logo
  1. Bosh sahifa
  2. Referatlar
  3. Tilshunoslik
  4. Matn xususiyatlari

Matn xususiyatlari

Yuklangan vaqt:

20.09.2019

Ko'chirishlar soni:

0

Hajmi:

39 KB
Ko'chirib olish
Matn xususiyatlari Reja 1. Matnning ta`rifi 2. Matn turlari 3. Frazalar o`rtasidagi aloqani amalga oshirishning turlari TAYANCH IBORALAR: 1. Lingvistik tadqiqot 2. Leksik-grammatik vositalar 3. Yahlit murakkab jumla 4. Takror so`zlar 5. Mustaqil gaplar 6. Leksik takror 7. Ikki sostavli sodda yig`iq gap 8. Sinonim so`zlar 9. Qo`shma gaplar Matn-lingvistik tadqiqotning qiyin obektlaridan biri sanaladi. Shuning uchun ham hanuzgacha matnni xamma tomonidan tan olingan tarifi yo`q. Ko`pchilik olimlarning fikriga ko`ra, matn quyidagi o`ziga xos belgilari (xususiyatlari) bilan xarakterlanadi. Birinchidan, matn-yozma shaklda bayon qilingan xabardir. Ikkinchidan, matn,mano va strkturaviy tugallikka ega. Uchinchidan, matnda avtorning xabar berilayotgan voqelikka munosabati ham ifodalanadi. Sintaktik nuqtai-nazardan matn mano va leksik-grammatik vositalar yordamida bir-biri bilan bog`langan gaplar yig`indisidan iboratdir. Nutq jarayonida gaplar tematik, ham strukturaviy, ham oxang (intonasion) jixatdan birlashib, alohida sintaktik birlikni, yani yaxlit murakkab jumlani tashkil qiladi. Yaxlit murakkab jumla (YaXJ) ga kiruvchi frazalar o`rtasidagi bog`lanishning turli usullari mavjud. Avvalo frazalar o`rtasidagi o`zini aniqlash kerak. Bunday bog`lanishni gaplar, yaxlit murakkab jumla, abzas, bob va matnning boshqa qismlari o`rtasidagi tashkil qiladi. Gaplar o`rtasidagi aloqa kommunikasiya maqsadi bilan bog`liq bo`lib, mano jixatdan bog`lanishi tashkil etadi. Bu aloqa leksik-grammatik vositalar bilan ifodalanadi. Xoxlagan so`zlarni xoxlagan paytda bir-biri bilan semantik aloqaga olmaganimizdek, alohida olingan gaplarni ham bir-biri bilan bog`lab, bir butun matn xosil qila olmaymiz. Masalan: Talabalar cho`milishga ketdi. Silikatdan qilingan yelim 15 tiyin turadi. Atoqli otlar bosh xarf bilan yoziladi. Bu gaplarni matn xosil qilish uchun bir-biriga biriktirish mushkul. Nutq jarayonida faqat bir-biriga yaqin turgan gaplar emas, balki uzoqroq, matndagi boshqa gaplar bilan ajratilgan gaplar bir-biri bilan semantik nuqtai-nazardan bog`liq bo`ladi. Bunday bog`lanishning birinchisi -kontakt bog`lanish deb, ikkinchisi esa -distant bog`lanish deb ataladi. Masalan: Pattie had been born thirty years before in an attic room in a small house in an obscure industrial town in the center of England. She had not been a welcome visitor to her mother Miss O'Driscoll. Miss O'Driscoll, who had herself arrived in the world under similar auspices, knew at least that her own father had been a pleasant in County Tyrone. Bir birlari bilan kontakt (yaqin) aloqa bilan bog`langan. Jumladan, birinchi gap ikkinchisi bilan kishilik olmoshi (she) bilan, ikkinchi va Yuqorida keltirilgan matn uch gapdan iborat bo`lib, ular bir- uchinchi gaplar esa atoqli otlarni takrorlanishi bilan bog`langan. Takror so`zlar bilan aloqa zanjirli aloqa deyiladi va bunday aloqa ega-ega yoki to`ldiruvchi-ega aloqasi deb ham aytiladi. Distant yoki oraliq masofadagi aloqa esa gaplar tarkibidagi fe'llar bilan ham amalga oshirilishi mumkin. Frazalar o`rtasidagi aloqalarni amalga oshirishning 2 turi mavjud. 1) Birinchisi -mustaqil gaplarni ham, qo`shma gaplarni ham bog`lash uchun xizmat qiladigan umumiy aloqa vrsitalari. Bularga bog`lovchilar, yuklamalar, kirish so`z va fe'l orqali ifodalanayotgan zamon formalarini, qolaversa, olmosh hamda sinonim so`zlarni kiritish mumkin. 2) Ikkinchisiga faqat mustaqil gaplarni bog`lash uchun xizmat qiladigan aloqa vositalari, ya'ni, leksik takror, ikki sostavli sodda yig`iq gap, ayrim so`roq, undov gaplar kiradi. Bog`lovchilarning aloqa vositasi sifatidagi umumiy funksiyasi mustaqil gaplar o`rtasidagi munosabatlarni aniqlashdan iboratdir. Masalan : Шофер остановился в раздуме. А через минуту он уже спал за баранкой: долгая дорога его утомила. ---- Mustaqil gaplarni bog ` lash uchun xizmat qiluvchi vositalar orasida bo ` lishidan qat ' i - nazar uchinchi yoki to ` rtinchi gap oldingi gaplar bilan olmoshlar orqali bog ` lanadi . Masalan: I know. My College scarf. I am rather fond of it really. It will symbolize the lovely new life without maths (p.on 67). Keltirilgan misolda birinchi gap bilan ikkinchi gap egalik olmoshi "my" bilan, ikkinchi va uchinchi gaplar esa "it" olmoshi bilan sintaksik aloqaga kiryaptiyu. Gaplar yoki frazalararo aloqa vositasi vazifasida boshqa olmoshlar xam ishlatilishi mumkin. Jumladan, ko`rsatish olmoshlari: bu, это ( эта , этот , эти ), this, that kabilar, na faqat ikki gapni, balki yaxlit murakkab jumlarni, matn boblarini bir-biriga bog`lash uchun xizmat qiladi. Masalan:Bu voqea Qo`qonda bo`lgan edi; Bu qo`lyozmalar, bu nodir asarlar ...

O'xshashlar

Matn tashkil qiluvchi komponentlar
Kommunikativ tilshunoslik. Matn tilshunosligi
Shevalarning fonetik xususiyatlari
Nutqning asosiy xususiyatlari
Yordamchi mehnat ta’limi maktabida o‘qish darslarida matn ustida ishlash metodikasi