Leksikani o’rgatish - Tilshunoslik - Referatlar

Leksikani o’rgatish

Yuklangan vaqt:

20.09.2019

Ko'chirishlar soni:

0

Hajmi:

52.5 KB

Ko'chirib olish

Leksikani o’rgatish Ruhshunoslar e ’ tirof etishlaricha , inson bolasi kishilik jamiyati orttirgan tajribani so ’ z orqali o ’ zlashtiradi , chunki tafakkur so ’ z yordamida sodir bo ’ ladi . So’z til birligi sifatida tushunchalarni ifodalaydi. Tildagi so’zlar mazmun leksikani sistema sifatida tashkil etadi. So’zning hissiy (tashqi) va ma’naviy ( ichki) tomonlari bor. “Hissiy” atamasi so’zining “qo’zgovchi” ekanligidan darak beradi. Kuruv va eshituv sezgilari yordamida uni ko’ramiz (o’qiymiz) va eshitamiz (tinglab tushunamiz). Uni aytishimiz (nutq harakat sezgisi orqali) va yozishimiz (qo’l harakat sezgisi yordamida) mumkin. So’z yozilgan yoki aytilgan paytda, uni ko’rish yoki eshitish mumkin. So’z yozilgan yoki aytilgan paytda, uni ko’rish yoki eshitish mumkin. So’zning ichki ( ma’naviy) jihati deyilganda, mazmun va tushuncha nazarda tutiladi. Ma’no deganda o’zi ifodalatotgan narsa yoki hodisaga bog’lanishi tushuniladi. Tushuncha esa – narsa va hodisalarning muhim belgilarini aks ettiruvchi tafakkur shakli ettiruvchi tafakkur shakli. Tushuncha qiyoslash analiz mavhumlashtirish, sintez, umumlashtirish kabi mantiqiy usullar tufayli shakllanadi. Mos “oq” tushunchasini ispan, ingliz, nemis, fransuz, fors va rus tillarida “blanco, white, weir, blanc, safed, beley” shakllaridagi so’zlar orqali ifodalanadi. Ifodalanadigan tushuncha bitta, so’z esa oltita. Har bir so’z, agar u atama bo’lmasa, yana bir necha ma’no bildirishi mumkin, mas,oq qog’oz, oqlar, oqqa ko’chirmoq, oq suvoq, oqlanib chiqmoq kabilardagi “oq” turli ma’noda kelyapti. Ma’noni tilshunoslik o’rganadi, tushunchani esa ruhshunoslik tadbiq etadi. So’z ma’noni – tilga oid atama, uni lug’atdan topish mumkin. So’z ma’noni nutqqa taalluqli, lug’atdan topilmaydi, kishining tajribasi yoki bevosita vaziyatdan ma’lum bo’ladi, Mas. “besh” so’zining ma’nosi lug’atda keltirilgan. Nutqda qo’llanilishiga qarab, uni o’quvchi “o’qishdagi yutuq” baho bilan, avtobus kutuvchi transport marshruti bilan, bozorchi (xaridor va sotuvchi) narsaning narxi – so’m, dollar bilan fikran bog’lashi mumkin.

So’zning to’rtta shakily – tovush (fonetikada), yozilishi (grafikada), tuzilish (leksikologiyada) va grammatikada (morfologiyada) tomonlari o’rganiladi. Hozirgi zamon hind-evropa tillarida leksika yarim milliongacha so’zdan tashkil topadi. Tilda 400-500 ta so’z yordamida muloqot yurutish mumkin. Ma’lumotli odam og’zaki va yozma fikr bayon etish uchun 3000-5000 ta so’z ishlatiladi. O’qib va tinglab tushunishda unga qaraganda ancha ko’p so’zni biladi. Buyuk shoir va yozuvchilar ijodida 20-25 ming so’z qo’llanadi (mas.A.Navoiy, V.Shiksper, A.S.Pushkin, A.Qahhor) kabilar. So’zlarni turli nuqtai nazardan tasnif etganda: leksik grammatik toifada (so’z turkumlari), so’z yasash usullariga ko’ra (sodda, qo’shma, yasama), vazifasiga binoan (mustaqil va yordamchi), mavzu va atamalar guruhi, semantik doirasi kabilar hisobga olinadi. Tashqi olam inson ongida narsa va so’z timsollari tarzida shakllanadi. Ikkinchi signal sistemasi sifatida so’z predmet va hodisa tilsolini qo’zgaydi, mas. “non” so’zini eshitganda yoki o’qiganda ko’z oldimizda “yegulik” paydo bo’ladi. Leksikani o’rgatishda tildagi tushunchalarning o’zaro munosabati turlarini nazarda tutish zarur: birinchidan, tobelik, ya’ni tor va keng tushuncha mavjud, mas. ayol, erkak – odam; qiz, o’g’il-farzand; ikkinchidan, mos kelish – ikki tushuncha mazmunan farq qiladi va ular hajman mos keladi, mos, tashrif buyurmoq – kelmoq; tavallud topdi – tug’ildi ; uchinchidan, qisman to’g’ri kelish – bir tushuncha ikkinchisini qisman qamrab oladi, mas.olim – metodist; pedagok- muzikachi; to’rtinchidan o’zaro bog’lanmaydigan tushunchalar , ular orasida mazmunan va hajman hech qanday umumiylik bo’lmaydi, mas.sumalak va qalam; navro’z va algaritm Ona tili va chet tili tushunchalari taqqoslaganda to’liq o’xshashlik, qisman mso kelish va butunlay farq qilish holatlari kuzatiladi, ularning ayoniy tasviri quyida keltiradi. Tushunchalar munosabati O’zbekcha Inglizcha ispancha nemischa fransuzcha ruscha To’liq o’xshash suv Water Adia waster eau Voda

Qisman o’xshash Qo’l 1.arm 2.hand 1.braso 2.mano 1.arm 2.hand 1.bras 2.main Ruka Butunlay farq qiladi Shanbalik __ __ __ __ __ lunch __ __ Siesta __ __ __ Herr __ ___ ___ Grand Le’jenner Subbot- Nik __ __ __ Chet tili leksikasini o ’ rgatishda to ’ liq tushunchalarni ona tili so ’ zlari bilan , qisman o ’ xshashlarini so ’ z birikmasi orqali butunlay farq qiladigan so ’ zlarni esa o ’ sha tildagi so ’ z bilan yoki tavsifiy tushuntirish yordamida taqdim etiladi . So ’ zning moddiy ifodasi ( fonema , grafima va morfemalardan iboratligi ), mazmuni ( ma ’ no yoki signifikat ), narsa , hodisa va ular orasidagi munosabatlarni ifodalashi ( uning depotatlari ) kabilar uning tabiatan murakkabligidan dalolatdir . Quyidagi misollarga e’tibor bering: O’zbekcha inglizcha Ispancha nemischa fransuzcha ruscha Bormoq kelmoq Go come Ir Verir Geher kommen Ailer venir Idti Ushbu misollardan ko’rinib turibdiki, o’zbek va chet tillarda harakat yo’nalishning signifikati aniq ifodalangan, rus tilidagi fe’lda signifikat yo’q, faqat matn ma’nosida u ifodalanishi mumkin. Yangi so’zni eslab qolish va qo’llash chog’ida ilgari o’zlashtirilgan so’zlar bilan uni fikran bog’lash, ya’ni assosiativ aloqaga kiritishning muhim ahamiyati bor. Psixolingvistlar tomonidan assosiyalarning beshta turi aniqlangan. 1) o’xshashlik (sinonimiya); 2) teskari ma’nolik (antonimiya); 3) teng ma’noda bog’liqlik, mas stol-stul (mebel); 4) ma’no kengayishi: stol-mebel, olma-meva; 5) bir-biriga bog’langanlik: kasallik-o’lim (sabab-oqibat); askar-lashkar (butunning bir bo’lagi); chit-paxta (narsa –xom ashyo); termoq-paxta (harakat-ob’ekt); terimchi –paxta (ijrochi – ob’ekt) Leksikaga oid ilmiy ma’lumotlarning qiqacha bayoni keltirildi. Keyingi mavzuimiz leksikani o’rgatishda metodik tayyorlash haqida so’z yuritiladi.

Адабиётлар : 1. Тили ўрганилаётган мамлакатлар щақидаги географик, сиёсий-маданий расмлар ва плакатлар. 2. Ўрта мактабда чет тили ўқитишнинг умумий методикаси А.А.Миролюбов, И.В.Ращмонов, В.С.Цутлин тахрири остида М.Просвешение 1967. 199-248 б. 3. Н.И.Гез, М.В.Ляковицская, А.А.Миролюбов. Методика обучения иностраннўм язўкам в средней школе. 4. www . ziyonet . uz

O'xshashlar

Savod o’rgatish jarayonida yozuvga o’rgatish

Savod o’rgatish jarayonida yozuvga o’rgatish

Savоd o’rgatish jarayonida хusni хatga o’rgatish

Savod o’rgatish jarayoni

Savod o’rgatish metodikasi