаб танланади. Дроссель заслонкаси кескин очилганда (7.11-расм, г) ричаг 15 планка 13 ни пастга силжитади. Планка тезлатгич насос пружинаси 32 ни қисади ва поршень 34 (поршень штоги 31 планка тешиги орқали бемалол ўтган) пастга

тушади. Бу вақтда шарикли клапан 35 тешикка жипс сиқилади, тешик орқал поршень остидаги ковакка бензин киради, бензин бу ковакдан канал 33 орқали игнасимон клапан 36 ни очиб, ичи ковак винт 9 орқали форсунка 10 га боради. Форсунканинг тешигидан ингичка оқим билан чиққан бензин ҳаво оқими билан тўзитилади ва ҳаво билан аралашиб, ёнувчи аралашмани қисқа вақт бойитади. Пружина 32 поршеннинг қудуқчада равон тушишига ёрдам беради. Шу билан бензиннинг узоқроқ пуркалишига эришилади, поршеннинг бензинга катта ва кескин босим бериши, бинобарин, дроссель заслонкасининг очилишида тормозланишига барҳам берилади. Тирсакли валнинг катта айланишлари частотасида игнасимон клапан 36 форсунка орқали бензин сўрилишига йўл қўймайди. У бир оз миқдорда бензин ўтказган тақдирда бензин бўшлиқ 37 га тўпланиб , бензиннинг бу ердан оқиб чиқиши ҳаво билан тўхтатилади. 7.Ёқилғи баклари Ёқилғи баклари пўлат листлардан ясалади. Бак ҳажми двигателнинг тўла нагрузка билан камида 10 соат давомида тўхтовсиз ишлашга мўлжал - ланган. Одатда ёқилғи баклари мой қуйиш қулай бўлиши ва ёнғинга хавфсиз бўлиши учун шофёр кабинаси орқасига ўрнатилади ҳамда рома ёки орқа кўприк корпусига маҳкамланади. ДТ-57М трактор ёқилғи бакининг тузилиши 7.12-расмда кўрсатилган. Автомобиллар ёқилғи баклари буғ ва ҳаво клапанли тиқинлари (7.13- расм) билан жиҳозланган. Пружина 3 ўрнатилган чиқариш клапан 6 буғланиш туфайли бакда босим кўтарилиб 0,01-0,18 МПа дан ортганида очилиб ёқилғи буғини атмосферага чиқариб юборади. Ёқилғи сарфланган сари бакдаги босим пасая боради. Босим 0,002-0,004 МПа га етганда кучсиз пружина 5 га эга ҳаво клапани 4 очилади ва бакка ҳаво киради. Турли маркадаги тракторлар ёқилғи бакларининг асосий деталлари деярли ДТ-75М тракторники сингари бўлади. Т-100М ва Т-130 тракторлари

ёқилғи бакларида ёқилғини механизациялашган усулда қуйиш мосламалари бўлади. 8.Ёқилғи фильтрлари Ёқилғини механикавий аралашма ва сувдан тозалаш учун таъминлаш системасида фильтрлар бўлади. Карбюраторли двигателларининг фильтр-тиндиргичлари. ПД-10У ва П-350 двигателига энг сода фильтр-тиндиргич ўрнатилган. Корпус 1 га (7.14- расм, а) пастдан дўғача 10 ва гайка 8 ли винт ёрдамида шиша стакан 7 ёпиштирилган. Стакан билан корпус орасига фильтрловчи тўр 11 ва пўкак қистирма 12 қўйилган. Ўтиш щтуцери 3 га майда кўзли металл тўр 5 кавшарланган трубка 4 прессланган. Тўрли трубка бакка ўрнатилганда унинг учи бакнинг тубидан юқорироқ кўтарилиб туради, шу сабабли унга ёқилғининг механик аралашмаси кам бўлган юқорироқ қатлами оқиб киради. Кран 6 очилганда ёқилғи тўр 5 дан ўтишда фильтрланади ва трубка 4 орқали шиша стакан 7 га тушади. Трубка 4 билан стакан 7 кесимлари бир-биридан фарқ қилганлиги сабабли ёқилғининг оқиш тезлиги пасаяди ва унинг оғир аралашмалари стакан тубига чўкади. Тозаланган ёқилғи стакандан фильтрловчи тўр 11 дан ўтиб, ёқилғи трубопроводи орқали карбюраторга боради. ЗМЗ-451М, ГАЗ-53, ЗИЛ-130 ва бошқа двига телларда бак билан ёқилғи насоси орасига тирқишли пластинасимон фильтр-тиндиргич (7.14- расм, б) ўрнатилади. Унинг фильтрловчи элементи 6 қалинлиги 0,14 мм бўлган йиғма жез ҳалқа-пластиналар 11 ва стойка 7 га кийдирилган иккита таянч (юқори ва пастки) пластиналардан иборат. Фильтрловчи пластинада стойкаларга маҳкамлаш учун иккита тешик 14, тозаланган ёқилғи ўтиш учун тешик 12 ҳамда баландлиги 0,05 мм бўлган чизиқлар 13 бўлади. Пластиналарда чиқиқлар бўлгани учун улар орасида кенглиги 0,05 мм ли тирқиш ҳосил бўлади.

ЗМЗ-451М, ГАЗ-52, ГАЗ-53 ва ЗИЛ-130 двигателарида ёқилғи насоси би лан карбюратор ўртасига сопол фильтрловчи элементи 3 (7.14-расм, в) бўлган майин то заловчи фильтр ёки алюминий қотишмасидан ишланган тешикли ва қо вирғаларига майда кўзли жез тўр ўралган стакан кўринишидаги фильтрлов чи элемент ўрнатилган. Дизель ёқилғисини тозалаш фильтрлари. Дизелларда ёқилғи икки қай - та, яъни ҳам дағал, ҳам майин тозалаш фильтрларида тозаланади. Дағал то - залаш фильтри ёқилғидан йирик механик аралашмалар ва майда сув томчи - ларини ажратиш учун, майин тозалаш фильтри эса майда қаттиқ зарралари ни ажратиш учун хизмат қилади. А-41, А-01М, Д-50, Д-240, Д-160, СМД-60 ва СМД-14 дизелларда ёқилғи ФГ типидаги фильтр-тиндиргичда (7.14-расм, г) дағал тозаланади. Бу фильтр қуйидагича ишлайди. Ёқилғи бакдан ичи ковак болт 1 орқали ҳайдовчи насос билан тортиб олиниб, корпус 3 даги ҳалқа ковак А га тўлдирилади ва тақсимлагич 4 даги диаметри 2 мм ли саккизта тешик орқали стакан 6 га тушади. Ёқилғи оқими фильтрловчи элемент 5 ва стакан 6 орасидаги ҳалқа зазор орқали ўтиб, ковак Б га келади. Насос билан тортиб олинган ёқилғининг асосий қисми ўз йўналишини кескин ўзгартириб катакларининг ўлчами 0,1Х0,1 мм бўлган фильтрловчи элемент 5 тўри орқали ўтади. Ёқилғининг қолган қисми стакан 6 девори бўйлаб пастга оқади. Солиштирма оғирлиги катта бўлган механик аралашма ва майда сув томчилари ўзининг тўғри чизиқли ҳаракатини сақлаб қолишга интилади ва ёқилғи оқими билан биргаликда сокинлагич 7 ва стакан 6 орасидаги ҳалқа зазор орқали ўтиб тиндиргич коваги В га тушади. Сокинлагич 7 ёқилғини циркуляция қиладиган ковак Б ни ковак В дан ажратиб туради ва вибрация пайтида тиндиргичдан ковак Б га ёқилғи тушишини камайтирган ҳолда фильтрнинг самарали ишлашини таъминлайди. СМД-60 ва А-01М дизелларида биринчи ва иккинчи босқич тозалашлари навбат билан ишлайдиган икки босқичли майин тозалаш фильтри (7.15-расм, а) ўрнатил ган.

Биринчи босқич сифатида икки секциядан тузилган 2ТФ-3 фильтри ишлатилади. Ҳар қайси секция пластмасса корпус 14 дан иборат бўлиб унга ажратилмайдиган фильтрловчи элемент 4 (ЭТФ-3) жойлаштирилган. Иккала секция битта умумий қопқоқ 8 га маҳкамланган фильтрловчи элемент 4 ёқилғи ўтиш учун тешикли картон цилиндрга жойлаштирилган махсус қоғоздан ясалган парда (штора) га ўхшаш бўлади. Парданинг тозалаш сиртини катта қилиш мақсадида у қат-қат қилиб букланган. Цилиндр юқори ва пастдан тунука қопқоқлар билан жипс маҳкамланган. Фильтрловчи элемент бир учи штуцер 13 га бураб киритилган, иккинчи учи эса қопқоқ 8 га гайка билан маҳкамланган стержень 5 га кийдирилади. Юқоридан фильтрловчи элемент қопқоққа елимланган намат ҳалқа 7 билан, пастдан эса стержень 5 га зичлаб кийдирилган резина сальник 3 билан жипслаб беркитилади. Фильтрловчи элементлар қопқоқ 8 га пружина 12 билан сиқиб турилади. Ёқилғи ҳайдовчи насосдан уч йўлли кран 10 ва қопқоқ 8 даги канал орқали корпус 14 га тушади. Иккала фильтрловчи элемент 4 параллел ишлайди. Ёқилғи парда орқали элемент ковагига тушади, тозаланади, фильтрланган аралашма парданинг ташқи сиртига ўтиради. Элемент 4 ички ковагидан ёқилғи қопқоқ 8 даги канал ва ёқилғи ўтказгич 11 орқали битта фильтрлаш элемент ЭТФ-3 га эга бўлган иккинчи босқич фильтр ТФ-3 га тушади. Бу ерда тозаланган ёқилғи ёқилғи ўтказгич 17 орқали ёқилғи насосига боради. СМД-14 ва А-41 дизелларида икки босқичли 2СТФ-3 фильтри қўлланил ган. Бу фильтр 2ТФ-3 фильтрларига ўхшаган, лекин унинг секцияси нав бат билан ишлайди, яъни бутун ёқилғи дастлаб битта (агар кранга қаралса ўнг томондагиси) секцияда, кейин эса иккинчи секцияда тозаланади. Тескари оқувчи ёқилғи билан ювиш мақ садида ўнг фильтирловчи элементда икки йўли кран кўзда тутилган. Д-240, Д-50, Д-21, А-01 , Д-37Е дизелларида ёқилғини майин тозалаш учун БФДТ қоғозли фильтирловчи элементи бор фильтирдан фойдаланилади.

9.Ёқилғи ҳайдаш насослари Автомобиль карбюраторли двигателларида ёқилғи карбюраторга диаф рагмали насос ёрдамида мажбурий узатилади. Бундай ҳолда ёқилғи баки карбюратордан пастга энг қулай жойга ўрнатилади. Дизелларда ёқилғи бакдан ёқилғи насосига ўтишда фильтрлар ва ёқилғи ўтказгичларнинг қаршилигини енгиши учун таъминлаш системасига ҳайдовчи насос деб аталадиган махсус насос уланган бўлади. Карбюраторли двигателларнинг диафрагмали насослари. 24Д, ГАЗ-53 ва ЗИЛ-130 двигателларида бир типдаги насослар Б-9 ва унинг модифика - циялари ишлатилади. ЗИЛ-130 двигателининг Б-9 типидаги насосининг тузилиши, ишлаш схемаси 97-расмда кўрсатилган. Насос (7.16-расм, а) рух қотишмасидан қуйилган корпус 3, каллак 10 ва қопқоқ 14 лардан иборат. Корпус билан каллак орасига тўрт лист лак газламадан иборат диафрагма 11 винт билан сиқиб қўйилган. Диафрагмани эҳтиёт қилиш учун унинг усти ва остидан пўлат шайба 12 лар қўйилган. Диафрагма марказига йўғонлашган учига коромисло 2 нинг вилкасимон учи таъсир кўрсатадиган туртгич 7 гайка билан маҳкамланган. Қопқоқ 14 каллакка винтлар билан бириктирилади. Насос каллагида уялар 15 га ёқилғи ва мойга бардошли резинадан ясалган учта клапан ўрнатилган; икки таси киритиш 22 ва биттаси ҳайдаш 19 клапанларидир. Тақсимлаш вали айланганда эксцентрик 25 чизиғи (7.16-расм, б), штанга 24 ва коромисло 2 ни кўтаради, турткич 7 ва диафрагма 11 ни пастга силжитади. Диафрагма устида ҳаво сийраклашади, шу сабабли киритиш клапанлари 22 очилади ва ёқилғи бакдан тешик 17 орқали диафрагма устидаги бўшлиқ (камера) га киради. Эксцентрик чизиғи 25 штанга 24 тагидан чиқиши билан турткич 7 пружина 8 ёрдамида дастлабки вазиятига қайтади. Диафрагма 11 юқорига эгилади ва ёқилғи очилган клапан 19 орқали клапан устидаги бўшлиққа ҳайдалади, бу ердан тешик 13 ва ёқилғи ўтказгич орқали карбюраторга

боради. Диафрагма остидаги камерада босим ортиши туфайли бу вақтда киритиш клапанлари 22 ёпилади. Пружина 8 нинг эластиклиги берилаётган ёқилғи сатҳи карбюратор камераси қалқовучининг нормал белгисига етмагунга қадар ёқилғи босими карбюраторнинг беркитувчи игнасини очолмайдиган қилиб танланади. Бу вақтда ёқилғи қалқовучли камерага берилмайди ва диафрагма турткич билан биргаликда пастки вазиятда туради, коромисло 2 эса карбюраторнинг игнаси очилмагунча салт ишлайвермайди. Двигатель ишламаганда карбюраторнинг қалқовучли камерасини ёқилғи билан тўлдириш учун насосда дастаки ҳайдаш механизми бўлади. Насосдаги диафрагма ҳолатини назорат қилиш учун корпус 3 га бураб киритилган назорат тиқини 9 мавжуд. Тиқин очилганида ёқилғи пайдо бўлса, бу диафрагманинг йиртилганини билдиради. Ҳозирги вақтда ЗИЛ-130 автомобиль двигателларга Б-10 ва Б-10Б насослари ўрнатилади, уларнинг иш унумдорлиги Б-9 насосникидан юқори. Бу насосларда олтита клапан (учта киритиш ва учта чиқариш) бор, уларнинг диафрагмаси резиналаштирилган газламадан ясалган. ГАЗ-52, ЗМЗ-451 двигателларида диафрагмали насослар қўлланилган. Уларнинг ишлаш принципи Б-9 насосникига ўхшайди. Д-37Е, Д-240, СМД-60, А-41 ва ЯМЗ дизелларда поршенли типдаги ҳайдаш насослари,Д-160 дизелида эса шестерня типидаги ҳайдаш насослари ишла тилади. Поршенли типдаги ҳайдаш насослари ёқилғи насосининг корпусига ўр натилади. Насоснинг чўян корпуси 1 даги марказий тешикда (7.17-расм, а ва б) пўлат поршень 2 ҳаракатланади. Пружина 3 поршенни стержень 5 учига сиқади, стерженнинг иккинчи учи роликли турткич 7 га тиралади. Бундан ташқари турткичга пружина 6 нинг кучи таъсир қилади. Корпус уясига киритиш 14 ва ўтказиш 11 клапанлари ўрнатилган бўлиб улар пружиналар 12 билан уяларга сиқиб қўйилган.

Ёқилғи насосога ёқилғи ўтказгич 22 орқали берилади, насосдан эса ёқилғи ўтказгич 10 орқали олинади. Ёқилғи насосининг кулачокли вали 24 (7.17-расм, в) айланганида вал эксцентрига турткич 7 нинг ролиги 9 га (7.17-расм, а) яқинлашиб турткич ва поршенни олдинга силжитади (7.17-расм, в). Поршень усти (бўшлиқ А) да босим ортади, поршень таги (бўшлиқ Б) да сийракланиш ҳосил бўлади. Бунинг натижасида киритиш клапани 14 ёпилади; ўтказиш клапани 11 эса очилади ва ёқилғи бўшлиқ А дан канал 25 орқали бўшлиқ Б га ўтади. Турткич эксцентрикдан чиқа бошлаши билан поршень пружина 3 таъсирида орқа томонга силжийди (7.17-расм, г) ва поршень устидаги бўшлиқ А да босим камаяди, поршень остидаги бўшлиқ Б да босим ортади. Киритиш клапани 14 очилади ва канал 23 орқали бўшлиқ А га ёқилғи сўрилади. Шу билан бир вақтда бўшлиқ Б даги ёқилғи канал 25 орқали фильтрга борадиган ёқилғи ўтказгич 10 га ҳайдалади. Бирор сабабга кўра (масалан фильтр, ёқилғи ўтказгичлар ва бошқаларнинг ифлосланиши туфайли) насосдан ҳосил қилинган босим пружина 3 ҳосил қилган босим (0,15-0,17 МПа) дан ортиб кетса, поршень силжимай қўяди, демак, ёқилғи узатиш ҳам тўхтайди. Ҳайдаш насоси корпусига ўрнатилган дастак ҳайдаш насоси майин тозалаш фильтирини, паст босимли ёқилғи ўтказгичларини, ёқилғи насоси ни ёқилғи билан тўлдириш учун ва дизелни юргизиб юборишни қийинлашти - рувчи ҳавони чиқариб юбориш учун хизмат қилади. Дастлабки ҳайдаш насоси цилиндр 15 (7.17-расм, б) поршень 19, дастали 17 шток 18 дан ташкил топган. Дизелнинг шестерня типидаги ҳайдаш насоси (7.18-расм) ростлагич корпусининг пастки текислигига ўрнатилган. Насос валиги 7 ростлаш юритмаси валидаги шестерня билан тишлашган шестерня 6 ёрдамида айлантирилади. Насоснинг етакчи шестерняси 11 валик 7 нинг пастки учига кийдирилган ва ўқ 4 га эркин ўрнатилган етакланувчи шестерня 3 билан тишлашган.

Ёқилғи сизишини камайтириш учун насос валиги 7 ва корпус 5 орасидаги зазорга иккита сальник 8 қўйилади. Пастки сальникдан сиқилган ёқилғи тўкиш трубкаси орқали ташқарига чиқарилади. Принципиал схемадан кўриниб турибдики, ёқилғи бакдан ёнилғи ўтказгич ва канал 13 орқали бўшлиқ 14 га келади. Шестерня 11 ва 3 ларнинг айланувчи тишлари ёқилғини бўшлиқ 14 дан бўшлиқ 15 га ҳайдайди ва у 0,06-0,11 МПа дан босим остида корпусдаги канал орқали фильтрга келади. Ёқилғи босими 0,11 МПа дан катталашганида клапан 9 очилади ва ёқилғи канал 13 га ўтказилади. Ҳайдаш насосининг иш унумдорлиги дизель тўла нагрузка билан ишланганида сарфлайдиган ёқилғи миқдоридан бирмунча катта. Насоснинг бундай иш унумдорлиги тирсакли вал айланишлари частотаси камайганида дизелнинг тўхтовсиз ишлаши учун зарурдир. 10.Ҳаво тозалагичлар, киритиш ва чиқариш трубопроводлари, трубо компрессорлар. Ҳаво тозалагичлар Ҳаво таркибидаги чанг асосан силикат ангридритнинг энг майда зар - раларидан иборат бўлади. Қум, тупроқ зарраларининг қаттиқлиги двигател - ларда ишлатиладиган пўлат ва бошқа металлар қаттиқлигидан ҳам юқори бўлади. Ҳозирги замон автотрактор ҳаво тозалагичларининг фильтрлаш усул - ларида тозалашга асосланган. Тозалаш даражасини кўтариш учун бу усул - ларнинг ҳар бирида тозаловчи элементларни ҳўллаш мақсадида майдон фой - даланиш мумкин. Карбюраторли автомобиль двгателларида ҳамда П-23М юргизиб юбориш двигателида ҳавони икки босқичли тозалайдиган комбинацияли инерци он-мойли ҳаво тозалагич ўрнатилади. ВМ-16 ҳаво тозалагичи карбюратор таянч стакани 2 фланеци 1 (7.19- расм, а) га маҳ камланади. Фильтр корпуси 22 да устига туйнукли қайтаргич 6 ўрнатилган мой ваннаси бўлади. Корпус 22 таянч стакан 2 га ўрнатилади.

Ғилоф 7 га фильтрловчи капрон элемент 8 жойлашади. Корпус 22, ғилоф 7 ҳамда қопқоқ 10 таянч стакан 2 га таранглаш винти 9 ва резьба втулка 16 га пайвандланган қулоқли гайка 13 билан бириктирилади. Корпус 22 га резинали ҳаво тўплагичи 14 бўлган переходник 12 кийдирилган. Ҳаво тўплагич ичига уни тортиб турадиган пружина 15 ўрнатилган. Переходник 12 корпус 22 га винт 19 ва қулоқли гайка 18 билан маҳкамланади. Фильтрга ҳаво капот 26 тагидан маҳсус ҳаво канали (ҳаво йўли) 24 орқали берилади (7.19-расм, б ва в). Ҳаво канали марказий тешигига ҳаво тўплагич 14 қистирилган. Ҳаво каналида заслонка 23 бор. Заслонка ҳаво каналини (7.19-расм, б) беркитмаса, у ҳолда ҳаво ҳаво тозалагичга капот 26 даги жалюза 25 орқали келади. Заслонка ҳаво каналини беркитса, ҳаво тазалагичга ҳаво капот тагидаги бўшлиқдан келади (7.19-расм, в), бу эса двигателни совуқ пайтларда юргизиб юбориш ва иситишни енгиллаштиради. Двигатель ишлаганда киритиш трубопроводида босим пасайиши туфайли ҳаво ҳаво тўплагич 14 орқали корпус 22 ва 7 лар орасидаги ҳалқавий тирқишга киради. Ҳаво мой ва қайтаргич 6 сиртларига урилиб, мой зарраларни ўзига илаштириб, йўналишини кескин ўзгартирган ҳолда фильтрловчи элемент 8 ва стакан 2 орқали карбюраторга келади. Ҳаво биринчи марта фильтрловчи элементга киришда йўналишини ўзгартириб чангдан тозаланади. Бу ерда анча оғирроқ зарралар йўналишини ўзгартиришга улгурмайди, мой ва қайтаргич сиртида туриб қолади ва пировардида мой ваннаси тагига ўтиради. Д-21А1, Д-37Е, А-41, А-01М, Д-50 ва Д-240 дизелларда ҳавони қуруқ ва ҳўл инерцион ҳамда ҳўл фильтрлаб тозалаш усулларда ишлайдиган комбина цияланган ҳаво тозалагичлар ўрнатилади. 7.20-расм, а-да шундай ҳаво тоза лагич кўрсатилган. Дизель цилиндрларида юргизиш тактида ҳосил бўлган босим пасайиши таъсирида ҳаво тўр 12 орқали қуруқ инерцион тозалагичга сўрилади ва гирдоблагич 8 кураклари ораларидан ўтаётиб, айланма ҳаракат қилади. Марказдан қочиртирма кучлар таъсиридан чангнинг оғир зарралари

каллак 9 девори томон отилади ва тирқиш 10 орқали ташқарига чиқарилади. Бундай тозалагичда ҳаво билан кирган чангнинг оғирлиги жиҳатидан 60% часи тутиб қолинади. Ҳаво спирал бўйича ҳаракат килиб, катта тезликда пастга қараб оқади. Ҳаво труба 5 дан чиқаётиб олинма туб (поддон) 19 косаси 20 даги мойга урилади. Дизель ишлаши билан туб косаси 20 да мой бўлмайди, чунки дизель юргизиб юборилиши билан ҳаво оқими ундан мойни сиқиб чиқаради. Бироқ туб 19 да мой сатҳи кўтарилиши ҳисобига коса 20 нинг ичи четларидан оқиб тушган мой билан тўлади. Коса 20 нинг юқори қисмида айлана бўйлаб жойлашган кичикроқ олтита тешик, пастки қисмида фақат битта тешик бўлади. Косада ҳавонинг айланма ҳаракат қилиши ва йўналишининг кескин ўзгариши ҳаводаги бир қисм чангнинг ажратиб коса сиртига ёпишиб қолишига имкон беради. Мой коса деворидан аста-секин силжиб, ундаги тешиклар орқали поддонга оқиб тушади, чанг эса унинг тубига чўкади. Ҳаво косадаги нисбатан кичик тешиклардан ўтишда тубдаги мойни кўпиклаштиради ва тўзитади. Бунда ҳаво чанг зарраларини мойда қолдиради ва тўзғитилган мой зарраларини ўзи билан олиб кетади. Сўнгра ҳаво билан мой зарралари чалкашма капрон ипли иккита фильтрлаш элементлари 14 ва 15 орқали ўтади. Мой капрон иплар сиртини ҳўллайди, ҳаво эса бу мойга тегиб ўзидаги чанг зарраларини ип сиртида қолдириб, тозаланади. Мой зарралари аста-секин йириклашади ва чанг билан биргаликда тубга оқиб тушади. Тозаланган ҳаво потрубок 3 ва киритиш трубопроводи орқали дизель цилиндрларига тушади. Дизель тўхтаганида мой тешиклардан оқиб тушиб коса 20 ни тўлдиради. 11.Киритиш ва чиқариш трубопроводлари Киритиш трубопроводи орқали карбюратордан (карбюраторли двигателларда) ёқувчи аралашмаси ва ҳаво тозалагичдан (дизелда) ҳаво

цилиндрларга тушади. Чиқариш трубопроводлари орқали иш бажарган газлар цилиндрлардан чиқарилади. Киритиш ва чиқариш трубопроводлари чўяндан умумий битта қилиб ёки айрим-айрим иккита қилиб қуйилади. Бир қатор двигателларда (масалан, ЗИЛ-130, ГАЗ-53) киритиш трубопроводлари алюминий қотишмасидан қуйилади. Чиқариш трубопроводлари патрубоклари фланецлари блок- картерга ёки цилиндрлар каллагига металл-асбест қистирмалар қўйиб, киритиш трубопроводларида эса паранит қистирмалар қўйиб шпилька ва гайкалар ёрдамида маҳкамланади. Киритиш ва чиқариш трубопроводларининг шаклли ва кесимлари газ ҳаракатига минимал (кам) қаршилик қиладиган ва ёнилғи аралашма (ёки ҳаво) цилиндрларга бир текис тақсимланадиган қилиб ясалиши лозим. Ёқилғи яхши буғланиши ва конденсатланмаслиги учун ёнилғи аралашма двигатель карбюраторига тушишидан олдин иш бажарган иссиқ газ билан ёки совитиш системасидаги суюқлик ёрдамида иситилади. Бу мақсадда киритиш трубопровод деворининг бир қисми икки қават қилиб ясалган, бу қувват орасидан иш бажарган газ ёки совитиш системасидан келадиган суюқлик айланади. Иситиш ростланмайдиган (ЗИЛ-130 двигатели) ва ростланадиган (масалан, ГАЗ-52, 24Д двигатели) бўлиши мумкин. Ишлатиладиган ёқилғи нави, атроф муҳит температураси ва двигателнинг нагрузкасига қараб ёқилғи зарур даражада иситилади. Ёқилғи аралашма температурасининг кўтарилиши, бинобарин, унинг кенгайиши цилиндрларнинг тўлишини камайтиради. Шунинг учун ёнилғи аралашмани жадал иситишни ўзгартирган, яъни двигатель совуқлигида ва қисман нагрузкаларда иситишни кучайтирган, двигатель қиза бориши ва нагрузка ошиши билан эса иситишни аста-секин камайтира борган маъқул. 24Д ва ГАЗ-52 двигателларида (7.21-расм, а) аралашмани иситиш- чиқариш трубопроводи 3 га қўйилган заслонка 1 ни қўл билан очиб-ёпиб ростланади. Бунинг учун заслока ўқининг ташқи учига сектор 2

маҳкамланган. Секторни икки вазиятга ўрнатиш мумкин: «зима» деб ёзилган белгига қўйилса, заслонка очиқ, «лето» деб ёзилган белгига қўйилса, заслонка ёпиқ бўлади. Заслонка ёпиқ бўлса, иш бажарган газлар иситиш ғилофига кирмайди (7.21-расм, б) ва ёнилғи аралашмани иситиш тўхтайди. ГАЗ-53 ва ЗИЛ-130 двигателларида киритиш трубопроводлари совитиш системасидан келадиган иссиқ сув билан иситилади. Бунинг учун трубопроводнинг девори икки қават қилиб ишланган, деворлар орасидаги бўшлиқ цилиндрлар каллагидан радиаторга ўтадиган иссиқ сув билан тўлади. Д-240 дизелида киритиш трубопроводларидаги ҳаво электр маъшала билан иситилади. Ду дизелни, айниқса, атроф ҳаво температураси паст бўлганида, юргизиб юборишни осонлаштиради. Ишлатилган газнинг цилиндрлардан чиқишидаги босими юқори тезлиги катта бўлади. Агар шундай газ тўғридан тўғри атмосферага чиқариб юборилса, у тез кенгайиб кучли шовқин ҳосил қилади. Шу сабабли иш бажарган газ атмосферага чиқарилишидан аввал газ тезлиги ва босимини камайтириш асосида ишлайдиган шовқин сўндиргич орқали ўтказилади. 12.Двигателларга турбокомпрессордан ҳаво ҳайдаш (пуфлаш) Поршенли двигатель цилиндрининг литравий қуввати билан солиштирма қувватини ҳаво ҳайдаб (пуфлаб), яъни цилиндрга компрессордан сиқилган ҳаво юбориб анчагина ошириш мумкин. Компрес сордан бериладиган ҳавонинг зичлиги атмосфера ҳавосиникидан юқори бўлади. Демак бунда цилиндрга кираётган ҳавонинг массаси катталашади ва катталашган ёнилғи улушининг самарали ёниши учун имко ният туғилади. Ҳаво пуфлашни амалга ошириш учун бир босқичли компрессор (марказдан қочирма ҳайдагич) 5 ва радиал марказга интилма газ турбинаси 6 дан иборат трубокомпрессорлар (7.22- расм) лар ишлатилади.

Трубокомпрессор қуйидагича ишлайди. Иш бажарган газ чиқариш трубопроводи 2 дан ўтиб, сопло аппарати 3 орқали вал 7 билан биргаликда айланадиган трубина 6 нинг иш ғилдираги куракларига урилади, сўнгра трубопровод 4 дан атмосферага чиқиб кетади. Трубина 6 нинг иш ғилдираги марказдан қочирма ҳайдагич 5 нинг иш ғилдираги билан битта вал 7 га бириктирилган. Ҳайдагич ғилдираги айланганида ҳаво тозалагич орқали атмосферадан ҳавони сўради ва ортиқча босим билан уни трубопровод 1 орқали дизель цилиндрлари 8 га ҳайдаб, уларни кўпроқ ҳаво билан тўлдиради. Дизель тирсакли вали номинал частота билан айланганида турокомп - рессор ротори 40 минг айл/мин тезлик билан айланади. Компрессор ғилди - раги айланиб ҳаво тозалагич орқали ҳаво сўради ва уни ортиқча 0,05-0,06 МПа босим билан киритиш трубопроводи орқали дизель цилинд рларига ҳайдайди.

ФОЙДАЛАНИЛГАН АДАБИЁТЛАР 1. Mamatov X. Avtomobillar (Avtomobillar konstruksiyasi asoslari) 1 va 2 qism. Darslik, Toshkent, О‘qituvchi, 1995 yil. 2. Mamatov X. Avtomobillar (Avtomobillar konstruksiyasidan oliy о‘quv yurtlari uchun programmalashtirilgan о‘quv qо‘llanmasi). Toshkent, О‘qituvchi, 1998 yil. 3. Mamatov X.M. Turdiyev Y.T. Shomaxmudov SH.SH., Qodirxonov M.O. Av - tomobillar (Konstruksiya va nazariy asoslari). Darslik, Toshkent, О‘qituvchi, 1982 yil. 4. Sergeyev V.V. Avtotraktorniy transport. V.SH. Moskva-1984. 5. Anoxin V.I. Ustroystvo avtomobiley. M.,1977. 6. Bagirov D.D. D.V.S. stroitelnix i dorojnix mashin. M.,1974 7. Gurevich A.M. Traktori i avtomobili. M.,1978. 8. S.M.Qodirov, M.O.Qodirxonov. Dvigatel va avtomobillar nazariyasi. Toshkent, О‘qituvchi, 1981 yil. 9. T.S.Xudoyberdiyev. Traktor va avtomobillar nazariyasi hamda hi sobi. Toshkent, О‘qituvchi, 1984 yil.

O'xshashlar

Карбюраторли ва газ двигателларининг таъминлаш тизими.

Дизел двигателларининг таъминлаш тизими.

Двигателларнинг совитиш системаси

Ички ёнув двигателларининг иш жараёни ва асосий кўрсаткичлари

Двигателларнинг кривошип-шатунли механизми