Убайдий ижодига Ахмад Яссавий шеъриятининг таъсири - Tilshunoslik - Referatlar

Убайдий ижодига Ахмад Яссавий шеъриятининг таъсири

Yuklangan vaqt:

20.09.2019

Ko'chirishlar soni:

0

Hajmi:

35.5 KB

Ko'chirib olish

www.arxiv.uz Убайдий ижодига Аҳмад Яссавий шеъриятининг таъсири Режа: 1. Аҳмад Яссавийнинг туркий адабиёт тарихида ҳикмат жанрини юксалтиришдаги ўрни. 2. Убайдий Яссавий анъаналарининг давомчиси.

www.arxiv.uz Маълумки, Аҳмад Яссавийдан бошлаб туркий адабиётда ҳикматнавислик анъанаси шаклланди, ўзига хос мактаб яратилди. Аҳмад Яссавий асос солган мазкур мактаб шоирлари XIX асргача ўз фаолиятларини давом эттириб келдилар. Ҳиматнавислик, Яссавий мактаби шоирлари ижодини ўрганиш, Яссавий ҳикматлари таъсирида ижод этиб номлари илм оламида таниш ва нотаниш бўлган шоирлар ижодини ўрганиш, тадқиқ этиш бугунги кун талабидир. Ана шу мактаб шоирларидан бири Қул Убайдийдир. Убайдуллахон наслан шайбонийлар сулоласига мансуб бўлиб, Бухоро ҳокими Маҳмуд Султоннинг ўғлидир. У бир қўлида қилич, бир қўлида қалам ушлаган ижодкорлар сирасига киради. Убайдуллахон Шайбоний ҳукмдорлар Кўчкинчихон ва унинг ўғли Абусаидлар ҳукмронлиги йиллари (XVI аср) уларга ноиб, 1533-1539 йилларда эса хон сифатида мамлакатни бошқарди. У саркарда сифатида қатъий интизом тарафдори эканлиги ва жасурлиги билан ҳукмдор сифатида қаттиққўллиги ва мамлакатни обод қилишга алоҳида эътибор берганлиги билан тарихда ном қолдирди. Ислом оламида машҳур бўлган “Мирараб” мадрасаси у томонидан қурдирилган. Хоки ҳам шу мадрасага қўйилган. Убайдуллахон “Қул Убайдий”, “Убайдий” тахаллуслари билан шеър ёзган. ЎзРФА Абу Райҳон Беруний номидаги Шарқунослик институти қўлёзмалар хазинасида 3931- рақами остида Убайдий девони сақланмоқда. Мазкур девон XVI асрга мансуб бўлиб, арабий, форсий ва туркий тилдаги шеърлардан таркиб топган. Уч қисмдан иборат бўлган ушбу девоннинг учинчи қисмидан туркий тилдаги шеърлар ва ҳикматлар ўрин олган. Убайдий ҳикматлари шаклу шамойил, мазмун жиҳатидан Яссавий ҳикматларига ҳамоҳанг. Масалан, Яссавийда ўқиймиз: На хум тотлиғ ҳу ёди саҳар вақти бўлганда, Болдин сучук ҳу оти саҳар бўлганда. Иймон шаъмин ёндирсанг, руҳ қишини кўндирсанг,

www.arxiv.uz Худойингга сиғин сан саҳар вақти бўлганда. Убайдийда: Ҳар ким қилса Ҳақ ёдин, Ҳақ эшитур фарёдин, Топар барча муродин ошиқ саҳар вақтида. Кўнглунг кўзи очилур, ичу ташинг тузалур, Сен нозир, ул манзур ошиқ саҳар вақтинда. Аҳмад Яссавий ҳикматларининг асосида оят ва ҳадислар ётади. Буни шоирнинг ўзи ҳам эътироф этиб шундай дейди: Мани ҳикматларим кони ҳадисдур, Киши бўй элтмаса билгил сабисдур. “Девони ҳикмат”дa шоир оят ва ҳадислардан иқтибослар келтиради ёки талмеҳлар ишлатади. Убайдий девонида ҳам шуни кузатиш мумкин. Масалан, Аҳмад Яссавийда: “Фазкуруллоҳа касиран...” деб оят келди, Зикрин айтиб зорий қилиб юрдим мано. Убайдийда: “Атиуллоҳа...” оятини эшиткали Жоним билан итоатин қилдим мано. “Девони ҳикмат”да оят ва ҳадислардан иқтибос келтирилмаган ўринларда ишоралар келтирилади, бу ҳолни Убайдий ҳикматларига нисбатан ҳам айтиш мумкин. Яссавийда: Ким анинг кўйинда бўлса, Ҳақ анинг кўнглиндадур, Ҳар сари борса, ўшал ёри билан парвоз этар. Убайдийда: Ҳар ким қилса, ҳақ ёдин ҳақ эшитур фарёдин, Топар барча муродин ошиқ саҳар вақтинда. Ҳар иккала ҳикматда қуйидаги оятга ишора қилиняпти: “Бас, Мени ёд этингиз, Мен ҳам сизларни ёд этурман. Менга шукр қилингиз, ношукрчилик қилмангиз!” (“Бақара” сураси, 152- оят).

www.arxiv.uz Бундан ташқари, Аҳмад Яссавий ҳикматларининг аксарияти халқ қўшиқлари сингари содда, халқона ёзилган, лекин арузда ёзилганлари ҳам бор. Масалан: Тутунг пандимни, эй дўстлар, замона бўлмангиз ғофил, Ўлумни ёд этиб ҳар дам замона бўлмангиз ғофил. Убайдий ҳикматларининг ҳам арузда ёзилганлири бор: То бўлубмен чарх янглиғ зору саргардон анга, Жон манга ҳайрон, анинг ошиқинда ман ҳайрон анга. “Девони ҳикмат” матни билан танишган киши шунга амин бўладики, унинг ҳикматлари мазмунини амри маъруф, наҳйи мункар, комил инсонлик даражасига эришиш йўллари ... ва ишқ васфи ташкил этади: Муҳаббатдан хабар билган ўзин билмас, Боши кетса то ёри йўқ жонни билмас. Ишқ каломи-завқ таоми, нонни билмас, Ҳу, ҳу, тею зикрин айтиб юрар эрмиш. Убайдийда ҳам шу ҳолни кузатиш мумкин: Бил, юрунмас шариат, ҳам кўрунмас тариқат, Зоҳир ўлмас ҳақиқат орада ишқ бўлмаса. Кечмас эрди қонидин, ошиқ хонумонидин, Боши била жонидин орада ишқ ўлмаса. Бундан шундай хулоса чиқариш мумкинки, Аҳмад Яссавий ўзи асос солган мактаб шоирларига ҳар томонлама ўрнак бўлган. Жумладан, Убайдий ҳам ҳар жиҳатдан унга эришган, ўрганган, илҳомланган ва таъсирланган ҳолда ўз ҳикматларини ёзган. Асарлар: [1] Қуръони Карим маъноларининг таржимаси. Таржима ва изоҳ муаллифи Алоуддин Мансур. Тошкент, 2001. [2] Аҳмад Яссавий. Девони ҳикмат. № 3716. [3] Қул Убайдий. Куллиёт. № 3931. [4] Хожа Аҳмад Яссавий ҳаёти, ижоди ва анъаналари. Тошкент, 2001. [5] И. Ҳаққулов . Шеърият, руҳий муносабат. Тошкент, 1989.

O'xshashlar

Ахмад Яссавий ва Суфи Оллохёр

Мерос ва ихлос

Шоир хаёти ва ижодига чизгилар

Гафур Гулом шеъриятининг мухим кирралари

Шох ва шоир