Либослар учун материалларни танлаш - To'qimachilik - Referatlar

Либослар учун материалларни танлаш

Yuklangan vaqt:

01.05.2023

Ko'chirishlar soni:

0

Hajmi:

568 KB

Ko'chirib olish

Либослар учун материалларни танлаш Режа: 1. Ўзбекистоннинг географик жойлашиши ва иқлими 2. Юқори ҳароратли шароитларига мос кийим лойиҳалаш асослари 3. Либос учун материал танлаш ишлари. 4. Кийим-кечаклар учун материаллар танлашда уларга қўйиладиган талаблар 5. Кийимлар учун материаллар танлашда ҳал этилиши керак бўлган вазифалар 6. Либос учун материал танлашнинг автоматлашган бошқарув тизими ва унинг тузилиши. 7. Тикувчилик буюмлари учун янги материалларни конфекциялаш тизими

Ўзбекистоннинг географик жойлашиши ва иқлими Ёз кунлари одам организми юқори ҳарорат таъсири остида бўлади. Шуни алоҳида таъкидлаш лозимки, Марказий Осиё республикаларида ушбу муаммо жиддий аҳамиятга эга. Кенг миқёсда ўтказилган илмий изланишлар Марказий Осиё регионига таъаллуқли иқлимий, гидрологик ва экологик муаммоларга бағишланган. Ҳозирги вақтга қадар мазкур ҳудудга оид иқлимий раёнлаштиришнинг вариантлари ишланган биоиқлим карталар комплекти тузилган, турли иқлим ва биоиқлим таърифлар, атлас ва маълумотномалар мавжуд. Ҳудудга хос атмосфера жараёнларининг хусусиятларини ўрганиш мақсадида тадқиқотлар ўтказилмоқда. Ўзбекистон республикаси ЕвроОсиё континентининг марказий қисмида шимолий кенгликнинг ўттиз йеттинчи – қирқ бешинчи градуслари ва шарқий узунликларнинг эллик олтинчи ва йетмиш учинчи градуслари орасида жойлашган; унинг умумий майдони 447,4 минг км2 га тенг. Ўзбекистон шимолда ва ғарбда Қозоғистон билан, жанубда – Туркманистон ва Афғонистон, шарқда эса Тожикистон ва Қирғизистон билан чегарадошдир. Республикани 78,8 фоизи – текисликлар, қолган 21,2 фоизи — тоғлар ва тоғлараро чўнқирларга бўлинади. Республика ҳудуди Осиёнинг қуруқ зонасига киради. Унинг 70 фоиздан кўпроғи иқлимий ўзгаришларга мойил саҳро ва даштлардан иборат. Июль ойининг ўртача ҳарорати текисликларда шимолда 260 C дан жанубда 300 C гача ўзгаради, максимал кўрсаткичлари 45-470 C гача кўтарилиши кузатилади. Январь ойининг ўртача ҳарорати жанубда 00 C дан шимолда – 80 C гача пасайиши мумкин. Ҳаво ёғингарчилиги асосан куз-баҳор мавсумларида кузатилади. Текисликларда бир йил мобайнида 80-200 мм, тоғлар этаги ва адирларда 300-400 мм, тоғ тизмаларининг ғарбий ва жанубий-ғарбий ёнбағирларида 600-800 мм. гача ёғади.

Мазкур ҳудудга турли ҳаво оқимлари бемалол кира олади. Шимолдан, ғарбий шимолдан ва ғарбдан кенг текисликларга ўзгарган атлантик ва совуқ арктика ҳаво оқимлари кириб келади. Қишда иссиқ секторлардан жанубий циклонлар келтирадиган тропик ҳаво оқимлари орқали кунлар бирдан исий бошлайди. Республика ҳудуди баланд фронтал оқимлар минтақасида жойлашган. Йилнинг совуқ вақтига келиб бу оқимнинг ҳаракати тезлашади, натижада, циклонлар ҳаракати ҳам кучаяди. Улар Марказий Осиёни кесиб ўтганда об- ҳаво кескин ўзгариб туради. Ёзда жуда қизиган кенг саҳро устида қуруқ тропик континентал ҳаво оқими ҳосил бўлади. Бу йерда ҳаво ёғингарчилиги жуда оз миқдорда (80-200 мм. гача), максимуми март-апрелга тўғри келади. Ёғингарчилик жуда ўзгарувчан, ҳаво ёғинлари йиллик мажмуининг ўзгариш коэффициенти 0,5 гача йетади. Ҳаво ёғинларининг миқдорига Орол денгизига жиддий таъсир этолмайди, фақат қирғоқ бўйидаги йерларда ҳаво намлиги кўтарилиши мумкин. Ўзбекистон ҳудуда табиий – иқлим шароитга мос ҳолда қатор экосистемалар фарқланади: саҳроли текисликлар экосистемалари, тоғ этаклари ва адирлар, дарё ва қирғоқ бўйларига оид экосистемалари, дарёнинг тармоқланган мансаби ва намли ҳудудлар экосистемалари, тоғлар экосистемалари. Уларнинг ҳар бири флора ва фауна туркумларининг ривожига ва фаолига таъсир этадиган табиий компонентлар комплексидир. Саҳроли текисликлар экосистемалари Қизилқум саҳросини, Устюрт ясси тоғлари, Қарши адирлари, республика жанубини ва Фарғона водийсини ўз ичига олган. Тупроғининг тузилиши бўйича саҳролар территорияси қумли, шўрхок йер, сертупроқ йерлар ва тошли (гипсли) саҳролардан ташкил топган. Қумли саҳролар республика текислик қисмининг 27 фоиз майдонини эгаллайди. Энг йирик қумли жойилар – Қизилқум, Сундукли ва Каттақум.

Тошли саҳролар Устюрт ясси тоғининг, Қизилқум қисмининг ва жанубда тоғлар этагининг характерли ландшафтидир. Шўрхок йерлар Устюрт ясси тоғида ва унинг тоғ бағирларида, суви оқиб чиқиб кетмайдиган ҳавзаларда ва ҳозирги Амударёнинг тармоқланган мансабида жойлашган. Шўрхок йерли саҳроларга тупроқнинг устки қатламлари таркибида кўп миқдорда тузларнинг бўлиши, доимий намлик ва вақтинчалик сув ҳавзаларининг мавжудлиги хос. Тоғлар этагидаги адирлар денгиз сатҳидан 800-1200 м. баландликкача, 30-50 км. кенгликда тоғлар тизмасини ўз ичига олган ҳолда республика тоғли ҳудудининг 2/3 майдонини эгаллайди. Дарё ва қирғоқ бўйидаги йерлар экосистемалари – Амударё ва Сирдарё водийларининг текис қисмлари ҳамда Зарафшон ва Сурхондарё қуйи қисмларидир. Намгарчилик юқори бўлган ҳудудлар экосистемалари (ички сувли тўқайзор экосистемалар) табиий ва антропоген турларига ажратилади. Улар дарё ва қирғоқ бўйидаги йерлар экосистемаларига ўхшашдир, аммо улардан катта сув майдони бўлиши билан ва юқори намгарчилиги билан фарқланади. Табиий ҳолда намланган ҳудудлар Амударёнинг тармоқланган мансабида жойлашган. Уларнинг майдони тахминан 700 минг га ни ташкил этади. Тоғли экосистемалар бўйлана зоналар хусусиятига, тупроққа оид шароитларга, намликларга ва тоғ бағирлари турига мос ҳолда жойлашади. Тоғнинг япроқли дарахтсимон ўрмони 1000 м. дан 2500 – 2600 м. гача баландликда нисбатан кичик майдонларни эгаллайди. Қатор маълумотларга кўра, Марказий Осиё ва Ўзбекистон иқлим ўзгаришининг динамикасини ўрганиш чоғида регионда иқлимий тизимнинг турли компонентлари бўйича ўзгариш жараёнлари бўлаётганлиги кузатилмоқда. Кузатишлар таҳлили асосида республиканинг бутун ҳудудида ҳам совуқ, ҳам иссиқ ярим йилликларда ҳарорат кўтарилиши кузатилмоқда, яъни ҳаво ҳароратини ифодалайдиган қаторларда трендлар мавжудлиги аниқланади.

Иқлим ўзгаришлар республика ҳудудининг иқлимига, сув балансига ва сув ресурсларига таъсир этади. Республиканинг тоғли қисмида музликлар деградацияси ва улар майдонининг қисқариши кузатилмоқда. Маълумотлар таҳлили тоғли дарёлар бассейнида қор қатламлари йил сайин камайишини кўрсатди. Ҳудуднинг текислик қисмида ҳаво ёғинларининг йиллик тўплами бироз ошган. Тоғли ва тоғлар этагида статистика жиҳатдан аҳамиятли трендлар аниқланмаган. Юқори ҳароратли шароитларига мос кийим лойиҳалаш асослари. – Ҳар жиҳатдан қулай кийимни яратиш учун кийим остидаги микроиқлимга, кийимнинг одам организмига таъсирига оид миқдорий боғланишларни аниқлаш керак. – Қишки рационал кийимни лойиҳалаш борасида қатор фундаментал тадқиқотлар ўтказилган. Бироқ, иссиқ ҳаво таъсиридан ҳимоя излаш ҳозирги кунда долзарб масаладир. Унинг йечими мураккаб ҳисобланади. Чунки одамни ташқаридан келаётган иссиқлик оқимидан муҳофаза қилиш даркор. Шунингдек, организмда ҳосил бўлган иссиқликни ташқарига чиқириш жараёни таъминланиши зарур. Айни ҳолда муайян муҳит шароитига мос кийимнинг конструкцияси муҳим аҳамият касб этади. – Юқори ҳароратли ва интенсив қуёш радиациялари қуёш радиацияси оқимининг таъсирини камайтирадиган, ўз вақтида кийим остидан организм ҳосил қиладиган тер буғларини ва карбонат ангидридни ташқарига чиқарадиган кийим пакетининг қобилияти муҳим аҳамиятга молик. – Кийимнинг ушбу функцияси самарали бажарилиши эса уни тайёрлаш учун ишлатилган материаллар хусусиятига ва буюмнинг конструктив тузилишига боғлиқ. Буюм конструкцияси одам қоматининг ўлчамларига,

кийимнинг муайян тўкислигини (қулайлигини) таъминлайдиган қўшимчалар қийматига узвий боғлиқдир. – Ёзги кийимни лойиҳалашда қуйидаги талабларга амал қилинади: – тана атрофида йетарли маромда ҳаво бўшлиғини ҳосил қилиш. Демакки, кийим танага зич ёпишиб турмаслиги керак. Ҳаволи бўш жойлар тери юзасидаги намнинг буғланишига ва организмдан кўпроқ иссиқлик чиқишига ёрдам беради; – кийим остида ҳаво алмашиб туриши керак. Бунга эришмоқ учун ҳаво ўтказувчан материаллар ва конструктив воситалар (масалан, махсус кийимларда ҳаво ўтказадиган махсус тешикчалар) танланади; – юқори ҳароратли шароитда, одам кўп терлаганда материалнинг намлик сиғими муҳим аҳамиятга эга. Чиққан терни шимадиган материал унинг оқишига йўл қўймай, терланиш самарасини оширади; – материалнинг тез қуриш хусусияти ҳавонинг юқори ҳароратида манфий натижаларга олиб келади, чунки нам тез буғланганда тана тез совийди. Айниқса кийимнинг танага ёпишиб турган жойларида. Негаки, бир грамм намликнинг буғланиши учун ҳам танадан анчагина иссиқлик сарфланади; – кийим материаллари танага ёпишмаслиги керак. Ёпишган нам материал терининг терлаш хусусиятини пасайтиради. Материал танага ёпишмаслиги учун матолар сатҳи ғадир-будур ва нотекис бўлиши керак; – материаллар кам иссиқлик ўтказадиган бўлиши, қуёш нуридан ҳимоялаши, ғоваклик ҳосил қилувчан бўлиши лозим. Либос учун материал танлаш ишлари. Маълум бўлишича, кундалик либос учун мода барқарор эмас. У ўзгарувчан, шунинг билан бирга у либос силуэти ва шакли ҳамда алоҳида элементларни ўзгаришига олиб келмоқда. Бу ўзгаришларни ишлаб чиқаришга тайёрланадиган ёки чиқариладиган либос учун тўқимачилик ва

бошқа материалларнинг сифатини шакллантиришда ҳисобга олмаслик мумкин эмас. Шунинг учун материалнинг физик-механик хусусиятларига талаб узоқ вақт давомида барқарор бўлмайди, улар ишлаб чиқиладиган либос моделининг ўзига хос хусусиятларини ҳисобга олиб тўғирланади. Материал хусусияти ва тузилишни либосга бўлган мода талабларига кўра вақти-вақти билан аниқлаб туриш лозим. Ушбу шартни бажармаслик хомашёни беҳуда йўқолиши ва меҳнатнинг сарф бўлишига олиб келиши мумкин. Шуни таъкидлаш жоизки, материалларга бўлган техник талабларни ўзгариши кўп материалларнинг классик турларига тегмай ўтиши мумкин. Материал хусусияти кўрсаткичи талаблари материални ўтказиш (реализация) босқичида эмас, балки аввалроқ – либос учун материалнинг истиқболли намуналарни ва техник вазифани ишлаб чиқиш босқичида ўзгаради. Тикувчилик буюмларини ўтказиш ва замонавий ишлаб чиқаришнинг объектив шароити маҳсулот сифатини сотувга чиқаргандан кейин эмас, балки олдинроқ аниқ айтиб бериши учун бора-бора кўп даражада ақл- фаросат талаб этмоқда. Масалан, амалийтузилиш ишлари, бадиий лойиҳалаш, шунингдек, маҳсулот сифатини бошқариш тизими ва замонавий услублардан фойдаланишда тикувчилик буюмларининг моделли ва тузилиш хусусиятларини ишлаш босқичида тикувчилик буюмларини учун материаллар сифатини олдиндан айтиб бериш. Тикувчилик буюмларини учун материал танлашнинг мавжуд амалиёти коррекция ва мукаммаликка муҳтождир. Маълумки, кўпгина бадиий- лойиҳавий йечимлар ва либоснинг рассом-моделйерларининг таклифлари тақдим этилган замонавий ранг ва колористик безак берилган янги материаллар тузилиш кўрсаткичи ва физикмеханик хусусиятлар кўпинча либоснинг оригинал, замонавий шакл, чизиқлар ва бошқа элементлари сабабли амалга оширилиши мумкин бўлмайди. Материалнинг лойиҳавий технологик, эргономик ва бошқа хусусиятларини, унинг хавфсизлигини, ишончлилигини, маҳсулотдан фойдаланишни сақлашни характерлайдиган кўпгина муҳим кўрсаткичлар замонавий либос моделини яратишда ва ундан

фойдаланишни олдиндан айтиб бериш жуда муҳим бўлиб ҳисобланади. Бироқ маҳсулот учун материалларни танлашда, шунингдек, янги материални тайёрлаш ва ишлаб чиқаришда техник вазифани ишлаб чиқишда ҳисобга олинмайди. Бунда либос модасининг йўналишини ишлаш босқичида материалнинг модели, тузилиш-технологик ва бошқа омиллари, шунингдек, маҳсулотдан фойдаланиш шартлари ва мақсадини ҳисобга олиб, табиий-механик хусусиятларига аниқ талабни юзага чиқаришга алоҳида эътибор қаратиш лозим. Кийим-кечаклар учун материаллар танлашда уларга қўйиладиган талаблар. Кийим материалларига қўйиладиган талаблар, инсон – атроф-муҳит – буюмлар ўртасидаги ўзаро алоқадорликларни чуқур таҳлилдан ўтказиш ҳисобига амалга ошиши лозим. Барча талабларнинг хилма-хиллигини икки гуруҳга ажратиш қабул қилинган: истеъмолчи ва ишлаб чиқаришга оид. Истеъмолчи талаблари маҳсулот ва ундан фойдаланиш шартларига қараб аниқланади. Улар шароит, қулайлик, фойдаланишдаги хавфсизлик, эстетик кўринишни ўз ичига олади. Афтидан белгиланган ва фойдаланиш шартлари билан боғлиқ ҳолдаги тикувчилик буюмларини баъзи кўрсаткичлари анча муҳим аҳимиятига эга бўлса, қолганлари камроқ аҳимиятига эга. Совуқ иқлим шароитида фойдаланиладиган маҳсулотлар ўзининг пишиқлиги ва тортилганда чўзилувчанлик, йейилишга бардошлилик, қайта- қайта чўзилувчанлик ва эгилувчанлик, қайишқоқлик, нормал шароитларда ва ҳароратнинг тушиб кетишида иссиқликни ушлаб туриш каби муҳим кўрсаткичларга эга. Маҳсулотлар хоссасидаги асосий кўрсаткичлардаги сақловчилик функциялари ҳам муҳим аҳамиятга эга: бир неча бор, қайта- қайта совуган ёки исиган ҳолатлардан сўнг, юқори намлик миқдори ёки

бошқа шунга ўхшаш суюқликни ушлаб туриш, шунингдек, атмосфера шароитлари, нурланиш ва бошқа омиллар босимига бардош бериш. Ишлаб чиқариш талаблари гуруҳи буюмнинг технологик жиҳатлари, стандарт ҳолати, бирхиллаштириш, ташишга қулайлиги, шунингдек, патент билан боғлиқ ҳуқуқий талабларни ўз ичига олади. Кийимларга бўлган талабни тузишда ишнинг энг асосий босқичи бу – материалларни танлаш билан боғлиқ жараёндир. Ана шу талабларга таянган ҳолда, маҳсулот хоссалари кўрсаткичининг асосий номенклатураси белгиланади, сўнгра эса, мазкур маҳсулот материалларига бўлган талаб ифода этилади. Кийимлар учун материаллар танлашда ҳал этилиши керак бўлган вазифалар Тикув маҳсулотларидаги функционал-структурали таҳлилий тизим, тикув маҳсулотлари учун материаллар танлашда бир қатор вазифаларнинг юзага чиқишига туртки берди. Тўқмачилик материалларидан тайёрланган тикувчилик буюмлари вазифаларини мувофиқ равишда икки типга ажратиш мумкин. Бир хил типдаги масалалар дастлабки талабларни тузишни ва моделли, янги лойиҳалаштириладиган маҳсулотнинг тузилиш-технологик хусусиятлари, унинг мақсади ва фойдаланиш шартларини ҳисобга олган ҳолда материалнинг сифат кўрсаткичининг номенклатурасини ишлашни кўзда тутади. Яхшиланган тузилиш кўрсаткичли, табиий-механик хусусият ва бадиий-колористик безакли мавжуд материалларни мукаммаллаштириш ёки янгиларини ишлаш мақсадида техник топшириқ тайёрланади. Бу каби материалларни қўллаш барча моделли ва лойиҳавий хусусиятларини маҳсулотда тиклашга йўл қўяди. Масаланинг иккинчи жиҳати тикувчилик буюмлари учун материаллар танлаш билан боғлиқ, табиийки, бу нарса корхона томонидан ўзлаштирилган

бўлади. Ушбу маҳсулотларга ишлатиладиган материаллар истеъмолчиларнинг эҳтиёжларидан келиб чиққан ҳолда белгиланади. Аммо турли сабаблар туфайли, мавжуд ассортимент ичидан бошқа хилдаги материалларни танлаш зарурати туғилди. Албатта, улар мазкур маҳсулотларни тайёрлашга яроқли бўлиши, фаолиятдаги технология усуналарига мос келиши талаб этилади. Аммо бир нарсани унутмаслик зарур: бошқа турдаги материалларнинг қўлланилиши маҳсулот сифатининг янада яхшиланишига хизмат қилиши ҳам мумкин. Иккала тип вазифаси йечимини ҳал этишда умумий услубий асосга таянилади: уларни ҳал этишдаги алгоритм кейинги босқичларни ўз ичига олади. 2. Дастлабки вазиятнинг таҳлили. 3. Маҳсулотнинг айнан турига мўлжалланган материалга талаб даражасида ишлов бериш ва ийерархик тизим асосида сифат кўрсаткичига баҳо бериш. 4. Материаллар талабларига ва уларнинг хусусият номенклатурасига ишлов бериш. 5. Материаллар сифати кўрсаткичида ийерархик тизимга ишлов бериш. 6. Кўрсаткич сифатининг аҳамиятли (ишончли) жиҳатларига тавсиф бериш. 7. Сифат кўрсаткичининг услубий жиҳатларини аниқлаш. 8. 5.Сифат кўрсаткичининг ўртанилган оралиғдаги ўзгаришларнинг аҳамияти. 9. Кўрсаткичларнинг таянч жиҳатларини танлаш (кўрсаткич нормативлари). 10. Кўрсаткичлар хусусиятлари орасида ўзаро боғлиқлик ва уларнинг ўлчамсизлиги.

11. Танлаш усули ва кўрсаткичлар сифатининг комплекс баҳолашнинг мазмунмоҳияти. 12. Карта тузишнинг техник даражаси ва материалларнинг сифати (ГОСТ 2.116-84). 13. Янги материалларга ишлов беришда ишлаб чиқаришдаги топшириқларга техник тайёргарлик кўриш, аниқ материаллар танлови ва зарур қўшимча синовларни ўтказиш. 14. Тикучилик ишлаб чиқаришда қайта ишланган материалларнинг ўзига хослиги борасида хулоса ва тавсиялар, маҳсулотлар конструкциясини аниқлаш ва ишлов бериш услубларини яна такомиллаштириш. Юқорида таъкидлаб ўтилган биринчи икки босқич кийимларга материаллар танлашга бағишланган, ана шу сабаб, қуйида айнан улар кўриб чиқилмоқда. Биринчи босқич – дастлабки вазиятнинг таҳлили – маҳсулотнинг айни шу тури бўлган талаблар ҳақидаги маълумотларни умумлаштириш, фойдаланишнинг турлари ва шартшароитлари, истеъмолчилар гуруҳи, буюмнинг модага мувофиқлиги, технологик ва конструкторликдаги ўзига хос хусусиятлари, шунингдек, қайта ишлаш билан боғлиқ иқтисодий кўрсаткичлар, буюмларни тайёрлаш ва фойдаланишга топширишдан иборат. Айни турдаги тикувчилик буюмининг кенгайтирилган хусусиятида, унинг конструктив хоссалари, ташқи кўриниши, шакли, чизмаси, ёпишиб туриш даражаси, шунингдек, ранг, расм, материалнинг фактураси билан боғлиқ фикрлар кўриб чиқилади (албатта ўзгараётган модага мувофиқ равишда), қўлланилинаётган технологияларнинг ўзига хос жиҳатлари очиб берилади (масалан, йелим ёрдамида бирлаштиришдан фойдаланиш) ва ҳ.к. Шуни ҳам таъкидлаб ўтиш жоизки, асосий эътибор маҳсулотнинг хавфсизлигига қаратилади. Бунга белгиланган мақсаддан қатъий назар маҳсулотнинг сифати ва фойдланиш шартларига ҳам киради. Яна тикувчилик буюми хавфсизлик талаблари у билан боғлиқ турли хил таъсирларга бардошлилиги – механик (чўзилганда, букилганда, ишқаланганда), физик-

кимёвий (сув, чироқ, иссиқ, совуқ, нурланиш, кимёвий киришувлар ва ҳ.к.), – маҳсулотнинг таъмирлашга яроқлилиги, унинг массаси ва ҳ.к.лар билан ажралиб туради. Кийимнинг ички қавати маълум бир микроиқлим билан таъминлаши, шунингдек, у одамни ўраб турган атроф-муҳитнинг кўнгилсиз ҳолатларидан ҳимоя қилиши, унинг бир маромда ҳаёт кечириши учун дуруст шарт-шароит яратишда кўмаклашиши лозим. Иккинчи босқичда материалларга бўлган талаб ишлаб чиқилади, уларнинг асосий хоссалари рўйхати ва сифат кўрсаткичи номенклатураси белгиланади. Бунда материалларнинг сифатида асосий баҳо, уларнинг комплекс, жамоавий ва ягона кўрсаткичларга асосланиб аниқланади. Материаллар сифати кўрсаткичларининг тахминий рўйхати ва уларнинг муҳим томонлари қуйидаги жадвалда келтириб ўтилган.

jadval Mat е rial sifat ko’rsatkichlari turi va uning ahamiyati

Kimyoviy tоzalashga; Yuvishga; Yuqоri harоratda; Past harоratda Saqlanishi (tashqi ko’rinish va shakl) G’ijim bo’lmasligi To’liq dеfоrmatsiya va uning k оm- p о n е ntlari Pillilanishi Kirishib q о lishi: Ivitgandan so’ng; Yuvilgandan; Nam-issiqlik bilan ishl о v b е rish O’lcham bard о shliligi T е rlashga chidamlilligi Bo’yoq bard о shliligi Estеtikligi Ifоdaliy Badiiy-kоlоriik bеzak Rangi Yaltirоqligi Оqligi Tiniqligi Rasmi Tоvarning ko’rinishi O’rilishi Yuza fakturasi Tush е (grif) Bеzak effеkti Ergоnоmiklik Gigiyеniklik Nam o’tkazuvchanligi Gigrоskоpikligi Suv shimishi Bug’ o’tkazishi Havо o’tkazuvchanligi Chang o’tkazuvchanligi Elеktr o’tkazuvchanligi

Yopishuvchanligi Issiq o’tkazuvchanligi Harоratga chidamliligi Fоydalanish qulayligi Dag’alligi Bo’rmabоpligi Tashqi zichligi Tangеntsial qarshilik Iflоslanishi Yuvilishi (kimyoviy tоzalash) Fizilоgik va psiхо- fiziоlоgikligi Tashqi zichligi Cho’ziluvchanligi Qattiqligi Ekоlоgikligi Atrоf-muhit uchun zararsizligi Ishlab chiqishda ajratilish darajasi Chang zarralari Zararli gaz va aralashamalar : Yuvilishi (kimyoviy tоzalash) Kirlanishi Kimyoviy tarkib tоksikligi Lоyihaviy- tехnоlоgik To ’ kilishi Iplarning siljishi Yorib o ’ tm о q Shakliy h о lati Qalinligi Issiqlikka chidamliligi To ’ liq d е f о rmatsiya va k о mp о n е ntlari Kirishish : Ivitilganda: Issiq-nam dazm о l qilganda Tangеntsial qarshilik Dag’alligi Bo’rmabоpligi uning Иккинчи босқичда материалларга бўлган талабларни ишлаб чиқишда, уларнинг хоссасидаги номенклатура, материаллар сифати кўрсаткичининг ийерархик тизими, кўрсаткичларнинг салмоғини аниқлаш ва бу каби баъзи бир бошқа ҳолатларда эксперт баҳолаш услубидан кенг кўламда

фойдаланилади. Кўрсаткич сифатининг аҳамиятини, мазмунини белгилашда, зарур муқобил материаллар танлови, юртимиз ва хориждаги мақтовга арзигулик ишлаб чиқарувчилар, шунингдек, материалшунослар тадқиқотлари, корхона ва ташкилотларнинг тажрибаси, стандарт, меъёрий- техник ҳужжатлардан бевосита фойдаланилади. Материалларни танлаш жараёнининг барча босқичларда материалшуносмутахассисларнинг иштироки зарур саналади. Зеро, модельер ва конструкторлар билан ҳамкорликда режалаштирилаётган маҳсулотнинг модель ва конструкторлик таҳлили асосидаги тадқиқотлар, материалларни тайёрлаш ва фойдаланишга қўйиладиган дастлабки талабларни белгилаб беради. Янги маҳсулотнинг нусха ёки андазаларини яратишда, мавжуд материалларнинг ҳам имкониятлари ўрганилади ёки янги тизим асосида, материалларнинг ўзига хослигини яратишни тақозо этади. Яна аввалги андазалардан яроқли бўлган ғояларни тикувчилик буюмларининг янги нусхаларига ҳам қўллаш мумкин. Эксперт услублардан фойдланганда материалшунослар нафақат маслаҳатчи ёки ишчи гуруҳининг аъзоси сифатида, балки сўровномалар картасини тузишда, асосий параметрлар тизимига бўлган талабларни аниқлаштириш мақсадида, экспертиза ишларини ташкил этиш ва ўтказиш, шунингдек, материалларга бадиий безак беришда ранглар уйғунлиги ва физик-механик хоссаларни ўрганиш, ишлаб чиқаришдаги техникиқтисодий имкониятларни юзага чиқариш, мўйна ва тери материалларини танлашда материаллардаги кўрсаткичлар сифатининг номенклатурасини ишлаш, ҳам иштирок этишади. Мўйна ёки теридан кийим тайёрлашда материалларни танлашда, аввало материалнинг зарур турини ажратиб олиш керак бўлади: шеврет, мовут, упука (опоек), замш, спилок — булар тери учун; мўйна, қўйтери-пўстин, яримфабрикат мўйна — булар мўйна учундир. Мўйна ва тери маҳсулотлари учун материаллар танлашдаги босқичда алгоритмни қўллаган ҳолда ҳам масалани ечиш мумкин. Шунингдек, кийимлар учун тўқмачилик материалларини танлашда юқорида таъкидлаб

ўтилган масалани ҳал этишдаги каби ёндошиш, унинг асосий элементларини ўрганиш керак бўлади. Бироқ бунда мўйна териси ёки чарм кичик ҳажмлар (унча катта бўлмаган майдон) га эга эканлигини унутмаслик даркор. Шу сабабдан, одатда кийимлар учун мўлжалланган бир нечта терилар, ўта синчковлик билан танлаб олинган бўлиши лозим. Териларни саралаш ёки уларни ишлаб чиқаришда навларга ажратиш, бир қанча кўрсаткичлар ёрдамида амалга оширилади: чарм учун – ранг, қалинлиги, қаттиқлиги ва ҳ.к.; мўйна учун – ранг, юнгининг зичлиги ва сифати, юмшоқлиги ёки майинлиги, ялтироқлиги ва бошқа кўрсаткичлар саналади.

Либос учун материал танлашнинг автоматлашган бошқарув тизими ва унинг тузилиши. Тикувчилик буюмларини ишлаб чиқариш – ўзаро алоқадор ишлаб чиқариш бўғинлардан иборат комплексни ҳам ўз ичига қамраб олади. Буларга – режалаштириш, бошқариш, хомашё манбалари, лойиҳалаш, технология, машулот ишлаб чиқариш, ҳамкорлар орасидаги ўзаро боғлиқликлар киради. Ҳамкорларнинг асосий вазифаси тикувчилик буюмларини маълум бир ижтимоий-иқтисодий талаблар даражасида ҳамда белгиланган кўламда сифатли ишлаб чиқаришдан иборат. Бундан ташқари, замонавий ишлаб чиқариш илмий-техник ютуқлар ва ахборот технологияларнинг барча босқичларидан кенг кўламда фойдаланишни ҳам назарда тутади. Бозор иқтисодиёти шароитида тикувчилик буюмларини ассортиментининг доимий янгиланиб туриши ва янгидан-янги материаллар турларининг пайдо бўлиши, ишлаб чиқаришнинг турли босқичларида сифатни бошқарув тизимининг кенг функцияларидан фойдаланишни, шунингдек, жумбоқларни тузилиш ва информацион муаммоларни ҳал этишни талаб этади. Ана шу сабаб, маҳсулотнинг сифатини назорат қилишда турли автоматлаштирилган тизимларни яратишга эҳтиёж туғилди. Шунингдек, бу ўз ичига тикувчилик буюмларини сифатли тарзда ишлаб чиқаришда материалларни муқобил вариантини бошқарув тизимини ҳам олади. Мана шу тизимнинг функцияланишидан асосий мақсад шундаки, бунда истеъмолчи турли мақсадларга мўлжалланган янги материаллар ҳақида маълумот ола билиши лозим. Бу каби маълумотлар истеъмолчига материалларни танлашда қатъий бир қарорга келишига имкон беради. Кийимларга материалларни танлашдаги автоматлаштирилган тизим бошқаруви ўзаро тизимости мажмуи кўринишида ҳам тақдим этилиши мумкин: информацион таъминот, математик таҳлил, материаллар ҳақида

маълумотлар банкаси, шунингдек, ташқи манбалар асосидаги ахборотни бириктириш ёки қўшиш. Кийимлар учун материаллар танлаш ва тайёрлаш босқичи ҳамда ишлаб чиқариш жараёнида ЭҲМдан муваффақиятли фойдаланиш учун йетарли даражада ахборот таъминотига эга бўлиш, шунингдек, уни ўтказиладиган жараёнларга мувофиқ тарзда шақллантириши талаб этилади. Тикувчилик буюмлари ҳақидаги талаб этиладиган ахборот, айниқса, унинг конструкцияси борасидаги ўзига хос хусусиятларни бошқа АСУларнинг бириктириш ёхуд қўшиш блокларидан олиш ёки киритиш мумкин. Материалларнинг кўрсаткич хоссалари, шунингдек, тикувчилик буюмлари аниқ турларининг норматив аҳамиятга эга материаллар хоссалари кўрсаткич тизимлининг «маълумотлар банки»да сақланиши керак. Кийим ишлаб чиқаришдаги функционал-тизимли таҳлил жараёни асосида, технологик масалалар ва автоматизация режимидаги материаллар танлови дастурнинг блок-схемаси тузилади. Ушбу дастур қуйидаги асосий босқичларни ўз ичига олади: 1) тикувчилик буюмлари аниқ андазасининг умумий тавсифини тузиш; 2) тикувчилик буюмнинг аниқ андазаси материалларига бўлган талабларни ишлаб чиқиш; 3) материаллар сифат кўрсаткичи номенклатурасини ишлаб чиқиш ва кўрсаткичлар бўйича меъёрирни белгилаш; 4) маълумотлар такибидаги ахборотларни шакллантириш, материалларнинг хусусиятлари ва тузилиши, маҳсулотни ишлаб чиқаришга яроқлилиги, материалларнинг ўрнатилган талабларга мувофиқлигини баҳолаш. Тикувчилик буюмларининг сифатини янада ошириш учун материалларни танлашдаги автоматик тизим бошқаруви, бир қатор ишларни амалга ошириш керак бўлади:

1) сифатли тикувчилик буюмлари учун материалларни автоматлаштирилган тарзда танлашда ахборот тартибини тизимлаштириш; 2) тикувчилик буюмлари ва материаллар ҳақидаги маълумотлар алоқадорлигини таъминлашда маълумотлар базасини лойиҳалаштириш; 3) материаллар ҳақидаги маълумотларни олиш, таҳлил қилиш ва ҳужжатлаштириш; 4) истеъмолчилар талабининг таҳлили ва фойдаланувчилар мақсадининг мувофиқлиги; 5) материалларни танлашда автоматлаштирилган тизим дастури ва дастур модулларини ишлаш. Автоматлаштирилган тизимнинг илмий ва амалий қиммати шундаки, у ўз ичига замонавий ва истиқболли материаллар ҳақидаги маълумотларни тизимлаш ва компьютерлаштиришни олади. Бу истеъмолчиларнинг материаллар ҳақидаги маълумотлардан тезкор равишда хабар топишларига ҳам катта кўмак беради. Материалларнинг сифат кўрсаткичи муқобил номенклатурасини белгилашдаги асосий босқичлардан бири бу – тикувчилик буюмларига материалларни автоматлаштирилган тарзда танлаш, шунингдек, материаллар ҳақидаги маълумотлар банкини шакллантириш шарти билан белгиланади. Кўрсаткичлар тизими ва материалларнинг хоссалари ҳақидаги маълумотларни тизимлаштириш аниқ материаллар турларида давлат стандартлари ва техник таъриф (ТТ) мазмунини ўз ичига қамраб олади. Бунда у тикувчилик буюмлари учун автоматик тизим бошқаруви ёрдамида материалларни ё ишлаб чиқарувчи корхона даражасида ёки бир нечта корхонани бирлаштириш даражасида, ё муниципал ва ҳудудий корхона даражасида, ёки федерал даражасида танлаш имконини беради. Кийимлар учун материаллар танлашдаги автоматик тизим бошқарувини яратиш, тикувчилик буюмлари тайёрлаш учун муқобил материалларни танлаш жараёнини анча осонлаштиради.

Тикувчилик буюмлари учун янги материалларни конфекциялаш тизими Сифати яхшиланган тикувчилик буюмлари учун янги тўқимачилик материалларини конфекциялаш тизими – асосий қоидаларни яхлит ҳолга келтирган тарзда сифатни автоматик тизим бошқаруви орқали фойдаланишга асослангандир. Шунингдек, унга «Либос» САПР принципларни шакллантириш, маълумотлар базасини тузишда лойиҳа услублари, тикувчилик буюмлари учун материалларни автоматик тизим бошқаруви орқали танлаш кабилар ҳам тааллуқли саналади. Бундай тизимнинг алгоритмик асосига янги материалнинг сифатини солиштириш принципи қўйилган бўлиб, бу ўз навбатида, тикувчилик буюмлари яратишда ниҳоятда муҳим жараёндир. Яна мана шу турдаги тикувчилик буюмлари тайёрлашга тавсия этишда, материалларнинг сифатини эътиборга олишни унутмаслик зарур. Таклиф этилаётган ҳар бир маҳсулотнинг тури мазмун-моҳият нуқтайи назаридан ўша серияда ишлаб чиқарилаётган тикувчилик буюмларининг прототипи саналади, мана шу турда тайёрланаётган тикувчилик буюм ва материалларига бўлган меъёрий талаб эса, бошланғич ахборот сифатида хизмат қилиши мумкин. Серияли ишлаб чиқариладиган тикувчилик буюмлари сифат кўрсаткичи ва асосий талаблар келтирилган И-турдаги тикувчилик буюмни учун базали бўлиб чиқиши мумкин, ушбу маҳсулот учун материалнинг сифат кўрсаткичи номенклатураси ва ҳужжатларда баён этилган техник кўрсаткичлар бўйича нормативлар дастлабки маълумотлар базаси сифатида ва маълумотлар базасини лойиҳалаш бўйича асос бўлиб хизмат қилиши мумкин. Аниқ гуруҳ (ёқи турдаги) тикувчилик буюмларининг фойдаланиш шартлари ва вазифасига кўра аниқ талаб ва сифат кўрсаткичлари билан характерланади. Ушбу маълумотларни маҳсулотнинг маълумотлар базаси билан солиштириш тикувчилик буюмларининг фарқли хусусиятларини

аниқлаш имконини беради. Кейин эса шундай маҳсулотни тайёрлаш учун яроқли материалларга талабни ифодалаб беради. Мисол учун яхшиланган сифатдаги тикувчилик буюмни учун янги тўқмачилик материалини конфекциялаш тизимини кўришимиз мумкин. У мато ҳақида маълумотлар банкида мавжуд бўлган замонавий ёки истиқболли матолар ассортименти учун меъёрий миқдорли матонинг сифат кўрсаткичининг белгиланган миқдорини нисбий баҳолашни ўтказишни кўзда тутади. Ўхшаш кўрсаткичлар даражаси; мато хусусияти ва танланган матолар муқобиллигини характерлайди. Тикувчилик буюмлари учун тўқмачилик материалларини конфекциялашув тизими тикувчилик буюмни ва тўқмачилик материалларини тайёрлаш учун муҳим маълумотлар базасини компьютерлашган шаклдаги тизимни яратишни тахмин қилади. Ушбу тизимнинг асосий ҳолати ва белгилари қуйидагилардан иборат. Маълумотлар базасининг ҳаётий-даврий тизимини икки даврга бўлиш мумкин. Биринчи давр – таҳлил ва лойиҳалаштириш. У ўз ичига қуйидаги босқичларни қамраб олади: • таъриф бермоқ ва талаблар таҳлили (тақдим этилган маълумотлар мазмунини қайта ишлаш борасида талаблар йиғиш, истеъмолчилар мақсадларини мувофиқлаштириш ва уларнинг информацион оқим борасидаги тасаввурларини тақдим этиш); • контсептуал лойиҳалаш (истеъмолчиларнинг информацион талабларини бирлаштирган ҳолда информацион тизимни барпо этиш); • лойиҳани амалга ошириш (маълумотлар базасини лойиҳалаш, яъни, маълумотлар базаси бошқаруви тизимини яратиш, СУБД ва дастурлар таъминоти); • физик лойиҳалаш (маълумотлар базасининг физик тизимини ташлаш ва кейинги босқич учун аниқланган дастурий модулларни тўғрилаш). Иккинчи давр – маълумотлар базаси реализациялаш ва функциялаш ўз ичига қуйидагиларни олади:

• маълумотлар базаси (маълумотлар базаси ва қўшимча дастурларни яратиш, шунингдек, маълумотлар базасини юклаш, бу – истеъмолчиларнинг талабларни қондиришда маълумотлар базасидан фойдаланишни таъминлайди); • ишлаш таҳлили ва дастурларни қўллаб-қувватлаш (бунда истеъмолчилар талабларининг асослилик даражаси аниқланади ва ишламай (тўхтаб) қолган дастурни тиклашнинг имкони бўлади); турланиш (модификация) ва соддалаштириш (адаптация) (янги талаблар ва амалдаги дастурлар модификацияси пайдо бўлганда, ўзгартишлар киритиш имконини назарда тутади).

Адабиётлар: 1.Алыменкова Н.Д. Ассортимент плательных тканей. М., 1995. 2.Ассортимент, свойства и технические требования к материалам для одежды / Гущина К. Г., Беляева С. А. и др. Л., 1978. 3. Бузов Б.А., Румянцева Г.П. Материалы для одежды. Учебное пособие. Издский центр «Академия» 2010 г. 4.Бузов Б. А., Модестова Т. А., Алыменкова Н. Д. Материаловедение швейного производства. М., 1986. 5.Беляева С. А. Оптимальные пакеты швейных изделий различного ассортимента для обеспечения выпуска высококачественной одежды. М., 1989. 6.Град И. Н., Авсеев Е. П., Летроченко В. Ф. Организация рационал’ного использования материалов в швейной промышленности. М., 1986. 7. Делль Р. А., Афанасьев Р. Ф., Чубарова 3. С. Гигиена одежды. М., 1991. 8.Иванникова И. М. Ассортимент и свойства л’няных и шелковых тканей. М, 1985. 9.Иванова М. И., Шакланов И. Г., Панасенко В. А. Товароведение обувных товаров. М., 1990.

O'xshashlar

Кийимларнинг ҳар хил гуруҳлари ва турлари учун материалларни конфекциялашнинг тамойиллари

Материалларни бичишда андозаларни жойлаштириш

Намуна танлаш усуллари

Кашта тикишда ранглар танлаш

Газлама ва ип танлаш