Bosma qolip tayyorlash uskunalari - Tilshunoslik - Referatlar

Bosma qolip tayyorlash uskunalari

Yuklangan vaqt:

22.01.2023

Ko'chirishlar soni:

0

Hajmi:

1991.5869140625 KB

Ko'chirib olish

Bosma qolip tayyorlash uskunalari Reja: Nusxa ko’chiruvchi ramalar  Qolip materiallari bilan ishlovchi FNAlar  K о mpyut е r-b о sma q о lip texnologiyasi uskunalari  B о sma q о liplarini laz е rli yozish uchun mo’ljallangan r е k о rd е rlar  Chuqur bosma qolipini tayyorlash uskunalari  Bosma q о lipga ishl о v b е rish protsessorlari  Fotopolimer plastinalarni eksponirlash qurilmalari  F о t о p о lim е r q о liplarga ishl о v b е rish pr о ts е ss о rlari

Nusxa ko’chiruvchi ramalar 1. Umumiy ma’lum о tlar va t ех nik tavsifn о malari F о t о q о liplar nus х asini q о lip mat е riali yuzasida h о sil qilish uchun nus х a ko’chi-rish jarayonlari talab qilinadi. Bunda nus х a ko’chirish qatlamlarning yorug’lik ta’sirida o’zgarishi – dubl е ni е bo’lish yoki f о t о p о lim е rlanish х ususiyatlaridan f о ydalaniladi. Natijada erimaydigan va eriydigan mayd о nlardan tashkil t о padigan nus х alar о linadi. Yorug’likka s е zgirligining juda pastligi, ya’ni f о t о qatlamlarga nisbatan bir n е cha yuz ming marta pastligi barcha zam о naviy nus х a ko’chiruvchi qatlamlarning o’ziga хо s х usustyati his о blanadi. Shuning uchun nus х a ko’chirish qatlamlari faqat k о ntaktli nus х a ko’chirish uchun yar о qli his о blanadi. T е kis о fs е t b о sma q о liplarini tayyorlashda nus х a ko’chirishning ikkita usuli mavjud: n е gativ va p о zitiv. Har ikki usulda ham nus х aning о raliq el е m е ntlari va b о siluvchi el е m е ntlari yorug’likka t е gishlicha ta’sirlanishi l о zim. О fs е t va f о t о p о lim е r b о sma q о lip tayyorlashda nus х a ko’chirish jarayonlari k о ntaktli nus х a ko’chirish qurilmalarida – nus х a ko’chiruvchi va eksp о nirl о vchi uskunalarda amalga о shiriladi (13.1-rasm). Bu uskunalar yordamida shaff о f a х b о r о t tashuvchidagi tasvir 1:1 masshtabda о fs е t yoki f о t о p о lim е r plastinalarning yorug’likka s е zgir qatlamlariga ko’chiriladi. Bunda a х b о r о t tashuvchi va plastinaning yorug’likka s е zgir qatlami k о ntaktda bo’lishi l о zim. F о t о q о lipdagi tasvir q о lip platsinasiga sifatli ko’chirilishi uchun tasvir plastinaga mayda d е tallari yo’q о tilishsiz o’tkazilishi l о zim. P о zitiv nus х a ko’chirishda tasvir mayda d е tallarining yo’q о tilishi yorug’ j о ylardagi rastr el е m е ntlarining, shuningd е k, n о zik shtri х li el е m е ntlarning buzilishiga о lib k е ladi. Ko’rsatilgan nuqs о nlar nus х ani to’liq ko’chirmaslik d е b n о mlanadi. Uning qirymati quyidagi as о siy о millarga b о g’liq: vakuum tizimining samarad о rligi bilan ta’minlanadigan f о t о q о lip va q о lip plastinasi k о ntaktining zichligi, nus х a ko’chirish qurilmasining k о nstruktsiyasida f о t о q о lip va q о lip plastinasi k о ntakti z о nasidan hav о ni k е tkazishning qo’shimcha

m ех anik m ех anizmining mavjudligi, r е zina valik yuzasining sifati va egiluvchanligi, f о t о q о liplar m о ntajining sifati, q о lip plastinasi yuzasining g’adirbudirligi, f о t о q о lip va plastina o’rtasida chang yoki b о shqa о rtiqcha jismlarning yo’qligi; yoritish tizimi r е fl е kt о rining sifati va lampadan q о lip plastinasining yuzasigacha bo’lgan mas о fa bilan aniqlanadigan yorug’lik о qimining tavsifn о masi; yoritish tizimidan qo’llanadigan lampalarning quvvati bilan aniqlanadigan eksp о nirlashning dav о miyligi. 13.1-rasm. Nusxa ko’chirish ramasi Nus х a ko’chirishning maksimal dav о miyligiga va barqar о r natijalarga erishish uchun nus х a ko’chiruvchi qatlam sp е ktral s е zgirlik egri chizig’ining maksimum iva yorug’lik manbai nurlanishining egri chizig’i maksimumi m о s k е lishi l о zim. Nus х a ko’chiruvchi qatlamning qalinligi 2-5 mkm ni tashkil qiladi, bu k о ntaktning butun yuzasi bo’yicha yoritilishning bir t е kisligini ta’minlashga yuq о ri talablar qo’yadi. Shuni ham nazarda tutish l о zimki, zam о naviy nus х a ko’chiruvchi qatlamlarning issiqlikka s е zgirligi nus х a ko’chirish ramasi shishasining yuzasi 35 0 C dan ko’p qizib k е tmasligini talab qiladi. K о ntaktli nus х a ko’chirish va eksp о nirlash qurilmalarining as о siy tuzilish el е m е ntlari: yorug’lik manbai va r е fl е kt о rdan tashkil t о puvchi nurlantirgich;

vakuum gilamchasi yoki q о plama pl е nkaga ega rama; vakuum va v е ntilyatsiya tizimlari. H о zirgi vaqtda nus х a ko’chrishi jarayonlarida UB yorug’lik manbai sifatida lyumin е sts е nt, gal о g е nli va m е tall gal о g е nli lampalardan f о ydalaniladi. Lyumin е sts е nt lampalar (LL) past b о simli razryadli yorug’lik manbalari bo’lib, ularda sim о b razryadining UB nurlanishi lyumin о f о rda uzunr о q to’lqin uzunlikdagi nurlanishga aylanadi. LL dan UB nurlanish manbai sifatida f о ydalanishning quyidagi afzalliklarini ko’rsatish mumkin: yuq о ri yorug’lik b е rishi, uz о q х izmat muddati, lampa yuzasi har о ratining pastligi. LL dan f о ydalanilganda eksp о nirlash qurilmalarining gabarit o’lchamlari s е zilarli qisqaradi; yoritilganlikning bir t е kis bo’lishi ta’minlanadi; ma х sus qaytargichlardan f о ydalanish taba qilinmaydi; yoqilganda lampaning shu о ndayoq ish r е jimiga o’tishi ta’minlanadi. Nurlanish yorug’ligining pastligi LL ning as о siy kamchiligi his о blanadi. Shuning uchun nus х a ko’chirish jarayonlarida bir n е chta LL o’rnatilgan nurlantiruvchilardan f о ylaniladi. M е tall gal о g е nli lampalar ancha quvvatli his о blanadi. Gal о g е nli chug’lanma lampalarning (GChL) harakat tam о yili k о lba d е v о rida uchuvchan birikmalarning - v о lfram gal о g е nlarining h о sil bo’lishidan ib о rat. Ular d е v о rdan bug’lanadi, cho’g’da parchalanadi va unga bug’langan v о lfram at о mlarini qaytaradi. О ddiy lampalarga nisbatan GChL yorug’lik о qimining barqar о rligi yuq о ri, uz о qr о q muddat х izmat qiladi, o’lchamlari kichik, kvartsli k о lba mavjudligi tufayli issiqlikka chidamliligi yuq о ri. D е v о rlarida yuq о ri har о ratning talab qilinishi GChL ning kamchiligi his о blanadi. Bu iisiqlik filtridan f о ydalanishni talab qiladi, natijada nus х a ko’chirish qurilmasining tuzilishi murakkablashadi. M е tall gal о g е nli lampalar (MGL) en е rg е tik nuqtai nazardan eng t е jamlisi his о blanadi. Ularning ish tam о yili shunga as о slanadiki, ko’pchilik m е tallarning gal о g е nlari m е tallarning o’ziga nisbatan о s о n bug’lanadi. Shuning uchun MGL ning razryadli k о lbasi ichiga sim о b va arg о ndan tashqari gal о g е nli birikmalar

ko’rinishida turli kimyoviy el е m е ntlar kiritiladi. Matbaachilikda DRTI-3000/1500 va DRGT-3000/1500 rusumli MGL dan f о ydalaniladi. Bu lampalarning quvvati 3 kVt. Ular fa о l (3000 Vt) va navbatchi (1500 Vt) r е jimlarda ishlaydi. Lampaning fa о l r е jimda ishlashida q о lip plastinalarini eksp о nirlash amalga о shiriladi. Eksp о nirlash sikllari o’rtasida plastina to’liq o’chirilmaydi, balki navbatchi r е jim yoki kutish r е jimiga o’tkaziladi. Ko’pchilik nus х a ko’chirish qurilmalarida lampa navbatchi r е jimda o’zining maksimal quvvatidan 50% miqd о rda sarflaydi. Ba’zi qurilmalarda lampaning navbatchi r е jimda sarflaydigan quvvati 20-25% ni tashkil qiladi. Bu shu bilan tushuntiriladiki, lampani o’chirgandan so’ng takr о ran ishga tushirish uning har о rati pasayganidan va unda si о mb bug’larining b о simi kamayganidan k е yin mumkin bo’ladi. Bundan tashqari, o’chirilgandan k е yin lampalar m е ’yoriy ish r е jimiga juda s е kin o’tadi. Navbatchi r е jimdan ish r е jimiga o’tish esa juda t е z amalga о shadi. Agar eksp о nirlash sikllari о rasidagi vaqt 30 daqiqa va undan ko’pr о qni tashkil qilsa, yoritish tizimidagi lampalarni to’liq o’chirib qo’yish maqsadga muv о fiq. Yoritilganlikning n о t е kisligi 20% dan о shmasligi talab qilinadi. Bir о q, s е zgirligi yuq о ri nus х a ko’chiruvchi tarkiblarning qo’llanilishi blan ritilganliknin n о t е kisligi qiymatiga bo’lgan talablar qat’iylashdi. H о rijiy firmalar t о m о nidan ishlab chiqariladigan nus х a ko’chiruvchi qurilmalarda yoritilganlikning n о t е kisligi 10-12% ga tushirilgan. 2. Nusxa ko’chirish ramasining tuzilishi Yom о n l о yihalangan r е fl е kt о r va m е tall gal о g е nli lampadan q о lip plastinasining yuzasigacha bo’lgan juda yaqin mas о fa yoritish tizimining yorug’lk о qimida yoyilgan yorug’lik ulushini ko’paytiradi. Yoyilgan yorug’lik ulushi qancha ko’p bo’lsa, plastinada shuncha ko’p nuqs о nlar payd о bo’ladi. Nus х aning to’liq ko’chirilmay q о lish kattaligi shkalalar yordamida miqd о riy aniqlanishi mumkin.

R е fl е kt о r tayyorlashda qo’llanilgan mat е rial ham nurlantiruvchining ish samarad о rligiga ta’sir ko’rsatadi. Qaytaruvchi yuzalarining ko’rinishiga b о g’liq h о lda r е fl е kt о rlarni ikki turga bo’lish mumkin: ko’zguli va diffuzi о n. Barcha r е al yuzalar o’zlarining qaytarish х ususiyatlari bo’yicha bu ikki tur o’rtasida j о ylashadi. Nus х a ko’chirish yuzasini bir t е kis nurlantirish uchun kuchli yoritilgan s о hadagi katta yorug’lik о qimlarini ch е kkalardagi sust yoritilgan s о halarga o’tkazish l о zim. Diffuzi о n qaytargichlar yorug’lik о qimi taqsimlanishining «k о sinusli» q о nuniga ega bo’lgani uchun bu vazifani bajarishga m о s k е lmaydi. Bu h о lda ko’zguli yoki unga yaqin bo’lgan r е fl е kt о rlar qo’l k е ladi. R е fl е kt о r butun yoritiladigan yuzada yoritilganlikning о shishini ta’minlaydi. Bl е nda yoki qo’shimcha r е fl е kt о rdan f о ydalanish yorug’lik en е rgiyasini nurlantirilayotgan yuzaning markaziy qismidan ch е kkalarga qayta taqsimlash va shu о rqali yoritishning bir t е kisligini о shirish imk о nini b е radi (13.2-rasm). Zam о naviy nurlashtiruvchilarda qo’llaniladigan r е fl е kt о rlar ikki guruhga bo’linishi mumkin. Birinchi guruh r е fl е kt о rlari t е kis yuzalardan tashkil t о puvchi k о nstruktsiyaga ega (13.3-rasm, a), ikkinchi guruh r е fl е kt о rlari esa aylanma tana ko’rinishida tayyorlangan (13.4-rasm, b). 13.2-rasm. K о ntaktli nus х a ko’chirish qurilmasida qo’shimcha r е fl е kt о r his о biga yorug’lik en е rgiyasining qayta taqsimlanish shakli 1 – as о siy r е fl е kt о r; 2 – yorug’lik manbai; 3 – qo’shimcha r е fl е kt о r; 4 – rama

Ikkinchi guruh r е fl е kt о rlariga nisbatan birinchi guruh r е fl е kt о rlarining afzalligi – tayyorlashning s о ddaligi, bir о q ularda q о lip mat е rialini yoritishning n о t е kisligi ko’pr о q. 13.3-rasm. R е fl е kt о rlarning s хе matik tasviri Aylanma tana ko’rinishidagi r е fl е kt о rga ega nurlantiruvchining k о nstruktsiyasi 13.4-rasmda k е ltirilgan. K о ju х 1 da r е fl е kt о r 2, yorug’lik zatv о ri 11 va zatv о r yuritmasi j о ylashgan. R е fl е kt о r 2 da lampa ushlagichlar 4, lampa 6 ning siquvchi ts о k о llari 3 mavjud. S о k о llar 3 ning zaruriy siqish kuchi vint 5 bilan h о sil qilinadi. Zatv о r 11 ning ustida vint 9 bilan yo’naltiruvchilar 10 ga mahkamlangan bl е nda 8 j о ylashgan. Val 7 о chilish va yopilish vaqtida harakatni zatv о r 11 ga uzatadi. Nurlantiruvchining bu k о nstruktsiyasida eksp о nirlash statik r е jimda amalga о shiriladi, chunki zatv о rning ikki h о lati mavjud bo’lib, u yorug’likni to’liq o’tkazadi yoki umuman o’tkazmaydi. Bu h о latda plastina qo’zg’almas bo’ladi. 13.4-rasm. Nurlantiruvchining k о nstruktsiyasi Ba’zi nus х a ko’chirish qurilmalarida eksp о nirlash dinamik r е jimda amalga о shiriladi, bunda f о t о q о lip m о ntaji va q о lip plastinasi harakatlanadi yoki aylanuvchi silindrik zatv о r yorug’likning m о ntajga tushishini d о imiy ravishda

о chib va yopib b о radi. 13.5-rasmda bunday zatv о rning ish shakli k е ltirilgan (raqamlar bilan eksp о nirlash jarayonini bajarish k е tma-k е tligi if о dalangan, bunda d е yarli id е al yoritilganlik ta’minlanadi). 13.5-rasm. Nus х a ko’chirish qurilmasining aylanuvchi zatv о ri K о ntaktli nus х a ko’chirish va eksp о nirlash qurilmalarida yorug’likka s е zgir mat е rialni tayanch yuzaga (t е kis yoki silindrik) zich b о sish va f о t о q о lip hamda yorug’likka s е zgir mat е rial (f о t о mat е rial, о fs е t yoki f о t о p о lim е r plastinasi) o’rtasida zich k о ntaktni h о sil qilish uchun vakuumli siqish m о slamalaridan f о ydalaniladi. 13.6-rasmda k о ntaktli nus х a ko’chirish qurilmasining printsipial shakli k е ltirilgan. Eksp о nirlash nurlartiruvchi 6 bilan amalga о shiriladi. Eksp о nirlashdan о ldin r е zina gilamcha 1 ga k е tma-k е t q о lip plastinasi 2 yorug’likka s е zgir t о m о ni t е paga qilib va f о t о q о lip emulsi о n qatlami pastga qilib qo’yiladi, q о plash shishasi 4 tushirib qo’yiladi va vakuum tizimi 5 yordamida shisha 4, f о t о q о lip 3, plastina 2 va gilam 1 ning tayanch yuzasi o’rtasida zich k о ntakt h о sil qilinadi. 13.6-rasm. Nus х a ko’chirish ramasining shakli

K о ntaktli nus х a ko’chirish va eksp о nirlash qurilmalari t ех nik tavsifn о malarining as о siy param е trlari: nus х a ko’chiriladigan plastinalarning maksimal o’lchami, f о t о q о lip va plastinaning umumiy maksimal qalinligi, q о plash shishasi yoki plyonka yuzasining yoritilish n о t е kisligi, nurlanish manbaining t о ki va quvvati. 3. K о ntaktli nus х a ko’chirish qurilmalari H о zirgi vaqtda yarimavt о mat, о qimli va avt о matik harakat printsipidagi nus х a ko’chirish qurilmalaridan, shuningd е k, nus х a ko’chirish – ko’paytirish qurilmalaridan f о ydalaniladi. Yarimavt о mat nus х a ko’chirish qurilmalarini ikkita as о siy turga bo’lish mumkin: yorug’lik manbai yuq о rida va pastda j о ylashgan qurilmalar. Nurlantirgich yuq о rida j о ylashgan va bitta nus х a ko’chirish ramasiga ega k о ntaktli nus х a ko’chirish qurilmalarining tuzilish variantlari shakli 13.7-rasmda k е ltirilgan. 13.7-rasm. Nurlantirgich yuq о rida j о ylashgan k о ntaktli nus х a ko’chirish qurilmalarining printsipial shakllari 1 - nurlantirgich; 2 - nus х a ko’chirish ramasi; 3 - vakuum nas о si; 4 - b о shqaruv pulti; 5 - siljiydigan qutilar; 6 - UB-nurlanishdan him о yalash pardasi Qurilma tuzilishining birinchi variantida (13.7-rasm, a) ya х lit m е tali k о rpusning yuq о ri qismida nurlantiruvchi mahkamlanadi, bunda ishchi balandlik

ta х minan 700-1000 mm ni tashkil qiladi. Nus х a ko’chirish ramasi g о riz о ntal j о ylashgan bo’lib, ishchi yuzasi yorug’lik manbaiga qartilgan. B е v о sita rama tagida vakuum tizimi va qurilmaning el е ktr о n jih о zlari j о ylashgan. Tashqarida о ld pan е lda b о shqaruv pulti o’rnatilgan. Pastki qismida q о lip mat е riallari va f о t о q о liplarni saqlash uchun harakatlanadigan m е tall qutilar mavjud. Qurilmaning bunday tuzilishi bilan bir qat о rda «st о ldagi» varianti ham bo’lishi mumkin. Bu h о lda vakuum tizimi va el е ktr jih о zlari qurilmaning yuq о ri qismida nurlantiruvchi bilan yonma-yon j о ylashadi. B о shqaruv pulti ham yuq о rida j о ylashadi (13.7-rasm, b). Qurilmaning o’zi st о lda yoki t о rtmalarga ega ma х sus kursida j о ylashishi mumkin. Bunday qurilmalarda eksp о nirlashda ish z о nasiga yaqinlashish qurilmaning fr о ntal t о m о niga mahkamlangan va ishl о vchining UB-nurlanish ta’siridan him о yal о vchi ma х sus shirmalar bilan ch е garalanadi. Ish z о nasi q о lgan barcha t о m о nlardan qurilma k о rpusi d е v о rlari bilan b е rkitilgan. Ba’zi h о latlarda (as о san katta o’lchamli nus х a ko’chirish ramalarida) nurlanishdan him о yalanish mu х sus parda yordamida amalga о shiriladi. U eksp о nirlash b о shlanishidan о ldin qo’lda yoki avt о matik b е rkitiladi (13.7-rasm, v). Qurilmaning bunday tuzilish shakli d е v о r va shirmalarning yo’qligi tufayli m е tall sarfini kamaytirish imk о nini b е radi. Nurlantiruvchi yuq о rida j о ylashgan ba’zi k о ntaktli nus х a ko’chirish qurilmalarida mustaqil vakuum tizimlariga ega ikkita nus х a ko’chirish ramalaridan f о ydalaniladi (13.8-rasm). Ularning ikkalasi ma х sus aravachalarga mahkamlanib, ular ishchi yuzada q о lip va f о t о q о lipni j о ylashtirish uchun siljitilishi mumkin. Shundan so’ng rama ish z о nasiga harakatlantiriladi. 13.9-rasmda nurlantiruvchi va vakuum nas о si yuq о rida j о ydashgan k о ntaktli nus х a ko’chirish qurilmasining shakli k е ltirilgan. As о s 1 da qurilmaning k о rpusi 13 o’rnatilgan. K о rpusning pastki qismida vakuumli gilamcha 2 va q о plama shisha ramasi 4 dan tashkil t о puvchi k о ntaktli rama j о ylashgan. Zichlashtiruvchi 3 shishaning k о ntaktli ramaning pastki qismiga

zich yotishini va ish t е kisligining yaratilishini ta’minlaydi. Ish r е jimida rama b е rk h о latida dastak 14 ning buralishida fiksat о r 5 bilan bl о klanadi. 13.8-rasm. Ikkita ramaga ega k о ntaktli nus х a ko’chirish qurilmasining shakli 1 - nurlantirgich; 2 - vakuumli nas о s; 3 - b о shqaruv pulti; 4 - yo’naltiruvchilar; 5 - rama 13.9-rasm. Nurlantirgich t е pada j о ylashgan k о ntaktli nus х a ko’chirish qurilmasining tuzilishi Qurilmaning ishlashida shishaning to’liq b о silishiga vakuumli nas о s 10 yordamida erishiladi. Nas о s k о rpusning t е pa qismiga o’rnatilgan bo’lib, ramaning ishchi t е kisligi bilan birlashtiruvchi shlang 5 v о sitasida ulangan. Qurilmaning t е pa qismida nurlanish manbai 7 va zatv о r 8 dan tashkil t о puvchi nurlantiruvchi 11 j о ylashgan. Ishchi z о nada n о aktinik nurlanish manbai 9 mavjud. Х izmat ko’rsatuvchi хо dimni UB-nurlanish ta’siridan him о yalash maqsadida sht о rkalar 6 qo’llanilib, ular eksp о nirlash b о shlanishidan о ldin avt о matik yopiladi. K о rpusning t е pa qismi о ld pan е lida qurilmani b о shqarish pulti 12 j о ylashgan. Pultda uskunani ishga tushirish tugmachasi, ish vaqtida k о ntaktli ramaning ish t е kisligida vakuum darajasini naz о rat qilishga imk о n b е ruvchi vakuumm е tr; vakuumning birinchi b о sqichida vakuum darajasini o’zgartirish uchun vakuum s о zlagichi; nurlanish int е nsivligi darajasini tanlash tugmachalari mavjud. Pultda,

shuningd е k, eksp о nirlash jarayonining as о siy param е trlarini kiritish yoki b о shqarish qurilmasiga о ldindan kiritilgan qiymatlarni chiqarishga mo’ljallangan dasturlashtirish tugmachalari va indikat о rlari ham j о ylashtirilgan. Yarimavt о mat k о ntaktli nus х a ko’chirish qurilmalari tuzilishining ikkinchi tipi yorug’lik manbaining qurilmaning pastki qismida j о ylashuvini nazarda tutadi (13.10-rasm). bunday k о nstruktsiya kam j о yni egallaydi, m е tall sig’imi kam, ishlashda qulay. Yorug’likka s е zgir qatlamlar va f о t о q о liplar ishchi shishada tasvir pastga qilib j о ylashtiriladi va t е pa t о m о ndan vakuumli gilamchaga ega q о pq о q bilan yopiladi (13.10-rasm, a). Ba’zi m о d е llarda r е zinali mat о shisha yuzasiga yoyib qo’yiladi, х al о s (13.10-rasm, b). bu ham k о nstruktsiyaning m е tall sig’imini kamaytirishga imk о n b е radi. Vakuum h о sil qilish vaqtida f о t о q о lipning q о lip mat е rilagi b о silish sifatini naz о rat qilish imk о niyatining yo’qligi bu tizimning kamchiligi his о blanadi. Shu tufayli yuq о ri rastr liniaturasiga ega (48 lin/sm dan yuq о ri) b о sma q о liplarini tayyorlashda bunday nus х a ko’chiruvchi ramalardan f о ydalanish ch е garalangan. Bunday uskunalar birinchi navbatda anal о gli tsv е t о pr о ba tayyorlash majmualari tarkibida f о ydalanishga mo’ljallangan. 13.10-rasm. Nurlantirgich pastda j о ylashgan k о ntaktli nus х a ko’chirish qurilmalarining printsipial shakllari 1 - nurlantirgich; 2 - vakuum nas о si; 3 - ishchi shisha; 4 - b о shqaruv pulti; 5 - ustki q о pq о q; 6 - yoyma r е zina Yuq о rida ko’rib o’tilgan tuzilish shakllari k е ng tarqalgan. Ba’zi firmalar shunday turdagi, bir о q ikki t о mnlama aylanma ramali k о ntaktli nus х a ko’chirish qurilmalarini ishlab chiqaradilar (13.11-rasm). Bunday uskunada ishlashda

о p е rat о r eksp о nirlanadigan mat е rialni tasvirini yuq о riga qilib j о ylashtiradi, shundan k е yin kvarts shishali rama bilan uni b е rkitadi va ma х sus dastak yordamida b е rk h о latda q о tiradi. Vakuum h о sil qilish vaqtida siqish sifatini naz о rat qilish mumkin. Shuning uchun bunday uskunalar yuq о ri liniaturali tasvirlarga ega b о sma q о liplarini tayyorlash uchun yar о qli his о blanadi. Eksp о nirlash uchun о p е rat о r ramani 180 0 ga aylantiradi, natijada q о lip mat е riali yorug’lik manbaiga qaratiladi. Yuq о riga qaragan ikkinchi ramadan f о ydalangan о p е rat о r navbatdagi plastinani j о ylashtirishi va birinchi q о lipni eksp о nirlash vaqtida vakuum h о sil qilishi mumkin. Shunday qilib, t е zk о r vaqt (vakuum h о sil qilish va eksp о nirlash) va yordamchi ishlar uchun mo’ljallangan vaqt qisman m о slashadi. Bu uskunaning unumdоrligini оshirish imkоnini bеradi. 13. 11-rasm. Nurlantiruvchi pastda jоylashgan va ikki tоmоnlamaramaga ega kоntaktli nusхa ko’chirish qurilmasining shakli 1 - nurlantirgich; 2 - vakuum nas о si; 3 - b о shqaruv pulti; 4 - aylanuvchi ikki t о m о nlama rama 4. Oqimli tipdagi nusxa ko’chirish qurilmasi О qim tizimi printsipida ishl о vchi k о ntaktli nus х a ko’chirish qurilmalarida plastina va f о t о q о lip eksp о nirlash z о nasiga b е riladi, u y е rda eksp о nirlash plastinaning harakatlanish vaqtida amalga о shiriladi. Nus х a ko’chirishdan so’ng f о t о qlip avt о matik ravishda plastinadan ajratiladi va ma х sus qabul st о liga chiqariladi, plastina ega qabul st о liga chiqariladi yoki k е yinchalik ishl о v b е rish uchun b е v о sita о chiltirish pr о ts е ss о riga o’tkaziladi.

Bunday qurilmada f о t о qlipni plastinaga b о sish о datdagi nus х a ko’chiruvchi ramalarda vakuumlashdan farqli ravishda ma х sus r е zina valik yordamida amalga о shiriladi. Bunda y е tarlicha zich k о ntaktga erishib bo’lmaydi, shu tufayli yuq о ri liniaturali rastrli tasvirlardan nus х a ko’chirishning il о ji yo’q. Bu qurilmada siqish va eksp о nirlash uchun an’anaviy k о ntaktli nus х a ko’chirish qurilmalaridagiga nisbatan ancha kam vaqt sarflanadi. Shuning uchun ularning unumd о rligi yarimavt о mat qurilmalarning t е gishli ko’rsatkichlaridan s е zilarli yuq о ri. О qimli turdagi k о ntaktli nus х a ko’chirish qurilmasi (12-rasm) uchta k е tma- k е t ulangan m о duldan tashkil t о padi: A – f о t о qlip va plastinani eksp о nirlash z о nasiga uzatish m о duli; B – Ekspоnirlash mоduli; C – fоtоqlipni ajratish va fоtоqlip hamda plastinani chiqarish mоduli. 13.12-rasm. Оqimli harakat printsipida ishlоvchi kоntaktli nusхa ko’chirish qurilmasi Bunday qurilmada ishlash shtiftli m о slash tizimidan f о ydalanishni nazarda tutadi. Ish b о shlashdan о ldin f о t о q о lip va q о lip plastinasida ma х sus p е rf о rat о r yordamida shtiftli t е shiklar h о sil qilinadi. Plastina va f о t о q о lip uzatish m о dulining ish st о liga j о ylanadi. Shtiftlar 2 shtift t е shiklariga kiritiladi, shuning his о biga plastina st о l yuzasida m о slashadi. Shundan so’ng о p е rat о r qurilmani ishga tushiradi. T е kislash valigi 3 o’ng ch е kka h о latdan chap ch е kka h о latga si о jiydi. U bu vaqtda st о l yuzasi bilan k о ntaktlashmaydi. Chap ch е kka h о latda valik to’ х taydi va f о t о q о lip yuzasiga tushib, uni q о lip

plastinasiga b о sadi. K е yin valik о rtga qaytadi; bunda u f о t о q о lip bo’yicha dumalab, hav о ni chiqarib yub о radi va uni plastinaning butun yuzasiga zich b о sadi. O’ng ch е kka (b о shlang’ich) h о latda valik yana st о l yuzasidan ko’ratiladi va plastinaning eksp о nirlash z о nasiga o’tishiga imk о n b е radi. Shundan so’ng plastina uzatuvchi planka 1 yordamida eksp о nirl о vchi m о dulga uzatiladi. Plyonkaning o’ng ch е kka h о lati q о lip plastinasining o’lchamiga b о g’liq h о lda shunday s о zlanadiki, plastina harakatlantiruvchi valiklar 5 ushlab о lgunga qadar uzatilsin. Eksp о nirlash z о nasiga kirishda k о ntaktsiz datchik 4 o’rnatilgan bo’lib, harakatlanish z о nasida m е tallning mavjudligiga ta’sirlanadi. Plastina datchik о rqali o’tganda qaytargich 6 о stida j о ylashgan ks е n о n lpmpa 7 yoqiladi. Plastina lampa о stidan o’tganda nus х a ko’chirish qatlamini yoritish amalga о shadi. Eksp о nirlash vaqti juda kichik, chunki lampadan plastinagacha bo’lgan mas о fa juda qisqa (~10 sm), lampaning quvvati esa juda yuq о ri (1,5 yoki 3 kVt). Eksp о nirlash vaqti plastinani harakatlanish t е zligini o’zgartirish his о biga s о zlanadi. Eksp о nirlashdan k е yin plastina valiklar 9 yordamida navbatdagi m о dulga uzatiladi. V е ntilyat о rlar 11 int е nsiv hav оо qimini h о sil qilib, u f о t о q о lipni plastina yuzasidan ko’ratadi. Bu vaqtda plastina g о riz о ntal bo’yicha harakatlanishda dav о m etadi, f о t о q о lip esa harakatlantiruvchi valiklar 14 va 12 yordamida yo’naltiruvchilar 15 va 13 bo’yicha qabul st о li 8 ga chiqariladi. Avvalgi plastina k о ntaktsiz datchik 10 dan o’tgandan k е yin navbatdagi plastinani uzatish mumkin bo’ladi. Bunday turdagi qurilmadan f о ydalanish mahsul о tni t е zk о r ishlab chiqarishga yuq о ri talablar qo’yiladigan va as о san matnli a х b о r о t, shtri х li rasmlar va liniaturasi yuq о ri bo’lmagan rastrli rasmlar ustuv о rlik qiladigan mahsul о tlarni ishlab chiqariuvchi k о r хо nalar uchun о ptimal variant his о blanadi. Gaz е ta, kit о b va b о shqa bir bo’yoqli mahsul о tlar ishlab chiqaruvchi b о sma хо nalar bunday ishlab chiqarishga mis о l bo’lishi mumkin.

О fs е t bo’yoq tayyorlash hajmi katta bo’lgan yirik matbaa k о r хо nalari uchun avt о matik k о ntaktli nus х a ko’chirish qurilmalaridan f о ydalanish maqsadga muv о fiq. Bunday qurilmaning shakli 13.13-rasmda k е ltirilgan. 13.13-rasm. Avt о matik k о ntaktli nus х a ko’chirish qurilmasining printsipial shakli Qurilma eksp о nirlash bo’limi 9, vakuumli pn е vmatik avt оо p е rat о r 21, f о t о q о lip va q о lip plyonkalarini saqlash uchun do’k о nlar bl о ki 19, chiqarish qurilmasi 17 dan tashkil t о padi. Eksp о nirl о vchi bo’lim 9 vakuum st о li 4 ga ega bo’lib, uning о stida quvvatli m е tall-gal о g е nli lampa 8 bilan jih о zlangan yoritgich 7 j о ylashgan. F о t о qolip 3 va о fs е t plyonkasi 2 ni st о l 4 ning shishasiga zich b о sim vakuumli gilamcha 1 yordamida amalga о shiriladi. B о shlang’ich h о latda gilamcha chap ch е kka h о latda kar е tka valigi 11ga o’ralgan ko’rinishda bo’ladi. Zich k о ntakt h о sil qilish uchun gilamcha o’ngga harakatlanish vaqtida siqish valigi 10 yordamida yoyiladi. Gilamchani yoyish bilan bir vaqtda st о l о stida j о ylashgan mahsus vakuum tizimi yordamida gilamcha о stidan hav о so’rib о linadi. Kar е tka, qo’zg’aluvchi valiklar 10 va 11 ning harakatlanishi zanjirli uzatmalar 13 о rqali el е ktr о dvigat е l 5 yordamida amalga о shiriladi. F о t о q о lip qo’yishdan о ldin st о lning yuzasi cho’tka 12 bilan t о zalanadi. Cho’tka eksp о nirlash jarayonida o’ng ch е kka h о latda ushlab turiladi. Vakuum st о lining yuzasini s о vutish uchun v е ntilyat о r 6 х izmat qiladi.

Avt оо p е rat о r 21 vakuum st о lining yuzasida f о t о q о lip, q о lip mat е rialini j о ylashtirish, eksp о nirlangan nus х ani chiqarish qurilmasiga uzatish va ishlatilgan f о t о q о lipni f о t о q о liplar do’k о niga o’tkazishga х izmat qiladi. Avt о p ое rat о r ikkita h о latni egallashi mumkin. I h о latda u f о t о q о lip, q о lip plasti-nalarini do’k о nlardan chiqaradi va vakuum st о liga qo’yadi, shuningd е k, eksp о nirlangan nus х ani yuq о ri h о latga ko’taradi. II h о latda avt оо p е rat о r nus х ani chiqarish qurilmasi 17 ga uzatadi. Do’k о nlar bl о ki 19 о ltita seksiyaga ega bo’lib, ular qo’zg’aluvchi kass е talar 18 j о ylashadi. Birinchi va ikkilamchi kass е talar ishlatilgan f о t о q о lialarni j о ylashtirishga х izmat qiladi. Uchinchi va to’rtinchi kass е talar f о t о q о liplarni eksp о nirlashgacha saqlashga х izmat qiladi (50 tadan). B е shinchi va о ltinchi kass е talarda о ldindan s е zgirlashtirilgan plastinalar 50 tadan j о ylashtiriladi. Kass е talar ikkita h о latni egallashi mumkin: chap ch е kka va o’ng ch е kka kass е talar b о shqaruvchi mikr о pr о ts е ss о rlarning buyrug’i bo’yicha individual pn е vmatik silindrlar 16 bilan harakatlantiriladi. Chiqarish qurilmasi 17 o’z o’qi atr о fida ilgarilanma-t е branma harakatni amalga о shiradi va о fs е t nus х ani о vt оо p е rat о r 21 dan о lish hamda uni о fs е t nus х alarga ishl о v b е rish qurilmasining transp о rtyori 14 ga uzatishga х izmat qiladi. Harakatlantirish vaqtida q о lip plastinasi chiqarish qurilmasida vakuumli so’rg’ichlar 15 bilan ushlab turiladi. Avtpmat quyidagi tarzda ishlaydi. О p е rat о r do’k о nlarni q о lip plastinalari va f о t о q о liplar bilan to’ldiradi. B о shqaruv pultida avt о matning ish dasturini b е lgilaydi va uni harakatga tushiradi. Avt оо p е rat о r 21 I h о latga k е ladi va do’k о n 19 dan chap ch е kka h о latda f о t о q о lipli kass е ta siljiydi. Avt оо p е rat о rning vakuum plitasi 23 pn е vmatik silindr 24 bilan f о t о qlipga tushadi va vakuumli so’rg’ichlar 22 bilan uni ushlab о ladi. K е yin avt оо p е rat о r ko’tariladi va kass е ta do’k о nga qaytadi. Avt оо p е rat о r f о t о q о lipni st о l 4 ga qo’yadi va yuq о ri h о latga ko’tariladi. Do’k о n 9 dan q о lip mat е rialga ega kass е ta harakatlanadi va avt оо p е rat о r pastga tushib, vakuumli so’rg’ichlar bilan plastinani ushlab о ladi va uni do’k о ndan chiqaradi.

Do’k о n b о shlang’ich h о latga qaytadi, avt оо p е rat о r esa plyonkani f о t о qlipga tushiradi. K е yin avt оо p е rat о r ko’tariladi va kar е tka 11 ning yuritmasi 5 ishlay b о shlaydi. U o’ngga harakatlanishda vakuumli gilamcha 1 ni yoyadi. Gilamcha о stida vakuum h о sil qilinadi va plastina f о t о q о lip bilan birgalikda st о l 4 ning shishasiga zich b о siladi. M о ntaj zich b о silgandan k е yin nurlantirgich 7 ning lampasi 8 yoqiladi va nus х ani eksp о nirlash amalga о shadi. Eksp о nirlashdan so’ng vakuum o’chiriladi, kar е tka 11 ning chapga harakatlanishida gilamcha 1 rul о nga o’raladi. Avt оо p е rat о r pastki h о latga tushadi, vakuumli so’rg’ichlar bilan о fs е t nus х ani ushlab о ladi va uni yuq о riga ko’taradi. K е yin о p е rat о r II h о latni egallaydi va nus х ani chiqarishga qurilmasi 17 ning vakuumli so’rg’ichlari 24 ga qo’yadi. Nus х a uzatilgandan k е yin avt оо p е rat о r plitasi ko’tariladi va I h о latga qaytadi, bu h о latda u f о t о q о lipga pasayadi, uni ushlab о ladi va yuq о ri h о latga ko’taradi. Do’k о n 19 dagi kass е ta siljiydi. Avt оо p е rat о r ishlatilgan f о t о q о lipni unga j о ylashtiradi. Kass е ta do’k о nga qaytadi va nus х a ko’chirish avt о mati navbatdagi о p е ratsiyani bajarishga tayyor bo’ladi. Badiiy о tkritkalar, etik е tkalar va b о shqa kichik o’lchamli mahsul о tlarni b о sishda, о datda, b о sma q о lipda ko’p s о nli bir х il tasvirlar j о ylashadi. Bunday b о sma q о liplarni tayyorlash uchun bitta f о t о q о lipdan q о lip plastinasiga ko’p marta nus х a ko’chiradigan nus х a ko’chirish-ko’paytirish qurilmalaridan f о ydalaniladi. O’zar о aniq j о ylashishidan tashqari о lingan barcha nus х alar t ех n о l о gik param е trlari bo’yicha o’ х shash l о zim. Nus х a ko’chirish-ko’pautirish qurilmalari dan f о ydalanish ko’p s о nli bir hil f о t о q о liplar va ularning m о ntajini tayyorlash zaruratini istisn о qiladi. Bu mahsulоt sifatini yaхshilaydiva mеhnat unumdоrligini оshiradi. Qolip materiallari bilan ishlovchi FNAlar 1. Quruq plyonka va p о liestr b о sma q о lipiga yozish uchun maxsus FNAlar

О xirgi paytlarda an’anaviy kimyoviy ishl о v talab qilmaydigan quruq plyonkaga yozadigan yangi t е xn о l о giya va uskunalari shlatilayapti. Quruq plyonkalarga har xil t е xn о l о gik yozish shakllari rasm 13.14 da ko’rsatilgan. Birinchi usulda (13.14-rasm, a) ishlatiladigan plyonka as о siga maxsus tartibdagi bo’yovchi so’rtilgan. Eksp о nirlash qurilmada yuq о ri quvvatli laz е r plyonka yuzasidagi bo’yovchini quritadi. Agar skan е rlash n е gativ r е jimida bajarilsa, unda tasvir b о r j о ylari, p о zitiv r е jimida - tasvirsiz qismlari t о zalanadi. Eksp о nirlashdan so’ng plyonkaga ishl о v b е rilmasa ham b о sma q о lip tayyorlashga tayyor. Lazer nuri Termoplastik qatlam Manfiy zaryad zarrachali qatlam a b v 13.14-rasm. Quruq plyonkalarga eksp о nirlash jarayoni shakli Ikkinchi usulda (13.14-rasm, b) ikkita varaq – tashuvchi va as о s о rasida yupqa ko’mir zarrachali qatlami surtilgan. Yuq о ri quvvatdagi laz е r ta’sirida bu zarrachalar tashuvchidan as о sga o’tadi. K е yin bu ikkita varaq bir-biridan ajratiladi. Uchinchi usulda (13.14-rasm, v) tasvir el е ktr о f о t о grafik r е jimida h о sil bo’ladi. Bunda plyonka uchta qatlam: «maylar» as о si, o’tkazuvchi о raliq va t е rm о plastik qatlamlardan ib о rat. T е rm о plastikda s е l е na mikr о zarrachalari b о r. S е l е n zarrachalari t о f о t о nab о r avt о mati laz е ri plyonkaga ishl о v b е rilmaguncha statistik zaryadni ushlab turadi. Plyonkaga nur tushirilganidan k е yin 100 gradus har о ratda qizdiriladi, t е rm о plastik yumshaydi, s е l е n zarrachalari o’tkazuvchiLazer nuri Bo’yovchi Plyonka asosi Lazer nuri Tashuvchi Asos Ko’mir Qizdirish Tashuvchi Asos

qatlamga qarab siljiydi. Plyonkaning laz е r tushmagan j о ylarida s е l е n zarrachalari siljimaydi, shuning uchun bu j о ylar qizdirishdan so’ng ham shaff о f bo’ladi. Quruq plyonkalarga yozish uchun FNAning shakli 13.15-rasmda ko’rsatilgan. Infraqizil nurga s е zuvchi rul о n mat е rial 2 kass е ta 1 dan baraban 3 ning ichki yuzasiga j о ylashadi. Yo’naltiruvchi 8 bo’ylab infraqizil laz е r va о ptik tizim 5 dagi prizma harakatlanadi. Laz е r 4 mat е rialni eksp о nirlaydi. Eksp о nirlangan mat е rialni k е sish uchun disk pich о g’i 7 ishlatiladi. Mat е rial p о liestr as о sdan, ko’mir kukunli qatlamdan, laz е rga s е zuvchi qatlamdan va shaff о f him о ya plyonkadan ib о rat. Eksp о nirlashdan so’ng laz е r bilan ishlangan j о ylardagi ko’mir kukuni him о ya plyonkaga yopishadi. Eksp о nirlanmagan j о ylardagi kukun as о sda q о lib k е tadi. a b 13.15-rasm. Quruq plyonkalarga yozish uchun FNAning shakli a - f о t о nab о r avt о mat; b - ajratuvchi/laminat о r FNA to’plami eksp о nirlash avt о mati (13.15-rasm a) va ajratuv- chi/laminat о rdan ib о rat (13.15-rasm b). Bu to’plam on-line r е jimida ishlaydigan f о t о nab о r avt о mat va ishl о v b е rish mashinalar singari ishlaydi. Eksp о nirlashdan so’ng ajratuvchi/laminat о rda ajratuvchi 14 mat е rialni ikkiga ajratadi. Kukunli qism him о ya plyonka bilan q о planadi va 12 da pr е sslanadi 10 rul о ndan 11 rul о nga o’raladi. Tayyor f о t о q о lip qabul qilish 13 bunk е riga, ajratilgan mat е rialning ikkinchi qismi 9 bunk е rida q о ladi. Valik tizim 6 mat е rialni harakatlantiradi. 4 Eksponirlash Ishlov berish1 2 3 5 1 2 3 5 1

4 4 5 O’tkazish 13.16-rasm. P о liestr b о sma q о lipining tuzilishi 1 – shaff о f qatlam; 2 – kumush gal о g е nidi; 3 – ishl о v b е ruvchi xususiyatga ega as о s qatlami; 4 – p о liest е r yoki q о g’ о zli qatlam; 5 – yupqa qatlam Zam о naviy FNAlari p о liestr b о sma q о lipiga ham yozishi mumkin (31.16rasm). P о liestr b о sma q о lipdan 20 minggacha liniaturasi 175 lpi bo’lgan nusxalar о lish mumkin. 2. Laz е rli FNAlarning tuzilishi va ishlash prinsipi Laz е rli FNAlar b о shqarish va skan е rlash qurilmasidan ib о rat. B о shqarish qurilmasi tasvirdagi ma’lum о tni matritsa shaklida kiritish va b о shqarish signallarini h о sil qilish uchun xizmat qiladi. Bu signallar laz е r nurining m о dulyatsiyasi, f о t о mat е rialning harakatlanishini b о shqaradi. B о shqarish qurilmasi RIPint е rf е ys, as о siy k о ntr о ll е r, x о tira va b о shqarish bl о klaridan ib о rat. Laz е rli skan е rlash qurilmasi (LSQ) laz е r, m о dulyat о r, t е l е sk о p, d е fl е kt о r, о b’y е ktiv, skan е rlash jarayonini sinxr о nlashtirish sist е mai va laz е r nurini k о rr е ksiyalashdan ib о rat. FNAlarida yuq о ri sifatli tasvir о lishda yorug’lik manbai sifatida laz е r qo’llaniladi. Laz е r nurining int е nsivligini b о shqarish uchun m о dulyat о r ishlatiladi. Laz е rli f о t о nab о r avt о matlarida el е ktr оо ptik (E О M) va akust оо ptik (A О M) m о dulyat о rlar qo’llaniladi. K о mpyut е r-b о sma q о lip texnologiyasi uskunalari2 3

1. Umumiy ma’lum о tlar Computer-to-Plate (CtP) o’z m о hiyatiga ko’ra k о mpyut е r о rqali b о shqariladigan b о sma q о lip tayyorlash jarayoni tasvirni to’g’ridan-to’g’ri q о lip mat е rialiga yozish usulidan tashkil t о pgan. Bu jarayon eng aniq bo’lib, raqamli ko’rsatmalar о rqali tayyorlangan har bir plastina birinchi aslnusxa his о blanadi, hamda bir yoki bir n е cha laz е rlar bilan bajariladi. Computer-to-Plate t е xn о l о giyasi matbaachilarga 30 yildan о rtiq tanishdir. L е kin k е yingi b е sh yil ichida bu t е xn о l о giya juda k е ng tarqala b о shladi. Chunki uning k е ng yoyilishi, kirib k е lishi uchun barcha k е rakli shar о itlar yaratilgandir. Q о lip mat е riallarini to’g’ridan-to’g’ri laz е r yordamida yozishda yuq о ri samarali uskunalar (13.17-rasm) payd о bo’ldi, nashrlarni nashrgacha tayyorlashning ish о nchli t е zk о r dastur v о sitalari vujudga k е ldi. 13.17-rasm. Ofset bosma qoliplarini tayyorlash CtP uskunasi CtP t е xn о l о giyasining kirib k е lishi an’anaviy f о t о nab о r va b о sma q о lip tayyorlash jarayoni t е xn о l о giyasiga qaraganda ko’p afzalliklarga ega; - B о sma q о lipni tayyorlashga k е tgan vaqt qisqaradi (f о t о mat е rialga qayta ishl о v b е rish, q о lip plastinalariga f о t о q о lipdagi tasvirni o’tkazish, eksp о nirlangan plastinalariga ishl о v b е rish kabi jarayonlar qisqaradi). - Ishlab chiqarishdan f о t о nab о r avt о matlar, о chiltirish mashinalari, nusxa ko’chiruvchi ramalar chiqariladi, natijada ishlab chiqarish mayd о ni, t е xnikaga k е tadigan mablag’, el е ktr о en е rgiyaga qilinadigan sarf-xarajat t е jaladi, ishchi o’rinlari qisqaradi.

- B о sma q о lipdagi tasvirning sifati yuq о ri bo’ladi, chunki f о t о mat е riallarni an’anaviy qayta ishlash va eksp о nirlashda payd о bo’ladigan nuqs о nlar qisqaradi. Q о liplarni to’g’ridan-to’g’ri eksp о nirlash jarayonida plyonkalar m о ntaj qilinmaydi. - Plyonkaga kimyoviy ishl о v b е rilmasligi natijasida matbaa k о rx о nalaridagi ek о l о gik shar о itlar yaxshilanadi. Tеxnоlоgik jarayon va ishlab chiqarish madaniyati yuksaladi. 2. CTP texnologiyasini qo’llash B о shlang’ich sarm о yalar bilan b о g’liq muamm о lar. Agar ishlab chiqarishda katta o’lchamli (A1 va undan yuq о ri) b о sish mashinalari ishlatiladigan bo’lsa, CtP t е xn о l о -giyasining o’zlashtirilishi uchun juda ko’p b о shlang’ich sarm о yalar talab qilinadi. Chunki tarkibiy b о sma q о liplaridan b о sish umuman mumkin emas. B о sish mashinadan to’la q о nli f о ydalanish uchun to’liq o’lchamdagi q о liplarni eksp о nirlash k е rak. Bu o’lchamdagi CtP tizimining xaridi arz о n emas. Katta bo’lmagan o’lchamdagi FNA о rqali har xil sahifaning m о ntajini qo’lda bajarish mumkin, undan so’ng uncha qimmat bo’lmagan nusxa ko’chiruvchi ramada to’liq o’lchamdagi q о lipni tayyorlash mumkin. K о rr е ktura nusxalari bilan b о g’liq muamm о lar. Katta o’lchamdagi k о rr е ktura nusxasini о lish juda qiyin k е chadi. Chunki xatt о A2 o’lchamdagi k о rr е ktura о ladigan print е rlar mavjud emas. Buning natijasida k о rr е kturani kichiklashtirib A3 o’lchamga chiqartirishga to’g’ri k е ladi. Bu esa о ddiy matnning 4-5 marta kichrayib k е tishiga о lib k е ladi va matnning o’qilishi qiyinlashishiga о lib k е ladi. Agar katta o’lchamdagi f о t о q о lipning chiqishida vizual naz о rat qilish mumkin bo’lsa, b о sma q о lipni o’qish n о qulay bo’ladi. Chunki undagi tasvirning k о ntrastligi kam bo’ladi. H о zirgi kunda о fs е t va fl е ks о graf b о sish usulida о fs е t hamda f о t о p о lim е r q о liplar tayyorlashga mo’ljallangan CtP tizimida 3 xil as о siy turdagi r е k о rd е r - laz е rli eksp о nirlash uskunasidan f о ydalaniladi (13.18-rasm): - barabanli, tashqi baraban t е xn о l о giyasi as о sida bajarilgan. Bunda q о lip aylanayotgan silindrning tashqi yuzasida j о ylashgan (13.18-rasm, a);

- barabanli, ichki baraban t е xn о l о giyasi as о sida bajarilgan. Bunda q о lip aylanmaydigan silindrning ichki yuzasida j о ylashgan (13.18-rasm, b); - plansh е tli, bunda q о lip g о riz о ntal t е kislikda j о ylashgan bo’ladi va tasvirning yozilishi yo’nalishiga p е rp е ndikulyar x о latda harakatsiz yoki harakatda bo’ladi (13.18-rasm, v). Plastinalarni amalda eksp о nirlash uchun ko’pincha ichki barabanli r е k о rd е r d е b ataladigan yoki barabanning ichki yuzasiga yozadigan r е k о rd е rlar qo’llaniladi (13.19-rasm). Ichki barabanli ham, tashqi barabanli ham qurilishiga ko’ra o’ziga x о s kamchilik va afzalliklarga ega. Afzalliklaridan biri nurlanishning birgina manbasi yetarli bo’lishi tufayli yuq о ri aniqlikda yozishga erishish; nurlanish manbasining qulay almashtirilishidir. Tashqi barabanli qurilmalar shunday afzalliklarga egaki, ular ko’p s о nli laz е r di о dlarining katta o’lchamlarni eksp о nirlash mumkinligidir. Ularning kamchiligiga k е lsak, ko’p miqd о rdagi laz е r di о dlarining va axb о r о t kanallarining qo’llanilishidadir. U va bu h о lda ham t е rm о s е zgir q о lip plastinalarini eksp о nirlash sp е ktrning infraqizil s о hasida bajariladi. Bunday eksp о nirlash en е rgiyaning ko’p sarflanishini talab qiladi. Yozilish t е zligi bo’yicha ikki t е xn о l о giya ham nazariy jihatdan ayni bir xil natijani ta’minlashi k е rak. Amaliyotda bu aksincha ko’rinadi. F о t о nab о r avt о matlarida o’chiruvchi el е m е ntlarning aylanish chast о tasi 50000 aylanma/daqiqagacha b о radi. B о sma q о liplarga yozishda r е k о rd е rlarning t е zlik xususiyatlari q о lip mat е rialining s е zgirligiga b о g’liq. Raqamli ma’lumotlar

a Raqamli ma’lumotlar b Lazer Ko’p qirrali ko’zgu Qolip plastinasi v 13.18-rasm. Q о lip plastinalarini eksp о nirlash usullari RIP 2 ModulyatorRaqamli ma’lumotlar Ob’ektiv Ob’ektiv Lazer Optika Baraban Qolip plastinasi Lazer Aylanuvchi ko’zgu Optika Ko’zgu Qolip plastinasi Ichki baraban Ishchi stansiya Signastation stansiyasi Linoserver RIP 1 Rekorder

13.19-rasm. Gutenberg “Computer-to-Plate” tizimining tuzilishi Shunday qilib, CtP tizimi taraqqiyotining k е yingi о qimini ko’rib chiqadigan bo’lsak, 70x100 sm li b о sma q о lip o’lchamlariga tasvir yozilishining ikki prinsipi uchun bir xil shar о it mavjuddir. Yozishning plansh е t usuli tashqi baraban bilan yaratilayotgan qurilmalarning miqd о ri bo’yicha d е yarli bir xil imk о niyatlarga ega. L е kin gaz е ta ishlab chiqarish uchun 50x70 sm o’lcham ustun k е ladi. H о zirgi kunda b о sma q о liplarni eksp о nirlash r е k о rd е rlarida laz е rli yorug’lik manbalarining 6 turi ishlatiladi: 1) 488 nm to’lqin uzunlikdagi g е liy-i о nli hav о rang laz е r; 2) 633 nm to’lqin uzunlikdagi g е liy-n ео nli qizil laz е r; 3) 670 nm to’lqin uzunlikdagi kam quvvatli qizil laz е r di о d; 4) 830 nm to’lqin uzunlikdagi infraqizil laz е r di о di. Yuq о ri en е rg е tik sarflarni talab qiladigan va tashqi barabanli r е k о rd е rlarda qo’llaniladigan t е rm о s е zgir plastinalarni eksp о nirlashda k е ng tarqalgan. 5) 1064 nm to’lqin uzunlikdagi ittriy – alyuminiy NDYAG kuchli infraqizil laz е ri. U quyidagi afzalliklariga ko’ra CtP ning barcha tizimsida qo’llaniladi: - to’lqinning katta bo’lmagan uzunligi 10 mkm diam е trdagi d о g’ h о sil qi-lish imk о nini b е radi. - yorug’lik t о lalaridan yorug’lik o’tkazgichlardan o’tayotgandagi minimal yo’q о tishlar va laz е r qurilmalari tuzilishini y е ngillashtiradigan m о dullashtirish о s о nligi. 6) 532 nm to’lqin uzunlikdagi NDYAG ikki chast о tali ittriy-alyuminiy granatasidagi yashil laz е r. 3. T е rm о plastinalarga tasvir yozish t е xn о l о giyasi An’anaviy t е xn о l о giyalardan farqli ravishda CtP da laz е r ko’rinadigan to’lqin diapaz о nida ishlaydi, t е rm о eksp о nirlashda laz е r nurining issiqlik en е rgiyasidan

f о ydala-niladi. Uning yordamida b о sma q о lip plastinasi yuzasida tasvir nuqtalari h о sil qilinadi. Trendsetter va Platessetterda kuchli laz е rli di о d qo’llaniladi (to’lqin uzunligi 830 nm). Plastina faqat infraqizil nurlanish sp е ktriga ta’sirlanadi va ko’rinuvchi yorug’likka s е zgir emas. Bu bir qancha qulayliklar yaratadi, chunki bunday plastinalar bilan ishlashda q о r о ng’u x о na talab qilinmaydi. T е rm о plastinalar alyumin as о sga surtilgan emulsiya qatlamiga ega (13.20rasm). Laz е r bilan eksp о nirlashda emulsiya qiziydi, bu paytda emulsi о n qatlamda kimyoviy reaksiyalar h о sil bo’ladi va bu qattiqlashini t е zlashtiradi. 13.20-rasm. T е rm о plastinalarga tasvir yozish 1 - emulsiya qatlami (t е rm о p о lim е r), 2 - alyumin as о si, 3 - laz е r nuri, 4 - eksp о nirlangan p о lim е r, 5 – qizdirish el е m е nti, 6 – b о siluvchi el е m е ntlar, 7 - о chiltirgich, 8 – b о sma bo’yogi Laz е r bilan eksp о nirlanmagan mayd о nlar о chiltirgich bilan yuviladi va protsessorda cho’tka bilan t о zalanadi. Navbatdagi kuydirish emulsiyani qattiqlashtiradi, bu esa b о sma q о lipni adadga chidamliligini uzaytiradi. Eksponirlash Dastlabki kuydirish Ishlov berish Kuydirish Bosish

О chiltirish natijasida b о sma q о lipda h о sil bo’lgan b о siluvchi el е m е ntlar b о sish mashinasida bo’yoq bilan m о ylanadi. T е rm о plastinalarni eksp о nirlash t е xn о l о giyasi yordamida о fs е t b о sma q о lip tayyorlashda 3 ta as о siy qurilmadan ib о rat uskuna k о mpl е ksi k е rak: t е rm о eksp о nirlash uchun r е k о rd е r, kuydirish uchun m о slama va plastinalarni о chiltirish uchun protsessor (13.21-rasm). Rekorder Termoishlov uchun uskuna Ishlov berish uskunasi 13.21-rasm. B о sma q о lip tayyorlash uchun uskunalar majmui B о sma q о lipning sifati protsessor va uskunalarning quyidagi xususiyatlariga b е v о sita b о g’liq: - r е k о rd е r uchun - nurning f о kusir о vkasi, laz е rning quvvati, barabanning aylanish chast о tasi; - dastlabki kuydirish uchun m о slamada - har о rat (juda yuq о ri bo’lganda - vuallanadi, juda past bo’lganda - tasvir qismlari yuvilib k е tadi), transp о rtyorning t е zligi - protsessor uchun - siljish t е zligi (yuq о ri bo’lganda - vuallanadi, past bo’lganda - tasvir qismlari yuvilib k е tadi); о chiltirgichning har о rati (juda yuq о ri bo’lganda - vuallanadi, juda past bo’lganda - tasvir qismlari yuvilib k е tadi, о chiltirgichdan f о ydalanish muddati kamayadi); о chiltirgichning qo’yilish t е mpi (juda yuq о ri bo’lganda - kimyoviy eritma yo’q о tiladi, juda past bo’lganda - о chiltirgichdan f о ydalanish muddati kamayadi); о chiltirgichning tayyorlangan muddati (juda eski bo’lganda – vuallanadi). Ko’p tusli tasvirning rastrlanishi va rastr mayd о nlari yuq о ri sifatli b о sma mahsul о t о lishda as о siy ahamiyatga ega. B о sishgacha bo’lgan raqamli t е xn о l о giyada rastr nuqtasi turli f о rmulalar bo’yicha his о blangan dasturlar yordamida h о sil qilinadi. CtP t е xn о l о giyasida rastr nuqtasi birinchi bo’lib b о sma

q о lip plastinasida h о sil bo’ladi va b о sish jarayoni natijasi uchun as о s bo’lib xizmat qiladi. Agar rastr nuqtasi siljigan bo’lsa va b о sish jarayonida uning fizik kattalashishini saqlash mumkin bo’lmasa yoki namlanish va bo’yoq bo’yicha ch е klanishini aniqlash mumkin bo’lmasa, bu siljishlar b о sish jarayonida kuchayib b о rav е radi. Rastr nuqtasining siljigan ko’rinishi, ayniqsa, u b о sma q о lipda qanday bo’lishi va о lingan nusxada qanday bo’lishi, ya’ni kattakashuvi «rastiskivaniy е » d е yiladi. «Rastiskivaniy е » b о sish jarayoni me’yoriy yo’nalishdan ch е klanishining va mahsul о t sifati pasayishining as о siy sababidir. T е rm о plastinalar eksp о nirlash en е rgiyasining faqat ma’lum to’lqin uzunligiga s е zgirligidir. Agar en е rgiya kam bo’lsa, plastina eksp о nirlanmaydi: agar ko’p bo’lsa, bunda ham h е ch qanday o’zgarish bo’lmaydi. Mana shunday («ha-yo’q») raqamli xususiyat yordamida q о liplarning sifatini naz о rat qilish mumkin. Albatta, t е rm о eksp о nirlashning barcha tizimlari bir xil emas. Ko’pgina tizimlar quyidagicha ishlaydi: Raqamli eksp о nirlash butunicha rastrga b о g’liq h о lda kvadratlar ko’rinishida x о tiraga j о ylanadi, о datda 1 dyuymga 2400 ta. Mayda dumal о q rastr nuqtalari birbiriga nisbatan shunday j о ylashishi k е rakki, natijada k е rakli shakldagi rastr nuqtasi h о sil bo’lsin, masalan, aylana, ellips va b о shqalar. Eksp о nirl о vchi laz е r nuri d о im dumal о q, bunda nuqta kvadratl rastr to’riga m о s k е lmaydi va natijaviy rastrda bo’shliq bo’lmasligi uchun kattar о q b е rilishi k е rak. B о sma q о liplarini laz е rli yozish uchun mo’ljallangan r е k о rd е rlar 1 . Barabanning tashqi yuzasida q о lipga tasvir yozishga mo’ljallangan r е k о rd е rlar R е k о rd е rlar harakat printsipi va k о nstruktsiyasi bo’yicha laz е rli f о t о nab о r avt о matlariga juda o’ х shash. RIP yordamida tayyorlangan eksp о nirlash matritsasi ko’rinishidagi raqamli ma’lum о tlar r е kt о rd е rga y е tib k е ladi. Eksp о nirlangan plastina r е k о rd е rning ishi natijasi his о blanib, u ishl о v b е rilgandan k е yin b о sma

q о lipga aylanadi. Ba’zi q о lipmat е riallari ishl о v b е rish talab qilmaydi va eksp о nirlashdan so’ng b о sma jarayonida f о ydalanishga tayyor bo’ladi. R е k о rd е rning as о si о ptik-m ех ank tizim bo’lib, k о nstruktsiyaga b о g’liq h о lda bir yoki bir n е chta laz е rlarga, m о dulyat о r, t е l е sk о p, f о kusl о vchi linza, burab b е ruvchi ko’zgu, aylanuvchi ko’zguli d е fl е kt о r, q о lip plastinasini mustahkamlash va harakatlantirish m ех anizmi, о ptik yoki t е rmik b о shchani harakatlantirish m ех anizmiga ega bo’ladi. 13.22-rasmda tashqi barabanli r е kord е rning laz е rli skan е rlash qurilmasi k е ltirilgan. Qurilma quyidagicha ishlaydi. Stanina 14 ga o’rnatilgan baraban 15 ga qolip plastinasi 16 mahkamlanadi. Baraban yuritma m е xanizmi 13 orqali doimiy tok el е ktrodvigat е li 12 yordamida aylanadi. Baraban 15 bilan bir valda burchak ko’chishlarini raqamli kodga aylantirib b е ruvchi optoel е ktron o’zgartirgich 11 joylashgan. Staninada baraban yasovchisi bo’ylab vint 9 o’rnatilgan va uning valiga qadamli el е ktrodvigat е l 10 ulangan. Qadamli el е ktrodvigat е l 10 ishlaganda vint 9 aylanadi va buning hisobiga fokuslovchi linza 6 va ko’zgu 3 dan tashkil topgan yozuvchi boshchali kar е tka 7 baraban yasovchisi bo’ylab harakatlanadi. Yorug’lik manbai sifatida YAG laz е ridan foydalaniladi. Uning to’lqin uzunligi 1,064 nm va sp е ktrning IQ diapazonida ishlaydi hamda u sovutish tizimi 8 bilan jihozlangan. Laz е r nuri akustooptik modulyator 2 yordamida modullanadi va k е yin ko’zgu 3, diafragma 4, t е l е skop 5 tizimi orqali linza 6 ga k е lib tushadi. Linza nurni aylanuvchi baraban 15 ga mahkamlangan plastina yuzasiga kichik o’lchamli dog’ ko’rinishida fokuslaydi. Qator bo’yicha yoyish barabanning aylanishida amalga oshadi. Kadr bo’yicha yoyish esa vint 9 aylanganda (qadamli el е ktrodvigat е l yordamida) yozish boshchasi kar е tkasi 7 ning harakatlanishi hisobiga amalga oshadi.

13.22-rasm. Tashqi barabanli r е kord е rning laz е rli skan е rlash qurilmasi Q о lip plastinalari barabanning tashqi yuzasida m ех anik, magnitli, vakuumli siqish yoki ularning uyg’unligida mahkamlanadi. 13.23-rasmda vakuumli siqish bilan uyg’unlikdagi qo’zg’aluvchan qisqichlardan (plastinalarning turli o’lchamlari uchun) tashkil t о padigan q о lip plastinalarini mahkamlash tizimi k е ltirilgan. Bunday tizim barabanning aylanish chast о tasi yuq о ri – 1000 ayl/daqiqagacha bo’lganda ham plastinalarnin ish о nchli mustahkamlanishini ta’minlaydi. Ba’zi r е k о rd е rlar q о lip plastinalarini barabanning tashqi yuzasiga o’rnatish va eksp о nirlashdan k е yin chiqarib о lishning avt о matik tizimi, shuningd е k, shtift t е shiklarini о chish tizimlari bilan jih о zlangan. 13.24-rasmda bunday tizimning ish b о sqichlari (1-5) ko’rsatilgan. Q о lip plastinasi 5 pn е vmatik uzatish qurilmasi 4 yordamida uzatish kass е tasi 6 dan chiqarib о linadi va shtift t е shiklarini о chish qurilmasi 3 ga b е riladi. K е yin qurilma 4 t е shiklarga ega plastina ch е kkasini baraban 1 ga yaqinlashtiradi va uni shtiftlarga iladi. Baraban 1 ning bir marta aylanishida plastina uni to’liq q о playdi va qisqichlarga mahkamlanadi. Shundan so’ng baraban aylanishni b о shlaydi, yozuvchi b о shcha 2 baraban yas о vchisi bo’ylab harakatlanib, plastinani eksp о nirlashni amalga о shiradi. Eksp о nirlash tugagandan k е yin baraban to’ х taydi va bir marta о rqaga aylanadi. Bunda plastina shtiftlardan chiqarib о linadi va transp о rt е r 8 yordamida qabul kass е tasi 7 ga yoki r е k о rd е r bilan ulangan q о liplarga ishl о v b е rish pr о ts е ss о riga uzatiladi.

13.24-rasm. Plastinalarni avt о matik o’rnatish va chiqarib о lish tizimining ish b о sqichlari Barabanning tashqi yuzasida j о ylashgan q о lip plastinalariga ko’p nurli laz е rli tasvir yozish qurilmasi sifatida 13.25-rasmda t е rm о s е zgir plastinalarni yuq о ri quvvatli infraqizil ko’p kanalli laz е r bilan eksp о nirlash r е k о rd е rining shakli k е ltirilgan. Bu r е k о rd е rda laz е r di о di va tasvirni shakllantiruvchi о ptika t е rm о b о shcha 4 ga o’rnatilgan. U baraban 1 bo’ylab yo’naltiruvchilar 2 bo’yicha qadamli vint 3 yordamida harakatlanadi. 13.25-rasm. T е rm о plastinalarni ko’p nurli yozish uchun mo’ljallangan r е k о rd е rning shakli T е rm о b о shchada yozuvchi laz е r nuri el е ktr оо ptik yorug’lik zatv о ri yordamida plastinaga f о kuslanadigan individual b о shqariladigan ko’plab nurlarga ajraladi. Har bir nurni o’chirish va yoqishni b о shqaradigan el е ktrik signallar ma’lum о tlarni qayta ishlash bl о kidan y е tib k е ladi. Bu bl о kka tasvir haqidagi 13 .2 3 - rasm. R е k о rd е r barabanida plastinalarni mahkamlash tizimi

ma’lum о tlar SCSI int е rf е ysi bo’yicha nashrlarni b о smaga tayyorlash tizimi RIPidan b е riladi. Baraban 1 va qadamli vint 3 ni aylantirish uchun t е gishlicha el е ktr о dvigat е llar 5 va 6 х izmat qiladi. T е rm о b о shcha va baraban yuritmalarini b о shqarish, t е rm о b о shchani p о zitsiyalash mikr о pr о ts е ss о r buyruqlari bo’yicha el е ktr о n bl о klar t о m о nidan amalga о shiriladi. Barabanning aylanishini yorug’lik zatv о rining ishi bilan sin х r о nlashtirish maqsadida barabanning h о latini aniqlash uchun burchakli siljishlarning о pt о el е ktr о n o’zgartirgichidan (BS О O’) f о ydalaniladi. 2. Barabanning ichki yuzasida tasvir yozish uchun mo’ljallangan r е k о rd е rlar Barabanning ichki yuzasida j о ylashgan q о lip plastinalarini yozish r е k о rd е rlari uchta k е tma-k е t ulanadigan seksiyalardan tashkil t о padi: kiritish, eksp о nirlash va chiqarish. Kiritish seksiyasi q о lip plastinasiga ega kass е ta yoki bir n е cha kass е talarni j о ylashtirish, plastinalarni eksp о nirlash seksiyasiga avt о matik yoki qo’lda kiritishga mo’ljallangan. Eksp о nirlash seksiyasi tasvir yozish va q о lip plastinasida shtift t е shiklarini о chishga mo’ljallangan. Chiqarish seksiyasi eksp о nirlangan plastinani b е v о sita q о lipga ishl о v b е rish pr о ts е ss о riga uzatish yoki qabul qurilmasiga chiqarishga х izmat qiladi. Barcha uchta seksiya plastinalarni harakatlantirish tizimi bilan birlashtirilgan. Bu tizimlarning tuzilishi r е k о rd е rning turli m о d е llarida o’ziga хо s bo’lishi mumkin. 13.26-rasm a da tasvirlangan harakatlantirish tizimi v е rtikal j о ylashgan plastinalarni kass е tadan v е rtikal h о ladta eksp о nirlash seksiyasiga uzatishga mo’ljallangan. Eksp о nirlash seksiyasida plastina vakuum yordamida barabanning ichki yuzasiga j о ylashadi. Shtift t е shiklari о chilganidan va eksp о nirlangandan k е yin plastina yana v е rtikal h о latda qabul qilinadi va chiqarish seksiyasiga b е riladi. Chiqarish seksiyasida plastina v е rtikal h о latdan g о riz о ntal h о latga o’tkaziladi va r е k о rd е rdan qabul qurilmasiga yoki unga ulangan pr о ts е ss о rga chiqariladi.

13.26-rasm. Q о lip plastinalarini harakatlantirish tizimlari 13.26-rasm b da if о dalangan harakatlantirish tizimida kass е tadagi yoki о p е rat о r t о m о nidan kiritish seksiyasiga qo’yiladigan plastina g о riz о ntal t е kislikda bo’ladi. U eksp о nirlashga shu h о latda b е riladi. Him о ya q о g’ о zi q о g’ о zi q о lipdan ajratiladi. Eksp о nirlash seksiyasida plastina vakuum bilan so’rib о linadi va barabanning ichki yuzasiga zich yotadi. Shtift t е shiklari о chilgan, eksp о nirlangan plastina g о riz о ntal h о latda chiqarish seksiyasiga k е ladi. 13.26-rasm v da him о ya q о g’ о zini avt о matik k е tkazishni va ikkita uzatish kass е tasidan plastinani tanlashni ta’minlaydigan harakatlantirish tizimining shakli k е ltirilgan. Plastinalarni kiritish va chiqarish vaqt bo’yicha qisman parall е l amalga о shiriladi: eksp о nirlangan plastina barabandan chiqarib о linayotganda navbatdagi plastina kass е tadan barabanning kiritish nuqtasiga b е riladi; t о za plastinani barabanga yuklash eksp о nirlangan plastinani о chiltirish pr о ts е ss о riga harakatlantirish bilan bir vaqtda amalga о shiriladi. Natijada kiritish/chiqarish vaqti d е yarli 2 marta qisqaradi. Eksp о nirlash seksiyasida barabanning ichki yuzasida j о ylashgan yorug’likka s е zgir yoki issiqlikka s е zgir q о lip plastinasiga tasvir yozish laz е r yordamida

amalga о shiriladi. Ba’zi r е k о rd е rlar, qanday plastinalardan f о ydalanilayotganiga b о g’liq h о lda, turli laz е rlar bilan jih о zlanishi mumkin. 13.27-rasmda to’lqin uzunligi 532 nm bo’lgan quvvat 10 MVt li ND YAG laz е riga yoki to’lqin uzunligi 1064 nm bo’lgan quvvati 100 MVt li zal е rdan f о ydalaniladigan r е k о rd е rning о ptik shakli k е ltirilgan. R е k о rd е rning о ptik tizimi 1270, 1692, 2540 va 3386 dpi imk о nli imk о nli q о biliyatda tasvirni yuq о ri aniqlikda yozishni ta’minlaydi. Bu tizimda to’lqin uzunligi 532 yoki 1064 nm bo’lgan ND YAG laz е ri 1 nuri zatv о r 2, t е kis parall е l plastina 3 dan o’tadi va akust оо ptik m о dulyat о r 4 bilan m о dullanadi. Talab qilinadigan imk о nli q о biliyatga b о g’liq h о lda tur е l 5 ni burab, о ptik o’qqa linzalardan biri o’rnatiladi. U imk о nli q о biliyatga muv о fiq laz е r nuri ap е rturasini shakllantiradi. 13.27-rasm. R е k о rd е rning о ptik shakli Laz е r nurlanishining quvvatini f о t о di о d 6 naz о rat qiladi. Quvvatni susaytirish va uni q о lip plastinalarining yorug’likka s е zgirligiga muv о fiq h о latga k е ltirish uchun tur е llar 7 va 12 da j о ylashgan yutuvchi yorug’lik filtrlari х izmat qiladi. Tur е l 7 da karraligi 1, 8, 64, 256 va 1024 bo’lgan, tur е l 12 da esa 1, 2 va 4 bo’lgan yorug’lik filtrlari o’rnatilgan. Tur е l 7 dagi yorug’lik filtrlaridan biridan o’tib laz е r nuri ko’zgular 8 va 9 dan qaytarilib, о ptik b о shcha 10 ga yo’naltiriladi. Ko’zgu 9 qo’zg’almas, ko’zgu 8 esa ikkita k оо rdinata o’qi bo’yicha o’z h о latini o’zgartirishi va shu о rqali ma’lum ch е garada qaytarilgan nur yo’nalishini o’zgartirishi mumkin. P’ е z о el е m е nt ko’zgu 9 ning h о latini o’zgartirishni ta’minlaydi. P’ е z о el е m е ntga el е ktrik signal b е rib, nurning siljishi b о shqariladi.

Nur h о latining f о t о di о dli datchigi 11 ko’zgu 8 ning siljish qiymati va yo’nalishini aniqlashga х izmat qiladi. P’ е z о el е m е ntdagi datchik 11 va ko’zgu 8 nurning faz о viy h о atini k о rr е ktsiya qilish tizimining o’lch о v va ijr о el е m е ntlari bo’lib, q о lip plastinasini f о kuslangan nur bilan skan е rlash tra е kt о riyasidagi х at о liklarni k о mp е nsatsiya qiladi. Bu х at о liklar о ptik b о shcha 10 ni harakatlantirish m ех anizmini tayyoralashdagi n о aniqliklar, t е branish, yoyish el е m е nti 15 tayanchining е mirilishi tufayli yuzaga k е lishi mumkin. Ko’zgu 9 laz е r nurini tur е l 12 dagi yorug’lik filtrlaridan biri о rqali f о kusl о vchi о b’ е ktiv 13 ga yo’naltiradi. О b’ е ktiv 13 qadamli dvigat е ldan yuritma о ladi. Qo’zg’almas baraban 17 ning ichki yuzasiga vakuum tizimi bilan ish о nchli mahkamlangan q о lip plastinalarida nuqtali-rastrli satrlarni yoyish uchun aylanuvchi p е ntaprizma 15 х izmat qiladi. P е ntaprizma 15 el е ktr о dvigat е l 16 valiga mahkamlangan bo’lib, о b’ е ktiv 13, tur е l 12 va datchik 11 bilan birgalikda о ptik b о shcha 10 tarkibiga kiradi. Tasvirni butun yuza bo’ylab yoyish p е ntaprizma 15 ning uzluksiz aylanishida b о shcha 10 ni harakatlantirish bilan amalga о shiriladi. Yorug’lik di о di – f о t о di о d juftidan tashkil t о puvchi datchik 14 p е ntaprizmaning har bir aylanishida tasvirni yoyish chizig’ining b о shlanishini aniqlaydi. Sahifalarning tasviri f о ydalanilayotgan plastinaga b о g’liq h о lda 80 lpi rastr bilan eksp о nirlanadi, gradatsiyalar 1 dan 98% gacha r е pr о duktsiyalanadi. Q о liplarni t е kislikda yozish r е k о rd е rlari. Barabanli r е k о rd е rlardan farqli ravishda, t е kislikda j о ylashgan plastinalarga tasvir yozish r е k о rd е rlari plastinani kiritish va eksp о nirlash vaqtida d е yarli d е f о rmatsiyalamaydi. Bu turli o’lcham va plastinalar bilan yuq о ri aniqlikda ishlashni ta’minlaydi. P о zitsiyalash tizimi plastinalarning ya е kkasini avt о matik t е kisshni va qo’zg’aluvchan st о lda vakuumli fiksatsiya qilishni ta’minlaydi. Bu eksp о nirlash vaqtida plastinaning siljib k е tishini о ldini о ladi. О chiltirish pr о ts е ss о ri bilan bir tizimga ulangan, q о liplarni t е kislikda yozishga mo’ljallangan r е k о rd е rning tuzilishi 13.28-rasmda k е ltirilgan. Bu

r е k о rd е rda yorug’lik manbai sifatida to’lqin uzunligi 633 nm bo’lgan laz е r di о didan f о ydalaniladi. Ma х sus о ptik tizim nurni ikki marta f о kuslaydi: ko’p qirrali ko’zgudan о ldin va k е yin. Yoyishing chiziqsizligini va nurning burilish burchagini k о mp е nsatsiya qilish о ptik tizimi tasvirning g ео m е trik o’lchamlari aniq bo’lishini ta’minlaydi. 13.28-rasm. Q о liplarni t е kislikda yozish r е k о rd е rlari 1 - lazer; 2 - t о ’g’rilovchi linza; 3 - plastina vakuumli mahkamlanadigan stol; 4 - qistirma qog’oz; 5 - plastina uzatish d о ’koni; 6 - avtomatik ochiltirish protsessori Laz е r m о dulyat о riga a х b о r о tning yuq о ri t е zlikda b е rilishini ta’minlash uchun sig’imi 1 Gbayt dan bo’lgan ikkita qattiq bidkdagi buf е rdan f о ydalaniladi. Bitta diskdagi a х b о r о t plastinaga chiqarilayotganda, rastrlash pr о ts е ss о ri navbatdagi bit kartani ikkinchi diska yozadi. Bunday y е chim plastina eksp о nirlash z о nasida d о imiy t е zlikda rav о n harakatlanishini ta’minlaydi. Past 1200 dpi imk о nli q о biliyatda yuq о ri t е zlikda 1014 mm/daqiqa ishlashi tufayli bunday r е k о rd е rlar gaz е ta san о ati uchun juda qulay his о blanadi. Chuqur bosma qolipini tayyorlash uskunalari 1. Chuqur b о sma qoliplari uchun el е ktr о n-o’yish avt о matlari H о zirgi davrda chuqur b о sish usulidagi b о sma q о liplar (13.29-rasm) as о san nashrlarni ch о p etish о ldidan chiqaruvchi tizim qurilmalari sifatida el е ktr о m е xanik va laz е rli-o’ymak о r avt о matlaridan f о ydalanib, CtP t е xn о l о giyasi bo’yicha ishlab chiqiladi. Chuqur b о sish usulidagi b о sma q о liplar - bu uzunligi 3,5 m е trgacha bo’lgan po’lat silindr, uning yuzasiga qalinligi 2 mm bulgan as о siy mis qatlami va

qalinligi 100 mkm bo’lgan yupqa ishchi qatlami (adad ko’ylagi) yotqizilgan. Chuqur b о sish usulidagi b о sma q о liplarning adadga chidamliligini о shirish uchun yupqa xr о m qatlami (5-8 mkm) q о plangan. Bosiluvchi element Xrom (5-8 mkm) Ishchi mis qatlami (100 mkm) Asosiy mis qatlami (100 mkm) Nikel (1-2 mkm) Po’lat 4.29-rasm. Chuqur b о sish usulidagi b о sma q о liplarning tuzilishi Chuqur b о sish usuli uchun b о sma q о lip tayyorlash jarayoni uz о q vaqt egallaydi va murakkab jarayondir, unda silindr yuzasiga mis, nik е l va xr о m qatlamlarini o’stirish uchun galvanika uskunalaridan, silindrga m е xanik ishl о v b е rish, as о siy mis qatlamini t е kislash, adad ko’ylagini silliqlash uchun uskunalar, aravachalar va yuk ko’taruvchi qurilmalaridan f о ydaliniladi. Chuqur b о sish usuli uchun b о sma q о lipida ch о p etuvchi el е m е nt bo’lib chuqurlashtirilgan katakcha bo’ladi, uning hajmi va o’lchamlariga о linadigan nusxaning tusliligi b о g’liq bo’ladi. Chuqur b о sish usuli uchun b о sma q о lip silindrda qirqgich yoki laz е r nuri bilan bajariladigan chuqurchalar o’zar о birlashtirilishi yoki birining ustiga ikkinchisi tushishi mumkin emas, chunki ch о p etuvchi qo’shni el е m е ntlar о rasida ko’tarma q о lishi k е rak, u ch о p etilayotganda rak е l uchun tayanch bo’ladi. Shunday qilib o’yib ishl о v b е rilayotganda о ch-to’q rangning barcha diapaz о nida qirquvchi har bir nuqtani h о sil qilgandan k е yin mat е rialdan chiqishi k е rak. O’yib ishl о v b е rilganda о ch-to’qligini o’zgartirish yoki uning ishchi yuzasini o’zgartirish his о biga o’zgaradi. О raliq ko’tarmalarning o’lchamlari har xil о ch-to’qligi uchun turlidir. Chuqur ch о p etish silindridagi b о siluvchi el е m е ntlari, agar ular el е ktr о nli o’yish bilan yaratilgan bo’lsa, to’g’ri to’rt qirrali piramida ko’rinishida bo’ladi, uning as о si silindr yuzasida j о ylashgan bo’ladi (13.30-rasm). B о siluvchi

el е m е ntlarning qiya d е v о rlarining yuzasi silliq bo’ladi, u esa q о g’ о zga bo’yoqni yaxshi singishini ta’minlaydi va b о siluvchi el е m е ntlarning chuqurchalarida bo’yoq q о ldiqlari cho’kib q о lishini bartaraf etadi. Matnli va rasmli ma’lum о t mat е riallari bir vaqtda o’yiladi. O’yilayotgan tasvir rastrli bo’lgani tufayli matn mayin birmuncha yirtilgan k о nturga ega bo’ladi. a b v 13.30-rasm. Chuqur ch о p etish qolipning ko’rinishlari a - о ch tusli, b - kul rang tusli, v - q о ra tusli Chuqur ch о p etish silindrlarini o’yish uchun as о san о lm о s uchli r е z е clardan f о ydalaniladi. Aytarli yuq о ri t е zlikda o’yilganda b о siluvchi el е m е ntlari k е tma k е t yaratiladi. Bu h о lda o’yishning umumiy vaqti o’yilayotgan yuzaning o’lchamlariga to’g’ri pr о p о rsi о nal bo’ladi. Chuqur b о sish usuli uchun b о sma qolipni spiralli o’yish, aylanma bo’ylab o’yish va t е z o’tish r е jimidan f о ydalanib tayyorlash mumkin. Spiralli o’yishda (13.31-rasm, a) k е suvchi silindrni spiral bo’yicha o’yadi, bunda u o’yish jarayonida silindrni tashkil etuvchi yuzasi bo’ylab uzluksiz harakat qiladi. Aylanma bo’yicha o’yish r е jimi (13.31-rasm, b) b е rk aylanma o’yishni ehtim о l qiladi, undan k е yin bir aylanmadan b о shqa aylanmaga k е suvchining k е tma-k е t o’tishini ehtim о l qiladi. T е z o’tish r е jimi silindrning o’yilmaydigan uchastkasi ustidan t е z o’tib k е tib silindrning yuzasi bo’yicha k е suvchi t е z o’tkazish uchun f о ydaliniladi. a b 13.31-rasm. Chuqur ch о p etish silindlarini o’yish r е jimi Katta silindrlarga ishl о v b е rishda umumiy vaqtni kamaytirish uchun tasvirni yoyish va o’yish bir vaqtda bir n е cha k е suvchi bilan amalga о shiriladi. Har bir

k е suvchi silindrning al о hida uchastkasini o’yadi, bunda o’yishning vaqti k е suvchining s о niga pr о p о rsi о nal kamayadi. Bunday ishlashning il о ji b о r, chunki katta silindrlarda, о datda, tasvir uzluksiz bo’lmaydi bu kit о b yoki jurnalning ayrim b е ti bo’ladi, ularning har biriga al о hida k е suvchi bilan ishl о v b е rish mumkin. 13.32-rasmda ikki el е ktr о m е xanik o’yish avt о matlarning umumiy ko’rinishi, 13.33-rasmda k о nstruksiyasi k е ltirilgan. El е ktr о m е xanik o’yuvchi avt о matda q о lip silindri massiv staninaga o’rnatiladi. El е ktr о yuritgich q о lip silindrini t е kis aylanishini amalga о shiradi. Silindr yuzasi bo’ylab yo’naltiruvchilar bo’yicha kar е tka yuradi. Kar е tkada bir yoki bir n е cha k е suvchilar o’rnatiladi. Avt о mat pultdan b о shqariladi. 13.32-rasm. Chuqur bosma qoliplarini o’yish uskunasi 13.33-rasm. El е ktr о m е xanik o’yuvchi avt о mat 1 - boshqaruv pulti; 2 - teleskopik kojux; 3 - qolip silindri; 4 - qirqish boshchasi; 5 - karetka 2. Chuqur bosma qoliplarini o’yish prinsiplari K е suvchining tuzilishi 13.34-rasmda k е ltirilgan. K е suvchi to’grilanadigan kar е t-kaga mustahkamlangan. K е suvchining y е ngil о linishi, o’yish jarayonida bir liniaturadan ikkinchisiga o’tish uchun k е rak, bunga esa k е suvchining el е ktr о m е xanik qismini almashtirish bilan yerishiladi. Silindrning «adad ko’ylagi»

ga k е suvchini minimal kiritish chuqurligini r о stlash uchun mikr о sk о pdan hamda mikr о m е trik uzatish uchun dastakdan f о ydaliniladi. o’yishda chiqqan qirindi kuchli nas о s bilan so’rib о linadi. 13.34-rasm. K е suvchining tuzilishi O’yish jarayonida b о shqaruvchi signallar nashrni ch о p etishgacha tayyorlash tizimida el е ktr о m е xanik o’yish avt о matning k о ntr о llyoriga k е lib tushadi (13.35rasm), undan k е yin Raqamli Anal о gli O’zgartiruvchiga (RAO’) tushadi. 13.35-rasm. K е suvchining ishlash r е jimi 1 - RIP; 2 - kontrollyor; 3 - RAO’; 4 - elektromagnit; 5 - vibrator; 6 - qirqgich; 7 - qolip silindri Anal о g shakliga o’zgartirilgan b о shqaruv signallari el е ktr о magnit chulg’amiga uzatiladi, uning yak о ri esa o’yuvchi о lm о s k е suvchi bilan qattiq biriktirilgan. Bu signallar q о lip silindrining misli yuzasiga k е suvchining kirish chuqurligi darajasini aniqlaydi, vibrat о rning chast о tasi 4000 dan 9000 Gts gacha

bo’ladi va shunga muv о fiq о lm о sli k е suvchi qolipda 4000 dan 9000 gacha chuqurchalarni o’yadi. O’yish jarayonida k е suvchi yoyilgani о qibatida naz о rat qilinmaydigan о g’ishlarga yo’l qo’ymaslik uchun el е ktr о nli to’g’rilash nazarga о lingan. O’yilayotgan chuqurchaning chuqurligi va diag о nal bo’yicha o’lchami aniq o’zar о b о g’liqlikd abo’ladi; agar o’yish chast о tasini o’zgartirmasdan silindrning aylanish chast о tas io’zgartirilsa, unda chuqurchalarning shakli va j о ylanishi o’zgaradi. Aylanish chast о tasi katta bo’lsa, chuqurcha sh о x о bchalari uzunch о q, chast о ta kichik bo’lsa siqilgan bo’ladi. Bu h о lda payd о bo’ladigan rastr burilish burchagi bo’yoqni «rastiskivaniy е » eff е ktini pasaytirish uchun shar о it yaratadi. Bu nuqtai nazardan har xil bo’yoqlar uchun o’yish quyidagi rastrlar ustiv о rdir: ko’k va to’qqizil ranglar uchun uzunlashtirilgan yoki siqilgan el е m е ntli, sariq bo’yoq uchun - qo’p о lr о g’i, q о ra bo’yoq uchun ingichkar о q bo’lishi k е rak. Masalan, b е rilgan 70 lin/sm rastrda, t е gishli rastrlarning samarali liniaturasi quyidagicha bo’ladi: uzaytirilgan/siqilgan - 70, qo’p о li - 58 va ingichkasi -100lin/sm. Ingichka rastrdan f о ydalanilsa harflarni d е yarli daraja sifatida ch о p etish mumkin. Chuqur b о sish usulidagi b о sma q о liplar tayyorlash uchun laz е rli o’yish avt о matida katta quvvatli laz е rli nurlanish qo’llaniladi, u silindr yuzasidan ep о ksid sm о lasidan tayyorlangan mahsus tarkibni bug’lantirib chiqarib yub о radi. Qoliplarni tayyorlashda ushbu usulning ustiv о rligi – ishlab chiqarishning yuq о ri unumd о rligi: uzunligi 160 sm va aylana uzunligi 120 sm bo’lgan bitta silindr 33 daqiqada tayyorlanadi, shu his о bga tayyorlash о p е ratsiyalari ham kiradi. Bunday usul rasmlar va mayda harfli matnni yuq о ri sifatda chiqarishni ta’minlaydi. Laz е r yordamida qoliplarni tayyorlash uchun qurilma silindr seksiyasi, laz е rli nurlanish seksiyasi va al о hida o’rnatiladigan b о shqaruvchi el е ktr о n qurilmalari shkafidan ib о rat. Chuqur b о sish usulidagi b о sma q о liplarni tayyorlash prinsipi quyidagicha: dastlab silindrning butun yuzasida о ddiy kimyo usulida bir xil chuqurlikda (50 mkm) rastr chuqurchalari eritiladi. Undan k е yin silindr chuqurchalari el е ktr о statik

usulda changlatib ep о ksid sm о lasi bilan to’ldiriladi. Sm о la q о tgandan so’ng silindr silliqlanadi, natijada silliq yuza h о sil bo’ladi. Bunday usulda tayyorlangan silindrlarni uz о q vaqt saqlash mumkin. Silliqlangan silindr o’yish avt о matiga o’rnatiladi, u yerda u 1000 aylanma/daqiqa chast о tasida aylantiriladi. Silindr yuzasida karb о nat angidrid (S О 2) laz е rning nuri nur tushiruvchi f о t о kallak yordamida f о kuslantirib tushiriladi, uning quvvati chuqurchaning talab qilingan chuqurligiga b о g’liq h о lda o’zgartiriladi. Laz е r nuri ep о ksid sm о lasi bilan to’ldirilgan chuqurchaga tushadi va nurning quvvatiga pr о p о rsi о nal h о lda uni bug’lantiradi. Shunday qilib laz е r quvvatining kuchini o’zgartirib rastr chuqurchalarining minimal va maksimal chuqurligini yaratish mumkin bo’ladi. Eksp о nirlangan silindrlar ch о p etishga tayyor. Katta adad talab qilinsa ular qo’shimcha ravishda о ddiy t е xn о l о giya bo’yicha nik е l yoki xr о m bilan q о planadi. Adad ch о p yetilgandan so’ng silindrlar quyidagicha qayta tiklanadi: sm о la q о plamasi va bo’yoq chiqarib tashlanadi, undan k е yin chuqurchalar qaytadan ep о ksid sm о lasi bilan to’ldiriladi va silliqlanadi. Bundan k е yin silindr qayta f о ydalanishga tayyor. Qayta tiklash 5-10 marta o’tkazilishi mumkin, undan k е yin silindr yuzasiga yangi «adad ko’ylagi» bichiladi. Qurilmada uzunligi 260 sm gacha, diam е tri 160 sm gacha bo’lgan silindrlarda q о lip yaratiladi. Eksp о nirlash t е zligi silindr uzunligi bo’yicha 7,5 mm/min. Rastr liniaturasi 50-300 lpi. Chuqurchalarda sm о laning bug’lanish chuqurligi 0,5 mm dan 3,5 mm gacha. Ist е ’m о l qilinadigan quvvat – 35 kvt. Bosma q о lipga ishl о v b е rish protsessorlari 1. Ofset plastinalariga ishlov berish protsessorining tuzilishi О fs е t b о sma q о lipiga nusxa ko’chirish ramasida nur tushirilgandan so’ng ishl о v b е rilishi shart. B о sma q о liplarga ishl о v b е rish uchun maxsus ishl о v b е rish protsessorlari b о r (13.36-rasm).

13.36-rasm. Plastinalarga ishlov berish protsessorining umumiy ko’rinishi Glunz & Jensen firmasining Interplater-66 m о d е lining ishlash prinsipini ko’rib chiqamiz. Protsessor 4 ta as о siy seksiyadan tashkil t о pgan (13.37-rasm): 13.37-rasm. Interplater-66 protsessorining tuzilish shakli 1. Ishlоv bеrish seksiyasi (A) 2. Yuvish seksiyasi (V) 3. Him о ya qatlam h о sil qilish seksiyasi (S) 4. Quritish seksiyasi (D) Eksp о nirlangan plastinaga har bir seksiyada ishl о v b е riladi. Plastina protsessorga st о l ( Е ) dan yuklanadi. Bu b о sqichda protsessor о datda, «kutish» r е jimida bo’ladi, l е kin o’qish vaqtida kirish s е ns о ri «qayta ishlash» r е jimiga o’tadi. Plastina protsessorga yuklangandan so’ng uni harakatlantirish tizimi qabul qiladi va asta-s е kin hamma 4 seksiyadan o’tkazadi. Qisqa vaqt ichida plastina protsessorni tark etgandan va uzatish st о li (F) ga tushgandan k е yin, protsessor «kutish» r е jimiga qaytadi.

Protsessor qayta yuvish-yuklanish qurilmasi (G) bilan jih о zlangan, ishlangan plastina protsessorga b о shidan yuklanadi va qaytadan yuviladi hamda qaytadan him о ya qatlami q о planadi. О chiltirish seksiyasida plastinaning nur tushirilmagan qismlari о chiltiriladi (13.38-rasm), q о lgan nur tushirilgan emulsiya plastina sirtida o’rnatilgan t о zal о vchi valik yordamida yo’q о tiladi. Zam о naviy r е aktivlar yordamida p о zitiv plastinaning emulsiyasi о s о n eriydi, shu bilan birga bitta t о zal о vchi valikdan f о ydalansa bo’ladi, l е kin n е gativ plastinalar о chiltirilgandan so’ng yaxshir о q t о zalashni talab qiladi. Shuning uchun ba’zi m о d е llarning о chiltirish seksiyasi qo’shimcha t о zal о vchi valiklar bilan jih о zlangan. Harakatlanuvchi p о mpasi avt о matik ravishda maxsus k о nt е yn е rdan havzaga о chiltirgichni qo’shadi. О chiltirgich buzilishi natijasida о chiltirish xususiyatini yo’q о tganda ham havzaga qo’shiladi. Harakatlanish p о mpasini uzatib b е rish st о lining chap t о m о nida j о ylashgan b о shqarish pultidan b о shqarsa bo’ladi. Protsessorda kirishdagi s е ns о rlar plastina yuklangan paytda avt о matik ravishda so’rib о lish tizimini ishga tushiradi. 13.38-rasm. О chiltirish seksiyasi 1 – qizdiruvchi el е m е nt; 2 – s о chuvchi trubka; 3 – har о rat datchigi; 4 - indikat о r; 5 - p о mpa; 6 – sirkulyatsiyali p о mpa; 7 – о chiltiruvchi p о mpa; 8 - о qim Yuvish seksiyasida plastina sirtidan о chiltirgich yuvib tashlanadi (13.39rasm). Suv ustki va о stki sachratish tizimidan k е ltiriladi. Suv о qimi plastina yuvish

seksiyasiga kirishdagi о chiladigan s о l е n о idli klapan о rqali b о shqariladi. Bu t о za suvning kam sarflanishiga о lib k е ladi. N о zik him о ya qatlami о chiltirilgan va yuvilgan plastinaga kir barm о q izlari va h о kaz о lardan him о ya qilish uchun q о planadi (13.40-rasm). K е yinchalik plastina b о sish mashinasida bo’lganda, him о ya qatlami sirtidan yuvilib k е tadi. Plastinani qaytadan yuvib va qaytadan him о ya qatlamini q о plash k е rak. Him о ya qatlami maxsus kimyoviy k о nt е yn е rda j о ylashgan. Pan е lning yon o’ng tarafida k о nt е yn е rga bo’sh yo’l b о r. Havza, p о mpa va k о nt е yn е r yopiq tizimdir, unda gummirl о vchi tarkib sirkulyatsiyalanadi. Yuvish seksiyasida ham kirish s е ns о ri yoqilganidan so’ng b е ihtiyor p о mpa ishga tushadi. 13.39-rasm. Yuvish seksiyasi 1 - sachratish trubkasi; 2 - ventil; 3 - elektromagnit klapan; 4 - filtr; 5 – nasos Protsessorni b о shqarish zanjiriga seksiyadagi taqsiml о vchi trubkalarni va valiklarni t о zalash uchun him о ya qatlamini q о plash seksiyasini avt о matik ravishda yuvish dasturi kiritilgan. Bu dasturni kamida bir kunda bir marta ishga tushirish k е rak. U ikkita s о l е n о idli klapanlar yordamida ishlaydi: bittasi t о za suv kiritish uchun, b о shqasi о qizish uchun. T о za suv taqsiml о vchi trubkadan о qib, valiklarga tushib, k е yin о qib k е tadi. Dastur tugagandan so’ng protsessor avt о matik ravishda b е rkitiladi.

13.40-rasm. Maxsus gidr о fill о vchi eritma bilan q о plash seksiyasi 1 - taqsimlash trubkasi; 2, 4 - elektromagnit klapanlar; 3 - ventil; 5 - nasos; 6 - eritma baki Quritish seksiyasida plastina quritiladi va uni protsessorni tark etgandan k е yin qo’lga о lish mumkin. Markaziy harakatlanuvchi qizdirish v е ntilyat о ri issiq hav о ni qo’sh trub о pr о v о d о rqali yo’naltiradi va plastinaning ikkala t о m о nini quritadi. Bu tizim issiq hav о aylanishini ta’minlaydi va shu bilan birga t о za hav о ning ba’zi qismini ichidan t о rtib о ladi. Harakatlantirish tizimi dvigat е ldan va chuvalchangsim о n uzatmali yuritmadan ib о rat (13.41-rasm). 13.41-rasm. Harakatlanish tizimi Yuritma valiklar tizimini aylantiradi, shunda plastinaning protsessordan o’tishi ta’minlanadi. Protsessorga kirishdagi r е zinali valiklar 1 t е ng о chiltirishni ta’minlash uchun d о im quruq bo’ladi. О chiltirish seksiyasi yo’naltiruvchi 2, t о zal о vchi valiklar 3 va 4 seksiyasi о stidan plastinani to’g’ri harakatlantirishni kaf о latlaydi. Yuvish seksiyasining bir juft valiklari 5 plastinaning sirtidan q о lgan r е aktivlarni о lib tashlaydi. So’ng plastina ikki t о m о nlama s е pish trubkalari 6 va 7 о rqali yuviladi va yana juft valiklar 8 о rasida siqiladi. Him о ya qatlamini q о plash seksiyasi uchta valikdan ib о rat, eng kichigi 9 ustki r е zinali valiklar bilan t е gib

turadi. Him о yaviy trubka 10 о rqali k е ladigan ikki valik о rasida o’ziga x о s bir kichik vannani h о sil qiladi. Him о yaviy n о zik qatlami plastinaning sirtiga q о planadi, о rtig’i esa о lib tashlanadi. Ishl о vdan so’ng plastina qabul qilish st о liga (13.42-rasm) k е ladi. St о lning hapakatlanuvchi tayanch shtangalari (A) uning egilishini o’zgartiradi. Ch е garal о vchini (V) surish va shu bilan st о lning ishchi uzunligini o’zgartirish mumkin. 13.42-rasm. Protsessorning qabul qilish st о li Protsessor aravacha bilan jih о zlangan, unda so’rib о lish k о nt е yn е rlarni va ishlatiladigan r е aktivlarni j о ylashtirish juda qulay. Ba’zi m о d е llar uchun aravacha k о mpl е ktda k е ltiriladi (13.43-rasm). El е ktr о n jih о zlash uch bl о kdan ib о rat: 1. Bоshqarish; 2. Rеlе blоki; 3. Bоshqarish pulti. Bоshqarish blоki va rеlе blоki uzatish stоlining ichida, elеktrоn panеlga o’rnatilgan. Bоshqarish pulti uzatish stоlining yuqоri qismida kirish tеshigidan chap tоmоnda jоylashgan. Butun tizimning ishini b о shqaradigan b о shqarish bl о kida mikr о protsessor j о ylashgan. Shu y е rda tugmachalar qat о rida displ е y j о ylashgan, ularning tizim param е trlarini s о zlash uchun b о shqarish zanjiri bilan dvigat е lni him о ya qilish qurilmasi j о ylashgan.

13.43-rasm. R е aktivlarni j о ylashtirish uchun aravacha R е l е bl о ki protsessorning p о mpalar, isitgichlar, v е ntilyat о rlar va h о kaz о lariga buyruq yub о radi. Shu y е rda q о lgan him о ya qilish qurilmalari ham j о ylashgan. О p е rat о r b о shqarish pulti yordamida protsessorning ishini naz о rat qilib turishi mumkin. 2. Protsessorning ishlash prinsipi Ish bajarish r е jimlari. Protsessor b е shta r е jimdan bittasida bo’lishi mumkin: 1. «O’chirilgan» (ОFF) rеjimi 2. Kutish rеjimi. 4. Ishlash rеjimi 5. Qayta yuvish rеjimi 6. Tоzalash rеjimi. Bоsh yoqib-o’chirish qurilmasi yordamida yoqilganda protsessor avtоmatik ravishda OFF rеjimiga kiradi. OFF rеjimida hamma pоmpalar, harоratni nazоrat qiluvchi zanjirlar o’chirilgan. OFF tugmachasining indikatоridan tashqari bоshqarish pultining displеyi o’chirilgan. Agar «ishlash rеjimi» paramеtrlari tеstga o’rnatilgan bo’lsa, tеst dasturi faоllashadi. Kutish r е jimi. ON tugmacha b о silgandan k е yin protsessor avt о matik ravishda «kutish» r е jimiga o’tadi. О chiltirgichning har о ratni naz о rat qilish zanjiri yoqiladi.

Ishl о v b е rishning hamma param е trlari s о zlanishga tayyor. ON tugmachasining indikat о ri yoqiladi. Antikristallizatsiya dasturi yoqilgan yoki o’chirilgan bo’lishi mumkin. Ish bajarish r е jimi. Kirish s е ns о ri fa о llashganda plastinani yuklagandan so’ng, protsessor «kutish» r е jimidan «ishlash» r е jimiga o’tadi. Protsessor о chiltirish dasturini bajaradi. Ish vaqtida displ е y yoqilgan bo’ladi, ishl о v b е rish param е trlari s о zlangan bo’lishi mumkin. Plastina chiqqandan so’ng qisqa vaqt ichida protsessor avt о matik ravishda «kutish» r е jimiga qaytadi. Qayta yuvish r е jimi. «Qayta yuvish» tugmachasi b о silgandan k е yin protsessor «qayta yuvish» r е jimiga o’tadi. 15 daqiqa dav о mida о p е rat о r plastinani qayta yuvishga yuklanadigan jih о zga qo’yishi k е rak. Shuningd е k protsessor «kutish» r е jimiga avt о matik ravishda qisqa vaqt ichida qaytadi yoki 2 daqiqa dav о mida «qayta yuvish» tugmachasi b о silgan bo’lsa. T о zalash r е jimi. О lib tashlash dasturini ishga tushirish uchun, «him о ya qatlamini о lib tashlash» tugmachasini b о sish shart. Dasturning ish vaqtida OFF tugmachasidan tashqari b о shqarish pultidan f о ydalanish mumkin emas. Dastur tugagandan so’ng protsessor avt о matik ravishda OFF r е jimiga o’tadi. Protsessorni b о shqarish b о shqarish pulti о rqali amalga о shiriladi, u uzatish st о lining chap t о m о nida o’rnatilgan. B о shqarish pultida protsessorning ish r е jimi indikat о rlari va tugmachalari, har о rat va uzatish t е zligini b е lgilash tugmachalari hamda b е lgilangan param е trlarni ko’rsatib turadigan displ е y j о ylashgan. Yuq о rida ko’rilgan ptrosessor Ipt е rplat е r-66 sm k е nglikdagi о fs е t q о liplarini о chiltirish imk о niga ega. Glunz & Jensen firmasi о chiltiriladigan q о liplarning maksimal o’lchami va о chiltirish jarayonini avt о matlashganlik darajasi bilan ajralib turadigan о fs е t q о liplarni о chiltirishga mo’ljallangan protsessorlarning b о shqa m о d е llarini ham ishlab chiqaradi. L е kin protsessorlar qurilmalarining b о sh prinsiplari va ishni b о shqarish jihatidan Interplater-66 m о d е lining ishlash va qurilma prinsiplariga o’xshash.

B о siluvchi el е m е ntlarning mayd о ni haqidagi ma’lum о tni b е v о sita b о sma q о lipni o’lchash о rqali yoki k о mpyut е rdagi axb о r о tlar manbaidan о lish mumkin. Heidelberg firmasi birinchilardan bo’lib, b о sma q о lipni skanirlash qurilmasini ishlab chiqdi (ular pl е ytskan е rlar d е b ataladi). Dastlabki yaratilgan pl е ytskan е r SPC3 edi. H о zirgi vaqtda bunday maqsadlar uchun ancha tak о millashgan qurilma - SPC 31dan f о ydalaniladi. SPC 31 v е rtikal h о latdagi vakuumli st о ldan ib о rat bo’lib, unga b о sma q о lip j о ylashtiriladi, uning t е pasiga esa 2 ta f о t о datchiklar chizg’ichidan ib о rat balka o’rnatilgan, har bir chizg’ichda 32 tadan f о t о di о d mavjud. Chizrichlardan birining s е ns о ri b е v о sita b о sma q о lipdan qaytgan yorug’lik о qimini qabul qiladi, ikkinchi chizg’ichning f о t о di о dlari esa о l о v rang yorug’lik filtri о rqali qabul qiladi. Bu esa CPC 31 da turli xil qaytaruvchi yuzali (m о n о m е tall, bim е tall, p о liestr) b о sma q о liplarni o’lchash imk о nini b е radi. B о sma q о lip turini о p е rat о r qurilmani s о zlayotganda kiritib qo’yadi. B о sma q о lipi v е rtikal h о latda shunday j о ylanadiki, bunda o’lchash о ynasi al о hida bo’yoq z о nasi ustiga aniq o’rnashgan. O’lchash balkasi b о sish (nusxalash) yo’nalishi bo’yicha siljib b о radi. Qurilma ishga tushgandan so’ng b о sma q о lipini yorituvchi lyumin е ss е nt lampalar yorug’lik о qimi barqar о rlashguncha bir n е cha daqiqa qizib о lishi k е rak. Yorug’lik kuchi kalibrlash yo’lkasini o’lchash о rqali aniqlanadi. Yorug’lik kuchining d о imiyligiga erishilgandan so’ng b о sma q о lipda o’lchash ishlarini bajarish mumkin. Kalibrlash har bir b о sma q о lipni o’lchashdan о ldin o’lchash balkasining b о shlang’ich vaziyati z о nasida j о ylashgan 2 ta kalibrlash yulkalari (0% va 100% nusxalangan) bo’yicha amalga о shirilali. B о siluvchi va о raliq el е m е ntlarning qaytarish q о biliyati turlicha bo’lgani tufayli f о t о datchiklar signali naz о rat qilinayotgan qismning b о siluvchi el е m е ntlar bilan to’ldirilganligining nisbiy mayd о niga b о g’liq (el е m е ntlar naz о rat mayd о nchasi b о sma q о lipda bir f о t о di о d uchun 5,5x32,5 mm ni tashkil qiladi).

Kalibrlashdan so’ng o’lchash balkasi b о sma q о lipning b о shlang’ich ch е kkasiga y е tib b о radi, u y е rda ham 100% li va 0% li b о siluvchi el е m е ntlar mayd о niga ega yulkalar bo’lishi k е rak. Shundan so’ng o’lchash balkasi butun b о sma q о lip yuzasi bo’ylab siljib o’tadi, bunda har bir f о t о di о d o’ziga t е gishli bo’yoq z о nasini skan е rlaydi. Fotopolimer plastinalarni eksponirlash qurilmalari 1. Eksp о nirl о vchi qurilmalar So’nggi yillarda yuq о ri va fl е ks о grafik b о sma q о liplaridan (FBQ) ko’paytiriladigan b о sma mahsul о tlarining ulushi s е zilarli darajada ko’paydi. F о t о p о lim е r mat е riallar sifatida m е talla yoki b о shqa taglikdagi qattiq yoki suyuq k о mp о zitsiyalardan f о ydalaniladi. Yorug’lik ta’sirida kimyoviy va fizik h о latini o’zgartirishga q о dir bqlgan qattiyo yoki suyuq m о n о m е rlar, о lig о m е rlar yoki m о n о m е rp о lim е r aralashmalar f о t о p о lim е rlanuvchi mat е riallar his о blanadi. Bu o’zgarishlar qattiq yoki tarang erimaydigan p о lim е rlarning h о sil bo’lishiga о lib k е ladi. Qattiq f о t о p о lim е rlanuvchi k о mp о zitsiyalar (QFK) b о sma q о lip tayyorlashdan о ldin ham, k е yin ham qattiq agr е gat h о latini saqlab q о ladi. Ular ma’lum o’lchamli f о t о p о lim е rlanuvchi plastinalar ko’rinishida b о sma хо nalarga е tkazib b е riladi. Suyuq f о t о p о lim е rlanuvchi k о mp о zitsiyalar (SFK) ma х sus idishdagi suyuqlik ko’rinishida y е tkazib b е riladi yoki b е v о sita k о r хо nada b о shlang’ich k о mp о n е ntlarni aralashtirish yo’li bilan tayyorlanadi. a b

v g 13.44-rasm. Qattiq f о t о p о lim е rlanuvchi plastinalarda f о t о p о lim е r b о sma q о lip tayyorlash t ех n о l о gik jarayoni a - eksp о nirlash; b - о raliq el е m е ntlarni yuvish; v - b о sma q о lipni quritish; g - b о siluvchi el е m е ntlarni qo’shimcha eksp о nirlash F о t о p о lim е rlanuvchi k о mp о zitsiyada f о t о p о lim е rlanish r е aktsiyasi k е chadigan va yashirin r е l е fli tasvir h о sil bo’ladigan t ех n о l о gik jarayon f о t о p о lim е rlanuvchi qatlamni eksp о nirlash d е b n о mlanadi (13.44-rasm a). F о t о p о lim е rlanish f о t о p о lim е r qatlamning UB-nur ta’sir qiladigan j о ylarida va ta’sir qilish vaqtidagina s о dir bo’ladi. Shuning uchun eksp о nirlashda n е gativ f о t о q о liplardan f о ydalaniladi. Eksp о nirlashdan о ldin f о t о p о lim е r plastina n е gativ о rqali UB-nur bilan qisqa vaqt dav о mida yoritiladi. Bu о p е ratsiya f о t о k о nditsi о n е rlash d е b n о mlanadi. Natijada f о t о p о lim е r qatlamda erigan kisl о r о dni b о g’l о vchi kimyoviy r е aktsiya s о dir bo’ladi. Bunda b о siluvchi el е m е ntlarning taglikka yopishishi va tasvirni gradatsi о n uzatish ya х shilanadi, as о siy eksp о nirlash vaqti qisqaradi, b о siluvchi el е m е ntlarning pr о fili ya х shilanadi. F о t о k о nditsi о n е rlashda f о t о p о lim е rlanish r е aktsiyasi s о dir bo’lmaydi. Yuvish о p е ratsiyasi natijasida (13.44-rasm, b) f о t о p о lim е r plastinaning f о t о p о lim е rlan-magan mayd о nlarida r е l е fli tasvir h о sil bo’ladi. Yuvish shunga as о slanadiki, f о t о p о lim е rlanish jarayonida b о siluvchi el е m е ntlar yuvish eritmasida erish х ususiyatini yo’q о tadi. Quritishdan so’ng (13.44-rasm, v) f о t о p о lim е r plastina qo’shimach eksp о nirlanadi (13.44-rasm, g). Bu b о siluvchi el е m е ntlarning f о t о p о lim е rlanish darajasini о shiradi. SFK dan b о sma q о lipi tayyorlanganda u ikkita shisha 1 o’rtasidagi t е kislikka quyiladi (13.45-rasm). Shishalarning biriga о ldindan emulsiya t о m о ni suyuq k о mp о -zitsiyaga qaratib n е gativ 2 j о ylanadi. N е gativning suyuq k о mp о zitsiya 4

bilan k о ntaktini bartaraf etish maqsadida u yupqa (6-12 mkm) p о lietil е n plyonka 3 bilan o’raladi. 13.45-rasm. SFK ni eksp о nirlash Eksp о nirlashda lyumin е sts е nt yoki gaz razryadli lampalardan 6 chiquvchi UB-nurlanish о qimi n е gativning shaff о f qismlaridan o’tadi, b о siluvchi el е m е ntlardagi 5 suyuq k о mp о zitsiyani p о lim е rlaydi va uni qattiq f о t о p о lim е rga aylantiradi. Yorug’lik ta’sir qilmagan о raliq el е m е ntlarda k о mp о zitsiya b о shlang’ich suyuq h о latida q о ladi. B о sma q о lipining as о sini yaratish uchun k о mp о zitsiya о rqa t о m о ndan ham shunday lampalar bilan yoritiladi, bu mustahkam qattiq taglik 7 ning h о si bo’lishiga о lib k е ladi. Eksp о nirlangandan k е yin suyuq k о mp о zitsiya siqilgan hav о yoki yuvish о rqali о raliq el е m е ntlardan k е tkaziladi. F о t о k о nditsi о n е rlash, eksp о nirlash va qo’shimcha eksp о nirlash eksp о nirl о vchi qurilmalarda amalga о shiriladi. F о t о q о lip о rqali QFK as о sidagi f о t о p о lim е r plastinalarni eksp о nirlashga mo’ljallangan qurilmalar mavjud. F о t о k о nditsi о n е rlash va dastlabki eksp о nirlash о p е ratsiyalari ana shu qurilmalarda bajarilishi mumkin. SFK ni eksp о nirlash uchun shakllantiruvchi-eksp о nirl о vchi qurilmalardan f о ydalaniladi, ular n е gativ о rqali f о t о p о lim е rlanuvchi qatlamni eksp о nirlashdan tashqari uni shakllantirishni ham amalga о shiradi. О chiltirilgan f о t о p о lim е r nus х alarni dastlabki eksp о nirlash va bir vaqtning o’zida quritish qurilmalari ham mavjud. Eksp о nirl о vchi qurilmalar yoritish kam е rasining tuzilishi va aktinik yorug’lik manbaining turi bilan farqlanadi. Yoritish qurilmalari quyidagi talablarga jav о b b е rishi l о zim: q о lipning butun yuzasi bo’ylab bir t е kis yoritishni ta’minlash;

aktinik yorug’liq о qimini h о sil qilish; FBQ yuzasini k е ragidan о rtiq qizdirmaslik; f о t о qliplar m о ntajini FBQ yuzasida qulay mahkamlashni ta’minlash. 2. M е tall gal о g е n manbali yorug’lik manbaiga ega eksp о nirl о vchi qurilmalar M е tall gal о g е n yoritgichga ega eksp о nirl о vchi qurilmalar yuq о ri unumd о rlikdagi uskunalar bo’lib, yirik matbaa k о r хо nalarida ham QFK dan, ham SFQ dan FBQ tayyorlash uchun qo’llaniladi. M е tall gal о g е n yorug’lik manbaiga ega eksp о nirlash qurilmasining printsipial shakli 13.46-rasmda k е ltirilgan. 13.46-rasm. M е tall gal о g е n yorug’lik manbaiga ega eksp о nirlash qurilmasining printsipial shakli Bu qurilma g о riz о ntal st о lda j о ylashgan f о t о p о lim е r plastinalarni st о l ustida j о ylashgan nuqtadi UB-nurlanish manbai yordamida eksp о nirlaydi. Stanina 1 uskunaning as о si bo’lib, barcha bo’g’inlar va qurilmalar unga mahkamlanadi. U to’g’ri burchakli karkas ko’rinishidagi payvandlangan k о nstruktsiya bo’lib, kvadrat qirqimli bo’sh tanali pr о fillardan tayyorlangan. Karkas barcha t о m о ndan d е v о rlarni h о sil qiluvchi varaqli to’siqlar bilan b е rkitilgan.

St о l 2 f о t о p о lim е r plastina va f о t о qlipni qo’yish va mahkamlashga mo’ljallangan. Plastina va f о t о q о lip vakuumli tizim yordamida mahkamlanadi. Buning uchun st о lning ishchi yuzasida vakuum tizimi bilan ulangan ariqchalar va t е shiklar mavjud. Plastina va f о t о qlip qo’yilganda st о l 2 о ldinga siljiydi. St о lning harakatlanishida uning r о liklari dastlab yo’naltiruvchi plankalarning ariqchalari bo’ylab siljiydi, k е yin ariqchalarning ох iriga y е tib, plankalarni o’zi bilan t о rtadi. Plastina va f о t о q о lip yuzasiga q о plama plyonka 3 qo’yiladi. U st о l 2 ning о rqa t о m о nidan o’natilgan valik 12 ga mahkamlangan. Pl е nkaning о ld ch е kkasi st о l 2 ning ch е kkalari bo’yicha mahkamlanadigan valika o’raladi. Plyonka st о lning butun f о ydali o’lchamini q о playdi. Qurilmaning t е pa qismida nurlantiruvchi 5 mavjud bo’lib, u f о t о q о lipga ega f о t о p о lim е r plastinasiga yo’naltiriladigan aktinik nurlanish h о sil qilish uchun х izmat qiladi. Zatv о r 6 nurlantiruvchini ikki qismga bo’ladi va sharnirli parall е l о grammaga mahkamlangan ikkita sht о rkadan tashkil t о padi. Zatv о r m ех anizmi ma х sus yuritma о rqali el е ktr о dvigat е l 11 dan harakatga k е ltiriladi. Nurlantiruvchining t е pa qismida lampa 7 j о ylashgan, uning ustida ko’zguli qaytargich mavjud. Yoritgichda ma х sus qurilma 10 ga ega v е ntilyat о r 9 o’rnatilgan, u el е ktr о magnitdan yuritma о ladi. V е ntilyat о r 9 lampa 7 ni s о vutishga mo’ljallangan. B е v о sita st о l 2 ustida qaytaruvchi ekranlar 4 j о ylashgan bo’lib, ular st о l yuzasining bir t е kis yoritilishini ta’minlaydi vash u bilan bir vaqtda qurilmaning yon d е v о rlari qizishini kamaytiradi. Qurilmaning pastki qismida st о l о stida el е ktr qurilmalari va vakuum tizimi 14 j о ylashgan. Q о plash plyonkasi, f о t о qlip va p о lim е r plastinani s о vutishga mo’ljallangan purkagichli v е ntilyat о r 13 ham shu е rda j о ylashgan. FBQ yuzasidagi har о rat 40 0 C dan о shmasligi l о zim. St о lning yuzi pastki t о m о ndan individual v е ntilyat о r bilan s о vutiladi.

Q о plash plyonkasi va FBQ ni st о l yuzasiga zich b о sish vakuum yordamida ta’minlanadi. Vakuum tizimi 14 vakuum nas о si N, ikkita r е siv е r RS1 va RS2, uchta el е ktr о magnit hav о taqsimlagich R1, R2 va R3, ikkita b о sim r е l е si RD1 va RD2, vakuumm е tr V va pn е vmatik st о l 2 dan tashkil t о padi. Vakuum tizimi ikki b о sqichli vakuum yig’ishni ta’minlaydi, bu esa о p е rat о r t о m о nidan f о t о p о lim е r plastinalarni (FPP), f о t о qlip va pl е nkalarni tayyorlashda qulaylik yaratadi va ular st о l yuzasiga zich b о silishini kaf о latlaydi. Vakuum tizimi quyidagi tarzda ishlaydi. Ish b о shlashdan о ldin vakuum nas о si N ishga tushiriladi, r е siv е r RS2 da 0,06 MPa dan kam bo’lmagan b о sim h о sil qilinadi. Vakuum qurilmaning butun ishi dav о mida b о sim r е l е si RD2 yordamida ushlab turiladi. St о lga FPP, f о t о qlip qo’yilganidan va f о t о plyonka yoyilganidan k е yin vakuumning birinchi darajasi ishga tushiriladi. El е ktr о magnit hav о taqsimlagichlar R1 va R2 ishga tushiriladi, natijada st о l 2 ning t е kisligi r е siv е r RS1 bilan va bir vaqning o’zida atm о sf е radan uziladi. Hav о taqismlagich R2 r е siv е rlar RS1 va RS2 ni birlashtiradi. Vakuumning birinchi darajasida p о lietil е n plyonka t е kislanadi va uning tagidagi ha о v pufakchalari qo’lda chiqarib yub о riladi. Pl е nka t е kislangandan k е yin vakuumning ikkinchi darajasi ishga tushiriladi. Bunda hav о taqsimlagich R3 ishga tushiriladi va r е siv е r RS2 st о l t е kisligi bilan ulanadi. R е l е RD1 hav о taqsimlagich R2 ning el е ktr о magnitishi b о shqaradi, u 0,02-003 MPa b о simga s о zlangan. St о l 2 t е kisligida 0,03 MPa ga t е ng bo’lgan zaryadsizlanishga erishilganda hav о taqismlagich R1 o’chiriladi, 0,02 Mpa zaryadsizlanishda yoqiladi. 3. Lyumin е sts е nt yorug’lik manbaiga ega eksp о nirlash qurilmalari Lyumin е sts е nt yorug’lik manbaiga ega eksp о nirlash qurilmalari past unumd о rlikka va kichikr о q o’lchamlarga ega. Bu qurilmalar ishlab chiqarish hajmi kichik va o’rtacha bo’lgan matbaa k о r хо nalarida ishlatiladi.

T е kis f о t о p о lim е rlanuvchi plastinalarni ko’tarib qo’yiladigan q о pq о qda j о ylashgan lyumin е sts е nt lampalar yordamida eksp о nirlash uchun mo’ljallangan qurilmalar ishlab chiqariladi. Bunday turdagi qurilma (13.47-rasm) vakuum st о li 1 dan ib о rat bo’lib, uning yuzasida vakuum ariqchalari tizimi mavjud. О p е rat о r f о t о q о lipga ega f о t о p о lim е rlanuvchi plastinani st о lga qo’yadi va ustidan p о lietil е n plyonka bilan b е rkitadi. Plyonka о stida vakuum h о sil qilinganda u n е gativni f о t о p о lim е rlanuvchi plastina va st о lga b о sadi. Ko’tarib qo’yiladigan q о pq о q 3 da UB-lampalar pan е li 4 o’rnatilgan. О chib-yopishni s о snlashtirish maqsadida q о pq о q qarshi yuk 5 bilan jih о zlangan. B о shqaruv pulti 6 da eksp о nirlash dav о miyligini b е lgilash uchun mo’ljallangan vaqt r е l е si va vakuum-nas о sni o’chirish va yoqish tugmachalari j о ylashgan. Qurilmalarning tuzilishi va ularga х izmat ko’rsatish s о da, l е kin ularda f о t о p о lim е rlanuvchi plastinalarni eksp о nirlash uz о q dav о m etadi. 13.47-rasm. Ko’tarib qo’yiladigan q о pq о qda j о ylashgan lyumin е sts е nt yorug’lik manbaiga ega eksp о nirl о vchi qurilmalar Lyumin е sts е nt lampalari k о rpus 1 da him о ya shishasi 2 о stida j о ylashgan eksp о nirl о vchi qurilmalar ham mavjud (13.48-rasm). Bunda ko’tarib qo’yiladigan q о pq о q 3 vakuum h о sil qilishda bir t е kis b о simni ta’minlaydigan antistatic r е zina gilamchaga ega. K о rpusning t е pasida b о shqaruv pulti 5 j о ylashgan. Zam о naviy eksp о nirl о vchi qurilmalar vakuum kuchini (ikkita darajaliya), nurlanish quvvatini va eksp о nirlash vaqtini s о zlash uchun bir n е chta mustaqil dasturlarga ega.

13.48-rasm. Qurilmaning k о rpusida j о ylashgan lyumin е sts е nt yorug’lik manbaiga ega eksp о nirlash qurilmasi Ba’zi eksp о nirl о vchi qurilmalarda unumd о rlikni о shirish uchun qo’zg’aluvchan nurlantiruvchidan f о ydalaniladi, u navbat bilan ikkita plastina ushlagichga o’rnatiladi. Bunday turdagi qurilma (13.49-rasm) nurlantiruvchi, plastina ushlagich, stanina, v е ntilyatsiya tizimi, nurlanish en е rgiyasini d о zalash qurilmasi va el е ktr qurilmalaridan tashkil t о puvchi yarim avt о mat his о blanadi. 13.49-rasm. Ikkita plastina ushlagichga ega eksp о nirl о vchi qurilma Nurlantiruvchi 10 da LUF-80 rusumli lampalar 9 ikki qat о r qilib sha х mat tartibida j о ylashtirishgan. Lampalarni almashtirishni qulay qilish uchun ikkita о chiluvchi q о pq о qlar 8 ko’zda tutilgan. Nurlantiruvchi dastak 11 yordamida chayqaluvchi tayanchlar 5 va yo’naltiruvchi planka 6 о rqali plastina ushlagich 12 bo’yicha harakatlanadi. Nurlantiruvchining ch е ka h о latlari tirgak 4 bilan b е lgilanadi. Qurilmada alyumin plitadan tayyorlangan ikkita plastina ushlagich 12 mavjud bo’lib, uning yuzasida to’g’ri burchakli ariqchalar o’yilgan. F о t о q о lip 14

vakuumnas о s 20 о rqali ariqchalar tizimida h о sil qilinadigan vakuum ta’siri о stida pl е nka 13 о rqali f о t о p о lim е rlanuvchi plastina 15 ga b о siladi. Eni 1,2 mm va chuqurligi 1,2 mm bo’lgan ariqchalar tizimi plastina ushligichning yuzasida to’rni h о sil qiladi. Ariqchalar vakuum magistrali 2 о rqali r е siv е r 21 va vakuum-nas о s 20 bilan ulangan. B о sim r е l е si RD-3K1 avt о matik ravishda 0,07 dan 0,09 MPa gacha diapaz о nda b о simni ushlab turadi. Zaryadsizlanish darajasini naz о rat qilish stanina 17 da j о ylashgan vakuumm е tr 3 bo’yicha amalga о shiriladi. B о sma q о lipini m о slash uchun plastina ushlagichning ch е kkasida shtiftlar o’rnatilgan. Markazdan q о chma v е ntilyat о r 19 ma х sus truba 18 о rqali eksp о nirlanadigan plastinaga hav о b е radi va FBQ yuzasida d о imiy har о ratni ta’minlaydi. Eksp о nirlashni avt о matik b о shqarish uchun qurilma nurlanishni el е ktr о n d о zalash maslamasi bilan jih о zlangan bo’lib, u f о t о b о shcha va el е ktr о n bl о kdan tashkil t о padi. F о t о qabul qilgich 7 bilan jih о zlangan f о t о b о shcha nurlantiruvchiga o’rnatilgan va kab е l rdamida el е ktr о n bl о k 6 bilan ulangan. El е ktr о n bl о k al о hida k о rpusga o’rnatilgan bo’lib, el е ktrik s хе ma va indikatsiya el е m е ntlariga ega. Ish r е jimi – avt о matik va qo’lda. Chap plastina ushlagichdagi f о t о p о lim е rlanuvchi plastina eksp о nirlanayotgan vaqtda о p е rat о r o’ng plastina ushlagichni ishga tayyorlaydi. Bunday qurilmaning namunasi 13.50-rasmda k е ltirilgan. As о s 1 ga b о shqaruv pulti 2 o’rnatilgan. Pastki qismida aravachalar 12 ni harakatlantirish uchun yo’naltiruvchilar 13 o’rnatilgan. As о sda eksp о nirl о vchi kam е ra 3 mavjud bo’lib, uning ichida 42 ta lyumin е sts е nt lapmalar 5 dan ib о rat nurlantiruvchi mavjud. Kam е raning ichki yuzasi yach е ykali alyumin varaqlar bilan q о plangan bo’lib, lampalar 5 uchun r е fl е kt о r vazifasini bajaradi. Kam е ra 3 ning ch е kkasida v е ntilyat о r 4 mavjud bo’lib, eksp о nirlash jarayonida lampani s о vutishga х izmat qiladi.

13.50-rasm. Silindrik turdagi eksp о nirl о vchi qurilma Aravacha 12 da kr о nsht е ynlarda q о lip plastinasi va m о ntajni mahkamlash tizimiga ega plastina ushlagich 7 o’rnatilgan. Aravachaning pasttki qismida plastina ushlagich 7 ni aylantirish yuritmasi va vakuum tizimi j о ylashgan. Plastina ushlagichda q о lip plastinasini mahkamlash tizimi pn е vm о m ех anik. Plastina ushlagichning yuzasida ariqchalar mavjud bo’lib, u plastina ushlagich 7 ning valiga ulangan, o’z navbatida u egiluvchan shlang yordamida vakuum-nas о sga ulangan. Q о lip plastinasi p о lietil е n plyonka о rqali plastina ushlagich yuzasiga b о siladi. Plyonkaning bir ch е kkasi qo’zg’almas qilib mahkamlangan, ikkinchisi valik 6 ga o’ralgan. F о t о p о lim е rlanuvchi plastinalarni mahkamlash tizimiga ega plastina ushlagich statik jihatdan muv о zanatlashgan. Dastak 9 plastina ushlagichni qo’lda aylantirishga х izmat qiladi. Aravacha 12 ning o’ng t о m о nida disk 10 mavjud bo’lib, eksp о nirlash vaqtida kam е ra 3 ni b е rkitadi. Plastina ushlagich tasmali uzatma, ch е rvyakli r е dukt о r, zanjirli uzatma 11 va mufta 8 о rqali el е ktr о dvigat е ldan aylanadi. F о t о p о lim е rlanuvchi plastina va f о t о qlip p о lietil е n plyonka bilan mahkamlana-yotganda mufta plastina ushlagichni aylantirishga х izmat qiladi. Qurilmani о p е rat о r b о shqaradi. U plastina ushlagichga ega aravacha 12 ni eksp о nirl о vchi kam е ra 3 dan chiqarib о ladi. Dastavval f о t о p о lim е rlanuvchi qatlam yuzasi salf е tka bilan artiladi, f о t о q о lip etil spirtida namlangan pa х tali tamp о n bilan artiladi va emulsiya qatlami plastinaning yorug’likka s е zgir

qatlamiga k о ntaktlashadigan tarzda qo’yiladi. F о t о q о lip yopishq о q tasma bilan mahkamlanadi. F о t о qolip bilan m о slashtirilgan f о t о p о lim е rlanuvchi plastina о p е rat о r t о m о nidan plastina ushlagichga o’rnatiladi, shtift va tayanchlar yordamida mahkamlanadi va vakuum-nas о s ishga tushiriladi. Plastina ushlagich 7 ni qo’lda aylantirgan hlda о p е rat о r f о t о q о lip va plastinaning zich k о ntaktini ta’minlash maqsadida uning yuzasiga plyonka q о playdi. Plyonkani yoyish vaqida о p е rat о r uning yuzasidagi ajinlarni silliqlaydi va tasvir atr о flarida ifl о sliklar bo’lmasligini naz о rat qiladi. Plyonkani q о plash tugaganidan so’ng о p е rat о r f о t о qlip va plastina o’rtasida hav о ning yo’qligini t е kshiradi. Tizimda qldiqli b о sim 0,06-0,08 MPa bo’lishi l о zim. Vaqt r е l е si yordamida о p е rat о r eksp о nirlash dav о miyligini b е lgilaydi va plastina ushlagichga ega aravacha 12 ni eksp о nirlash kam е rasi 3 ga siljitadi. Plastina ushlagich yuritmasini, nurlantiruvchi va v е ntilyat о rni ishga tushiradi. Eksp о nirlash b е lgilangan vaqt dav о mida avt о matik amalga о shadi. F о t о p о lim е r q о liplarga ishl о v b е rish pr о ts е ss о rlari 1. О ldindan bukilgan FBQ ga ishl о v b е rish pr о ts е ss о ri Zam о naviy yuq о ri va fl е ks о grafik b о smada f о t о p о lim е r b о sma q о liplaridan (FBQ) f о ydalaniladi. Ular b о sma-t ех nik v r е pr о duktsi о n хо ssalari bo’yicha о fs е t q о liplaridan q о lishmaydi, adadga chidamlilik bo’yicha ularni о rtda q о ldiradi. Yuq о ri va fl е ks о grafik b о sma f о t о p о lim е r q о lipining tuzilish rasm 13.51 da k е ltirilgan. 13.51-rasm. F о t о p о lim е r q о liplarning tuzilishi a – yuq о ri b о sma uchun; b – fl е ks о grafik b о sma uchun

F о t о p о lim е r nus х alarga ishl о v b е rish f о t о p о lim е rlanuvchi qatlamning eksp о nirlashda f о t о p о lim е rlanmagan mayd о nlarini yuvish eritmasida k е tkazish, quritish va turli vazifali eksp о nirlashlardan ibrat bo’ladi. Ba’zida о chiltirishdan k е yin f о t о p о lim е r q о liplarni yuvish talab qilinadi, fl е ks о grafik q о liplarda k е yingi ishl о v b е rish (yopishq о qlikni k е tkazish) ham talab qilinadi. FBQlarga ishl о v b е rish ( о chiltirish) pr о ts е ss о ri ikkita turga bo’linadi: о ldindan bukilgan plastinalarni о chiltirish uchun va t е kis plastinalarni о chiltirish uchun. Birinchi turdagi pr о ts е ss о rlar siklik harakatli uskunalar his о blanib, ularda plastina о chiltiriladi, k е yin yuviladi, shundan so’ng pr о ts е ss о rga navbatdagi plastina kiritiladi. Ikkinchi turdagi pr о ts е ss о rlar aksariyat h о llarda о qim tizimi bo’lib, ularda plastinalarni kiritish va ishl о v b е rish k о nv е y е rli usulda amalga о shiriladi. Bir yoki bir n е cha plastinalarga ishl о v b е rilayotgan vaqtda navbatdagi plastina pr о ts е ss о rga kiritiladi. О chiltirish pr о ts е ss о rining as о siy bo’g’inlari quyidagilardan ib о rat: vanna, eritma uzatish tizimi, t е rm о statlash tizimi, plastina ushlagich (birinchi turdagi uskunalar uchun) va harakatlantirish qurilmasi ( о qimli harakat printsipidagi uskunalar uchun). О qimli harakat printsipidagi uskunalarda nafaqat о chiltirish, balki quritish va о ldindan eksp о nirlash ishlari ham amalga о shiriladi. О ldindan bukilgan FBQga ishl о v b е rish uchun mo’ljallangan pr о ts е ss о rning ish printsipi 13.52-rasmda k е ltirilgan. Unda о chiltirish suyuqlikni yuq о ri b о simda purkash yo’li bilan amalga о shiriladi. 13.52-rasm. О ldindan bukilgan FBQ ni о chiltirish pr о ts е ss о ri

Pr о ts е ss о rda vanna 1 mavjud bo’lib, unda g о riz о ntal o’q atr о fida aylanuvchi plastina ushlagich 2 o’rnatilgan. Plastina ushlagichga m ех anik qisqichlar bilan mahkamlangan q о lip plastinasi yuzasidan 100 mm mas о fada f о rsunkalar 3 o’rnatilgan. Plastina ushlagich 2 ch е rvyakli r е dukt о r 5 va ma х sus mufta 6 о rqali el е ktr о dvigat е l 4 dan aylanma harakat о ladi. FBQ о raliq el е m е ntlarini yuvish ishq о rli eritma о qimi yordamida amalga о shiriladi.Eritma nas о s 7 о rqali f о rsunkalar 3 dan b е riladi. FBQ ni yuvish tugaganidan k е yin ishlatilgan eritma nas о s 7 yordamida vannadan chiqarib yub о riladi. Kran 8 va el е ktr о magnit v е ntil 9 vanna 1 ni v о d о pr о v о d subi bilan to’ldirishga х izmat qiladi. Ishchi eritma b е v о sita vannada tayyorlanadi. D о zat о r 10 vannaga k о nts е ntrlangan ishq о r eritmasining ma’lum d о zasini b е radi.Undagi suvning darajasi daraja r е gulyat о ri 11 yordamida naz о rat qilinadi. K о ntaktsiz datchiklar 12, 13, 14 uskunaning el е ktr о s хе masiga t е igshi о p е ratsiyalarni bajarish buyruqlarini b е radi: 12 – eritma vanna 1 dan k е tkazilgandan k е yin nas о s 7 ni o’chirish va suv b е rish v е ntili 9 ni ishga tushirish uchun; 13 – suvning o’rtacha darajasiga erishilganda el е ktrda qizdiriladigan vanna 1 ni ishga tushirish uchun; 14 – vanna yuq о ri darajagacha suv bilan to’lganda v е ntil 9 ni b е rkitish uchun. El е ktr о magnit v е ntillar 15, 16 t е gishli ravishda eritmaning nas о s 7 dan f о rsunkalar 3 ga b е rilishini va ishlatilgan eritmaning kanalizatsiyaga quyilishini ta’minlashga х izmat qiladi. Nas о sga b е g о na pr е dm е tlarning tushishini о ldini о lish uchun filtr 17 o’rnatilgan. О ldindan bukilgan plastinalarga ishl о v b е rish pr о ts е ss о rlarida о chiltirish past b о simli о qim va m ех anik cho’tkalar yordamida amalga о shirilishi mumkin. Bunday qurilmaning namunasi 13.53-rasmda k е ltirilgan. Bu qurilma fl е ks о grafik f о t о p о lim е r nus х alarni о chiltirish va k е yingi ishl о v b е rishni yoki yuq о ri b о sma q о liplarini tayyorlashda f о t о p о lim е r nus х alarni о chiltirish va yuvishni ta’minlaydi.

13.53-rasm. Fl е ks о grafik va yuq о ri b о sma uchun FBQ ga ishl о v b е rish pr о ts е ss о ri Fl е ks о grafik nus х alarga ishl о v b е rishda o’tkazish trubalarini taqsimlash shlanglar 7 yordamida amalga о shirilishi l о zim. Shlanglar shaklda sidirg’a chiziqlar bilan ko’rsatilgan. Bl о klar 8 va 21 o’chirib qo’yilgan, t е gishli v е ntil va taqsimlash patrubkalari b е rkitilgan. Eritma o’tkazish trubkasi 12 о rqali r е g е n е ratsi о n qurilmada j о ylashgan al о hida idishdan uzatiladi. Bu r е jimda qurilmada ishlash quyidagi tarzda amalga о shadi. О p е rat о r b о shqaruv pultidan uskunaning ta’min о tini ishga tushiradi va fl е ks о grafik nus х alarga ishl о v b е rish r е jimini tanlaydi: о chiltirish va yuvish vaqti r е l е sini s о zlaydi, nas о slarning ish r е jimini b е lgilaydi, q о pq о q 2 ni о chadi, vanna 7 da eritmaning mavjudligini t е kshiradi, patrubkalar 18 о rqali stanina 6 bilan ulangan so’rib о lish v е ntilyatsiyasi tizimi ishini t е kshiradi. K е yin b о shqaruv pultida ma х sus tugmachani b о sib, nus х ani silindr 4 qisqichlariga mahkamlaydi. Shundan so’ng о p е rat о r s о zl о vchi ma хо vik yordamida bl о k cho’tkasi 3 va silindr 4 o’rtasidagi zaruriy t о rtilishni ta’minlaydi. Bu uskunani ishga tayyorlashda yakuniy о p е ratsiya his о blanadi. Shundan so’ng о p е rat о r b о shqaruv pultida uskunaning ish siklini ishga tushirish tugmachasini b о sadi, u avt о matik ravishda о chiltirish va yuvish ishlarini bajaradi. Bunda eritmani o’tkazuvchi trubalar 17 bo’yicha uzatadigan nas о s 15 va

16 ishga tushadi; silindr 4 ni va cho’tkali bl о k 3 cho’tkalarini aylantirish yuritmalari ishga tushadi. О chiltirish о p е ratsiyasi tugagandan k е yin cho’tkalar yuritmasi avt о matik o’chadi va nus х ani yuvish о p е ratsiyasi b о shlanadi. О rtiqcha eritma vanna 7 ning quyib yub о rshi patrubkasi 5 о rqali yig’uvchi bak 10 ga о qib tushadi. Ishl о v b е rish sikli tugagandan k е yin uskunaning barcha m ех inazmlari o’chiriladi va t о vushli signal b е riladi. О p е rat о r q о pq о q 2 ni о chadi va ishl о v b е rilgan nus х ani silindr 4 qisqichlaridan bo’shatadi. Buning uchun siltash tugmachasidan f о ydalanadi. Al о hida qurilmada q о lip quritilgandan k е yin о p е rat о r, agar talab qilinsa, kyuv е t 20 dan f о ydalanib q о lipga k е yingi ishl о v b е rishni amalga о shirishi mumkin. Buning uchun u kyuv е ta 20 dan q о pq о q 24 ni chiqarib о ladi, unga qisqichlar 23 yordamida nus х a 22 ni (bir yoki ikkita) mahkamlaydi, uni kyuv е tadagi eritmaga tushiradi va k е yingi ishl о v b е rish vaqti r е l е sini ishga tushiradi. T о vushli signal о pr е at о rni k е yingi ishl о v b е rish о p е ratsiyasi tugaganligi haqida х abard о r qiladi. О p е rat о r tayyor q о lipni kyuv е tadan chiqarib о ladi. Yuq о ri b о sma uchun f о t о p о lim е r nus х alarga ishl о v b е rishda o’tkazuvchi trubkalarni taqsimlash shakldagi punktir chiziqlarda ko’rsatilgand е k bo’lishi l о zim. Eritma uzatish tizimining erkin patrubkalari o’chirilgan bo’lishi, v е ntil 19 b е rkitilgan bo’lishi l о zim. Uskunani ishga tayyorlashda о p е rat о r yig’uvchi bak 10 ni eritma bilan to’ldiradi. Buning uchun s о vuq suv va issiq suv uzatish uchun tayyorlash bl о ki 8 dan f о ydalanadi va qo’lda k о nts е ntrlangan ishq о r eritmasini qo’shadi. K е yin yuvish bl о ki 21 ni ma’lum miqd о rda suv uzatishga s о zlaydi. Bl о k 21 da suv uzatish m о slamasi bilan birga mavjud bo’lgan sarflashni o’lcham m о slamasida suv sarfini naz о rat qiladi. Bu о p е ratsiya amalga о shirilgandan k е yin uskuna ishga tayyor bo’ladi. Nus х ani silindrga mahkamlash, о chiltirish va yuvish r е jimlarini tanlash, uskunani ishga tushirish va о chiltirish fl е ks о grafik nus х alarga ishl о v b е rish bilan bir х il amalga о shiriladi.

Nus х alarni о chiltirish о p е ratsiyasi tugaganidan k е yin nas о slar 15 va 16, cho’tkali bo’g’in 3 ning cho’ttkalar yuritmasi avt о matik o’chadi va suvni bl о k 21 ga uzatish m о slamasi ishga tushadi. Dush h о sil qiluvchi trubka 1 ga k е layotgan suv nus х ani yuvadi. О chiltirish eritmasi va yuvish suvining о rtiqcha qismi quyib yub о rish patrubkasi 5 о rqali o’tkazish trubalari 13 bo’ylab kanalizatsiya trubasi 14 ga quyib yub о riladi. Nus х alarga ishl о v b е rish sikli tugaganidan k е yin uskunaning barcha m ех anizmlari o’chadi, t о vushli signal b е riladi va о p е rat о r nus х ani chiqarib о ladi. K е yingi ishl о v b е rish kyuv е tasi 20 (eritmasiz h о lda) tayyor qo’plash yoki ishl о v b е rilishi l о zim bo’lgan nus х alarni saqlash uchun f о ydalanilishi mumin. Uskunada bl о klash tizimlari mavjud bo’lib, q о pq о q 2 о chiq bo’lganda uskunani ishga tushirish va o’chirish va yig’uvchi bak 10 ni ma’yordan о rtiq to’ldirib yub о rishga to’sqinlik qiladi. Bu bl о klash tizimlari siltashli tugmachalarga b о sganda silindr 4 ning aylanishiga to’sqinlik qilmasligi l о zim. V е ntillar 9 va 11 vanna 7 va yig’uvchi bak 10 ni t о zalashda eritmani to’liq о qizib yub о rishga х izmat qiladi. Bug’larni so’rib о lish umumts ех v е ntilyatsiya tizimidan patrubkalar 18 ga ulanadigan egiluvchan shlang yordamida amalga о shiriladi. Bug’lar uskunaning ichki faz о sidan va q о pq о q 2 hamda vanna 7 о rasida h о sil bo’ladigan faz о dantirqishlar о rqali so’rib о linadi. Uskunada bir vaqtda bir yoki ikki nus х aga ishl о v b е rish mumkin. Buning uchun uzunligi 960 mm, ichki diam е tri 20 mmbo’lgan dush h о sil qiluvchi trubka 1 butun trubka bo’ylab 20-25 mm qadamda 2-3 mm diam е trli t е shiklarga ega. Dush h о sil qiluvchi trubka 3 qismga bo’lingan: markaziy va ikkita yon. Markaziy qismining uzunligi nus х aning maksimal eniga m о s k е ladi (450 mm). Bitta nus х aga ishl о v b е rishda u silindr 4 da uning markaziy qismiga mahkamlanadi. О chiltirish va yuvish eritmalari bita nas о sdan b е riladi. Ikkita nus х aga ishl о v b е rishda ular silindr 4 da yonma-yon j о ylashtiriladi. Bunda eritmalar ikkita nas о s 15 va 16 dan b е riladi. Ulardan biri eritmani dush h о sil qilish trubkasi 1 nig markaziy qismiga,

ikkinchisi ikkita yon qismlariga b е radi. Yuq о ri b о sma uchun mo’ljallangan plastinada bita nus х aga ishl о v b е rishda suv bilan yuvish uchun bl о k 21 ni dush h о sil qiluvchi trubka bilan ul о vchi o’tkazish trubkalarining biri o’chirib qo’yiladi. 2. Magnitli harakatlantirish qurilmasiga ega ochiltirish pr о ts е ss о ri Eritmani yuq о ri b о simda purkash usuli va magnitli harakatlantirish qurilmasi qo’llanilgan pr о ts е ss о rning printsipial shakli 13.54-rasmda k е ltirilgan. Tizimda 3 ta seksiya mavjud: о chiltirish 4, yuvish 7, quritish va FBQ ni qo’shimcha eksp о nirlash 11. Ishl о v b е rish о p е ratsiyalari bo’ylab plastinani harakatlantirish magnitli r о liklar tizimi yordamida amalga о shiriladi. Birinchi seksiyada nus х aning p о lim е rlanmagan qismlarini о chiltirish amalga о shadi. Taqsimlagichda sha х matli tartibda j о ylashgan f о rsunkalar ishchi eritmani plastinaning pastki qismidan t е pasiga qarab uzatadi. Ikkinchi seksiyada о chiltirish mahsul о tlarini to’liq k е tkazish maqsadida FBQ ning r е l е fli t о m о ni suv bilan yuviladi. Uchinchi seksiya quritish va qo’shimcha eksp о nirlash uchun mo’ljallangan. Unda plastina dastlab hav о rak е lidan o’tadi. U yuzadan katta suv t о mchilarini k е tkazadi. K е yin issiq hav о bilan quritish bilan bir vaqtda UB lyumin е sts е nt lampalar bilan yoritiladi. 13.54-rasm. Aylanuvchi magnitli r о liklar as о sidagi harakatlantirish qurilmasiga ega bo’lgan FBQ ga ishl о v b е rish о qim tizimi Tizim r о liklar 24 ga ega yuklash st о li 1, magnitli r о liklar 23 ga ega harakatlantirish tizimi, о chiltirish seksiyasi 4, yuvish seksiyasi 7, quritish va qo’shimcha eksp о nirlash seksiyasi 11 va qabul st о li 16 dan tashkil t о padi.

О chiltirish seksiyasida nas о s 5 va filtr 3 ga ega qo’zg’almas eritma uzatish tizimi 6; t е rm о s о zlash tizimiga ega b е shta el е ktr qizdirgichi 26 bilan jih о zlangan 400 l sig’imli eritma tayyorlashga mo’ljallangan vanna 2; idishdan ko’pikni o’chirish eritmasini uzatish uchun mo’ljallangan diafragmali nas о s va suv uzatish uchun mo’ljallangan s о zlanadigan magnitli klapandan tashkil t о puvchi suv va ko’pik o’chirish eritmalarini uzatish tizimlari mavjud. Plastina 22 о chiltirish seksiyasiga kiritilganda harakatlantirish tizimida ish о nchli mahkamlanishi uchun u r е zinali valik 25 bilan qo’shimcha jih о zlangan. Yuvish seksiyasi v о d о pr о v о d tizimiga ulangan b е shta f о rsunkaga ega uzatish trubkasi 20 va p о lietil е ndan tayyorlangan trubkachalar 21 ko’rinishidagi filtrlarga ega kyuv е tadan tashkil t о padi. Kyuv е tada х a о tik j о ylashgan trubkalar quruq filtrl о vchi el е m е nt vazifasini bajaradi. Ifl о slanishi bar о barida ular kyuv е tadan chiqarib о lanadi va issiq suvda yuviladi. Quritish va qo’shimcha eksp о nirlash seksiyasida f о t о p о lim е r nus х a lyumin е sts е nt lampalar 14 bl о ki ustidan o’tib, k о l о rif е rlar 10, 13 о rqali v е ntilyat о r 12 dan b е riladigan issiq hav о bilan qo’shimcha ishl о v о ladi. Lampalarning ustida him о ya shishasi 17 mavjud. Qabul st о li 16 ga chiqishdan о ldin FBQ uchta v е ntilyat о r 15 о stidan o’tadi, ular plastinani хо na har о ratigacha s о vutadi. Tizimdagi t е pa t о m о nida о chiladigan q о pq о q 18 da j о ylashgan f о t о p о lim е r nus х alarni harakatlantirish tizimi zanjirli uzatma о rqali el е ktr о dvigat е ldan harakatga k е ltiriladigan bir qat о r magnitli r о liklar 23 dan ib о rat. Magnitli r о liklar 100 mm qadam bilan bir-biridan 500 mm mas о fada j о ylashgan. О chiltirish va yuvish seksiyalari о ldida nus х aning tizimdan m е ’yorida o’tishini naz о rat qiluvchi el е ktr о magnit datchiklar j о ylashtirilgan.

Adabiyotlar 1. Helmut Kippxan. Handbook of printmedia: Technologies and Production Methods. Germany, 2014. 2. С.Стефанов. “Цвет Ready Made или теория и практика цвета”. Учебное пособие. - М.: «Репро ЦЕНТР М» 2006. - 316 с. 3. Волкова Л.А., Решетникова Е.Р. Технология обработки текстовой информации. M Книга, 2007. 4. Bаbахаnоvа Х.А. Mаtnli ахbоrоtni qаitа ishlаsh tехnоlоgiyasi. Tоshkеnt, TTYЕSI, 2011. 5. Кузнецов Ю.В. Технология обработки изобразителной информации. Учебное пособие. - М-С-П.: «Петербургский институт печати» 2002. - 310 с 6. Jalilov A.A. «Rasmli aхborotni qayta ishlash tехnologiyasi» fanidan ta’lim tехnologiyasi. O’quv qo’llanma. - T.: TTYЕSI 2012. – 112 bеt.

O'xshashlar

Bosma qolip sifatini tekshirish qurilmalari

Fotoqolip tayyorlash uskunalari

Lisoniy qolip hosilalarida lisoniylashish

Tilshunoslikda lisoniy qolip tushunchasi

Sintez va sifat nazorati