Автомобил двигателини йиғиш. - Transport - Referatlar

Автомобил двигателини йиғиш.

Yuklangan vaqt:

20.09.2019

Ko'chirishlar soni:

0

Hajmi:

296.5 KB

Ko'chirib olish

Автомобил двигателини йиғиш. Режа: 1. Умумий қоидалар. 2. Двигателларнинг йиғма бирликларини йиғиш хусусиятлари. 3. Двигателни умумий йиғиш.

1.Умумий қоидалар. Двигателнинг конструктив хусусиятлари ва техник кўрсаткичлари ( цилиндрлар сони , сиқилиш даражаси , қувват , масса , тирсакли валнинг айланиш частотаси , буровчи момент ) уни йиғиш технологик жараёнини белгилаб беради . Цилиндрлари бир қатор ва айрисимон жойлашган двигателларни йиғиш бир-биридан анча фарқ қилади. Ҳаво оқими билан совитиладиган двигателларни йиғиш суюқлик билан совитиладиганларга қараганда бошқача. Биринчисининг блоки алоҳида цилиндрлардан иборат бўлиб, йиғув жараёнида двигател картерига маҳкамланади. Иккинчисидаги цилиндрлар блоки эса – монолитдир. Ички ёнув двигателларидаги энг муҳим йиғма бирлик кривошип-шатун механизми ҳисобланади. Бу механизм ўзгарувчан ҳарорат ва кучлар таъсири остида ишлайди, шунинг учун уни йиғиш ишларига, айниқса туташ деталлардаги тирқишларга ва тарангликларга қатъий талаблар қўйилади. Туташувларнинг зарурий аниқлиги деталларни ҳақиқий ўлчамлар бўйича хомаки гуруҳлаш ва уларга тегишлича белги қўйиш билан таъминланади. Масалан, поршенлар, поршен бармоқчалари ва цилиндрлар бир неча гуруҳга сараланади ва уларга ҳар бир гуруҳнинг ўз белгиси қўйилади. Белгилар бўёқ билан қўйилади: поршенда бўртманинг пастки қисмида, поршен бармоқчасида – ички юзасида, шатунда – юқори каллак олдида. Поршенли ва шатунли йиғма бирликлар массаси бўйича танланади, айланиб ишлайдиган деталлар – тирсакли вал ва залвор ғилдирак – мувозанатлаштирилади. Массаларнинг фарқи двигателнинг айлантириш тезлигига боғлиқ. Масалан, «Москвич» автомобилида поршен массаларининг оғиши 4 г дан ошмайди, шатунларники – 8 г гача; «ГАЗ» автомобиллларида поршенлар массасидаги фарқ 6 г гача, поршен билан шатун тўплами учун – 14 г гача. Массаси бўйича сараланиб олинган поршенлар ва шатунлар гуруҳларга ажратилади ва тартиб рақамлар билан белгиланади.

Залвор ғилдираклар ва тирсакли валлар, уларни тайёрлаш жараёнида алоҳида мувозанатланади, қатор ҳолларда – йиғма кўринишида. Номувозанатлик двигател турига боғлиқ. «Жигули» автомобили двигателининг тирсакли вали номувозанати 12 г см дан ортмайди; «ГАЗ» автомобиллларининг двигателларида залвор ғилдиракнинг номувозанати йиғиш олдидан 35 г см дан ошмайди, тирсакли вал ва илашма билан бирга – 70 г см гача бўлади. Двигателнинг асосий йиғма бирликлари – шатун ва поршен гуруҳи, цилиндрлар блоки, блок каллаги, тирсакли вал, мой насосидир. 2. Двигателларнинг йиғма бирликларини йиғиш хусусиятлари. Шатун-поршенли узелни йиғиш . Поршен, шатун ва поршен бармоқчаси бир-бирига мос ўлчамлар гуруҳидан олиб тўпланади. Поршенлар этакнинг ташқи диаметрига қараб, цилиндр гильзаларининг ўлчам гуруҳига, поршен бармоқчаларининг ўрни диаметрига боғлиқ ҳолда танланса, шатунлар – юқори каллакдаги тешик диаметрига қараб ва бармоқча диаметрига боғлиқ ҳолда танланади. Шатун-поршенли узел, одатда, автомат ва автоматлаштирилган қаторларда йиғилади. Бундай қаторларда ювиш-қуритиш агрегати ва йиғувчи автоматлар кетма-кет ўрнатилади. Дастлаб, поршен, шатун ва бармоқчалар билан йиғилади, кейин бу йиғма кейинги йиғув автоматига узатилади. У ерда бармоқчанинг иккала томонига ҳалқа қўйилиб сурилмайдиган қилинади. Шундан сўнг бўй йиғма поршенга ҳалқаларни (ҳаво сиқувчи ва мой сидирувчи) кийгазадиган автоматга узатилади. Автомат тарзида йиғув кўп позицияли автоматларда ҳам бажарилади. Йиғиладиган деталлар (шатундан бошқалари) конвейрлардан тўплагичлардан берилади. Шатун бармоқчалари катта каллакдаги тешиги билан кийгизилади ва иккита штифт билан турғун ҳолга келтирилади. Поршен йиғув позициясига, қаторга ёндашган ювиш-қуритиш агрегатидан узатилади. Бармоқчалар позицияга ариқча бўйлаб сирғалиб келади. Поршен роликдан айланма ҳаракат

олади. Поршен бу роликда гидро юритгичдан ҳаракатга келадиган иккинчи ролик билан ёпишади. Поршен маълум бир бурчак ҳолатини эгаллагач йиғув позициясига келиб тушади. Стол ҳам шатун билан бирга айланиб, йиғув позициясига келади. Бу ерда механизм ёрдамида кўтарилади ва шатун поршенга киради. Кейин поршен ва шатуннинг мос келиб қолган тешикларига бармоқча пресслаб кийгизилади, сўнгра, шатун поршен билан бирга пастга тушади, стол эса айланади. Кейинги позицияда поршенга пресслаб кийгизилган бармоқчанинг икки томонига ҳалқа кийгизилиб, қотирилади. Ҳалқалар тўплагичлар иккита механизм ёрдамида узатилади. Шундан кейин поршенга ҳалқалар кийгизилади. Ҳалқалар гоҳо бир-бирига ёпишиб қолади, шунинг учун баъзи автомат қаторларда уларни уюмдан олиб ўрнатилади. Цилиндр блокларини йиғиш автомат ва автоматлаштирилган қаторларда бажарилади. Автоматлаштирилган қаторда, одатда, йўналтирувчи втулкалар ўрнатилади, блок ўзак подшипниклар билан йиғилади, болтлар бураб киргизилади. Ўзак подшипник қопқоқлари йўналтирувчи втулкалар ёрдамида цилиндрлар блокига нисбатан мўлжалланади. Втулкалар блок тешигига ва подшипник қопқоғига пресслаб киргизилган бўлади. Цилиндрлар блокини ўзак подшипник қопқоқлари билан йиғадиган автомат қаторда тўртта агрегат бор. Биринчи агрегатда блокга ўзак подшипник қопқоқлари ўрнатилади, иккинчисида-қопқоқ болтлари бураб киргизилади, учинчисида-болтлар муайян бураш моменти билан қотирилади, тўртинчисида-қопқоқларга белгилар қўйилади. Бир вақт, болт кирган тешиклар сиқилган ҳаво билан пуфлаб тозаланади, болтларнинг қотирилиши чуқурлиги текширилади. Цилиндрлар блоки каллагини йиғиш автоматлаштирилган қаторда бажарилади. Бундай қаторда блок каллаги узелини йиғиш қуйидаги тартибда кечади технологик тешикларни тиқин билан беркитиш; блок каллагини мосламага ўрнатиш (турли ҳолатларда турғун қилиш мақсадида); клапанларнинг йўналтирувчи втулкаларни пресслаб киргизиш; каллакни горизонтал ўқ атрофида 180 0 айлантириш; втулкалар ичига газ киритувчи ва

чиқарувчи клапанларни жойлаш; ҳамма клапанларни бир вақтда ўз ўрнида ишлатиб ишқалаш; блок каллаги ва клапанларни ювиш; клапанларни ўрнатиш ва улар ҳаво ўтказмаслигини, ёнув камераси киргазмасини ва уни винтлар билан қотирилишини назорат қилиш; шпилкаларни, найчалар ўрнатиладиган шпилкаларни, форсункалар қотириладиган шпилкаларни, мой оқиб чиқадиган найчалар маҳкамланадиган тирсакни бураб киргизиш; клапанларни узил-кесил ўрнатиш, уларнинг уч томонига пружина, ликопча кигизиш ва сухарларни ўрнатиш; йиғилган узелни текшириш. Автомат қаторда йиғув позицияларидан ташқари ёрдамчи амаллар ҳам бажарилади. Блок каллагини автомат қаторда йиғиш қуйидаги тартибда бажарилади: газ киритувчи ва чиқарувчи клапанлар тўпламини ўрнатиш, ўрнатувни назорат қилиш, белги қўйиш, ишқаланиш, каллак ва клапанларни ювиб қуритиш; ёнув камераларига киргизмаларни ўрнатиш; ёнув камераларининг бўртмасини текшириш; клапанлар пружинаси тўпламини ўрнатиш; клапанларни пружиналар билан йиғиш; шпилкалар, чақмоқлар ва штуцерларни бураб киргизиш. Йиғув ишлари автоматларда бажарилади, блок каллаклари ва деталлар йиғув жойига конвейерлар, титратиб узатувчи манбалар ёрдамида етказилади. Улар гидро ва электр юритгичлардан куч олади. Қатор автомат тарзда бошқариш тизимига эга. 3. Двигателни умумий йиғиш. ЗИЛ-130 автомобилининг айрисимон двигателини йиғадиган автоматлаштирилган қатор ишини кўриб чиқамиз. Бу қаторда айрисимон двигателларнинг турли кўринишларини йиғиш мумкин. Қатор учта участка ( I - III ) дан иборат бўлиб, ҳар бирида 31 тадан йиғув позицияси бор. Ҳамма позициялар сони 93 та. Двигателнинг йиғув амалларидан бир қисми автомат тарзда ишлайдиган йиғув станокларида, қолган қисми йиғиш агрегатларида бажарилади. Бу ускуналарнинг ҳаммаси ёқалаб қадамли конвейерлар ёрдамида, автомат тарзда сурилиб боради. Конвейер бир тўхтайди. I ва II участкаларда

двигателлар йўлдош-мосламасиз сурилади, уларнинг ҳар қайси позициядаги зарурий ҳолати блокнинг пастки қисмидаги технологик тешикка чеклагич қуйиш билан тўхтатилади. Двигател конвейерда пружина илгакли штанга ёрдамида сурилади. Штанга илгарига суриладиган илгак двигателни қўзғалмас планка устига суриб, кейинги позицияга ўтказиб қўяди; штанга ортга юрганда илгаклар двигателга тиралиб, ўз ўқи атрофида айланиб кетади ва двигателнинг остида сирпаниб, тагидан ўтиб кетади. III участкада двигателлар йўлдош-мосламаларга қўйилади. Йўлдош- мослама қўзғалмас планкаларга маҳкамланган роликлар устида, айланувчи думалоқ штанга ва бикр илмоқлар ёрдамида сурилади. Сурилишдан олдин штангалар шундай айланадики, илмоқлар вертикал ҳолатни эгаллайди. Илмоқлар йўлдош-мосламага тиралиб, уни бир қадам илгари суради. Кейин штанга ва илмоқлар тескари йўналишда айланади ва дастлабки ҳолатга қайтади. Йиғув позицияларида йўлдош-мосламани турғун қилиш учун бошқа бир штанга ва унинг бикр таянчи айланиб, йўлдош-мосламани уясига кириб қолади. Участка охирида йиғилган двигател туширилади ва бўяшга узатилади, йўлдош- мосламалар эса, қатор остидан ўтган хандакда жойлашган махсус конвейер ёрдамида дастлабки ҳолатга қайтарилади. Двигателни қатор бўйлама ўқига нисбатан мўлжаллашда айланувчи столлар ва барабанлар қўлланилади. Автоматлаштирилган йиғув қаторининг бошқарув тизими махсулотни берилган такт билан чиқариш имконини беради. I ва III участкаларда двигателнинг ўқи ташиш йўналишига перпендикуляр, II участкада – параллел (схемада стрелка билан кўрсатилган). Автоматлаштирилган қаторда двигателни йиғишни технологик схемасини кўриб чиқамиз; йиғув жойлари кўрсатилган. I участкада қуйидаги ишлар бажарилади: С 1 станоги ёрдамида тақсимловчи вални блокдаги жойига ўрнатиш; цилиндр 51-расм

гильзаларини ўрнатиш; С 2 станоги ёрдамида ўзак подшипниклар қопқоғидаги, илашма картери қопқоғидаги болтларни бўшатиш; ўзак подшипник қопқоқларини ечиш; цилиндрлар блокига вкладишлар ва мой тутқичи ўрнатиш; С 3 станоги ёрдамида тирсакли вални ўрнатиш; С 4 станоги ёрдамида ўзак подшипник қопқоқлари болтларини бураб киритиш; олдинги қопқоқлва илашма картери қопқоғи болтларини бураб киргизиш. С 2 ва С 4 станокларидан олдин блок 180 0 га айлантирилади. Тирсакли вал блокга кўтарувчи- айлантирувчи қурилма ёрдамида қўйилади. С 2 станогида бажарилган ишлардан кейин двигателнинг йиғув жойи ўзгармайди. Кейин тирсакли валга таянч шайба, тишли ғилдирак ва шкив кигизилади, илашмани ишлатиладиган айри, илашма картерининг қопқоғи ва шити ўрнатилади. Йиғила бошлаган двигател I участкадан II участкага ташиб кетилади. II участкада бажариладиган ишлар: С 6 станок ёрдамида чап қатордаги, С 8 станоги ёрдамида ўнг қатордаги поршен гуруҳини (тўпламини) йиғиш ва ўрнатиш; С 9 станоги ёрдамида мой насоснинг тўсиғини, мой картерини ва ўзини ўрнатиш ва болтлар билан қотириш. Ўнг ва чап қатор поршен тўпламини ўрнатиш учун иккита айлантиргич қўйилган. III участкада бажариладиган ишлар: блок каллагини газ чиқарувчи коллектор ва турткичлар билан бирга йиғилган ҳолда ўрнатиш; газ киритувчи қувурни фильтр ва центрифуга билан йиғилган ҳолда ўрнатиш; рул бошқармасининг гидрокучайтиргич насосини йиғма ҳолда, компрессорни, сув ҳайдагични йиғма ҳолда, компрессорни, сув ҳайдагични йиғма ҳолда ўрнатиш. Бу участкада 7 та автоматлаштирилган станок бор: С 12 ва С 13 чап блок каллагини йиғиш учун; С 14 ва С 15 ўнг блок каллагини йиғиш учун; С 16 ва С 17 блок каллаклари болтларини қотириш учун; С 18 газ киритувчи қувурлар гайкасини бураш учун қатордан ташқаридаги С 10 ва С 11 станоклар шатун гайкаларини ечади. Қолган амаллар қўл кучи билан бажарилади. III участкада ҳаммабоп манипулятор ўрнатилган. II участканинг охиридаги барабан-айлантиргич йиғилаётган двигателни 180 0 га шундай айлантирадики, барабандан тушаётганда мой картери билан паст томонга қараган бўлсин;

кейин двигател конвейер билан сурилади (К стрелка йўналишида). Конвейер тишли ғилдираклар ва рейка устида бир марта юрганида турткич барабандан айлантирилган двигателни чиқариб, ўрнига бошқасини киритади. Айлантирилган двигател кўтаргичнинг қўзғалмас планкаларига қўйилади. Кўтаргичнинг қўзғалувчан супачаси бўлиб, гидроюритгич таъсирида вертикал йўналишда ҳаракат қилади. Йўлдош-мослама занжирли конвейер ёрдамида супачага қўйилади. Супача йўлдош-мослама билан бирга кўтарилиб, уни йиғилаётган двигател остига тўғри келтиради. Шунда илашма картеридаги тешикларга иккита бармоқча кириб қолади ва двигател мослама билан қимирламай туради. Илашма картеридаги ва олдинги қопқоқдаги асос юзалар йўлдош-мосламадаги таянч юзаларга тиралиб туради. Двигател блоки ва мосламанинг ҳолати турғун қилингандан кейин бошқа конвейер мосламани илиб олиб, кейинги йиғув позициясига олиб кетади. III участканинг охирида йиғилган двигател туширилади ва бўяш участкасига жўнатилади. Йўлдош-мослама қўзғалувчан супачаларга ўхшаб юқори ва пастки ҳолатда турадиган майдончага сурилади. Конвейер йўлдош-мосламаларни юқорида турган супачага юклайди. Шундан кейин супача мослама билан бирга пастга тушади, занжирли конвейер мосламани III участканинг бошига обориб қўяди. Шундай қилиб, III участка мосламалар вертикал текисликда, ёпиқ тўртбурчак шаклидаги конвейерда ҳаракат қилади. Унинг тепадаги қисмида, йиғув ишлари бажарилади ва мосламалар «К» йўналиш бўйлаб, йиғилаётган двигател билан бирга сурилади. Конвейернинг пастки қисмида мосламалар «Б» йўналишда қайтиб келади. Қаторнинг бошида мосламалар керакли баландликка кўтарилиб, охирида-шунча пастликка тушади. Автоматлаштирилган йиғув қаторида назорат позицияси (КА) ҳам бор. Агар йиғилган двигател керакли жойда олинмаган бўлса, чекка узгич ишлаб, двигатели бор супача пастга тушмайди.

Адабиётлар: 1. Ф.П. Гурин, В.Д. Клепиков, В.В. Рейн. Автомобилсозлик технологияси. I - II китоб. Тошкент, 2001. 2. Т.Абдусатторов, О.В.Лебедев, В.Ш.Ахмедов. «Транспорт машинасозлиги технологияси», ТошТЙМИ, Тошкент, 2003. 3. Ф.П.Гурин, М.Ф.Гурин, «Технология автомобилестроения», 1986, 246 стр. 4. С.М.Қодиров, О.В.Лебедев, А.М.Хакимов, под общей редакцией К.М.Сиддикназарова, «Восстановление деталей автомобиля», Тошкент, Ўқитувчи, 1995, 272 стр.

20- мавзу: Трансмиссия ва осмаларни йиғиш. Режа: 1. Дифференциални йиғиш. 2. Орқа кўприк редукторини йиғиш. 3. Автомобил орқа кўпригини йиғиш. 1. Дифференциални йиғиш. Дифференциал яримўқларнинг тишли ғилдираклари қутисидан, сателлитлардан, уларнинг ўқлари ва штифтдан иборат. Уни йиғиш жараёни қуйидаги амалларни қамраб олади. 1. Дифференциал қутисига ярим ўқларнинг иккита тишли ғилдиракларини қўйиш. Бундан олдин ғилдирак бўйнига двигател мойи сурилади. 2. Иккита сателлитни қўлга олиб, уларнинг тишини яримўқ ғилдиракларининг тишлари билан ишлатиш; технологик ўқни сателлитларга киргизиш ва уларни қўл билан ёки динамометрик бурагич билан айлантириб, қути ичига киргизиш. Бунда энг катта буровчи момент 20 Нмдан ошмаслиги керак. 3. Сателлитлар тешигини дифференциал қутиси тешиги билан мос келтириш, двигател мойига ботириб олинган сателлит ўқини олиб, уни мос келган тешикларга тиқиш. Шунда технологик ўқ чиқиб кетади. 4. Қутидаги  5 мм тешикни сателлит ўқидаги худди шундай тешик билан мос келтириш, унга штифт қўйиб, учини керн билан пачоқлаш. Дифференциал йиғилиб бўлгач, кўздан кечирилади: тўпламнинг бутунлиги, қути фланеснинг кўндаланг юзида урилган жойлар бор-йўқлиги, яримўқнинг тишли ғилдиракларини айлантирадиган буровчи моментнинг қиймати текширилади. Йиғилган дифференциалдаги тишли ғилдиракларнинг бурчак бўйича ҳам текширилади. Яримўқларнинг тишли ғилдиракларидан бири тўхтаб

турганда лиқиллаш 14 дан ошмаслиги керак. Текширувдан ўтган дифференциаллар орқа кўприк редуктори йиғиладиган жойга узатилади. 2. Орқа кўприк редукторини йиғиш. 1. Редуктор картерини сиқилган ҳаво билан пуфлаш. 2. Картерни йиғма ўлчамини ўлчаш. 3. Етакчи тишли ғилдиракнинг орқа томонидаги асос юзаси подшипникнинг ички ҳалқасига тиралиб қолгунча пресслаб киргизиш. 4. Йиғма ўлчамни махсус стендда ўлчаш (етакчи тишли ғилдирак билан орқа подшипникнинг йиғма ўлчами). Ўлчам–еткчи тишли ғилдирак каллагини йиғувдаги ҳолатини ўлчаш. Бу ҳолатни ростлаш учун қистирманинг ўлчамини аниқлаш. У координатаси орқали аниқланади. 5. Олдинги ва орқа подшипникларнинг ташқи халқаларини редуктор картерига пресслаб киргизиш. Бунда халқалар бўртмага тиралгунча ёки ўлчамни таъминлаб прессланади. 6. Етакчи тишли ғилдирак подшипникларининг таранглик қийматини аниқлаш; бу тарангликни ростлайдиган қистирмалар тўпламининг қалинлигини ҳисоблаб топиш ва тўпламни саралаб олиш. 7. Сараланган қистирмалар тўпламини ўз жойига қўйиш. 8. Етакчи тишли ғилдирак-валнинг учига (редуктор картеридан чиқиб туради) таянч шайба, мойтутқич ва фланес кигизиш. 9. Ўша жойга шайба кигизиш, бураш ва уни 145-160Нм момент билан қотириш. 10. Йиғма масофани текшириш: етакчи тишли ғилдирак каллагининг эркин кўндаланг юзидан картер қулоқларидаги тешиклар ўқигача бўлган масофа-53,4 мм. 11. Етакчи тишли ғилдирак фланеси уришини текшириш. 12. Картер қулоқларидаги тешик ўқларининг етакчи тишли ғилдиарк ўқига нисбатан перпендикулярликдан оғиши 0.03 мм атрофида бўлади. 13. Дифференциал қутисини редукторнинг бошқарувчи тишли ғилдираги ичига, фланеснинг кўндаланг юзига тиралгунча пресслаб киритиш.

14. Фланес тешигига 8та болтни шайбаси билан қўйиб бураш ва гайкабурагич билан қотириш. Буровчи момент 50-65Нм. 15. Бошқарилувчи тишли ғилдирак кўндаланг юзасининг дифференциал қутиси таянч бўйнининг ўқига нисбатан уришини 0.03 мм атрофида ростлаш. 16. Дифференциал қутиси таянч бўйинларига ўрнатиладиган подшипникларнинг ички халқасини пресслаб киритиш. Иккала халқа бир вақтда, тиралиб қолгунча прессланади. 17. Бошқарилувчи тишли ғилдирак кўндаланг юзасининг подшипникларнинг ички халқалари кўндаланг юзасига нисбатан уришини; махсус мослама ёрдаимда бажарилади; уриш 0.05 мм гача. 18. Картерни бошқарилувчи тишли ғилдирак билан йиғиш. 19. Редукторни стенда синаш. 20. Редукторга ростловчи гайкаларнинг тўхтатувчиларини ўрнатиш ва уларни болтлар билан қотириш. Болт тагига пружинали шайба қўйилади. Қуйида технологик амалларнинг тафсилотлари келтирилади. Иккинчи амални бажаришда картер мосламага ўрнатилади ва йиғма ўлчам ўлчанади. Бу ўлчам асос кўндаланг юза ва дифференциал подшипниклари қўйиладиган иккита асос тешиги бўйича ўлчанади. Бунда подшипник тешикларига иккита ўрнатувчи тиқин қўйилади. Индикаторнинг кўрсатиши берилган Х А1 (116,25 мм)дан оғишини кўрсатади. Оғишни, мусбат ёки манфий ифодаси билан бирга картерга ёзиб қўйилади. Ўлчов аниқлиги 0.01 мм. Индикаторни «0»га қўйишда эталондан фойдаланилади. Эталон 116,25 мм ўлчам бўйича 0.005 мм аниқлик билан тайёрланади. Тўртинчи амал махсус стендда бажарилади. Унинг иш цикли подшипникларнинг ташқи халқасини айлантира туриб, радиус бўйича йўналган куч билан сиқишдан иборат. Бунда подшипникка пресс ёрдамида ўқ бўйича йўналган куч берилади. Стенднинг иш цикли бошланганда индикаторнинг кўрсатгия ёзиб олинади. У Х А2 ўлчам эталондан қанча оғишини кўрсатади. Етакчи тишли ғилдиракнинг эркин кўндаланг юзаси бўйича Х А3 йиғма масофани тузатувчи катталикнинг

қиймати ва ифодаси аниқланади. Шундан сўнг, етакчи тишли ғилдиракнинг йиғма ҳолатини ростлайдиган қистирма (компенсатор)нинг керакли қалинлиги ҳисобланади: Х АК  Х А2 -(Х А1 +Х А3 ) бу ерда: Х А1 - картер йиғма ўлчамининг эталондан оғиши; Х А2 етакчи тишли ғилдирак ва орқа подшипник йиғиндисининг йиғма ўлчами эталондан қанчалик оғишини кўрсатади; Х А3 -етакчи тишли ғилдиракнинг эркин кўндаланг юзаси ҳолатидаги оғиш; Х АК – компенсатор ўлчами (қалинлиги). Ҳисоблар натижасига қараб, тишли ғилдиракнинг редуктор картери ичидаги ҳолатини ростлайдиган қистирмалар тўплами танланади. Сўнгра, компенсаторнинг куч таъсир қилгандан кейинги ҳақиқий ўлчами, стендда қайтадан текширилади. Подшипникка куч билан таъсир этиб, бир неча бор айлантирилади-да, ҳар айланиш учун индикатор кўрсатаётган рақам ёзиб олинади ва улардан ўртача қиймат чиқарилади. Индикаторни 62,865 мм ўлчамга мўлжалланган эталон бўйича «0» белгига созланади. Эталон 0.005 мм аниқлик билан тайёрланади. Стендда ўқ бўйича таъсир этадиган куч 3000-10 Н га тенг бўлади. Подшипникнинг ташқи халқасини радиус бўйича сиқиш кучи диаметрига бериладиган тарангликнинг ўртача қийматига мос келиши керак (таранглик 0.03 мм). Қалинлиги 0.05; 0.8;0.12 мм бўлган қистирмалардан тўплам сараланади, шу билан бирга бир хил қалинликдаги қистирмалар иккитадан ошмаслиги керак. Бешинчи амал прессли махсус мосламада бажарилади. Подшипник халқаларини пресслаб киритишдан олдин двигателни мойга ботириб олиш керак. Олдинги подшипникнинг ташқи халқаси мосламанинг конус оправкасига, орқа подшипникнинг ташқи халқаси эса-пресс плужжерининг конус учига кигизилади. Редуктор картери тортмали тагликка йиғма фланеснинг тескари тарафи билан, иккита тешикка асослаб ўрнатилади. Шундан кейин махсус мослама картерни пресслаш минтақасига узатади. Бу ерда картернинг ҳолати турғун қилиниб, асос фланеси билан мосламанинг асос

плитасига маҳкамланади. Кейин пресс ишга туширилади ва иккала халқа бир- бири томонга силжиб, картер уясига кириб қолади. Халқаларни пресслаб киритадиган куч уларнинг кўндаланг юзасига тушиши керак; тебранма ҳаракат қилувчи объект-конус роликларга тўғри келиши мумкин эмас. Олтинчи амал тўрт ўтишда бажарилади. Биринчи ўтишда етакчи тишли ғилдиракни орқа подшипникнинг ички халқаси билан йиғилган ҳолда стенд марказига қўйилади ва подшипникларнинг дастлабки таранглиги ростланади. Кейин тишли ғилдирак ўқининг учига тиргак втулка ва олдинги подшипникнинг ички халқаси кигизилади. Пресс ишлатилади, халқалар ва тишли ғилдиракнинг асос кўндаланг юзасига сиқиб келтирилади ва индикатор кўрсаткичини «0» белгига қўйилади, сўнгра стенд ўчирилади. Иккинчи ўтишда тишли ғилдиракни олдинги подшипникнинг ички халқасидан суриб чиқарилади. Учинчи ўтишда етакчи тишли ғилдиракни орқа ғилдиракнинг ички халқаси ва тиргак втулка билан бирга йиғилган ҳолда картерга ўрнатилади. Шундан кейин картер стендга қўйиб подшипникларнинг дастлабки таранглиги ростланади. Етакчи тишли ғилдирак-валининг учига олдинги подшипникнинг ички халқаси кигизилади. Пресс ва картерни айлантирувчи механизми ишлатилади индикатор стрелкасининг «0»дан ўртача оғиши қайд этилади. Картерни айлантирувчи механизми ва пресс ўчирилади. Тўртинчи ўтишда етакчи тишли ғилдирак подшипникларининг дастлабки таранглиги ростлайдиган қистирмалар тўпламининг зарурий қалинлиги ҳисоблаб топилади. Бу қилинлик картерни стендда айлантирганда индикатор стерлкаси оғишининг ўртача қийматига 0.03 мм-тиргак втулка ва картернинг эластик (ўз ҳолига қайтувчи) деформациясини ҳисобга оладиган рақам. Бу деформация гайкани бураб қотириш натижасида юзага келади. Пресснинг кучи 3,0-3,5 кН оралиқда бўлиши керак. Шунда олдинги подшипникнинг ички халқасини тиргак втулкага тиралгунча пресслаш мумкин. Подшипникларга куч таъсир қилган ҳолда картер ками билан 3-4 марта айлантирилиши керак.

Еттинчи амални бажаришда етакчи тишли ғилдиракни олдинги подшипникнинг ички халқасидан суриб чиқарилади. Бу ғилдирак ўқининг учига қистирмалар тўплами кигизилади. Кейин олдинги подшипникнинг ички халқаси кигизилади. Саккизинчи амал прессловчи махсус мосламада бажарилади. Картер, етакчи тишли ғилдирак билан бирга прессли мосламага ўрнатилади. /илдирак ўқига таянч шайба кигизилади. Пресснинг штокига мойтутқич қўйилади.мойтутқични ва олдинги подшипникнинг ички халқасини тиралиб қолгунча пресслаб киргизилади. /илдирак ўқига, унинг шлицаларига шлицасини мослаб фланес кигизилади ва уни таянч шайбанинг кўндаланг юзага тиралгунча прессланади. Мойтутқични кийгизишдан олдин уни мойга ботириб олиш керак. Тўққизинчи амал махсус стендда бажарилади. Гайка буралиётганда тишли ғилдирак ҳам айланади. Уни 145-160 Нм момент билан қотирилади. Етакчи тишли ғилдиракни айлантирадиган момент подшипникларда 1.5-2.5 Нм га тенг бўлади. Ўнинчи амални бажаришда ўлчов асбоби кўрсатаётган рақамни қайд этиш назорат мосламаси ишлаб турган ҳолда бажарилади. Индикатор асбобни «0» рақамга созлашда 53.4 мм ли эталон ишлатилади. Асбоб оғишнинг миқдорри ва ифодаси (мусбат ёки манфий) тишли ғилдирак каллагининг эркин кўндаланг юзасида ёзиб қўйилган оғиш миқдорри ва ифодаси билан мос тушиш керак. Мос келмаслик (+0.02)+(0.05) мм оралиғида бўлиши мумкин. Агар йиғма масофа рухсат этилган бу оғишлардан чиқиб кетса, редуктор сараланади. Мосламанинг ўлчов штокидаги куч 100 Н дан ортиқ бўлмаслиги керак. Ўн биринчи амал махсус стендда, тишли ғилдиракни айлантирган ҳолда бажарилади. Етакчи тишли ғилдирак фланеси кўндаланг юзасининг ва бўртмасининг 35 мм радиус чегарасидаги уриши 0.1 мм атрофида рухсат этилади. Ўн учинчи амалда дифференциал қутисини пресслаб киритиш учун прессли мосламадан фойдаланилади. Бу амалга дифференциал йиғилиб, тайёр ҳолда, конвейр билан келтирилади. Дифференциал қутиси бошқарилувчи тишли

ғилдиракнинг резьбали тешиклари билан устма-уст туширилгандан кейин, пресслаб ташланади. Дифференциал қутиси ва бошқарилувчи тишли ғилдирак йиғмасини ўрнатув бўйинлари билан мосламанинг призмасига қўйиб, тишли ғилдиракнинг (15- амал) уриши текширилади. Дифференциални таянчлар устида қўл билан айлантирилади. Бошқарилувчи тишли ғилдиракнинг уриши 0.03 мм атрофида рухсат этилади. Ўн саккизинчи амал махсус мосламада бажарилади. Унга картер етакчи тишли ғилдирак билан йиғилган ҳолда, оғзи билан пастга қилиб қўйилади. Дифференциал подшипниклари қопқоғининг 4та болти ечилади, қопқоқларни болтлари билан чиқарилади (қопқоқлар ўзаро алмашинмайди). Шундан кейин дифференциални бошқарилувчи тишли ғилдирак ва подшипниклар билан йиғилган ҳолда (17-амалдан чиққан) редуктор картери ичига қўйилади.бунда подшипниклар редуктор қулоғига қўйилади, ғилдиракнинг тишлари сезиларли тирқиш билан илашади; тишли ғилдираклардаги ёзувлар бир-бирига мос тушиши керак. Картернинг резьбали ва яримцилиндр юзали қулоғига ростловчи гайкалар буралади қулоққа қопқоқ ёпилади ва иккита болт билан қотирилади. Шундан сўнг илашган тишларнинг ён тирқиши ростланади. Индикатор таёқчасини бошқарилувчи ғилдирак тишига қўйиб, бу тирқиш текширилади. Агар тирқиш бўлмаса ёки жуда кам бўлса, қуйидагича ростлаш иши бажарилади. Ростловчи гайкани 1/4 айланага тескари бураб, дифференциал подшипникларнинг қопқоғи бўшатилади. Ён тирқиш 0.05-0.10 мм бўлмагунча гайка (бошқарилувчи ғилдирак томонидаги) тескарига айлантираверади. Бунда нариги ростловчи гайка подшипник халқасига тегмай туриши керак. Ростланган томондаги подшипник қопқоғининг болтлари буралади ва 68-75 Нм момент билан қотирилади. Кейин нариги гайка буралади. Уни шундай тортиш керакки, подшипник қопқоғининг болтлари 68-75 Нм момент билан бураб қотирилганда ён тирқиш боя ўлчанган тишда 0.12-0.17 мм оралиқда бўлсин. Тирқиш камида 0.10 мм, кўпи билан 0.22 мм бўлиши керак. Тирқишнинг ортиб

бориши бир текис бўлиши керак. Иккита, ёнма-ён тишда ўлчанган ён тирқишларнинг фарқи 0.05 мм дан ошмаслиги, ғилдиракларда ўлчанган тирқишларнинг фарқи кўпи билан 0.08 мм бўлиши керак. Редуктор (19-амалда) махсус стендда синовдан ўтади. Редуктор стендга махкамланиб, юритувчи валга уланади. Унинг ўнг ва чап томонидан технологик яримўқлар тиқилади. Бошқарилувчи ғилдирак тишлари пастга сурилади. Дифференциал иши ҳар томондан навбат билан текширилади. Синовда редукторнинг ғилдираклари айланиши аста кўпайтириб борилади ва 1000-1500 айл/мин гача олиб чиқилади. Редуктор иши кучи остида ва салт юришда эшитилади. Кейин редукторни тескари томонга айлантириб, ўша кўрсаткичлар текширилади. Иккала йўналишдаги тишларнинг туташ юзаси текширилади. Йиғиш, синаш ва назорат амалларининг ҳаммаси бажариб бўлингач, редукторлар конвейр билан орқа кўприк йиғиладиган участкага юборилади. 3. Автомобил орқа кўпригини йиғиш. Бу автомобилнинг орқа кўпригини йиғишда асосий детал қилиб картер олинган. Қуйида келтирилган технологик жараёнда орқа кўприкни йиғиш бўйича асосий амаллар берилган. 1. Ярим ўқларнинг иккита мойтутқични картер фланесларига икки томондан бараварига пресслаб киритиш. 2. Мой тўкадиган тешикнинг тиқинини картерга қистирма билан бирга бураб киритиш. Қотириш моменти 40-50 Нм. 3. Нафас олгич (9; сапун)ни йиғма ҳолда картернинг резьбали тешигига бураб киритиш. 4. Картернинг редуктор қўйиладиган фланесига қистирма қўйиб, устидан йиғма редуктор қўйилади. Фланесларнинг тешиклари мос келтирилиб, уларга 10та болт пружинали шайбаси билан бирга киритилади ва гайкабурагич билан қотирилади. 5. Тормоз билан йиғилган яримўқни орқа кўприк картерига жойлаш. Бунда яримўқнинг шлицали тишли ғилдирак шлицалари билан мос келтирилади. Подшипник орқа кўприк фланесига пресслаб киритилади (тиралиб қолгунча).

Ярим ўқ 4та болт ва шайбалар билан қотирилади. Худи шу амаллар орқа кўприкнинг нариги томонида бажарилади. 6. Орқа тормозларнинг суюқлик найчаларини ўрнатиш. 7. Картерга қўл тормоз тросларини маҳкамлаб ётқизиб қўйиш. 8. Тормоз барабанларни йиғма ҳолда яримўқ фланесига ўрнатиш ва винтлар билан қотириш. 9. Суюқлик найчаларини картерга маҳкамлаш. 10. Тормоз тизимининг зичлигини текшириш. ғилдиракларнинг тормоз цилиндри ишини текшириш. 11. Картерга гипоидли узатмалар мойини қўйиб, орқа кўприкни синаш. 12. Йиғув сифатини текшириш. 13. Орқа кўприкни ювиш, қуритиш ва совитиш. 14. Бўяш ва қуритиш. Айтилган амалларнинг тафсилотлари қуйида келтирилади. Тўртинчи амал пол устидаги конвейерда бажарилади. Уни бажариш учун иккита йўналтирувчи технологик оправка редуктор ўрнатиладиган фланеснинг қарама-қарши жойлашган икки тешигига тиқилади. Шу оправкаларга мўлжаллаб фланесга қистирма ётқизилади, кейин картер ва редуктор фланеслари туташтирилади. Сўнгра оправкалар чиқариб олинади ва редуктор фланеслари туташтирилади. Сўнра оправкалар чиқариб олинади ва мос келтирилган тешикларга, илгаридан зичловчи паста суркалган ва пружинали шайба кигизилган болтлардан 8 таси киритилади. Болтлар 28-36 Нм момент билан қотирилади. Бешинчи амалда, аввал, яримўқлар тормоз билан йиғилган ҳолда конвейерга қўйиб чиқарилади. Бунда тормозга қараб, қайси бири ўнг томонга, қайси бирлари чап томонга терилади. Яримўқлар юқорида айтилгандек картер ичига киритилади, подшипник прессланади. Яримўқларни 4та болт билан қотириш учун уни айлантирилади, фланесдаги туйнук орқали болтлар навбатма-навбат қотирилади. Болт каллаги остига пружинали шайба аввалдан кигизилади. Болтлар 44-56 Нм момент билан қотирилади.

Орқа тормознинг суюқлик найчаларини ўрнатиш (6-амал) шундан иборатки, ғилдиракнинг тормоз (гидро) цилиндри тешигидан тиқин чиқариб олинади ва ўрнига суюқлик найчасининг штуцери бураб киритилади. Худди шу амал орқа кўприкнинг нариги томонида ҳам бажарилади. Суюқлик найчалари дастлаб, сиқилган ҳаво билан пуфланади. Суюқлик найчаларининг бўш турган учидаги штуцерлар коллекторга бураб киргизилади ва пружина шайбали болт билан картерга пайвандлаб қўйилган кронштейнга маҳкамланади. Шундан сўнг, суюқлик найчалар энг чеккадаги скобалар орқасига ўтказилади ва штуцерлар узил-кесил бураб қотирилади. Қўл тормози троси (7-амал) ғилдиракнинг тормоз шитидаги қувурча ичидан ўтказилади; кейин унга кесилган шайба қўйилади. Троснинг учи ғилдирак тормозининг ёйилувчи ричагига киритилади, кейин тросни ҳимояловчи қувурча шит қувурчаси ичидан ўтказилади. Худди шу амал орқа кўприкнинг нариги томонида ҳам бажарилади. Троснинг иккинчи учига ҳимояловчи қувурча кигизилади. У тросни бўёқ тегишидан сақлайди. Кейин тросни орқа кўпригига шундай ўраб қўйиладики, ўрам иплари тормоз шитининг ташқи диаметридан чиқиб кетмасин. Айни шу амал кўприкнинг нариги томонидан ҳам бажарилади. Тормоз барабанларини яримўқ фланесларига кигизиб, қотиришда (8- амал)тормоз колодкалари сиртида мой юқи бўлмаслиги керак. Акс ҳолда уни жилвир қоғоз билан ишқалаб кетказиш лозим. Тормоз барабан фланесга иккита винт билан маҳкамланади. Винт каллагининг кўндаланг юзаси барабан текислиги билан бир чизиққа тушиши керак. Айни шу амал кўприкнинг нариги томонида бажарилади. Суюқлик найчаларига 5 та қистирма кигизилади, улар скоба остига суриб қўйилади(9-амал). Найчалар скоба билан ўраб қўйилади. Тормоз тизимининг зичлиги махсус стендда, 10 МПа босим остида, 30±5 с вақт давомида текширилади. Тормоз суюқлиги оқиб чиқса найчаларнинг гайкаларини бураб, қотириш керак. /илдирак тормозлари яхши ўрнатилган ва

ростланган бўлса, гидротармоқда босим бўлган пайтда яримўқлар айланмаслиги лозим. Ўн биринчи амални бажаришда орқа кўприк синов стендига ўрнатилиб, маҳкамланади. Мой қуйиладиган тешик тиқин олинади ва орқа кўприк ичига гипоид узатмаларга ишлатиладиган мойдан тешик сатҳигача қуйилади. Шундан кейин орқа кўприкни автомобилнинг олдинга ва орқага юришга мослаб, 3000 айл/мин частота билан айлантирилади. Яримўқлардан бирининг айланишини секинлатиб, дифференциал иши текширилади. Орқа кўприк иши текширилаётганда (12-амал) қаттиқ, дағал товушлар, тиқирлаш ва шунга ўхшаш нуқсонлар бўлмаслги керак. Туташ жойлар, пайванд чоклар, мойтутқичлар кўздан кечирилади, улар мой ўтказиб юбормаган бўлиши керак. Орқа кўприк кальцийлаштирилган соданинг 15% ли эритмасида (70-80 0 С ҳарорат билан), сўнг 70-80 0 С ҳароратдаги сув билан ювилади. Конвекцияли қуритиш камерасида, 80-90 0 С ҳароратда қуритилади. Совитувчи камерада, 40 0 С ҳароратгача совитилади. Орқа кўприк электростатик камерада, алкидстиролли эмал билан қопланади (14-амал). Бўяш қийин жойлар қўл билан бўяш камерасида, пуркагич ёрдамида бўялади. Бўёқдан чиққан кўприк қуритиш камерасида қуритилади. Охирида тросларнинг учидан ҳимоя найчаси олинади, бўёқ сифати текширилади ва орқа кўприк кейинги йиғувларга жўнатилади. Фойдаланилган адабиётлар: 5. Ф.П. Гурин, В.Д. Клепиков, В.В. Рейн. Автомобилсозлик технологияси. I - II китоб. Тошкент, 2001. 6. Т.Абдусатторов, О.В.Лебедев, В.Ш.Ахмедов. «Транспорт машинасозлиги технологияси», ТошТЙМИ, Тошкент, 2003. 7. Ф.П.Гурин, М.Ф.Гурин, «Технология автомобилестроения», 1986, 246 стр.

8. С.М.Қодиров, О.В.Лебедев, А.М.Хакимов, под общей редакцией К.М.Сиддикназарова, «Восстановление деталей автомобиля», Тошкент, Ўқитувчи, 1995, 272 стр.

O'xshashlar

Автомобил билан автомобил тукнашганда автотех экспертиза утказиш.

Автомобил гилдиракларининг радиуслари

Автомобил двигателига тхкват технологияси

Трансмиссия ва осмаларни йиғиш.

Трансмиссия ва осмаларни йиғиш.