Ipаk ishlаb chiqаrish vа qаytа ishlаsh sohаsining vаzifаlаri - To'qimachilik - Referatlar

Ipаk ishlаb chiqаrish vа qаytа ishlаsh sohаsining vаzifаlаri

Yuklangan vaqt:

20.09.2019

Ko'chirishlar soni:

0

Hajmi:

75 KB

Ko'chirib olish

Ip а k ishl а b chiq а rish v а q а yt а ishl а sh soh а sining v а zif а l а ri Reja: 1. O`zbekistonda ipak ishlab chiqarish va qayta ishlash sohasining vazifalari, rivojlanish bosqichlari va tutgan o`rni. 2. Dunyo bo`yicha ipak ishlab chiqarish va qayta ishlash sohasining holati. 3. Tut ipak qurtining rivojlanish bosqichlari. 4. Tut ipak qurtini boqish va uning ozuqasi.

Tabiiy tolalardan biri bo`lgan ipakka insonning qiziqishi juda qadimdan boshlangan. Ma`lumotlarga qaraganda, pilladan ipak chuvib olish eramizdan avvalgi III minginchi yillikda Xitoy imperatori Xoangtining rafiqasi Si Lingchi tomonidan tasodifan ochilgan. Bog`da issiq choy ichib o`tirgan malikaning piyolasiga daraxtdan pilla tushib, bir oz vaqt o`tgandan keyin unda uzun ingichka ipak iplari paydo bo`ladi. Pilladan ip ajratib olish mumkinligi ma`lum bo`lgandan so`ng, imperatorning rafiqasi qizi Luichen bilan birgalikda eramizdan avvalgi 2698 yilda pillalarni chuvish bo`yicha ish boshlaganlar. Shu sababli ham Si Lingchini o`limidan so`ng ipakchilik homiysi va asoschisi deb atashgan. Shu vaqtdan boshlab Xitoyda ipakchilik keng rivojlana boshlagan va u doimo davlatning diqqat markazida bo`lgan, sir saqlangan. Mamlakatdan tashqariga pilla olib chiqganlar o`limga mahkum etilgan. Biroq eramizdan avvalgi I-II ming yillikda qo`shni rivojlangan davlatlar bilan aloqa o`rnatishga kirishildi va shuning natijasida qadimgi dunyoning katta davlatlari Rim va Xitoy o`rtasida dastlabki munosabatlar uchun yo`l ochib berildi. А dabiyot ma`lumotlariga ko`ra, Xitoydan ipakchilik Koreyaga, u erdan Yaponiyaga va Eronga shundan so`ng Osiyo davlatlari, А frika va Evropa davlatlariga tarqagan. O`rta Osiyoga esa g`arbiy Turkmanistondan va Eron orqali ipakchilik kirib kelgan. Lekin oxirgi yillar ma`lumotiga ko`ra ipakchilik va ipak ishlab chiqarish eramizdan avvalgi bir necha ming yillar oldin mavjud bo`lib, mustaqil ravishda rivojlangan degan isbotlar keltirilmoqda. Pilla va ipak ishlab chiqarish, uni qayta ishlash O`rta Osiyo xalqlarining qadimgi an`anaviy milliy hunardmandchiligi bo`lib, xususan, mamlakat hududida Farg`ona vodiysi, Zarafshon vohasida keng rivojlangan. Keyinchalik diyorimizda pilla etishtirishni jiddiylik bilan rivojlanishi yurtimizda pillani qayta ishlashni sanoat usuliga o`tishga sabab bo`ldi. 1919 yilda O`rta Osiyoda ipakchilik sanoatini tashkil qilish uchun «Turk ipak», so`ngra «O`rta Osiyo ipagi» hissadorlik jamoasi tashkil qilindi. Bu jamoa, urug`chilik zavodlari, ipak qurti ozuqasi tutchilikni rivojlantirishda pillakashlik korxonalarini ishga tushirishga katta hissa qo`shdi.

Birinchi pillakashlik fabrikasi 1921 yil Farg`onada qurilib ishga tushirildi. Bu fabrika 38 ta mexanik pilla chuvish dastgohiga ega edi. Xuddi shunday korxonalar 1927 yil Samarqandda, 1928 Buxoroda, so`ngra Marg`ilon shahrida ishga tushirildi. Keyinchalik yuqorida ko`rsatilgan korxonalar iqtisodiy samaradorlik hisobiga kengaytirildi va qayta qurildi. 1959 yilda Toshkent pillakashlik fabrikasi, keyinchalik 80-yilllarda Urganch, Shahrisabz, Namangan, Buloqboshi korxonalari ishga tushdi. Ma`lum davr korxonalarda KMS-10 mexanik dastgohlar qo`llanilgan bo`lsa, fan texnika rivoji avtomat pilla chuvish dastgohlarini yaratilishiga va ularni ishlab chiqarishga tadbiq qilinishiga olib keldi. Hozirgi davrda pilla chuvish dastgohlarini 74 % ni avtomatlar tashkil qiladi. Urganch, Shahrisabz, Marg`ilon, Namangan, Buloqboshi korxonalarida yapon pilla chuvish avtomatlari ishlab chiqishga tadbiq qilingan. Ipakchilik sanoati O`zbekistonda asosiy sanoat sohalaridan biri bo`lib, to`quvchilik korxonalariga xom ashyo tayyorlaydi. Ipakchilik sanoatining asosiy mahsulotlariga: 1. Tut ipak qurti pillasi; 2. Pilladan chuvib olingan xom ipak (1,56; 1,89; 2,33; 3,23; 4,56 teks chiziqli zichlikdagi assortimentlar); 3. Eshilgan ipak iplari (jarrohlik, tikuv iplari); 4. Shakldor ipak iplari; 5. Yigirilgan ipak iplari; 6. Maxsus sohalar uchun (elektrotexnika, harbiy, kosmos) tayyorlangan ipak iplari. Shoyi to`qish sanoatida, asosan, ipak gazlamalar (xon atlas, krepdeshin, krepjorjet va shifon, tasma, gilam) ishlab chiqarish bilan shug`ullanadi. Mustaqillik yillarida O`zbekistonda pilla etishtirish va ipak ishlab chiqarish sohasiga, uni jahon andozalari talab darajasiga olib chiqish uchun juda katta e`tibor berilmoqda. Respublika bo`yicha ipakchilikka tegishli 195 ta korxona va birlashmalar bo`lib, ularning 10 tasi pilla chuvish korxonalari, 6 ta ipak to`qish

korxonalari, 17 ta urug`chilik zavodlari, 10 ta tutchilik xo`jaligi, 122 ta pilla tayyorlash va quritish korxonalari, 2 ta ilmiy tekshirish institutlari, 6 ta qo`shma korxona, mexanika zavodi, «Etalon ipak» zavodi, va «O`zbek Silk» modalar uyi mavjud. O`zbekistonda yuqori sifatli yangi mahalliy zot va duragaylarni yaratish bo`yicha qator tadqiqot ishlari olib borilmoqda. Xom ipak va boshqa tolalar bilan aralashgan matolar ishlab chiqish bo`yicha yangi assortimentlar, trikotaj liboslar yaratilmoqda. Bundan tashqari tabiiy ipakning xususiyatlarini hisobga olib sof ipakdan choyshablar, paypoqlar, jarrohlik va tikuv iplari ishlab chiqish yo`lga qo`yilmoqda. Urgenchda Xitoy bilan, Namanganda Yaponiya bilan hamkorlikda qo`shma korxonalar ishga tushdi. Hozirda Janubiy Koreya krediti asosida barcha ipak ishlab chiqarish korxonalarini yangi texnologik dastgohlar bilan jihozlash ishlari bajarilmoqda. O`z iqtisodiyotini pilla etishtirish va qayta ishlash orqali jahon bozorida tiklanib olgan mamlakatlar qatoriga Yaponiya, Braziliya, Janubiy Koreyalar misol bo`ladi. Oz bo`lsada pilla etishtiruvchi mamlakatlar qatoriga Tayvand, Tayland, Ruminiya, Vetnam, Pokiston, Siriya, Misr, Italiya, Turkiya, Ispaniya kabilar kiradi. Pilla etishtirmasada lekin tabiiy ipakni sotib olib chiroyli nafis matolar, galstuk, shoyi ro`mollar, dastro`mol, bezak iplarini Frantsiya, Italiya, Germaniya, Belgiya kabi davlatlarda ishlab chiqiladi. Jahonda xom-ipak ishlab chiqarish miqdori (ming tonna) 1-jadval Mamlakatlar Yillar 19 85 19 90 2000 200 5 Xitoy 19,0 32,0 44,7 71,8 Xindiston 3,5 7,0 10,2 16,0 Yaponiya 16,0 9,6 5,8 1,0 O`zbekiston 1,5 2,5 2,5 1,2 Janubiy Koreya 3,2 4,0 1,9 1,5

Braziliya 1,2 1,4 1,6 2,5 Boshqa davlatlar 4,2 2,4 2,5 4,2 Jami 49,4 58,9 70,6 100,0 Tabiiy ipak jahonda ishlab chiqarilayotgan to`qimachilik tolalarining faqatgina 0,5% ni tashkil etsada, ammo uning ijobiy xususiyatlari tufayli, jahon bozorida tabiiy ipakka bo`lgan talab juda yuqoridir. Tut ipak qurti va uning rivojlanish bosqichlari Tut ipak qurti: bo`g`im oyoqlilar turi, hashoratlar sinfi, tangacha qanotlilar turkumi, ipak qurti oilasiga (Bombyx mori L) mansub bo`lib, shu turkum hashoratlari kabi tut ipak qurti ham to`rtta rivojlanish bosqichini o`tadi: tuxum - qurt - g`umbak – kapalak (1-rasm). Tut ipak qurti urug`lik bosqichida qishlaydi. Qurt organizmi urug`i ichida rivojlanadi. Ipak qurtining rivojlanish davri pilla o`raydigan bo`lgunga qadar 5 davrga (yoshga) bo`linadi va 4 marta po`st tashlaydi. Har bir po`st tashlash oralig`i qurtning yoshi deb yuritiladi. Po`st tashlash 1-2 sutka davom etib, qurt shu davrda barg emaydi. Shu paytda u qimirlamaydi, shuning uchun ham uni uxlagan deyiladi. Qurtning rivojlanish bosqichi 21 kundan 34 kungacha davom etadi. Ipak qurti, qurtlik davrida oziq moddalar to`playdi, bundan keyingi rivojlanish bosqichlarida u ana shu oziq moddalar hisobiga yashaydi. Qurt muayyan rivojlanish bosqichida qurtdan g`umbakka, so`ngra kapalakka aylanadi. А na shu bir ko`rinishdan ikkinchi ko`rinishga o`tish bosqichida qurt pilla o`raydi, o`zi pilla ichida qolib oxirgi marta po`st tashlaydi va g`umbakka aylanadi. Qurt 3 kun pilla o`raydi. G`umbaklik davri 15-22 kun davom etib, shu davr ichida g`umbak kapalakka aylanib, pillani teshib tashqariga chiqadi. Chiqqan erkak va urg`ochi kapalaklar birinchi

1-rasm. Ipak qurtining rivojlanish bosqichlari. sutkadayoq juftlashadi. Juftlashgandan keyin urg`ochi kapalak 400-900 tagacha tuxum qo`yadi. Kapalaklar oziqlanmaydi. Kapalak tuxum qo`yib bo`lgandan keyin xarakatlanmay qoladi va ko`p o`tmay nobud bo`ladi. Kapalak umri 2 haftagacha davom etadi. Qurt urug`i tuxum shaklida bo`lib, yon tomoni bir oz puchqaygan o`rtasi botiq bo`ladi. Uning o`lchami 1,5-1,1 mm, vazni 0,5-0,7 mg bo`ladi. 1 quti qurt urug`i 29 grammni tashkil qiladi. Shu vazndagi qurt urug`dan 21 gr qurt chiqadi. 1 gramm qurt urug`da 1200-2000 donagacha tuxum bo`ladi. Qurt urug`lar mahsus jihozlangan inkubatorlarda ochiriladi. Inkubatoriylarda 80-120 quti urug` ochirilib, ochirish 20 kun davom etadi. Ipak qurti zotlari o`z xususiyatlariga qarab, monovoltin (bir yilda bir avlod beradi), bivoltin (bir yilda 2 ta avlod beradi) va polivoltin (bir yilda 8 tagacha avlod beradi) zotlarga ajratiladi. Selektsionerlar ipak qurtining yiliga bir yoki bir nechta avlod berish xususiyatlaridan foydalanib, ularni bahordagina emas, balki yozda va kuzda ham boqiladigan, hayotchan zotlarini yaratadilar. Ipak qurti ozuqasi sifatida tut daraxti bargidan foydalaniladi. Tut daraxtini 24 xil turi mavjud bo`lib, O`rta Osiyoda shularning 5 xili uchraydi. Tut bargidagi uglerod, vodorod, kislorod, azot va mineral tuzlar mavjud bo`lib, bargning eng

to`yimlilik davri bahor oyiga to`g`ri keladi. Bir quti qurt urug`i uchun 1000-1200 kg barg sarf bo`ladi. 1 kg pilla olish uchun 15-20 kg barg sarf bo`ladi. Sun`iy ozuqa . Qurtlarni yil bo`yi boqish maqsadida sun`iy ozuqalar topish uchun ham ko`p ishlar qilindi. Masalan tut bargini konserva qilish, xlorella suv o`tidan foydalanish. Bu ozuqalar ilmiy tekshirish xo`jaliklarida foydalaniladi.

А dabiyotlar: 1. Karimov I. А . Barkamol avlod - O`zbekiston taraqqiyotining poydevori. Toshkent: O`zbekiston, 1997. 2. Rubinov E.B. «Texnologiya shelka». T. O`qituvchi, 1989 y. 3. Rubinov E.B., Muxamedov M.M., Osipov L.X., Burnashev I.Z. «Shelkos i re i kokonomotaniya». Spravochnik. 2-e izd, pererab i dok.-M.Legprombitizdat, 1986 g,-312 s. 4. Qodirov Sh. А . «Pillani dastlabki ishlash va chuvish» bo`limidan ma`ruza matni, 1999 y. 5. Pillachilar uchun qo`llanma. Bagavutdinov N.G va boshqalar. 1984 y. 6. А .X. А limova, V. А . Usenko. OO`Yu uchun Ipakni eshish.- Toshkent., «Sharq»,- 2001.-269 b. 7. www.mindbranch.com/Raw-Silk-Global-R307-18901 8. http://www.hzfj.com

O'xshashlar

Ipakni yigirish jarayoni

Ipаk tоlаlаrini yеlimsizlаntirish vа yog’sizlаntirish tехnоlоgiyasi

Ipаk tоlаlаrini yigirishdа yangi yo’nаlishlаr

Ipаk tоlаlаrni qo’shish, cho’zish vа piltаlаsh tехnоlоgiyasi

Yigirilgаn аppаrаt ipini ishlаb chiqаrish tехnоlоgiyasi