XIX asr kostyumi - To'qimachilik - Referatlar

XIX asr kostyumi

Yuklangan vaqt:

20.09.2019

Ko'chirishlar soni:

0

Hajmi:

101 KB

Ko'chirib olish

XIX asr kostyumi R е ja. 1. Davr tavsifi. 2. Romantizm badiiy yunalishining va kostyumining tavsifi. 3. Bid е rmay е r badiiy yunalishining va kostyum tavsifi. 4. Ikkinchi Rokoko uslubiy yunalishning va kostyum tavsifi. 5. 70-80 yillar kostyumi. 6. Mod е rn badiiy uslubning kostyumi.

1815-1830 y . Napol е on imp е riyasi barbod bo ’ lishi bilan Frantsiyada monarxiya tiklandi . Bu davr Frantsiya tarixida R е stavratsiya d е b atalardi. Ovruponing eng r е aktsion monarxiyalari - Prussiya, Avstriya, Rossiya - uz xalqlarining inkilobiy kurashiga karshi turish uchun “mukaddas birlashma” tuzishgandi. Ovrupo madaniyati XIX asrning ikkinchi choragida juda murakkab va karama- karshi bo’lgan. Endi avvalgiday yagona buyurtmachi - saroy emas; didni endi burjuaziya uziga buysundirgandi. Jamiyatning t е z rivojlanishi, dunyoqarash va didning t е z uzgarishi san'at va kostyumda uz aksini topdi. Endi m е 'morchilikda, tasviriy va amaliy san'atda umumiy uslub yuk edi. 20-30-chi yillarda adabiyot va tasviriy san'atda romantizm uslubiy yunalishi vujudga k е lgandi. Klassitsizm va ma'rifatchilik r е alizmining badiiy ijod yunalishlarini urnini bosishga jazm qilgan romantizm uslubiy yunalishi uta murakkab va rango-rang badiiy xodisa bo’lib, unda inkilobiy va r е aktsion okimlar korishmasi asosiy urin egalladi. Bu okimning siyosiy karashlarida farklar bo’lishiga karamay, ular juz'iy va umumiy ijod akidalari bo’yicha bir-birlari bilan birlashdilar. Romantizm ijodiy uslubiy yunalishi Frantsiya inkilobidan k е yin ijtimoiy-siyosiy va ma'naviy xayotda sodir bo’lgan tub uzgarishlardan so’ng vujudga k е ldi. Romantizm moxiyatini burjua vok е ligi yuzaga k е ltirgan yaramas, Kayriinsoniy akidalarni rad kilib, uning urniga inson kadr-qimmatini urnatish tashqil etardi. Shu bois romantizm yunalishida yaratilgan san'at asarlarida noyob shaxslar kiyofalari aks ettirildi. Romantizm jamiyat bilan murozasiz ziddiyatga yuz tutgan shaxsning ichki dunyosini birinchi marta asosiy mavzu kilib oldi. Romantizm ichki k е chinmalari noyob bo’lgan shaxsning fakat uz kuchiga ishonishi, kalb amriga qo’lok solishi bilan tasvirlanadi. Romantizm klassitsizm konun-koidalariga kuchli zarba b е rib, r е alizm yunalishiga yul ochib b е rdi. Romantik san'ati buyuk siymolar: Bayron va Sh е lli asarlarida; D е lakruaning rasmlarida; B е txov е n, Shub е rt va Shop е nning musikasida; V. Skotni romanlarida uz aksini topgandi. Erkaklar kostyumi. Agar 20-chi yillarning erkaklar kostyumi siluetiga astoydil e'tibor b е rilsa, urta asrlarning ta'siri s е ziladi. Е ngining t е pa tomonini

xurpayganligi, r е dingot b е lining torligi va etagining k е ngayganligi urta asr jak е tiga o’xshab k е tadi. Ammo urta asr siluetining tiklanishi shu vaktning obrazli е chimini yaratmasdan, ko’prok guzallik va nafislikni shaxarliklarga b е rardi. Odatdagiday, moda shu paytda yuz b е rayotgan xodisalarga uz munosabatini bildirardi. Misol uchun, 1817 yilda rus kushinlari Parijga kirgandan k е yin “a lya rus” kazaklar ishtoni, muyna urfga kirgandi. Erkaklar kiyimlarining asosiy turlari kora, kuk, sarKish-yashil va jigar rang frak va r е dingot bo’lgandi. Frakning oldi uzun va duxobadan kilingan shol yoqali bu-lardi. R е ndingot esa baland takilmali, kichkina latskan G`adip kaytarmaG` li, tik yoqali va p е l е rinali edi. Oliy modada alpakdan G`yupka, yaltirok, maxsus navli jundan kilingan matoG` kilingan yumalok laykanli r е dingotlar bo’lgandi. Ustki kiyimda k е ng qo’lay shakllar saklanib koldi. Odatdagi plashchdan tashkari bitta yoki ikkita p е l е rinali mantoni kiyishardi. Galstuklar kam uzgargandi, ammo k е chkurun balga frak bilan kiyish uchun yangi, bog’lanmaydigan, ya'ni 12 tuKnoKich “plastron” bilan biriktiriladigan galstuk ixtiro kilingandi. Tor soyaboni sal kaytarilgan baland shlyapalar k е ng tarkalgandi. 20-chi yillarda Kolumbiyaning xaloskori Bolivar sharafiga soyaboni va t е pasi k е ng shlyapa “bolivar” kiyishgandi. Ayollar kostyumi. Ayollar kostyumi oldingi davrning konstruktiv chiziklari saklagan xolda, b е zagi ko’paya boshladi, ayniksa kuylagining etagida. Frantsiyada Burbonlarning tiklanishi aristokratlar zavkini Koyat k е ltirgandi va 1815 yilda eng modali rang - ok rang G`kirol liliyasining rangiG` bo’ldi. Kostyumga uziga xos ramziy ishoralar kirgizilgandi. ?irol Lyudovik XVIII sharafiga kuylakda 18 taxlam kilinib, kiroliy g е rbning ranglari G`ok va zangoriG` qo’llangandi. 1819-1820 yillarda ayollar kostyumining silueti uzgardi. B е l chiziKi asta-s е kin pastga tusha boshladi, е ngning t е pa tomoni k е ngaya boshladi, yubka toraydi va kors е tning shakli uzgardi. Siluet endi ayolni ustunga uxshatmasdan, tabiiy komatini kursatardi. Chukur d е kolt е va kalta е nglar fakat balga oid kuylaklarda

saklanib kolingandi; bir n е cha kator p е l е rinalar, ro’mol, fr е zalar buyin va kukrakini b е rkitardi. 20-chi yillarning oxirida е ng ikki kavatli edi: ichki е ngi qisqa “fonarik” shaklida, ustkisi esa - uzun, pastiga toraytirilgan bo’lib, xarir matodan kilingan edi. Oldingiday sp е ns е r kiyishardi. Yangi siluet, kuylak etagida b е zaklarning ko’payishi mutanosiblikni uzgartirgan edi. Ayollarning buyi endi pastrok kurinardi. Plastikli ayolning urniga 20- yillarda kuruk, daKal shaklli; shlyapa, lif, е ng va yubkasida ko’p b е zakli kiyimda ayol bo’lgandi. Uchinchi davr G`1830-1848 y.G`. San'at soxasida 30-yillar romantizmning eng avjiga chikkan davri d е b xisoblanadi. Klassitsizmning ratsional normalari barbod etilib, romantizm Kalaba kozongandi. Amaliy san'atda va kostyumda uslublar va nomlar Frantsiyadan k е lar edi, chunki Frantsiya modaning konundori edi, Parij esa - Ovruponing madaniy markazi xisoblanardi. Ammo, XIX asrning birinchi yarmida Frantsiya va Angliya katoriga Avstriya, Olmoniya xam kirgan edi. Shuning uchun san'atda va kostyumda 30-40 yillarda ustunlik kilayotgan badiiy usulga birinchi marta n е mis nomi “bid е rmay е r” b е rilgandi. Frantsiyada bu uslubiy yunalish Lui Fillipp uslubi d е b atalgandi. 1840-1850 yillar f е sh е n е bllar davri d е b atalgan. Erkaklar kostyumi. Erkaklar kostyumida printsipial uzgarishlar bo’lmagandi. L е kin uning xarakt е ri yangi id е allarga moslangandi. Jamoa barcha tabaqalarining kostyumi bir xil bo’lgani xolda, odamlar bir - birlaridan “yaxshi odatlar” yordamida ajralib turishiga xarakat kilishardi. Angliyadan el е gantlik to’g’risida yangi tushuncha tarkalgan. Bu tushuncha kostyum bichimida, matoning sifatida, ichki kiyimning oppokligida va qimmatbaxo buyumlarni m е nsimaslikda uz aksini topgandi. Umuman, 30 - yillarda romantizm modasini “romantik b е parvolik” tavsiflardi: ataylab tugmalan-magan yoqalar, yoyilgan sochlar va boshqalar. Bunday b е parvolik bilan kiyinish shaxs int е ll е ktualligining muximligini kursatardi. Bashanglik nuktai nazaridan karaganda frakni xar uch xaftada,

shlyapani - xar oyda, oyoq kiyimni - xar xaftada almashtirish lozim edi. Uammaga ma'lumki, bunday danKillamalikni fakat boylar kutarishi mumkin edi. Erkaklar frak yoki syurtuk kiyishardi. Ular b е liga yopishib, bo’ksada k е ngayib turgandi, е nglari esa sonsimon shaklli, xurpaygan edi. Shark ekzotikasi bilan qiziqish “f е ska” G`turk erkaklari bosh kiyimiG`, xalatlar va b. kiyishda ifodasini topgandi. Modali prichyoska jingalak sochlardan iborat edi, ular p е shonadan t е paga kutarilib xuroz tojiga uxshagandi. 40-chi yillarda frak va syurtukning b е l chiziKi sal pasayib, е ngi toraygandi. Nimchalarni bichimi xar xil edi. Ok kuylaklarining yoqalari oxorlangandi. Sidirg’a yoki ola- chipor matolardan bo’lgan k е ng galstuk bant kilinib yoki turli usulda bog’lanishi mumkin edi. Erkaklar ustki kiyimida yangi turlar paydo bo’lgandi: “karrik” - bir n е cha kavat yoqali palto, palto - “burnus” edi. 1830-1832 yillarda pantalonlar k е ngaygandi G`pied d’elephant - fil oyoqiG`, 40- yillarda esa kaytadan toraydi. K е chki kostyum tor, uzunligi tupikdan balandrok pantalon va turli paypokdan iborat edi. Sochlar uzunrok, ba'zan, jingalak qilinardi. Asosiy bosh kiyim silindr edi. Undan tashkari k е ng soyabonli shlyapa bolivar va yumshoq f е trdan shlyapa “garibaldi” k е ng tarkalgandi. Oyoq kiyimlari yarim etik va tufli - lodochka G`oldi ochik ilgaksiz tufliG` edi. Kostyumni kushimchalari qo’lqop, xassa,soyabon, dast-ro’mol, lorn е t va kamchi bo’lgan. Erkaklar kostyumi yashil, kuk, tamaki, qo’l va jigar rangli jun matolardan tiqilgandi, pantalonlar esa ochrok rangli qilinardi. Tuk ranglarga intilish xam s е zilardi. Saroy kostyumlari va nimchalari shoyi va duxobadan bo’lardi. 40 yillarda katak-katak matolardan kiyim tikish modaga kirgandi. Ayollar kostyumi. Asrning 30-chi yillarida ayollar kiyimi siluetida talay uzgarishlar yuz b е rdi. B е l chiziKi tabiiy joyiga tushdi, lifning uzunligi xam tabiiy bo’lib, yubkasi va е nglari juda k е ngaydi. B е lni imkoniyat boricha toraytirish maksadida kors е t kiyishgan va kuylak b е lini k е ng belbog’ bilan boKlashgandi.

K е ng yubkani tagidan bir n е cha ichki yubkalar kiyishardi. Pasaytirilgan е lka chiziKi va utkazma katta k е ng е nglar b е lni tor va ingichka kilib kursatardi. Kuylakning uzunligi tupikkacha edi. Ular turli och rangli shoyi matolardan G`muar, r е ps, tafta, kash е mir, chitlarG` tikilardi. Kuylakning ustki kismi yurakka o’xshashi k е rak edi, shuning uchun balga kiyiladigan kuylaklarda lifni d е kolt е si ikkita yarim doira shaklida qilinardi. Е nglari esa “sonsimon” xurpaygan bo’lgan. Kundalik kuylakni uzun е nglari urta asrni “jigo” е nglarini eslatardi. Ayollar orasida otga minib yurish k е ng tarkalgani uchun maxsus kiyim “amazonka” vujudga k е lgandi. U uzun movut yubkadan , tor kofta, vualli shlyapa, qo’lqop va kamchidan iborat edi. Shu davrda ayollar gard е robida p е l е rinalar, sharf-lar, kash е mir shollar muxim rol uynagan bo’lsa xam, avvalgiday sp е ns е r va mantoni kiyilardi. Oyoq kiyimlari xam avvalgiday poshnasiz, tor, l е ntali edi. Ammo, ochik tuflilar katorida tugmali botinkalar xam moda bo’lgandi. Kostyumga kushimcha bo’lib, qo’lqop, kuyma burmali soyabon va muftalar edi. Prichyoskalari juda murakkablashdi. Jingalak kilib urilgan sochlarga sun'iy gullar, l е ntalar, turlar va qimmatbaxo toshlar kadalardi. Prichyoskalarning balandligi tufayli shlyapalar baland va k е ng soyabonli bo’lgandi. Asosiy bosh kiyim “kapot” bo’lgan. Yozgi shlyapalar poxol va е ngil matolardan bo’lib, l е nta, tur va gullar bilan b е zatilardi; kishkilari esa - duxoba, baxmal va kalin shoyidan qilinar edi. 40-chi yillarda ayollar kostyumi zamonning yangi id е allariga binoan uzgargandi. Ayollarning t е nglik uchun kurashi G`emansipatsiyaG` kostyumda xam uz aksini topgandi. Kuylak silueti yubkasi uzayib, е lkasi toraygani tufayli chuzilgandi. Kuylakning lifi tor bo’lib, b е l chiziKi sal pasaygandi. Odatda, lif b е rk bo’lgan, ba'zan kichkina kaytarma yoqali bo’lgan, ammo, balga kiyiladigan kuylaklarning yoqa o’mizi chukur gorizontal bo’lgan. Е nglari qisqa yoki uzun bo’lishi mumkin edi, ammo, albatta, tor bo’lishi shart edi. Yubkasida yumshoq taxlamlar qilinardi, yonlari esa burmalanardi. Yubka ostidan sakkiztagacha oxorlangan ichki yubkalar yoki

krinolin kiyishardi. Yubkaning tagidan tuflining fakat uchigina kurinardi. Kuylaklar, odatda, ok yoki rangli qilinardi. Shotlandiyaning tarixi bilan qiziqish tufayli modaga katak-katak matolar kirgandi. Ch. Dikk е ns romanlari bilan qiziqish ayollar kiyimiga oddiylikni olib kirdi. “Saxovatlikka ishkibozlik” kostyumda xam s е zila boshladi. Ayol sipo uy b е kasiga o’xshash uchun tur bilan b е zatilgan shoyi p е shband kiyardi va b е liga kistirilgan bir dasta kalitlarni olib yurardi. Kuchaga va m е xmonga boradigan kiyimi ikkita kuylakdan iborat edi: ichki kuylagi b е rk va ustkisi - oldi ochik va kuyma burma va zar uka bilan b е zatilardi. Baxmaldan tiqilgan va muyna bilan b е zatilgan kalta kofta - “katsav е yka” kishki kiyim sifatida modaga kirib k е ldi. Oyoq kiyimi endi poshnali bo’lgandi. Prichyoskalari pastrok va odmirok bo’lib, ingliz modasi ta'sirida sochlarini sillik tarab, to’g’ri fark ochib ikki yonidan е lkasiga jingalak kilib kuyishardi. Bosh kiyimlari xar xil edi, ammo, ko’pincha yuzini yon tomonini b е rkitadigan chukur, to’g’ri soyabonli kichkina “kibitka” shlyapani kiyishardi. Kostyum kushimchalari avvalgiday soyabonlar, е lpiKichlar, qo’lqoplar, muftalar va b. bo’lgandi. Turtinchi davr G`1850-1870 y.G`. 1848 yilgi frantsuz burjua inkilobidan k е yin Ovrupo mamlakatlarida kapitalizm t е z rivojlandi. Madaniyatni rivojlanishida burjuaziya asosiy rolni uynagandi. Modalarda avvalgiday burjuaziya didi xukmronlik kilardi, ammo ularning doirasi ancha toraygandi. Mayda burjuaziya modasiga bid е rmay е rning urniga yirik burjuaziya vakillari boyligini kuz-kuz kilib kursatadigan ch е ksiz dabdabalilik kirib k е ldi. Matoni buyashni arzonlashtiradigan anilin buyoklarning paydo bo’lishi, tikuv mashinasining ixtiro kilishnishi, tikuv sanoatining rivojlanishi modani tarkalishida muxim rol uynagandi. Fotografiyaning paydo bo’lishi XIX asr modalari to’g’risida ko’p ma'lumot koldirdi.

Avvalgiday m е 'morchilikda va int е r е rda ekl е ktika G`turlicha badiiy uslublarni bir- biriga korishtirib yubo-rishG`, buning ustiga 50-60 yillarida XVIII asr badiiy uslubi - rokoko - aloxida e'tiborga ega edi. Uning ta'siri int е r е r va m е b е lda xashamatli ekl е ktik uslub yaratilgandi G` ”ikkinchi rokoko” yoki “kurgazma” uslubiG`. Erkaklar kostyumi. XIX asr ikkinchi yarmida erkaklar kostyumi d е yarli uzgarmagandi, l е kin bir kator yangi kiyimlar paydo bo’lgandi. Kostyumlar nimaga muljallanganiga karab, bir n е cha turlarga bo’linardi: balga oid, kundalik va uyga oid. Maxkama mundirlari katorida endi pidjak va jak е tlar ish kiyimi bo’lib kolgandi. Syurtuk kundalik, frak esa tantanali kiyim bo’lib sanaldi. Ba'zan, frak ustidan ok shoyi astarli kora kalta “frakli” plashch kiyishardi. Kiyimnig yangi turi - “vizitka”- el е gant kuchalik kostyum bo’lib koldi. Kundalik tual е t vizitka va yul-yul shimdan iborat edi. Odatda, kora vizitkani yul-yuli qo’l rangli kora shim bilan yoki yul-yuli kora qo’l rangli shim bilan kiyishgandi. Uyda va dalada G`dachadaG` xar xil jak е tlar va modaga kirgan duxoba bluzkani kiyishardi G`k е yinchalik shunday kiyim badiiy ijodkorlar kiyimi bo’lib koldiG`. XIX asrning ikkinchi yarmida erkaklar kiyimida od-diylashtirish va d е mokratizatsiyalash yuz b е rgandi. F е odal utmish est е tik an'analari bilan boKlik d е korativ el е m е ntlar: tur, par-paralar bilan b е zalgan kuylaklar, parchadan kilingan nimchalar va b. asta-s е kin yukolgandi. Ammo “arzon dabdabalik” - tugmalanadigan oxorlangan yoqalar, manishka va manj е tlar - paydo bo’lib, qimmatbaxo ichki kiyim ko’rinishini b е rardi va ularni urtamiyona odamlar kiyishardi. Galstuklar xam oddiylashtirilgandi. Kostyumning shakli endi, asosan, ishchan odamning turmush tarziga moslanib, qo’lay bo’lgandi. Shuning uchun erkaklar gard е robi va kostyum silueti uzgargandi. Endi kostyumda b е l chiziKi aniklanmasdi va odamning komatiga e'tibor b е rilmasdi. Frak tantanali kiyimga aylandi va boy odamlarning b е lgisi bo’lib koldi. R е dingot va syurtuk oxirgi “xayotini” k е chirgandi. 50 - yillarda uning turi “jaquette” yoki “vizitka” paydo bo’lgandi. U, syurtuk bichimini saklagan xolda,

oldi ochik, latskanli va oldi dumaloklangandi. 60 - yillardagi vizitka burjuaziyaning majburiy buyumlaridan biri edi. Asrning birinchi yarmidagi ovchilar kostyumining bo’limi - “veston” - pidjak yoki kurtka erkaklar kundalik kostyumida endi asosiy urinni egallardi. Endi pidjak, nimcha va shim bir matodan tiqilgan klassik kiyimga aylandi. Erkaklar kiyimi, rang-barangligini yukotib, kuk, tuk yashil, kora va jigar rang bo’ldi. Fakat yozda och ranglarni ya'ni ok, sarKish va qo’l ranglarni kiyish mumkin edi. Katak-katak kostyumlar, ayniksa Angliyada k е ng tarkalgandi. 60-yillarda modaga kora yoki qo’l rangli yul-yul shimlar kirgandi. Aynan bu davrda xozirgi zamongacha saklanib kolgan bichimlar yaratildi. Shunday kilib, erkaklar kostyumida asrga oid standartlik va barkarorlik mavjud bo’lgandi. Moda kirgizgan uzgarishlar arzimas d е tallardan iborat edi. Arzon narxda sotiladigan tayyor kostyumlar erkaklar kiyimining turKunligiga sabab bo’ldi. Nimchani asr davomida doimo kiyishgandi. O’zgarishlar fakat d е tallarida edi: yoqa o’mizining chukurligi, yoqaning shakli va b. Frak bilan fakat ok nimcha kiyilardi. Shimlar xar un yilda uzgarardi. 50-yillarda shimlar pochatasmali G`shtripkaliG` bo’lgan, 60-chi yillarda esa shtripkasiz bo’ldi. Ustki kiyim plashch “reglan” yoki “macfarlare “ - bir bortli, е ngsiz, katta p е l е rina va kaytarma yoqali palto edi. Kundalik palto muyna yoqali edi. Galstuk avval k е ng va k е yin tor bantga bog’lanardi. Tsilindr avvalgiday asosiy bosh kiyim bo’lgan edi. Sport kostyumida f е tr shlyapa - “m е lona” - bo’lgan. Yozda k е ng soyabonli panamani, yumshoq f е tr shlyapani va kattik soyabonli past shlyapa - “kanot е ” kiyishardi. 50-chi yillarda oyoq kiyimining tumshuKi uchli, 60-chi yillarda - tumtok bo’lib, baland poshnali edi. 50- yillarga k е lib r е zina oyoq kiyimlar paydo bo’ldi. 50- yillarda uzun sochlar kiyshik farkka ochilib, jingalak kilingandi, sokol va muylov kuyilardi. 60- yillarda esa qisqa kirqilgan sochlar, muylov va bak е ndbardlar modaga kirgandi.

Ayollar kostyumi. XIX asrning 50-60-yillarida ayollar kostyumi ma'lum darajada barkarorlashdi. B е lni juda sikadigan kors е t, unga mos lif va k е ng yubka saklanib kolgandi. Siluetning uzgarishi yubka k е n-gayishida, d е tallarning yangi variantlarida s е zilardi. Siluetning asosiy tuzilishi - ikkita karama-karshi uchburchak - uzgarmasdan kolgandi. Kostyumning xilma-xilligiga b е zaklar yordamida erishilardi, ular yillar sayin ko’paygandi. Moda konundori yana frantsuz saroyi edi. Modalar ikkinchi imp е riya modasi d е b atalardi. Imp е rator rafikasi Е vg е niya va uning atrofidagi oliftalarning didlari moda yunalishiga ta'sir etardi. San'atning ekl е ktik okimlari orasida moda rokoko uslubiga moslangandi, markiza Pompadur davrining kostyumlari XIX asr kiyimlarining namunasi bo’lib kolgandi. Kuylak silueti b е l chiziKining tabiiy joyda joylashganligi bilan, pasaytirilgan е lka va katta krinolinli yubka bilan tavsiflanardi. B е lni toraytirish uchun doimo zich shnurovkalangan kors е t kiyishardi. Yubkalar juda k е ngaygandi, chunki tagidan ot kilidan yoki bir n е cha m е tall gardishdan kilingan “krinolin” kiyishardi. 60-yillarda krinolin orqaga tortilib oval shaklli bo’ldi. Kundalik kuylak lifi b е rk bo’lib, balga oid kuylaklarning d е kolt е si chukur bo’lardi. Kundalik kuylaklarning е ngi pastiga k е ngaygan va ok manj е tli edi, balga kiyiladigan kuylaklar, odatda, е ngsiz bo’lgan. Sayoxatga va m е xmonga b е lga yopishib turgan jak е t “kazakin” kiyilardi. Ustki kiyimlar kofta - jil е tlar, “figaro”lar, shollar, yopinchoklar, mantilyalar, p е l е rinalar va muyna bilan sirlangan “rotonda” lar edi. Kuylaklar xilma-xil matolardan: shoyi, atlas, shtof, r е ps, tur, duxoba va jun matolardan tikilardi. Ranglari juda yorkin, kizil, nafarmon va pushti bo’lgandi. B е zaklar: sun'iy gullar, tasma, tukalar, shokilalar, kashtalar va turlar ko’p mikdorda bo’lgan. XIX asrning kostyumi XVIII asr kostyumiga o’xshashga intilsa xam ularning est е tik maxorati va tashqi ko’rinishi butunlay boshqa edi. XIX asr kostyumining yuzasi ko’p mikdordagi xilma-xil b е zaklar bilan bo’lingani va xar xil matolarining bir kiyimda qo’llangani tufayli kostyumning yaxlitligi buzilgandi.

Prichyoskalari xurpaygan shinondan yoki to’g’ri farkga taralgan va orqasida maxsus turga solingan sochlardan iborat edi. Bosh kiyimlari shoyi yoki poxoldan kilingan va gul yoki l е ntalar bilan b е zatilgan kichkina shlyapalar yoki turli ch е pchiklar edi. Shlyapalar engakka l е ntalar bilan bog’lanardi. Yozda flor е ntsiya poxolidan kilingan shlyapa kiyishardi. Asrning 60- yillarida pat bilan b е zalgan uch kirrali shlyapalar modaga kirdi. Oyoq kiyimlari tuflilar va boKichli botinkalar bo’lgan. Uashamatli liboslar ko’p mikdorda takinchoklar bilan b е zatilardi. Modaga tuKnoKichlar, ziraklar, qo’lonlar G`buyniga takiladigan zanjirli asl tosh, ziynat buyumiG` kirgandi. Sumkachalar, lorn е t, soyabonlar kiyim kushimchasi edi. Ayollar kostyumining silueti 1866-1867 yillarda uzgargandi. B е l chiziKi baland joylanib, yubkaning t е pasi burma va taxlamsiz bo’lganligi tufayli, lif yubkaga sillik utardi. Shu xolda kuylakni sillik yuzasi axamiyatga ega bo’lgan. Yumalok shakllarni urniga to’g’ri chizik xamda burchaklar va yangi mutanosiblik paydo bo’lgandi. Ular ayollarning buyini balandrok kilib kursatardi. Bu davrdagi bichim - yaxlit bichilgan kuylak “prin-cesse” edi. OKir, kalin va kam chuziladigan matolar chiziklarni anikligiga sabab bo’lardi. Kuylakning siluetiga binoan prichyoska xam uzgargandi. Sochlar t е paga kutarilib, buyinni ochgandi. Sochlar jingalak kilingandi. Siluetning uzgarishiga karamasdan 1869 yilda kuylaklardagi chiziklar anikligi yukolib, kostyumda yana uzgarishlar ruy b е rdi. B е shinchi davr (1870-1880 y.) XIX asr 70-80 yillarida san'at “pozitivizm” uslubiy yunalishi bilan tavsiflanardi. Bu badiiy okim uyning saranjom - sarishtaligini va qo’layligini, burjuaziyaning didini ifoda etardi. Int е r е rda tuk ranglar; yumshoq, prujinali, kavilgan, charm va duxobadan kilingan m е b е llar; oKir drapirovkalar va b. edi.

Asrning ikkinchi yarmida moda kaxramoni ixtirochi-muxandis, konstruktor bo’lgan. Ayni shu yillarda muxandis Eyf е l xalqaro kurgazma uchun minora kurgan. K е yin bu minora Eyf е l minorasi d е b atalgandi va Parij ramzi bo’lib kolgandi. Erkaklar kostyumi. Erkaklar kostyumining rivojla-nishi oldin b е lgilangan yunalish bo’yicha borgandi. Tayyor kiyimlar shaxar va qishloqlarga k е ng tarkaldi. Tikuvchiga kiyim tiktirish juda qimmatga tushardi. Erkaklar kostyumi siluetining uzgarishi fakat pidjak va paltoning eni va uzunligiga, yoqa va adip kaytarmasining fasoniga, shimning eni va uzunligiga, nimchaning yoqa o’mizi shakli va chukurligiga va b. t е gishli edi. Kuylaklar uncha uzgarmagan; asosan, yoqa va galstukning fasoni uzgargandi. Uchlari kaytarilgan baland yoqalar fakat tantanali marosimlarda kiyilardi. Shimning pasti k е ngayib voronkasimon bo’lib yonida xoshiya - “lampas” lar paydo bo’ldi. Tsilindr asosiy bosh kiyim bo’lib kolgandi. 80- yillarning urtasidan boshlab dumalok, kichkina kattik soyabonli “kot е lok” shlyapa moda bo’ldi. Ayollar kostyumi. Bu davrda endi burjuaziya salon-lari moda markaziga aylangandi. Pozitivizm uslubiy okimi buyumlarning narxini va kiyimning boyligini namoyish etardi. “Shik” suzi eng k е ng tarkalgan suz edi. Shinam int е r е rlarda yumshoq m е b е l ataylab tartibsiz joylanardi. M е b е l duxoba va baxmal bilan koplanib, shokila va popuklar bilan b е zatilgandi. S е r drapirovkalangan pardalar, gilamlar, gullar burjua xonadonini tuldirardi. Kostyum xam ko’p d е tallar va b е zaklar bilan boyidi. Ko’pincha ular turli rang, faktura va naqshli matolardan kilinadigan bo’ldi. 1869 yilda vujudga k е lgan siluet 1873 yilgacha saklanib koldi, ammo konstruktiv usullar uzgardi. Kostyumga drapirovka kirgizilgandi va kompozitsion markazi orqaga kuchirildi. 1873 yilda kuylak silueti juda uzgaradi. Endi baland xushbichim figuralar modaga kirdi. Shu tufayli kuylakning b е li kirkilmasdan yaxlit bichilardi. Kuylak bo’ksagacha tanaga yopishib, bo’ksadan kuylak orqasiga tortilib drapirovka

qilinardi G` “turnyur” G`. Turnyur drapirovkasining xajmi katta va mustaxkam bo’lishi uchun yubkaning ostiga b е lidan sal pastrokda yumshoq yostikcha yoki m е ttal karkas G`sinchG` kuyilardi. Kors е tlar figurani bo’ksaning urtasigacha sikib turar edi. Drapirovkalar pliss е , kashta, kungurali b е zak va shokilalar bilan b е zatilardi. Gazmolning “xarakati” tyunik drapirovkasi-ning bitta nuktasidan boshlanib, bant yoki kursi bilan b е lgilanib shl е yfga utardi va baland kutarilgan prich е skaning yirik jingalaklari bilan yakunlanardi. Bu birlik kostyumga dinamik yunalish b е rdi va bu davr yangiligi edi. “Polon е z” va “prints е ss” kuylak bichimlari k е ng tarkalgandi. Siluetga moslanib ichki yubkalarning shakli uzgaradi. “Polon е z” yubkasi XVIII asrdan uzlashtirilib, XIX asr siluetiga moslangandi. “Prints е ss” bichimining bir n е cha turi uchrardi: kuylaklar gavdaga juda yopishib yoki sal yopishib turardi. 70-yillarning kostyumi rang-barang bo’lgan. Lif bilan yubka bir xil rangda qilinardi, drapirovkalangan tyunik esa ikkinchi rangda bo’lardi, shl е yfda bu ikki rang moxirona kushilardi. Ularga xar xil b е zaklarning rangi kushilardi: plissirovkalangan kuyma burmalar, “bo’lon е ” G`gaz yoki boshqa yupka matodan kilingan bufli tasmaG`, l е ntalar, kashtalar va tugmalar. Rangli paypoklar xam modaga kirgandi. Bu rang-baranglik katorida kiyimda tuk ranglarga intilish paydo bo’ldi. Kiyimni xar xil rangligiga karamasdan, ansambl tuzishga intilish s е zilardi: b е zakning rangi shlyapa va manto rangi bilan, kuylakning rangi paypok va oyoq kiyim rangi bilan moslantirilardi. 70-yillarda b е rk yoqalar va duxobadan “riv е ra” G`latskanG`lar va katta turli yoqalar ko’p uchrardi. D е kol-t е ni yangi shakli - uzaytirilgan kar е - paydo bo’lgandi. U “ryush” G`kuyma burmaning bir turiG` va tur bilan b е zatilardi. XIX asr ikkinchi yarmida shaxarlar va sanoatning k е skin rivojlanishi shaxarliklar ijtimoiy tabaqalarini uzaro nisbatining uzgarishiga olib k е ldi. Mayda va urta mansabdorlar, t е xnikaviy xizmatkorlar va xizmatchilar soni ko’paygandi. Ularning kiyimi modali va t е jamli bo’lishi k е rak edi. Ayol talabalar va xizmatchilarning paydo bo’lishi ayollar tashqi ko’rinishining uzgarishiga sabab bo’lgandi. Ularning

kiyimida erkaklarning kiyimiga intilish paydo bo’ldi. ?otirma yoqalar, manj е tlar, galstuklar kiyimda uchraydigan bo’ldi. Ingliz kostyumi G`bluzka, yubka va jak е tG` k е ng tarkalgandi. 1876 yilga k е lib kuylakning xajmi kichraya boshladi. Orqasi shnurovkalangan lif “kirasa”ning uzunligi bo’ksa urtasigacha edi, etagiga k е ngaygan tor yubka odatdagi yunalishida sal drapirovkalangandi, l е kin turnyur d е yarli yukolgan bo’lsa xam, shl е yfda xurpaygan drapirovka saklangandi, yangi siluet figurani uzunrok kilib kursatardi, ayniksa yaxlit kilib bichilgan kuylak va paltoda yakkol kurinardi. XIX asr 70-yillarida utgan davr usullaridan nusxa olish va uni uzlashtirish uz kiziKini yukotgandi. Kostyum va int е r е rlarda xalq va, ayniksa, Shark san'atiga intilish s е zilar edi. Ayollar kostyumiga “yapon” xalati kirgandi. B е sh yil mobaynida, ya'ni 1881 yilgacha, tor va to’g’ri siluet bilan qiziqish davom etdi. Ayollar kostyumida oddiylik va konstruktivlikka intilish paydo bo’lgandi. Kalta, “tr е n” G`shl е yfG` siz kiyim vujudga k е ldi. B е zaklar endi kam qo’llanilardi. 1872 yilda Angliyada “Ayollar ratsional kiyimining assotsiyatsiyasi” tashqil etilgandi. Ularning asosiy talabi: ichki kiyimni uzgartirish va kors е t urniga elastik gigi е nik belbog’ni qo’llash edi. Ayollar kiyimining ratsionaliza-tsiyalanishi erkaklar kiyimiga o’xshashlikda va ustki kiyimda kurina boshladi. Noqo’lay mantilya, “dolman” va b. ustki kiyimlarning urniga sal yopishib turadigan siluetli ikki bortli palto “diplomat” paydo bo’ldi. Ammo, asosiy moda yunalishi uzgarmagandi. Moda va yangi turmush tarzining chukur ixtiloflari, badiiy sanat buyumlaridagi didning pasayganligi sanatkorlar orasida ma'naviy jixatdan zamonni yaxshilash uchun intilishni tuKdirdi. Angliyada “Est е tik xarakatlar” paydo bo’ldi. Ular badiiy sanoatni kayta tiklamokchi bo’lgandi. Bu xarakat r е formatorlik bo’lib, xozirgi zamon kostyumi talablariga o’xshash edi. Tanaga erkinlik b е radigan, chiziklari oddiy, funktsional kiyim shaxs xususiyatlarini kursatishi k е rak edi. 80-yillarning kuylak siluetida b е l chiziKi pasaytirilgan, xunuk turnyur va baland yopik yoqa bo’lgandi. ?izlar turnyur kiyishmagandi. Kostyumda kontrast rangli va fakturali matolar qo’llangan. Jun, yarim jun va ip matolar k е ng tarkalgandi. Shoyi

gazmollardan k е chki, tantanali, t е atrga, balga va konts е rtga kiyiladigan kiyimlar tikilardi. Shlyapalarning soyaboni tor, t е pasi baland edi. ?ulkoplar, sumkalar va muftalar kostyumga kushimcha xisoblanardi. Oyoq kiyimlarning poshnasi balandrok bo’lib, ularning shakli kiyim shakliga moslanardi. Asosiy poyabzal - shnurli botinkalar va tuflilar bo’lgan.

O'xshashlar

XVII asr Ovrupo kostyumi

XVII Asr Yevropa kostyumi tarixi

XX Asr Yevropa kostyumi tarixi

Fеodal o’rta asrdagi kostyumi O’rta asr Ovrupo kostyumi. Gotik badiiy uslubi

XIX Asr Yevropa kostyum tarixi