XVIII Asr Yevropa kostumi tarixi

Yuklangan vaqt:

20.03.2024

Ko'chirishlar soni:

0

Hajmi:

285 KB

Ko'chirib olish

XVIII Asr Yevropa kostumi tarixi XVIII asr qirollik hokimiyatining tanazzul davri bo’ldi. Kapitalistik ishlab chiqarishning tasdiqlanishi madaniyat va san’atda yangi shakllarning paydo bo’lishiga sabab bo’ldi. Burjua madaniyati asoslari paydo bo’la boshladi. Ular Didro, Volter, Russo singari ma’rifatparvarlari mafkurasida o’z ifodasini topdi. Aynan ushbu asrda insonparvar madaniyat tushunchasi iste’molga kirdi. Ziyolilar qatlamining paydo bo’lishi va ular o’rtasidagi aloqalar sabab mamlakatlar o’rtasidagi madaniy aloqalar kengaydi. Fan-texnika va ishlab chiqarishdagi taraqqiyot iqtisodiy rivojlanishga turtki berish bilan birga ma’rifatparvarlik bilan uyg’unlashib, Fransiyani burjua inqilobiga olib keldi. Fransuz inqilobi feodal tuzumga batamom xotima yasab, kapitalistik jimiyatning barpo bo’lishiga sabab bo’ldi. XVIII asrda Yevropa madaniyati poytaxti sifatida avvalgidek Fransiya va Angliya saqlanib qoldi. Fransuz san’ati Yevropa davlatlari uchun namuna bo’ldi. Fransuz tili xalqaro til bo’lib qoldi. Fransuz modasi barcha Yevropa mamlakatlariga tarqalib, umumiy Yevropa modasiga aylandi. Angliyaning ta’siri falsafa, iqtisodiy va ijtimoiy nazariya bilan birga san’atda ham ko’zga tashlandi. Xususan, ingliz libosi «fransuzlashib», barcha Yevropa mamlakatlariga tarqaldi. XVIII asr o’rtalarida san’atda barokko uslubi rivojini to’xtatgan rokoko uslubi yetakchilik qila boshladi. Rokoko Fransiyada Lyudovik XV hukmronligida paydo bo’ldi. Ushbu uslub g’oyaviy tanazzulni boshdan kechirayotgan, ertangi kuniga ishonchi yo’q yuqori tabaqa aslzodalari didini namoyon etgan. Rokoko uslubi me’morlik, tasviriy san’at, amaliy san’atda kuzatiladi. Ushbu uslubga chuqur g’oyaviy mazmun, borliqdan qochib, yengil tasavvurlar, nozik hissiyotlarga berilish, nosimmetrik va murakkab chiziqlardan iborat shaklning bezakdorligi xos. Rokoko termini fransuzcha «rokayl-rok» – qoya ma’nosini bildiradi. Dengiz chiqanoqlari va dengiz o’tlari bilan qoplanib, ular bilan birlashib ketgan qoya parchalari singari o’ziga xos, tartibsiz, to’satdan paydo bo’lgan, ajoyib ko’rinish –

rokoko ornamentining asosi, uning bezagining asosiy motivlaridir. Nozik va hashamdor naqshlar betakror, nozik, yumshoq, yorqin, turfa xil ranglar tuslariga mos tushgan. Rokoko badiiy uslubi chizgilari XVIII asr fransuz libosida o’zini yorqin namoyon qilgan. U, shuningdek, avvalambor, inson go’zalligi haqidagi fikrlarga ham o’zgarishlar kiritdi. Sun’iy yaratilgan «bayramona shukuh» dunyosida sun’iylik inson go’zalligining asosi bo’ldi. Ayollar va erkaklar qiyofasida real hayotdan uzoq bo’lgan qo’g’irchoq monand, ertakona shartlilik, real hayotiy zamindan o’zilgan fantastik belgilari bo’rtib turgan qiyofaga urg’u berildi. Libosda bu obrazni yaratish inson qomati proporsiyalarining bo’zilishiga, ya’ni yuqori va past qismlar nomutanosibligiga olib keldi. Kichkinagina, nozik bosh, tor yelkalar, ingichka, egiluvchan bel hamda bo’ksa o’lchovi va shaklining grotesk darajada kattalashishi ko’zga tashlanadi. Dekorativ rokokoga qulaylik va amaliylik deyarli xos emas. Erkak va ayol tashqi belgilarining yaqinlashuvi, ularning noziklashuvi, qo’g’irchoq qiyofa, yosh darajasidagi farqlarning yo’qolishi (ushbu davrda keksalar ham, yoshlar ham bir xil libos kiya boshlashgan, bir xil kosmetik vositalardan foydalanishgan) oqsuyak yuqori tabaqaning ma’naviy va jisman qayta tug’ilganligini bildirardi. Ularning bir qator avlodlari mehnatga layoqatsizligi bilan ajralib turadi. Butun kuch tashqi nazokat va turli ko’ngilochar jihatlarga sarf etildi. Fransuz tasviriy san’atida bu kabi obrazlar bilan Bushe, Vatto, Fragonara portretlari tanishtiradi. XVIII asr 70-yillarida klassitsizm san’atdagi asosiy yo’nalish bo’lib qoldi. O’zining aniq va yorqin obrazlari, qat’iy geometrik kompozitsiyalarida u yana antik davr ideallariga murojaat etdi. Biroq ushbu davr amaliy bezak san’ati va ayniqsa, 1970–1980-yillar libosida rokoko uslubining ta’siri butunlay bartaraf etilmadi. Haddan tashqari bezakdorlik, hashamdorlik vaqti-vaqti bilan yangi shakllarda o’zini namoyon etib turdi.

XVIII asr libosida, avvalambor, matolar turi o’zgardi. Saroy va tantanavor liboslarda qo’llangan shoyi, baxmal, parcha, atlas matolar o’rnini yupqa jun matolar, movut va paxta matolar egallay boshladi. Reynolds, Xogart, Geynsboro portretlari XVIII asr oxiridagi yangi ideal belgilarni o’zida namoyon etadi. Erkaklar libosi. XVIII asr fransuz erkaklar libosi ichki kiyim, kamzul, jyustokor va kyulotdan iborat. Asrning birinchi yarmida ko’ylaklarning yoqa qismi baland jabo, yeng manjetlari naqshinkor to’rlar bilan bezalgan. Bo’yinbog’lar oq polotno yoki batist matolardan tikilib, bo’yin to’liq qilib bog’langan, uning ustidan frantlar – qora shoyi lenta bog’langan. Ular uchun, asosan, yupqa, asosi tyul bo’lgan kam naqshli to’rlardan foydalanilgan. Jyustokor – bel qismida badanga yopishib turuvchi, yelka chiziqlari tor, bo’ksadan etaklari tomon kengaytirilgan erkaklar libosi. Uning klinlardan iborat pastki (etak) qismi qattiq movut yoki to’qli astardan iborat edi. Yon tomon va orqa shlitsesiga taxlamalar qilingan (rasm). rasm. XVIII asr fransuz erkaklar liboslari Libosning barcha detallari naqshlar bilan, metall va asosiga mato o’ralgan tugmalar bilan, chetlari esa festonlar bilan ajratib bezaklangan. Jyustokor barxat, shoyi, atlas, keyinchalik junli va paxt a matolardan tikilgan. XVIII asr davomida kamzul kaltalashdi, 60-yillarga kelib uning uzunligi beldan 20 sm pastga tushadigan darajaga keldi. Uning rangi, odatda, jyustokor bilan kontrastlangan. 70-

yillarda tanaga yopishib turuvchi, kengaygan etakli, tor yeng va uncha katta bo’lmagan stoyka, ya’ni tik yoqali frak paydo bo’ldi. Ushbu libosning keyinchalik baland stoyka (tik) yoqasi bilan almashtirilgan yangi yechimi paydo bo’ldi. Asr oxirida ikki bortli, bortlari chuqur o’yiqli, katta qaytarma yoqali kundalik ingliz fraki ham paydo bo’ldi. U jun mato yoki qalin ip matodan tikilgan. Kaltalashtirilgan kamzul o’zining deko rativ, ya’ni hashamdor ko’rinishini butunlay yo’qotib, erkaklar libosida qulay jiletga aylandi (rasm). XVIII asrda ustki kiyim – qomatga yopishib turuvchi bir yoki ikki qator tugmali redingotlar keng tarqalgan. Shuningdek, issiq va qulay, mo’yna bilan bezaklangan, ko’pincha mo’yna astarli syurto’qlar kiyilgan. Yopinchiqlarga kamroq murojaat etilgan. Erkaklar libosi bezaklarining asosiy ko’rinishlari – to’rlar va tugmalardan iborat bo’lgan. Libos bezagi sifatida, shuningdek, to’qilgan shnurlar yoki zanjirlar bilan kyulotlar belbog’iga qotirilgan to’qalar ham qo’llanilgan. Bosh kiyimlar – uncha katta bo’lmagan polyali, oldi tor va yonlari bukilgan shlyapalar. Pariklar yon tarafdan jingalaklanib, orqada o’rib bant bilan mahkamlangan. Ayollar libosi. XVIII asrda ayollar 38-rasm. libosiga karkas yubka yana qaytib keldi. Korset orqa tomondan qattiq, ya’ni tortib bog’lab qo’yilgan. Asrning ikkinchi yarmiga borib, panye ikki etakli, har bir etagi bo’ksaning bir tomoni uchun mo’ljallangan va tesmalar bilan biriktirilgan alohida-alohida fijmalar bilan almashdi. Ushby asos ayollar libosi siluetini uchburchak shakliga kiritdi. Asr

boshiga kelib, mana shu karkas asosida ayollarning yangi libosi – kuntush yoki Vatto skladkali ko’ylagi paydo bo’ldi. Bu yengil bichimli, tor yelkali, beldan pastga qarab karkas asosida kengaygan ko’ylak bo’lib, uning go’zalligi orqa qismidagi butun bo’y bo’ylab tushgan katta skladkalarida edi. Libosni naqshli och rangli shoyi paypoqlar, baland, bukilgan poshnali tuflilar to’ldirib turar edi. Ayollar libosining keyingi rivojlanish bosqichi uni ikki uchburchak, ya’ni uchlari bel chizig’ida uchrashgan shakliga qaytardi. Qalin, qattiq, juda ochiq ko’ylak lifi keng, yon tomonlari juda katta shishirilgan yubka bilan uyg’unlashdi. Ko’ylak gafreli pirpiraklar, bantiklar, rozetkalar va sun’iy gullar bilan bezalgan. Libos tarixida 40-yillardan boshlab katta, keng relyefli dekorlar eng ko’p tarqalgan davr boshlandi (rasm). rasm. Ayollar kostyumi 70-yillar oxirida Fransiyada klassitsizm uslubidagi ingliz modasi keng tarqaladi. Ayollar va erkaklar libosida aralash , eklektik shakllar paydo bo ’ ladi . U ichki tor ko ’ ylak ( lif va yubka ) va butun bichimga ega ustki oldi ochiq ko ’ ylakdan iborat bo ’ lgan . Ichki ko ’ ylak lifi ko ’ krak va bo ’ ksaga yopishib turadi , tugmalanadi yoki bog ’ ichlar yordamida tortib qo ’ yiladi . Chuqur va keng dekolte to’r yoki gafrelangan pirpiraklar bilan bezalgan. Ko’ylakning yuqori qismi, ya’ni lifi ham tor, dekolteli va ko’krak chizig’idan o’tadi va shu yerda katta bant bilan qotir ilgan. Chetlari jimjimador ryushlar bilan bezalgan.Katta bo’yin o’mizi ustiga, odatda, ko’krak usti ro’moli tashlab yurilgan. Yenglar tor va uzun yoki 3/4 uzunlikda unchalik katta bo’lmagan manjetli. Ko’ylak bilan birga yupqa matodan, bezaklangan farto’q taqishgan. Liboslarning ikki ko’ylakdan iborat turi ancha

$hashamdor sanalgan. Libosning yuqori va pastki qismlari mass asi deyarli tenglashdi. Ustki ko’ylak sifatida uzun redingotlar, kaltalasht irilgan kazakinlar , karako, frachkalar kiyilgan (rasm). XVIII asr ayollar soch turmagi va pariklar asri bo’ldi, desak mubolag’a bo’lmaydi. Davrning birinchi yarmida soch turmagida uncha katta bo’lmagan ochiq peshonaga buklyali yoki lokonli turmaklar urf bo’lgan. 70–80-yillarda soch turmaklari juda murakkab bo’lib, ular hajman ham kattalashdi. XVIII asr oxirida ayollar o’rtasida baland poshnali tufli urf bo’lgan. Qora rangli tufli tantanavor marosimlarga, jigarrang tuflilar sayr uchun mo’ljallangan bo’lsa, qizil va oq rang zodagon ayollar imtiyozi hisoblangan. Bosh kiyimlar – chambarlar, setkalar, diademalar, tuyaqush patli bashing bog’ichlar, duxoba va shoyi lentalar, yunoncha naqshli kalta jingalak soch turmaklari yana urfda bo’lgan. Yorqin ranglardagi tuflilar tagcharmi tekis, past poshnali, lentalar bilan bog’ichlangan bo’lib, yunon sandallari kabi oyoqni o’rab turgan. Qulaylik, oddiylik, ishbilarmonlik kabi jihatlarni o’zida jamlagan ushbu davr moda yo’nalishi ham yashashda davom etdi. Erkaklar libosida to’q jun matodan frak, yorqin jilet, zamsh kyulotlar yetakchilik qildi.$

Adabiyotlar: 1. Karimov I . A . Istiqlol va ma ’ naviyat . – T .: «О’ zbekiston », 1994. 2. Mirziyoyev Sh . M . Buyuk kelajagimizni mard va olijanob xalqimiz bilan birga quramiz . – T .: « O ’ zbekiston », 2017. 3. Ха kimov А . А . O’zbekiston san’ati. – Т ., 2001. 4. Abdullayev N.U . San’at tarixi. 1- tom . – T .: « O ’ qituvchi », 1986. 5. Вошинина А.И. Античное искусство. – M ., 1962. 6. Malikova S.S. Tasviriy san’at tarixi. – T., 2008. 7. Sadikova N . O’zbek milliy kiyimlari: XIX–XX asrlar. – T., 2006. 8. Oydinov N. O’zbekiston tasviriy san’ati tarixidan lavhalar. – T.: «O’qituvchi», 1997.

O'xshashlar

XIX Asr Yevropa kostyum tarixi

XVII Asr Yevropa kostyumi tarixi

XX Asr Yevropa kostyumi tarixi

V-XX Asrlar yevropa kostyum tarixi. O’rta asrlar Yevropa kostyumi tarixi

Yevropa antik davr kostyum tarixi. Qadimgi yunoniston kostyumi tarixi