Телевидение журналистик ижод ва фаолият - Tilshunoslik - Referatlar

Телевидение журналистик ижод ва фаолият

Yuklangan vaqt:

20.09.2019

Ko'chirishlar soni:

0

Hajmi:

160 KB

Ko'chirib olish

Телевидение журналистик ижод ва фаолият Режа: 1. Тележурналистикада ижодий гуруҳ билан ишлаш йўллари 2. Шарҳловчи, комертатор, телерепартёр маҳорати 3. Интервьючи, шоу олиб борувчи ва модератор.

60 йилларда кадрда ишлайдиган ҳар бир журналистни «шарҳловчи» деб аташарди. Бора-бора эса телетомошабинлар олдидаги журналистнинг қиёфаси шаклланиб борди. Ҳар бир тур кўрсатувнинг услуби, қонун- қоидаси шаклланди; уларни чалкаштириб юбориш мантиқсизлик саналарди. Улар қуйидагилар: 1. Телемухбир ; 2. Шар ҳ ловчи ; 3 . Интервьючи (йирик интервьюлар устаси аналитик) ; 4. О либ борувчи (мунозара ёки бошқа кўрсатувлар, чет элда уларни модератор деб аташади) ; 5. Ток-шоулар олиб борувчиси ; 6. Ииформацион кўрсатувлар олиб борувчиси (АҚШ да информацион кўрсатувлар олиб борувчисини янгиликлар та қ дим этувчи деб аташиб уларни аниқ равишда шар ҳ ловчи ва муҳбирдан ажрата олишади). Бизнинг телеэкран амалиёти тележурналист қиёфасини аниқ, соф ҳолда белгилаб беролмайди. Айрим ҳолларда бир кўрсатувда журналист барча ролларни ўзи бажаришига тўғри келади, масалан вилоятлар телеканалларида журналист ҳам интервьюер, ҳам шар ҳ ловчи, ҳам оператор, ҳам редакторлик вазифасини бажаради. Лекин асосийси бу ҳолларда жанрлар бир-бири билан аралашиб кетмаслиги лозим, бизларда эса бу нарсага эътибор беришмайди. Эртами кечми ёш журналист ўзининг касбий имкониятларини белгилаб олади ва ўзи эплай оладиган ишларни бажаради. Йиллар ўтган сари журналист қиёфаси ўзгариб боради, лекин бу жараён организмнинг психофизик жараёнидир. Халқаро мавзуга оид шарҳнинг устаси телекўприкда лом-мим дея олмаслиги мумкин. Шунингдек кўчада омма билан ишловчи мухбир, студиядаги монологни ижро эта олмайди, йирик планда ўзини ноқулай ҳис этади. Бу нарса интервьючи билан ҳам содир бўлиши мумкин, доим санъат ахллари билан суҳбат олиб боришга ўрганган интервьючи сиёсатчи билан ҳ еч қачон суҳбат олиб боролмайди.

Бундай ҳоллар кўплаб учраб туради: чунки журналистга ҳеч ким, унинг экрандаги қиёфасини, унинг имиджини топишга ёрдам бера олмайди. Бундан ташқари, экран журналистларига ёрдам берувчи режиссёрларнинг камлиги ҳам бош сабаб бўлмоқда. Америкалик машхур тележурналистлар Питер Дженнингс, Дэн Разер, Том Брокау, Фил Донахью кабилар ҳ ам шу йўл билан танилганлар. Бундай талантлар атрофида бошқа янгиликлар йиғувчилари тўпланишади, чунки бу қобилиятлиларга кўрсатув – рейтинги ва даромади боғлиқ. Коллектив билан ишлаб бу журналистларнинг асосий касбий сифатидир. Булардан ташқари журналист ё қ имли кўринишга, ширин овозга ва тўғри талаффузга эга бўлиши лозим, булардан ташқари кенг дунёқарашга эга бўлиши, инсон ва ҳ аёт сирларини билиши, а қ л ва топқирликка эга бўлиши, сабрли, камтарин ва ўзига ишониши керак ва асосийси коллективда ишлай олиши лозим. Бу сифатлар барчада бўлиши қийин, лекин журналистик ҳаётда иштирок этувчилар ўзларида бу сифатларни ривожлантириши керак. Ҳар бир журналист интервью оладиган кишисига ўзини ҳамма нарсада тайёр эмасдек кўрсатмоқчи бўлсада, саволларни олдиндан тайёрлаб қўйиши зарур. Ироқ вакили оқшом янгиликларига интервью бераётган пайтда олиб борувчи Тед Коппел уни БМТ сиёсати ва харбий авиация ҳақидаги саволларга кўмиб юборди. Кейинчалик бир ҳафтадан сўнг Иро қ вакили яна «Си-эн-эн» кўрсатувига интервью бергани келганда Кинг ундан АҚШ бу уруш ҳолатида бўлган давлатда яшаш оғир эмасми деб сўради. У эса «Шахсан ўз фикримни айтсам анча оғир» деб жавоб берди. «ТВ-ревю» журнали танқидчиси Ю. Богомолов телеэкранда Хозирча ўзим ўйлаб топишим мумкин бўлмаган саволларни кам эшитяпман деди. Бошқачароқ қилиб ўз фикрини у шундай изхор этди: «Менинг ўзим кўтаришим мумкин бўлган оғирликни кўтараётган штангчи полвонни кузатишнинг қизиғи йўқ. Рекордларни кўриш қизиқ. Шунинг учун ҳам чиройли, қизиқарли саволларни ёқтираман. Қизиқарли жавоб олмоқчимисиз,

қизиқарли савол топинг» деб ёзади у. Хулоса шуки, интервью олувчининг ўзи ақлли, билимли, одамларни тушунадиган бўлиши лозим. Лекин бундай мутахассислар афсуски кам. Шу билаи бирга йирик шоулар яъни – оммавий кўрсатувлар ташкил этувчилар жуда кўпчиликка таъсир этиши мумкин. Сиёсий кўрсатув ҳам шоу бўлиши мумкин (масалан депутатликка ёки президентликка номзодлар билан учрашувлар) ёки шоу шаҳарнинг қ ишга тайёргарлиги, меъморий лойи ҳ алар танлови ҳақида ҳам бўлиши ҳам мумкин. Миллатлараро муносабатлар анча таранглашган 1992 йилда В.Познер собиқ иттифоқнинг турли томонларидаги «қайноқ нуқталарда» яшовчи ёшларни мулоқотга чорлади. Кўрсатув давомида ёшлар мактаб ўқитувчилари ўз мулоқотлари якунида, барча миллат вакиллари энг аввало инсонлар ва улар биринчи навбатда инсон сифатида бир-бирига муомала қилиши лозим деган ғоят му ҳ им хулосага келдилар. Бунинг замирида албатта журналистнинг кўрсатувга Хозирлик кўргани, ҳар бир савол жавоб устида чуқур ўйлагани, уларнинг ўнлаб ёрдамчи вариантларини яратгани, ўзининг муомаласи, керак бўлса, ҳазил- мутойибалари билан турли келишмовчилик ва муаммоларни ҳ ал этишга эришганлиги ётади. У кўрсатув иштирокчилари тўпланган аудиторияда эркин ҳаракат қилади, сўз олиш учун қўл кўтарган ҳар бир иштирокчи олдига тез боради ва унга ўзига хос савол билан йўл излайди. Айни пайтда, ўзини камерадан четроқ тутади, ёнидаги иштирокчини ҳам тўсиб қўймайди. В.Познер ўз аудиторияси олдида сўзламайди, аксинча унинг ўртасида ишлайди. Бу кўпчилик олиб борувчиларга насиб бўлмайдиган бахт. Бугун шоу кўрсатувларни кўплаб тележурналистлар олиб боришаяпти. Улар ичида турли фикрдаги қатнашчиларни аудиториянинг икки томонга ўтказиб кўрсатув олиб бориш кенг тарқалди. Бу кўрсатувлар анча жиддий тортишувларга бой бўлиши мумкин. Шунинг учун олиб борувчи унга пухта тайёрланиши, ўзини тутиш, савол бериш, муомала, кўпинча қатнашчиларни аниқ мақсад атрофида бирлаштириб тура олиши

лозим. У суҳбатдошини яхши ўрганиши, воқеанинг ҳ ар қандай ривожига тайёр туриши лозим. Бунинг учун эса у қўйилаётган муаммони чу қ ур билиши керак. Суҳбатдошига ўз фикрини изхор этиши учун тенг вақт бериши, уларни (фикри гарчи унга ёқмаса ҳ ам) эътибор билан тинглаши, ҳурмат билан муносабатда бўлиши зарур. У албатта воқеанинг ривожини чуқур ҳ ис этиши лозим. Унинг вазифаси суҳбатдошларни мавзудан чиқмаслигига, эмоционал руҳни йўқотмасликка эришишдир. Энг муҳими олиб борувчи суҳбат иштирокчисига айланмаслиги, у ёки бу томонга ўтиб олмаслиги лозим. Тўғри, у суҳбатдоши билан баҳслашиши, унинг фикрига гумон билан қараши мумкин. Кўпинча тележурналистга юқори мартабали су ҳ батдошлар билан мулоқотда ўзини тутишига қ араб ҳам баҳо беришади. Журналист юқори лавозимли киши олдида ҳам ўзини йўқотмаслиги, улар билан ҳ ам юксак маҳорат ва мулоқот олиб бориши лозим. Интервью ва ток-шоу (оммавий кўрсатувлар) ҳам олиб борувчидан тезкор муносабат, зукколик ва сезгирлик, топқирлик ва маҳорат, энг муҳими суҳбатдоши билан самимий маданият ила мулоқот қилишини талаб этади. Унинг қўполликка йўл қўйишга ҳаққи йўқ. Турли хилдаги ток-шоу (оммавий кўрсатувлар) турига матбуот анжуманлари (Россия телевидениясининг «Без ретуши» кўрсатувини мисол қилиши мумкин). Бунга сайловолди жараёнда номзодларнинг бирма- бир тортишувларини ҳам қўшиш мумкин. Унда суҳбатдош шеригининг ўзига ёқмаган ёки ғазабини келтирадиган саволига ҳам жавоб бериши керак. Бу пайтда олиб борувчи қўшилмасдан, мустақил ролини ёқлаб қолиши зарур. Агар улар илгариги партия журналистлари каби бирор томонни ҳимоя қилиб кўрсатувлар олиб борсалар у ҳолда бу жанр инқирозга учрашига шубҳа йўқ. Студияда оммавий кўрсатув олиб бораётган тележурналистни кимёвий жараённи реакцияга киритишда кўмаклашадиган катализаторга қиёслаш мумкин. Маълумки катализатор реакцияда қатнашмайди лекин уни тезлаштиришга ҳисса қўшади. У ёки бу машҳур, тани қл и журналистнииг

кўрсатувда иштирок этиши телевидение характерини ўзгартиради. Ёш журналист учун эса бу – катта мактаб вазифасини ўтайди. Машҳур тележурналистнинг кўрсатув тайёрлаш жараёни унга иш фаолиятида катта ёрдам беради. МУҲАРРИР – ИЖОДИЙ ЖАРАЁН ТАШКИЛОТЧИСИДИР. Тслевизион ижодий гуруҳнинг хар бир аьзоси умумий ишнинг му ҳ им принципларини амалга оширишда ўз вазифасини адо этади. Ана шундай дамда асосий масъулият му ҳ аррир зиммасида бўлади. Бу тележурналистлар ўз-ўзидан маълумки, кадрда ишламайдилар. Муҳаррир бу кўрсатув тайёрлаш ижодий жараёнининг ташкилотчисидир. Муҳаррирлик ма ҳ орати журналистика факультетида таълим бериш жарёнида асосий курс сифагида таништириб борилади. Шу ўринда бир нарсани таъкидлаш лозимки, телевидениеда муҳаррирлик рубрика режаларини тузишдан бошланиб (бу кўпроқ продюсерлик вазифасига яқин) тўғридан-тўғри кўрсатув ёки видеоматериалларга мос рубрика ишларини бошқариш билан якунланади. Янгиликларни олиб чиқишда муҳаррирлик қилиш ойида бир бор чиқадиган журнал типидаги кўрсатувлар тайёрлашдаги муҳаррирликдан фарқ қилади. Телефильм муҳаррири «ток-шоу» ни ташкил этишда жавобгар му ҳ аррир ва бошқа ҳамкасбларидан ажралиб туради. Лекин, ҳ ар қандай ҳолатда ҳам телевидениеда адабий соҳадаги ишлар фақат сўз устида ишлаш эмас, балки қандай кўрсатувни эфирга олиб чиқишдан қатъий назар томошабинни жалб этадиган кадрлар ҳақида ҳам қа й ғ урилади. Бу жиҳатдан газета журналистларига бўлган масъулиятни ишониб топширмаслик лозим, чунки уларнинг нуқтаи назаридан тайёрланган кўрсатувлар зерикарли бўлиб қолади, томошабинга таъсир қилмайди. Газета журналисти телевидениедаги ҳамкасбига қараганда кўпроқ сўз ифодасида муаммоларни ёритишга интилади. Шунинг учун т ажрибада икки киши

иттифоқ бўлиб ишлагани маъқул, яъни бири муаммоларни, яна бири эса телевидениенинг ўзига хос хусусиятларини билади. Бу иккилик – автор ва режиссёр ёҳуд автор ва муҳаррирдир. Газета ёки бошқа нашрларда эълон қилиш мумкин бўлмаган нозик масалалар телевидениеда кўрсатув иштирокчилари билан бирга муҳаррир томонидан танланади ва таклифлар асосида кўрсатув тайёрланади. Газета журналисти учун маълум бир киши ҳақида у ёки бу доирадаги фаолияти ё ки муҳим тарихий воқеа ҳақида суҳбатдошидан олинган интервью етарли бўлса, телекўрсатув учун бу ҳали кифоя қилмайди. Кўрсатувда иштирокчи билган хабар эмас, балки инсон сифатида ўзи муҳим роль ўйн айди. Демак, муҳаррир суҳбатдошнинг ташқи қиёфаси ҳақида ҳам (томошабинда) яхши тассаввур уйғота олиши керак (бунда ички қиёфа доим фарқ қилиб туради); муҳаррир маълумот берилаётган пайтда иштирокчининг нотўғри ҳатти- ҳаракат қилмаслигига, жисмоний қусурларини кўрсатмаслигига ишонч ҳосил қилмоғи лозим (масалан, дуду қл аниб қолиши, ўзини йўқотиши ва ҳоказо). Шу сабабли бўлғуси су ҳ батдош билан телефонда эфир вақти ва шу кабилар ҳақида келишиб ол иш ҳ авфли, чунки кўрсатув пайтида иштирокчи муҳаррир учун кутилмаган вазиятлар туғдириб қўйиш мумкин. Энг яхшиси, ўша киши билан учрашиб, кўрсатув тарзини олдиндан белгилаб олиши, шунингдек, унга кийимлари, пардоз-андози ҳақида айрим маблаҳатлар бермоғи шарт. Чунки арзимас ҳисобланган, олайлик, иштирокчидаги бирор нотабиий жиҳат ҳам томошабин назаридан четда қолмайди. Ёки, мисол учун, у кийган ҳаворанг кўйлак эфирдаги ҳаворанг фонда йўқолиб қолиши мумкин. Умуман, тажрибали муҳаррир бир киши биланми ёҳуд жамоа билан кўрсатув тайёрламасин, мана шу сингари жиҳатларни кўздан кечиради ва кўрсатувнинг оригинал чиқишида шулар катта ўрин тутишини англаб етган бўлади.

Етарли маданий савияда кўрилмаган тайёргарлик ва кўрсатувдаги муҳаррирлик натижасида эфирда кетаётган бирор тайинсиз хабар ҳам телевидение обрўсига путур етказади. Юксак даражадаги муҳаррир бошқарув қобилиятини эгаллаган ҳолда эфирга узатилаётган ҳар бир ҳолатга жавобгарликни ўзида ҳис қилмоғи, телевидениедаги муҳим ва мунозарали саволлар юзага келтирган зиддиятли вазиятларнинг ечимини топмоғи керак. Бу жиҳатдан муҳаррир ҳар қандай ҳолатда ҳам ўз касбига, ишлаётган жамоасига бўлган соди қ лигани сақлаб қоладиган, масъулиятни теран ҳис қиладиган кўплаб репортёрлар билан боғланиб ишламо ғи , ахборот тўплашни шу йўсинда ташкил қилмоғи маъқул. Шундай қилиб, телемуҳаррирлик – бу фақат адабий ёндошув билан ишлаш эмас, турли-туман ахборотларни экранга олиб чиқишда уларнинг шаклу шамойилига жило берувчи ташкилотчи ҳамдир. Агар янгиликлар атайлаб, эски кадрлар билан жонлантирилса, у ҳолда телехабар мувофиқлиги йўқолади. Янгиликни видеошарҳда етказишда муҳаррир образлар ёрдамида асосламаса, тележурналистиканинг ўзига хос ҳақиқий тош-тарозиси борлигидан бехабарликни билдиради. Муҳаррир айни дамда репортёрларга нисбатан қай тарзда муносабатда бўлиши мумкинлиги борасида ҳак-ҳуқу қ лари талайгина. Масалан, у репортёрларнинг ўз материалини қисқартиришни ёки ўзгаришлар киритишни талаб қила олади. Ҳатто муҳаррир репортёр меҳнат самарасини эфирга бутунлай бермасликка ҳам ҳаққи бор. Бунда у ўз ғараз мақсади ёки манфаатидан келиб чиқиб эмас, балки холисона ёндашади. ТЕЛЕРЕПОРТЁР. Бўлғуси журналистлар тафаккурида, билим даражасида янги қирраларни кашф этиш, уларга журналистиканинг сир-синоатларини танитишда энг оммавий ва энг серқирра соҳа – репортёрликни ўргатиш

ҳ исобланади. Репортёрлик (мухбирлик) кўп кўринишларда акс этади: репортёр «горизонтал» бўйича инсоний хатти-ҳаракатлар доирасида иш олиб борса (илм-фан, тиббиёт, жиноят, сиёсат, экология ва ҳоказо янгиликлари билан ишлаш), «вертикал» йўналишда, айтайлик, бир ҳудуддаги жами хабар, янгиликни оммага етказишга интилади. Яна, универсал-репортёрлар ҳам борки, улар «махсус мухбир» сифатида барча мажбуриятларни ўз зиммасига олади (АҚШда уларни «генералист» деб аташади). Айрим ночор телекомпаниялар уларнинг тор доирадаги мутахассисларини афзал кўришади. Бундай туркумдаги репортёр ҳар қандай соҳада ҳолис кузатувларининг барча принципларини тадбиқ этишга қодир бўлмоғи лозим. Агар генералист оммага қараганда бирор предмет хусусида кўпроқ маълумотга эга бўлса, у тайёрлаган репортаж шунча содда ва тушунарли бўлади. Бундан ташқари репортёр (махсус) ўзи учун ҳақиқий кўринган барча нарсаларга иш қи боз бўлишида ҳам ҳавф бор. Шунинг учун, генералист ўз кундалик янгилик рубрикаларини тайёрлашда махсус мухбирга қараганда тезкор ишломоғи лозим. Жаҳондаги кўпчилик репортёрлар тезкор телеахборот ишларини бажаришади, лекин яна шундай тоифадагилари борки, улар узоқ ва синчиклаб давом этадиган телетекширувлар билан машғулдирлар. Баъзилари ўз такдирларини тележурналларда маданий-маърифий рубрикалар тайёрлаш билан боғлайдилар. Бунга мисол тариқасида Россия программаларидан «Пи белгиси остида», «Ярим кечагача ва ундан кейин» каби машҳур профессионал репортёрлар бошчилик қилишган кўрсатувларни келтириш мумкин. Қайсики, айнан студиядан ташқарида ўзига хос услубда тайёрланган. Репортёрлик – реал ҳаётда телеведениенинг асосий моҳиятидир. Репортёр – томошабин ва реаллик ўртасидаги ҳолис боғловчидир, яъни даллолдир. Асл профессионал репортёрлик маҳорати 3 компонентга боғлик: 1) Қаерда ва қ ачон ҳамма учун қизиқарли, ҳаммабоп нимадир бўлса, ўша ерда ва ўша пайт зарур съёмка техникалари билан бўлиш; 2) Оператор билан

бирга бўлаётган ёки бўлиб ўтган намойишларни аниқ танлаб, уларни ёзиб, кадрда кўрсатиш; 3) Кўрсатилаётган ҳодисаларни қамраб оладиган лўнда ҳикояни (изоҳни) кадрга илова қилиш. Биринчи қисм вазифаларини амалга ошириш репортёр ва телеташкилот системасидаги мураккаб иш жараёнига боғлиқ. Қоидага мувофиқ воқеаларни кўрсатишда олдиндан ниманидир тушуниш ва юзага келган ҳолатга тезкор ўз муносабатини билдириш мумкин бўлган воқеаларни лўнда ва пухта режалаштириш ўша системани ташкил этади. Умуман, репортёр «энг биринчи» ахборот манбаларини излар экан, ҳаётнинг турли жабҳадаги ҳ ар қандай қизиқарли, ғалати ҳолатларига тайёр туриши лозим. Катта-кичик газета-ю радиода ҳам журналистдан ҳар қандай вазиятда воқеа содир бўлаётган жойдан оммага хабар беришга интилишни талаб қилади. Шуни ҳисобга олиш керакки, ҳар қандай телестанция бераётган сюжет янгиликларининг тенг ярми кечиккан (тезкорлиқдан ташқари) хабарларни сўнгги воқеа сифатида эфирга кетади (масалан, бирор илмий янгилик ёки сайёрамизнинг бир бурчида эфирга ховлиқмалик билан тез бермаса ҳам бўладиган ғайриоддий кўча ресторанидан олинган сюжет). Бу ҳолат «воқеа сабаб» тарзида тез-тез қўлланилиб турилади. Съёмка жараёнида репортёр бўлгуси эфирга кетажак материалининг ҳар бир жиҳатини синчиклаб кўриб чиқади, ҳарчанд съёмка ва монтаж мавжуд конуниятларга бўйсунишини билса-да. Қонуниятлар эса вақтни қай тарзда белгилашга боғлиқ: arap 20 секундли сюжет бўлса, воқеанинг умумий жиҳатлари олиб кўрсатилади, бундан кенгроқ, 60-70 секундли б ў лса, у ҳолда сюжет композицияси ва драматургия элементлари ҳақида бош қотиришга тўғри келади. «Ҳар бир информация сюжети, - деб ёзган эди N-B-C (эн-би-си) нинг тунги янгиликлар продюсери Ройвен Франк, - ўзининг аниқ структураси, зиддиятли ну қ талари, муаммоси ва унинг ечими, ривожланиш йўли ва самараси, бир сўз билан айтганда, боши, ўртаси ва ниҳоясига эга бўлмоғи шарт».

Одатда барча тележурналистика, қўлланмалар авторлари (хоҳ хорижлик бўладими, хоҳ ўзимизники) репортёрларга объектда дастлабки текширувлар ўтказишни, во қеа иштирокчилари билан яқиндан танишишни, съёмка режаларини, суҳбатдошларидан оладиган интервьюларни ўйлашни, уларга беражак саволларни, репортажнинг умумий сценарийсиии олдиндан белгилашни маслаҳат беришади. Телевидеииеда репортажни эфирга мураккаб шаклда беришда (тўғридан- тўғри эфир, бошловчинипг 2 томон билан мулоқоти давомида) журналистдан нафақат махсус тайёргарлик талаб қилинади, балки у ҳар қандай ҳолатда вазиятдан чиқиб кета билиш қ обилиятига ҳам эга бўлмоғи лозим. Маълум бир ҳолатлар, айтайлик, репортёрга тўғридан- тўғри эфирда 20-30 минут вазиятни қўлда ушлаб туриш юклатилганда ва интеллект савияси эмас, балки кўп материаллардан яхши хабардорлиги-ю уларни таҳлил қилиб ижодий ёндаша олиши ҳам муваффақиятсизлик олдини олади. Бўлажак воқеани кўрсатув қ илишдан олдин суратга олгунга қадар репортёр оператор билан ҳ ам муносабатини ани қ лаб олиши керак. Битта объектни 2 та оператор турли усулда олиши мумкин. Операторлардан объектнинг турли кадрларни эьтиборсиз қолдирмаслиги талаб қилинади. Шунинг учун репортёрга хос камера имкониятлари, экран тасвирининг техник воситаларини, оператор билан ишлаш йўл- йўриқларини яхши билиш му ҳи мдир. Си-эн-эн (CNN) янгиликларининг бирида биз Яқин Шаркда БМТнинг яна бир ҳарбий операциясини тугаллаб қайтган америкалик ҳарбийларнинг оиласи билан учрашув ла ҳ заларини кўрамиз. Унда энг юракни эзадигаи лавҳалар берилади: эгизаклар отасининг елкасига осилиб олган; ёш аёл қирувчи самолёт кабинасининг зинасига ёпишиб тушмоқчи бўлган учувчини қучоқлаш учун кутиб тургани ва ҳоказо. Сўнгги мана шу лавҳада репортёрнинг кадр олишда бош-қош бўлганини, ажойиб лавҳа тайёрлаганини кўришимиз мумкин, чунки телекомпания репортажларда камдан-кам бу сингари жа ҳ он миқёсида

чиройли лав ҳ ани топиш қийин. Худди шундай лавҳалар хусусида Р. Тиррелл ўзининг «Тележурналист вазифаси» номли китобида тўхталар экан, қуйидаги фикрни билдиради: «Репортёр-операторнинг ишини оддий топшириқни бажаришида кўрамиз: гуллар кўргазмасини ҳеч бир изоҳсиз, интервьюсиз суратга олади. Ғарбда бу иш бир киши томонидан бажарилади, ҳам қўлида камерасини ишлата олади ҳ ам қалами билан бинойидек материал тайёрлайди, шу билан бирга яхши мавзулар топа олади. Шундай қилиб, репортёр-оператор топшириқни бажариш пайтида, агар у гуллар кўргазмасини суратга олмоқчи бўлса, дастлаб ҳеч бўлмаганда бир қанча чиройли кадрларни камерага тушириши керак. Чунки кутилмаганда қандайдир жамоат ишларига дуч келиб қолиниши, кўргазмада одамлар тўдаси кўпайиб кетиши ёхуд шу атрофдаги кўчада автомобиллар тиқилиб туриб қолиши ва бошқа зид ҳодисалар рўй бериши мумкин. «Разведкага» (текширувга) кетган вақт ўз самарасини беради. Съёмкага олинадиган жойга имкон қадар эртароқ бориш тавсия қилинади. Дейлик, янги атиргул нави ҳақида фикр кетяпти; оператор шунга яраша кўргазмадаги бошқа гуллардан айри ҳ олда ўша атиргулни т асвирда жилолантиради. Ҳатто фавқулотда ҳодиса, масалан, ёнғинни съёмка қилиш жараёнида дастлабки текширувнинг имкони бўлмаган чоғда объект ҳ олати кетма-кет тасвирга олинаверади. Мутахассис яхши билади-ки, агар ёнғиннинг ўзини экранга олиб чиқса, ундаги алоҳида томонларини кўрсатмаса, томошабин учун бу ғайритабиий туюлади. Оператор даставвал ишни ёнаётган объектиииг эътиборли томонларини фон учун излаб топади. Бир жойида ўт ўчириш машиналарининг етиб келиши-ю, тезкор ишга киришиб кетишини суратга олса, яна бошқа бир жойга бориб ўзга бир маназарани суратга олади. Шу тариқа тўхтовсиз ҳаракат ва съёмка жараёнларни ўзгартириб туриш ёнғинни бартараф этиш ҳ аракатини жонлироқ чиқишига туртки бўлади. Одатда ҳар қандай шароитда съёмкага олишда бир қанча аъзолар – репортёр, оператор, унинг ёрдамчиси, видеоинженер, овоз оператори, чироқ

усталари ва ҳайдовчи гуру ҳ бўлиб ишлашади. Агар гуруҳ тартиб бўйича бўлса, ишлаш осон ва қулай кечади. Бу ҳақида оператор Д. Серебряков шундай ёзади: «Узлуксиз маслаҳатлар ва бир-бирига йўл- йўриқ кўрсатишлар тўхтовсиз ижодий изланишларда кўринади, эпизоднинг айни лаҳзаларини қай тарзда суратга олиш, материални қай усул билан эфирда жонлантириш, қ андай янгиликлар билан бойитиш ана шу йўл- йўри қ лар самараси бўлади. Тасвирнинг тузилиш шакли драматургияси хусусидаги саволлар биргаликда ечилади». Ўзаро алоқа сўзсиз, қисқа ҳаракатлар билан ҳам кечиши мумкин. Телехроника, ишида иккита йўл бор. Биринчи йўл: Дастлаб сюжет матни ёзилади (баъзида съёмкагача, во қ еагача, масалан, аэропортдаги учрашув, гуллар ёки автомобиллар кўргазмаси) ва бу матн асосида олинажак кадрлар танланади, сўнг матн монтаждан олдин репортёр томонидан ў қ илиб, видеолентага ёзилади. Иккинчи йўл: биринчи йўлнинг акси ўлароқ, дастлаб тасвирга олиш, уларни монтаж қ илиш жараёнлари бўлади ва шу асосда матн тузилади. Биринчи йўл нисбатан қулай ва ишни тез амашга ошириш имконини бергани учун бу йўл телехроникада тез-тез қўлланиб турилади. Иккинчиси эса, кинематограф анъаналарига яқин ва бундай йўл асосан катта кўрсатувлар, ҳужжатли фильмлар қ илинганда қўл келади. Телехроникада унча тезкор б ў лмаган репортажлар ҳ ам берилиши мумкин. ИЗОҲЛОВЧИ ВА ШАРҲЛОВЧИ. Биз изоҳловчи ишини кўришга ўтамиз, билинг-ки бу ахборот беришнинг мутлақо бошқа усули бўлиб: «Факт – муқаддас, унга изоҳ бемалол» (бу Ғарбда журналистиканинг асосий қонуни). «Америка овози» тингловчилари - «бу изоҳ Америка Штатининг изоҳи» деган огоҳ л антирувга кўникиб кетишган. Шундай қилиб изоҳ – бу фактга муносабат, лекин фактнинг ўзи эмас. Изоҳловчи эса тажрибали журналист, тарихий саволларни еча оладиган, шу соҳа мутахассислигини тушунган, билган, шу

соҳа об-ҳавосини, уни баҳолашни билган журналист бўлиши керак. Шундай қилиб, тавфсилотчи янгиликлар программасида намоён бўлиб бирор бир сиёсий муаммони тушунтира бошлашда, Хозиргина берилган ахборотнинг фактига изоҳ бера бошлайди, бу аниқ тарихий – сиёсий контекст бўлади. Ҳамма телевидение ташкилотлари ҳам изоҳловчи олишдан манфаатдор эмаслар. Кўплари (телестанциялар) изоҳловчиларни таклиф қилишни афзал кўриб, ҳар воқеа изоҳи учун тани қ ли публицист, сиёсатшунос ёки бошқа мутахассисларни таклиф қиладилар, улар телевидениеда ишламайдилар. 1992-1993 йилларда худди шу синов ахборот- таҳлилий «Хулосалар» («Итоги») кўрсатувида қўлланган. Хозир, Ўзбекистон телевидениясининг биринчи каналида ҳар якшанба куни намойиш этиладиган «Таҳлилнома» кўрсатувида ҳам маълум мавзуларни таҳлил қиладиган сиёсатшунослар ва юқори лавозимли кишилар изоҳловчи вазифасини бажариб туради. Лекин ҳар доим эмас. Изоҳлар кўпроқ тингловчининг ўз мулоҳазаларини яхшироқ шакллантиришни енгиллаштиради. Таҳлилий кўрсатувларда мамлакатнинг асосий сиёсий йўналишлари акс этиши лозим. Редакциянинг вазифаси изоҳловчининг хилма-хил қарашлари нуқтаи- назарини ифодалашга йўл бериш. Аудиторияни умумдемократик қадриятлар ҳ амда сиёсат билан аҳлоқийлиликнинг ўзаро алоқадорлигидан ташқари материалга ҳ олисона муносабат, асосий мазмун, темперамент, зиддиятга берилиб кетмаслик ишонтира олади. Албатта, изо ҳ тавфсилотлар муҳокама ва идрок қилиш доирасида ўтказилиб, у ҳар қ андай эҳтиросни келтириб чиқмаслиги керак. Репортёрга нисбатан изоҳловчига актёрлик хусусиятлари кўпроқ керак бўлади, чунки сўзлаётганда изоҳловчи шахси ва қиёфаси аудивизуал алоқанинг муҳим белгиси спфатида хизмат қилади ва ифодаланган сўз таъсирчанлигини оширади ёки унинг тескариси бўлса самарасини тушириб юборади. Германияда чиққан қўлланмаларнинг муаллифлари фикрича «Миллионлаб аудитория қаршисида сўзга чиқиш кераклигини билиб титроқ босган журналистдан томошабинлар инти қ лик

билан кутаётганлигини ҳис қилиб сўзлатган журналист яхши таассурот қ олдиради. Агар журналист ўзи н и ортиқча баҳолай кетдими; у ўзини профессионал таназзулга биринчи қадамини қўйди, деб ҳисоблайверинг». Баъзи телеизоҳловчилар сўзга чиққанда «миллионли аудитория» ҳ а қи да эмас, ба л ки телевизор олдида ўтирган бир киши ҳ ақида гапиради ё ки кимни н г фикри билан чиқса, шу киши учунгина сўзлашаётгандай ҳ ам бўлади. Телекамера ўрнида жонли реал инсонни кўра билиш ва унга мурожаат қилишни билиш қобилияти, телевидениедаги рофессионализмнинг энг зарур белгиларидан бири ҳ исобланади-ки, агар бўшлиқ деб қаралса борми, бу қуру қ су ҳ бат бўлиб қолади. Одатда изоҳловчи ў қ иладиган текстни ёзиб олади ва уни оғзаки нутқ усулида ў қ иб эшиттиради. Бу ҳа қ да томошабин асло билмаслиги керак, бу чиқиш импровизациядек туғилади (яна қайта айтамиз, агар олдимизда п рофессионал тафсилотчи бўлсагина). Яна қадимги греклар тахмин қ иладиларки, сўзловчииинг санъати 3 бўлакка бўлинади: нутқни ёзиб олиш, уни ёд олиш ва уни ўқиб эшиттириш. Бизнинг давримизга келиб, шу қадим одатлар инкор қилинишига жиддий ҳ аракатлар қилинаяпти. Агар журналист ўзига ишонса, муҳим кўрсатилган вақтда ҳамма нарсани ўз жойига қўйиб, аниқ, сўзлари билан сўзларини чархлаб, образли қилиб, иборалар билан изо ҳ лаб, фикрларини равшан, мазмунли қилиб ифодалашга эриша олса, ёзиш, ёдлашга ҳожат қолмайди. Агар изо ҳ ловчи телесуфлёрдан фойдаланса, унинг иши бироз енгиллашади, яъни бемалол, бехавотир томошабин кўзига қарагандай чалғимасдан ўқий олса. Аммо, бунга ҳ ам маълум кўникма зарур баъзи архив расмлар заставкаси ортида туриб текст ўқувчи журналистлар эса тафсило чилик вазифасини умуман енгиллаштириб юборган. Агар Хозир гап Макка шаҳри ҳақида бўлса, экранда 2 йил аввал суратга олинган Макка шаҳри ҳақида, агар сиёсатчи бўлса дарҳол экранда унинг портрети олиб кўрсатилади. Бу «жанр», бизнинг телеэкранимизда 90- йиллар бошларида ҳақиқий экранбоп ва ахборотларга лиқ тўла, «жонли» чи қиш деб саналган. Лекин, бу чиқиш обрўли, машҳур публицистнинг чиқишига тенг келолмайди. Платон чиройли сўзлаш –

қалбни бошқариш са нъатидир деб уқтирган. Ахир тафсилот – бу а қ л ва қалбга яқин сиёсий фаолият-ку! Шарҳловчи – алоҳида кишилар билан телекўрсатувда бирор бир нарса ҳ ақида суҳбат қилувчи мутахассис ҳ исобланади, у ўз шахсий му ҳ окамаси билан видеотасвирлар мазмунини очиш ва меҳмон билан студияда суҳбат қилувчи мутахасис ҳ исобаланади. Одатдагидек, у бой ҳ аётий тажрибага эга саёҳатчи, бутун ер шарини айланиб чиққан космонавт ёки хизмат кўрсатган шифокор ёки тани қ ли балерина бўлиши мумкин. Албатта, улар ўз иш фаолияти ва ҳаёти ҳақида чиройли гапира оладиган ҳ ақиқий зиёли киши бўлиши керак. Яна «камерани сеза билиш» - кўринмайдиган аудитория билан алоқа қилиши қобилияти бўлиши, тани қ ли кишининг қобилияти – мураккаб нарса тўғрисида , гапира билиш ма ҳ оратида кўринади. Журналист мамлакат ҳаёти ва т инчлик борасида гапирганда кўпинча, унинг сиёсий воқеликлари ҳақида шарҳловчисига айланиб қоладилар. Телевидение кўпинча бу ролга кўпроқ таниқли рўзномадаги публицистларни таклиф қилишади. Бу ш ундай ҳолки, телевизион кўрсатувларда фикрлаш махоратига юқорироқ ба ҳ о берилади. Шарҳловчининг – изоҳловчилардан фарқи биринчидан у «журн алла р» типидаги мураккаб кўрсатувинимг муаллифлигини уддалай о лиши ва ёки студияда мулоқот олиб бора олиши к е рак (ба ъ зан шу кўрсатув ў ша шарҳловчининг номи билан ҳам номланиши мумкин) иккинчида н , шарҳловчи сиёсий мулоҳазада сиёс и й изоҳловчидан баландроқ туриши керак. У тўғрироғи энциклопедист, лекин тарғиботчи ёки ташви қо дчи эмас. Лекин тафсилотчи ёки шарҳловчилик ишларида ҳам умумўхшашликлар бор-ки, уларнииг ҳар иккиси ҳам экранда маълум мавзусида мунозара ва қарашлари билан чиқадилар. Улар шахси томошабин учун ҳам қизиқ, ҳам таниш. Иккалалари ҳам етук ёшда, етарлича ҳаётий тажрибага эга бўлиб хулосалашга асоси бор, таққослашни билган зиёли кишилар. Яна улар, иккалалари ҳам ёрқин сўз

устаси ва публицистик монологларни артистдек ижро этиш ма ҳ оратига эга изоҳловчи ва шарҳловчилардир. ИНТЕРВЬЮЧИ, ШОУ ОЛИБ БОРУВЧИ ВА МОДЕРАТОР . Телевизион журна л истикада буларнинг учалалари ҳам ҳар хил мутахассисдирлар. Уларнинг тавсифи турлича бўлиб, ўйчан ва матонатли интервъючи, чаққон ва топқир-хазилкаш шоумен, кўринишидан вазмин ва бепарво модераторлар ўз кўрсатувларига эга. Бу учликни танлашда улар темпераментига эътибор қилинади-ки, бунга характерининг бошқа белгилари ҳам мос бўлиши керак. Аммо шу учала экран ишининг турларида ҳам кишилар билан мулоқот ётади. Яна бошқа битта муҳим умумий белги бор. Интервьючи, шоу олиб борувчи ва модератор шахсий м у ло ҳа за ла ри ни ай ти шд ан ў зи ни ти яд и. Б у из оҳ ло вч и ва шарҳловчилардан фарқи ҳам шунда. Агар шарҳловчи студияга меҳмон таклиф қилиб унга қизиқарли саволларни бериб ташласа, интервъючи ва ш оумен ўз ма ҳо ратини қўйилган масалага оддий томошабин ҳаёлига келмаган жавобни топа олиш маҳоратига эга бўлиши лозим. Модератор эса фикрларини кетма-кет, бамайлихотир гапирганда кўп нарсага эришиши мумкин, агар қайсидир ҳамсуҳбатлари фойдасиз бўлган (унинг учун) мавзуга буришга ҳ аракат қилса ҳам чалғимасдаи йўналишни тўғри олиб боришни эплай олиши керак. Инт е рв ъ ю билан шуғулланмаган журналист гарчи қолмаган бўлса ҳам-ки, чет эл журналистикасида интервьючи мустақил касб ҳисобланади. Шу н га қарамай йирик портрет ва муаммоли интервью сифат жиҳатидан муаммо ахборот ва портрет репортаждан фарқ қилади. Бу ҳакда интервью жанрида г и бўлимда эслатиб ўтилади. Экранда журналистлик қобилият ҳақида гапирганимизда эслатиб ўтиш жоиз: репортёрни факт ва мулоҳаза қизиқтиради; агар у бошқа нарса билан қизиқса (айтгандай, ... ҳ ақида гапириб беринг) – бу умуман нотўғри. Ахборот интервью жуда қисқа бўлади ва «иш ҳ а қ ида»; суҳбатдошнинг психологик

тавсифлари эса иккинчи даражали ёрдамчи вазифани ўтайди, холос. Портрет-интервъюда эса психология айнан биринчи планда туради. Муаммоли интервьюда эса суҳбатдош мураккаб вазиятга тушади-да, интервьючи прокуратура терговчисини эслатиб қўйиши мумкин. Иитервьюга тайёргарлик кўриш учун бир неча кун талаб қилинади. 30 ёки 60 минут давом этадиган портрет – интервью услуби кўпроқ рспортёр ишидан тубдан фарқ килади. Америка тележурналистикаси дарсликларида ка т та интервьюларга т айёргарлик ишлаб чиқилган тортишув режаси билан таққосланади. Агар ахбррот – интервьюда умумий вазифани бажариш учун репортёр ва суҳбатдош ходимдек иштирок этса, аудиторияга тушунарли қилиб бирор нарса айтса, бундай интервью бирмунча тайёргарлик билан қилинган иж од ма ҳсули сифатид а томошибинга таъсири сезилади. Бундай интервъюларда асл драматургия бўлиб, бунда жанрнинг ва м азм ун до рл иг ин иг с ир и ҳ ам шу нд а. Шу е рд а ним а у чу н интервьючиларнинг яхшиси кам, деган саволни ўртага қўямиз, қайсиниси муваффақиятга эришган бўлса, баланд гонорар билан таъминланиб машҳур бўлиб кетади. Интервьюда очиқ – ойдин гаплашиш ва ҳайрат нуқталарини топа билиш ва ўзининг актёрлик ва психологик ресурсларини ишга салмоғи, ўзига хос мавқеда, қарашлар билан юксак қизиқиш уй ғота олиш, баъзида ҳамдард бўлиш, керак жойларда – шубҳаланиш, баъзида тушунмаганга олиш, су ҳ батдошнинг ўз п озициясини англашига ёрдам беради. Ёш журналистлар булардан чўчийдилар ва шунчаки су ҳ батдошларини ҳаяжондан ёмон эшитган бўлсалар ҳам бош ирғаб турадилар. Ҳамма телевизион фаолиятларда бўлгани каби, яхши интервьюнинг т аъсири узо қ ни кўзлаб тузиладиган режалар натижасида вужудга келади. Интервью шундай мавзуда туриши керак-ки, ўз суҳбатдошининг бемалол мулоҳаза юритиб сўзлашишига ва охир оқибат стратегик режага етиб бориб, янги, ҳ аммани ҳ айратга солувчи кўринишдаги материални вужудга келтира олсин. Интервью овози ва муҳит таъсир доираси мазмун

муҳимлигидан кам бўлиши мумкин эмас: сизнинг суҳбатдошингиз телевизион к амера билан эмас, аксинча сизнинг кўзларингиз билан чамбарчас алоқада туриши керак. Тажрибали интервьючилар суҳбатдош к ўзга қ араб гаплашадилар ва тушунтириб бўлмас алоқада одамларни шу суҳ батда ушлаб турадилар. Бу ҳ ақда нутқ санъати дарслигининг таниқли муаллифи П.Сопер «бир ёки уч зиёли кишиларни диққат билан кузатинг, айнан қизиқ мавзу муҳокамаси билан банд бўлганда, бу ерда сиз тортинишни кўрмайсиз, жиддий ва тўғридан-тўғри гаплашилади, биринчи-иккинчисининг кўзига қараб тик, тўғри ёки очиқ кўз билан бир -бирларига тўғри ўтириб, чуқур ёки ўткир кузатувчанлик билан та бассум, бош ирғаш, қўл билан имоларда бир-бирларининғ камчиликларини кўрсатиб турилади. Мулоқотни ҳ ис қилиш, ҳ удди с уҳбатдошларни электр токига улаб қўйилгандек ўзаро диққат- эътиборни ушлаб туради». Телевизион-интервьюни айнан мана шундай, камера, ёритгичларсиз (чироқ, студия ва бошқа техник ускуналарсиз) ҳ ам табиийликни сақлаган ҳолда тайёрлаш мумкин. Бунақа сунъийликларни (ёритгич, студия ва ҳоказо) ёдига туширмай, фикрларни бир жойга жамлаб мулоқот қилишда ннтервьючи суҳбатдошга ёрдам қилади. Агар кўзлар бир-бирига тўғри туриб мулоқот қилинмаса, демак интервью йўқ. Бу фақат кўпроқ ёки озроқ бир-бири билан боғланган сўзлар серияси бўлиб қолади холос. Олий тоифали интервьючининг позицияси суҳбатдошига нисбатан ҳар хил – чуқур ҳамдардликдан тортиб то ҳазил даражасигача бўлиб, токи ҳар қандай ҳолатда ҳам мулоқот базасини қура билмоқ даркор. Яъни психологик деворни бузиб ўтиш зарур ёки россияча муомалада «мен сизни ҳурмат қиламан» тушунчаси билан мулоқот қилинмоғи керак. Ғарбда охирги пайтда телеинтервьючилик касби – азалдан эркаклар иши бўлиб, «темир» манти қ ва ирода сифатлари бўлиб, буни аёллар ҳам дўндирганлар. Энди катта ҳажмдаги интервьюлар – шундай шахсий иш- ки, бу ерда, ман қилинган нарсаларга умуман тегиб ўтиш беўрин: «нимадир ярашади, ярашмайди» дейиш, бошқага тегиб кетиши мумкин деган

истиҳолага бормаслик керак. Ларри Кинг бир қоидани изоҳлайди: ҳеч қачон олдиндан жавоби маълум саволни берманг, дейди. Бошқалар, аксинча, билиб- тушуниб туриб суҳбатдошдан қизиқ жавоблар олинадиган саволга тутади. Масалан, Юрий Черниченко эслайди: «К ў рсатувда мен агар картошка ҳақида сўрасам, жавобдан кўра кўпроғини ўзим яхши билган бўламан». У ёки бу иқрорликни эшитиш учун ёки нозик масалаларни билиш учун – савол шакли ўзгартирилиб берилади. Бундай усул яхши натижага олиб боради. ЯНГИЛИКЛАР ОЛИБ БОРУВЧИ. Ахборот кўрсатувларида репортёр сифатида иш бошлаш журналист учун янгиликлар кўрсатувини олиб борувчиси даражасига етишишда катта ишонч ва масъулият юклайди. Чунки у жуда кўплаб шу кун воқеалари билан томошабинларни таништиради ва улар ишончига киради. Журналистика факультетининг биринчи курсига кирган ҳар бир талаба буни орзу қилади. Лекин у орадан ўн йиллар ўтиб уларнинг к а м д а н к а м и г а б у н д а й о б р ў н а с и б э т а д и . Ш у ў р и н д а К.С.Станиславскийнинг «Актёрнинг ўз устида ишлаш» деб номланган китоби жуда фойдалидир. Унда актёрнинг саҳнада томошабинлар олдида бемалол ўтира олиши катта мактаб эканлиги таъкидланган. Лекин театр билим юртининг барча талабалари ҳам бунинг уддасидан чиқа олмаганлар. Бу ҳолни томошабинларнинг салобати босиб қолди деб изо ҳ лашади. Бир кишига узоқ вақт эътибор билан қараб, унинг кўнглидаги кечинмаларни ҳис этишга ҳаракат қилиш мумкин. Театр танқидчиси А.Свободин адолатли таъкидлаганидек «Телевидениеда кўрсатув олиб борувчи бўлиши учун шахс алоҳида кўриниш ва характерга эга бўлиши шарт эмас, аксинча телеэкранда яққол кўриниб қоладиган нуқсонлардан ҳ оли бўлиши керак». Янгиликларни олиб борувчи журналист ўз фикри, муносабатини билдириш, томошабинларни ўқитиш учунгина диктор ўрнини эгаллагани йўқ. Аслида журналист ҳам диктор каби ёзилган суфлердаги текстни ўқиб

беради. Аммо томошабин у ўқиётган гапга, воқеа тафсилотига ишонади. 1992-93 йиллари, яъни демократия ривожланган пайтда янгиликларни олиб борувчи айрим журналистлар имправизация қилишда (ёддан айтиб бериш) артистлик қобилиятларини ҳам намойиш этдилар, лекин кўп ҳолларда бу ўзини оқламади. Масалан, парламент раҳбари ҳ арбий самолётда учиб келди дейиш ўрнига, у ўзининг сиёсий мақсадлари йўлида ҳарбий самолётдан фойдаланди, деб юборди. Бундай айтилган гап янгилик олиб борувчини ноқулай вазиятга олиб келади. Яхши кўрсатув олиб борувчи оддий текст ўқиб берувчидан фар қ ланиши керак. Янгиликлар олиб борувчи чиройли бўлиши шарт эмас, балки ўзининг олиб бориш қобилияти билан тингловчиларга ёқиши, қўпол бўлмасдан демократ бўлиши, воқеликни тушуниш унинг юзидан, қиёфасидан сезилиб туриши лозим. У ўзини эркин тутиши зарур. Янгилик ёки хабарни олиб борувчининг ўзи топгани йўқ. Лекин у хабарни лўнда қилиб тўлдириб, қизиқарли этиб етказилиши шарт. У ўзини бошқалардан юқори, ақлли тутмаслиги, аксинча у турли хабарлар орасида эканлиги ва улар билан томошабинларни хабардор этишга интилаётганлигини кўрсатиши даркор. Американинг тани қ ли ё з увчиси Норма н Мейл е р телевидениени доимо мамлакатдаги хотиржамлик ва барқарор л ик тимсоли деб атаган эди. Лекин россиялик тадқиқотчилар фикрича буни унчалик тўғри дейиш қийин. Машҳур тележурналистларнинг юксак телевизион журналист сифатидаги таланти ва касбининг устаси эканлиги, ўз ҳис-ҳ аяжонини ифодалаш, ўзини тута билиши, ҳ ар қандай оғир ва жиддий сиёсий вазиятлардан ҳам дадил чиқиб кетишига имкон бермо қ да. Айни пайтда, у томошабинни воқелик ҳ ақида энг тўғри, энг ишончли, энг за рур ва янги маълумотлар бераётганлигига ишонтира олади. Икки тузум ўртаси да қарама-қаршилик кучайган пайтда таниқли совет журналисти Г.Оганов «Си-би-эс» компанияси телеянгиликларининг олиб борувчиси фикрини шундай деб ёзган эди: (айни пайтда, Америкадаги т елеянгиликлар олиб борувчиларнинг камдан- ками унга ёқар эди). «Бу омманинг ҳуқуқи, ижтимоий адолат йўлидаги

курашни кучайтиришга таъ сир ҳам этмайди, омма фикрини жунбушга келтиришга хизмат ҳам қилмайди. Янгиликлар бўлимида биз ўзимиз кўрсатаётган янгиликлар, шарҳлаётган воқеалар ҳақида ўз фикримиз, муносабатимиз ёки ҳ ис-туйғуларимизни изҳор эта олмаяпмиз, чунки бу рўй берган воқеа ёки манзаранинг объективлигига салбий таъсир ўтк азиши мумкин, дейишди телекомпания янгиликлар бўлимидагилар». Аммо, собиқ Совет Иттифоқидаги «Время» дастури дикторларига Сиёсий бюро томонидан қабул қилинган «доно қарорни» ўқиш пайтида ўзининг кўтаринки кайфияти ва ҳ айриҳоҳлигини яширмаслик ҳуқуқи берилган ва бунда улар ўз қобилиятини намойиш этиб боради. 'Гелевизион янг и ликлар оммани курашга чорловчи восита бўлиб хизмат қилмаслиги зарур. Ҳеч бир мамлакатда телеянгиликларни сиёсий кураш қуроли воситаси сифатида фойдаланилмайди. Телеянгиликларни олиб борувчидан т омошабин диққатини ўзига қарата олиб, бундай ҳола т ни охирги да қ и қ ага ушлаб туриш қобилиятига эга бўлишни талаб қилинади. Гўё соҳилга лангар ташланган кемадек тамошабинни ҳам шундай тутиб туриш имкониятига эга бўлиш зарур. Шунинг учун бўлса керак АҚШ телеянгиликлар олиб борувчи машҳур журналистларни аnchor man – яъни «лангар – одам» деб ҳ ам аташади. Энди улар қаторига кўп серияли телефильмлар, ток-шоулар қўшилди. Лекин ҳар қандай таниқли журналист туркум фильмларда ҳам ўзига хослиги, услубига, демократик, бадиий мушо ҳ адасига содиқ қолиши лозим. Ана шундай тажрибали, қобилиятли ижодкорларга шогирд тушган ёш журналист ҳам ўз ижоди бошида уларга ўхшашга интилсада аста- секин экранда фақат ўзига хос йўли, услубини топа билиши зарур. Тележурналистиканинг фахрийларидан бўлган бир ҳ амкасбимиз шундай деган эди: «Тахтага ҳар ким ҳам мих қоқа олади. Биров болға билан ўн марта уриб, икки марта қўлига теккизиб сўнг михни киритса, ҳ ақиқий уста бир ёки икки урганда киритиши мумкин. Чунки унда тажриба бор-да!.» Журналист ҳам ана шундай тажрибани эгаллаб бориши лозим. Журналист бир неча юз репортажни

тайёрлаб, устозлари кўригидан ўтказиб намойиш этгандан кейингина ана шундай тажриба йўлига киради. Фақат кўрсатув қоқилган михдай бир- бирига ўхшаб қолмаслиги керак!

Адабиётлар рўйхати: 1. Ўзбекистон Республикаси Президенти И.А.Каримов « Оммавий ахборот воситалари ҳақида » т ўплам – Тошкент . 1997. 2. Бакулев Г.П. « Телевидение без границ » – М., 1994. 3. Борецкий Р. , Кузнецов Г. « Журналист ТВ: за кадром и в кадре » – М., 1990. 4. Вачнадзе Г. « Всемирное телевидение » – Тбилиси, 1989. 5. Вильчек В. « Под знаком ТВ » – М . , 1987. 6. Голушко Р.И. «Телевидение капиталических стран» – М., 1980. 7. Голядкин Н.А. « ТВ информация в США » – М., 1996. 8. Голядкин Н.А. « Телепрограммировани е в США специфика и приём ы» – М., 1997.

O'xshashlar

Замонавий телевидение табиати

Телевидениенинг бошқа соҳалар билан алоқадорлиги

Телевидениенинг жамиятдаги вазифалари

Тележурналистика асосларига кириш

Оммавий ахборот воситалари тизимида телевидениенинг ўрни ва аҳамияти