logo

Анорганик бирикмалар билан ошлаш. Хром бирикмалари билан ошлаш ҳақида умумий тушунча

Yuklangan vaqt:

20.09.2019

Ko'chirishlar soni:

0

Hajmi:

46.5 KB
Анорганик бирикмалар билан ошлаш. Хром бирикмалари билан ошлаш ҳақида умумий тушунча Режа: 1.Хром бирикмалри билан ошлаш ҳақида умумий тушунча. 2.Хром билан ошлаш жараёнига таъсир этувчи омиллар. 3.Хром ошловчи бирикмаларининг     дерма ва жунга диффузияланиши.   Хром бирикмалари билан ошлаш ҳақида умумий тушунча. Чарм ва мўйна ишлаб чикаришда ошлаш жараёни энг муҳим жараён бўлиб, уларнинг хоссаларига таъсир этишда хал этувчи рол уйнайди. Чарм ва мўйнанинг купгина эксплуатасион хусусиятлари маълум даражада ошловчи бирикмалар таркибига ва уларнинг коллаген функсионал гуруҳлари билан богланган боғланиш табиатига боглик. Бундан ташкари дерма қалинлиги буйлаб ошловчи моддаларнинг текис ёйилиши ҳам чарм ва мўйна хусусиятларига таъсир этади. Бу эса, уз навбатида ошловчилар таркибига, ошлаш тартибига, дерма структураларининг ошлашга қандайтайёрланганлигига боглик бўлади. Ҳозирги кунда чарм ва мўйнани ошлашда асосан хромнинг асосли тузларидан фойдаланиш кенг таркалган. Биринчи марта, хром бирикмалари билан ошлаш Ф. Кнапп томонидан 1858 й. қўлланилган ва 1884 й. эса бу усул амалда узлаштирилган. Узок муддат хром билан ошлашнинг қўлланилмаганлигига сабаб, кимё фани билан чарм ишлаб чикариши ўртасида узвий богликликни йуклиги билан тушунтирилади. Хром билан ошлаш, айниқса ХХ асрда ишлаб чиқариш микёсида қўлланила бошланди. Ф.Кнапп чармни ошлашда хромнинг асосли бирикмалари билан юкори молекулали ёгли кислоталарни биргаликда куллашни таклиф этди. Унинг хисоблашича, чарм толасида хром бирикмалари, хром совунлари холатида мустахкамланади. Бу караш амалда, хром бирикмаларини ошлашда куллаш муваффакият козонмади, сабаб, бу вактга келиб иктисод жихатдан кулайрок бўлган темир тузларига кизикиш катта эди. Шундай булсада, хром билан ошлаш усуллари ҳамон кишиларга кизикиш уйготар эди. Биринчи бор, хром билан ошлашнинг икки ваннали ошлаш усули қўлланила бошланди. Бу усул буйича тери тўқимаси икки ваннада ишлов берилиб ошланди, яъни биринчи ваннада тери тўқимаси дихром кислота эритмасида ишлов берилиб, иккинчи ваннада тери тўқимасига жойлашиб олган бу кислота хром сульфит кислота ёки гипосульфит билан хромнинг олти валентли бирикмасидан уч валентли бирикма холатига кайтарилади. Иккинчи ваннада хромни кайтаришда гипосульфит ишлатилди. Дерма структурасида эса, хромнинг асосли сульфат бирикмалари ҳосил бўлади. Бу жараёнда биринчи ваннада хромланган тери тўқимасининг ранги сарик ҳолатда бўлган булса, иккинчи ваннада унинг ранги кук-яшил рангга айланади. Технологияда шунинг учун бундай усул билан ошлаш икки ваннали ошлаш деб ном олган. 1983 йилдан бошлаб хромнинг (III) валентли асосли тузлари билан ошлаш қўлланила бошланди. Тери тўқимасини хром бирикмалари билан ишлов бериш бир ваннада олиб борилгани учун, бу усул бир ваннали ошлаш усули деб ном олган. 1897 йилдан бошлаб, хромпикни шакар билан кайтариш йули билан хромнинг уч валентли асосли бирикмаларини олиш мумкин булди. Ошлаш жараёни эса, бундан кейин икки ваннада эмас, балки бир ваннада олиб бориладиган булди. Шундан сўнг бир ваннада ошлаш учун тери тўқимаси бевосита хром эритмаси (хром шарбати) билан ишлов берила бошланди. Бир ваннали ошлаш усули икки ваннали ошлаш усулидан оддийлиги билан фарк килиб, икки ваннали ошлаш усулини сикиб чикарди. Хром билан ошлаш жараёнига таъсир этувчи омиллар. Хром билан ошлаш, тери тўқимасини барабан ёки баркасда, ошловчи хром бирикмалари эритмасида ишлов бериш йули билан тугайди. Ошлаш жараёни дерма ва жун структурасида ошловчи бирикмаларни диффузияланишидан бошланади. Аввало, диффузия капиллярлар буйлаб, у ердан хром бирикмалари боғланиш марказига диффузияланиб, оқсилнингфунксионал гуруҳлари билан богланади. Хром ошловчи бирикмаларининг     дерма ва жунга диффузияланиши. Хром ошловчи бирикмаларининг дерма ва жунга диффузияланиши қуйидаги қаторомилларга: коллаген ва жун структураларининг дастлабки юмшатилганлик даражасига, ошловчи зарралар улчамига, нордонликга, хром комплексларини ўзгаришига, ошловчи моддалар ва нейтрал тузлар консентрасиясига, ошловчи эритма ҳароратига, механик таъсир ва бошқаларга боглик. Тайёрлов операсияларида коллаген ва жун структураларининг юмшатилганлик даражаси.   Тери тайёрлов операсияларида канчалик юмшатилган булса, хром бирикмаларининг диффузияси тезлиги шунчалик катта бўлади. Мўйнани ошлашда дерма структураларининг юмшатилганлик даражаси муҳим аҳамиятга эга, чунки мўйнанинг эпидермиси ошловчи модда диффузиясига гуддали катлам томонидан каршилик кўрсатади. Окибатда ошловчи моддалар дерманинг катламлари буйлаб текис таркалмайди. Буш ва юмшокрок хом ашёларига, ҳамда унинг топографик кисмларига (этак, ёка) ошловчи моддалар калин жойларга нисбатан тезрок ичкарига киради. Бир хил шароитда, узок муддатда куллаш, юмшатиш ва пикеллаш жараёнларини олиб бориш диффузия жараёнини тезлаштиради. Тери тўқимасининг букканланганлиги диффузияни секинлаштиради; айниқса буккан жунга хром ошловчи бирикмаларининг диффузияси секин утади.   Ошловчи заррачалар улчами.   0 Хром бирикмалари зарраларининг улчами диффузияланиш тезлигига таъсир этади. Эритмаларнинг асослиги ошиши билан диффузияланиш тезлиги камаяди, чунки олификасия туфайли ошловчи зарралар киймати ошаверади. Шу сабабли, хром ошловчи эритманинг рН микдорини ошиши диффузия тезлигини пасайтиради. Амалдаги хром бирикмалари билан ошлашдан маълумки, асослиги 30 % ли эритманинг диффузияланиш тезлиги асослиги 50 % бўлган эритманикидан юкори. Бундай ҳолатда албатта, диффузия тезлигига ошловчи бирикмалар заррачаларнинг улчами таъсир кўрсатади. Маълумки, асослиги 33 % бўлган хром сульфат бирикмаларининг молекуляр массаси 796 булса, асослиги 50 % ники 947.    Тери тўқимасининг нордонлиги.   Коллагенни пикеллаш жараёнида кисман унинг кислотага туйиниши, хром ошловчи бирикмаларини дерма структурасига диффузияланиш тезлигини оширади. Ошлашнинг бошланишида, кислота оқсилларнинг асосли гуруҳларини ураб (блокировка) олади ва бунда ошловчи эритмаларнинг асослиги пасайиши билан хром бирикмалари билан оксиллар ўртасида боғланиш камаяди, диффузия эса тезлашади. Дермага хром ошловчи бирикмаларининг диффузиясини нормаллаштириш учун пикеллашдан сўнг тери тўқимасининг нордонлиги рН = 4,5 - 5,5 ; мўйна териларининг энг кулай нордонлик микдори рН = 3-3,5 оралигида булиши керак.   Хром комплексларининг ўзгариши.   Ошлаш жараёнида хром комплексларининг ўзгариши, ошловчи хром бирикмаларининг диффузияланиш тезлигига катта таъсир кўрсатади. Бир хил консентрасия ва рН кийматда, ошлашда ишлатилган ва ишлатилмаган хром эритмаларининг диффузияси турлича эканлиги, яъни ишлатилган эритма диффузиясининг тезлиги жуда секинлиги тажрибада аникланган. Ишлатилган эритмаларда хром комплексларнинг улчами анча катта бўлади, чунки улар ошловчи эритмада бўлган оқсилларнинг гидролиз маҳсулотлари билан богланади.   Ошловчи моддалар консентрасияси ва эритма ҳарорати.   Ошловчи моддаларни консентрасияси ва эритма ҳароратини ошириш билан диффузия тезлиги ошади.   Механик таъсир. Тери тўқимасини барабанда ёки бошқа аппаратда ошловчи моддалар билан ошлашда, уларнинг диффузияси тезлашади. Бунда сабаб, механик таъсир ёрдамида эритманинг консентрасияси бу аппаратлар сигими буйлаб текис таъминланади. Фойдаланилган адабиётлар: 1. И.П.Страхов и др. "Химия и технология кожи и меха" М.1985г Легпромбытиздат, 495 с.