Янги йиғилган ўсимликлардан олинадиган препаратлар. Шарбатлар, биоген стимуляторлар. Таснифи. Олиш усуллари - Tibbiyot - Referatlar

Янги йиғилган ўсимликлардан олинадиган препаратлар. Шарбатлар, биоген стимуляторлар. Таснифи. Олиш усуллари

Yuklangan vaqt:

20.09.2019

Ko'chirishlar soni:

0

Hajmi:

99 KB

Ko'chirib olish

Я нги йиғилган ўсимликлардан олинадиган препаратлар . Ш арбатлар, биоген стимуляторлар . Т аснифи . О лиш усуллари Режа. 1. Янги йиғилган ўсимликлардан олинадиган препаратлар. 2. Шарбатлар . 3. Настокалар Биоген стимуляторлар, уларнинг тавсифи. 4. Биоген стимуляторлар таснифи. 5. Ў мликлардан олинадиган биоген стимуляторлар. 6. Балчиқлардан олинадиган биоген стимуляторлар. 7. Ҳайвонлардан олинадиган биоген стимуляторлар.

ЯНГИ ЙИ ҒИ ЛГАН ЎСИМЛИКЛАРДАН ОЛИНАДИГАН ПРЕПАРАТЛАРМаълум сабабларга кўра қуритилган хом ашё таркибидаги биофаол моддалар янги йи ғилган ўсимликлардагига ҳеч қачон тенг қимматли бўла олмайди. Шунинг учун янги йи ғилган ўсимлик хом ашёларидан препарат тайёрлашда биофаол моддаларнинг йи ғиндисини са қлаб қ олишини таъминлаш ва уларнинг табиий холда бўлиши га эришиш кўзда тутилади. Хом ашёни йиғиш, қуритиш ва са қлаш ҳар қандай мўътадил шароитда олиб борилишига қарамасдан, уларнинг таркибидаги бир қисм биофаол моддалар парчала ниб , йў қолади. Профессор Г.А.Вайсман фикрича, марваридгул ўсимлиги хом ашёси 1 йил са қланганда, унинг фаоллиги 77 % гача, бангидевонаники 39% гача, валериананики 50% гача камаяр экан. Қуритилмаган хом ашёнинг таъсири қуритилганникига нисбатан анча орти қ бўлади. Шунинг учун илмий тиббиётда қадим замонлардан бери янги йи ғилган ўсимликлардан олинган ҳар хил шарбатлар ва ажратмалар ишла тиб келинади. Профессор А.П.Нелюбин қулупнай , зирк (барбарис), м алина, қора қара ғай, лимон ва бехи меваларидан олинган шарбатларнинг тиббиётда ишлатилшини кўр сатган. Шарбатлар устига бодом мойи қўшиш билан улар- нинг тур ғунлиги оширилган. Ўша ва қтларда алкоголатура номи билан юритиладиган настойкалар ишлатилар эди. Улар икки усулда олинган: а) шарбатга юқори қувватли спирт қўшиб, икки кунга сал қин жойда тиндирилган, сўнг сузилган; б) хом ашёдан бўт қасимон масса хосил қилиниб, ю қори қувватли спиртда бир неча кунга қолдирилган ва хом ашё си қиб ажратиб ташланган. Лекин XIX аср бошларига келиб спирт-сувли ажратмаларни олиш

жараёнлари такомиллашиб, сунъий препаратларни кўпайиши билан янги йи ғилган ўсимликлардан олинадиган шарбатлар ва ажратмалар сони кескин камайиб кетди. XI ДФ га марваридгул настокаси, клюква экстрактива олманинг темирли экстракти киритилган эди. Янги йиҳилган ўсимлик препаратларнинг афзалликларига қарамасдан уларни тайёрлашда ҳар хил қийинчиликлар ҳам мавжуд: хом ашёнинг мавсумийлиги, уларга ишлов беришдаги қийинчиликлар, қисқа вақи ичида катта ҳажмдаги хом ашёни йиғиш ва корхоналарга ташиб келтириш ва х.к. Янги йиғилган ўсимлик препаратлари қуйидагиларга бўлинади: а) шарбатлар; б) қуюлтирилган шарбатлар ва экстрактлар; в) настойкалар. Янги йиғилган препаратлардан олинадиган препаратларни тайёрлаш жараёни қуйидаги босқичлардан иборат: хом ашёни тайёрлаш, шарбат олиш, ёт моддалардан тозалаш, турғунлаштириш, баҳолаш ва қадоқлаш. Шарбатлар . Шарбатлар янги йиғилган ўсимликлик ҳом ашёсининг қуриган қисмларидан, лойдан ва бошқа ифлосликлардан тозалангандан сўнг гўшт майдалагичда бўтқасимон маса ҳолигача келтирилади. Майдаланган массани икки қаватли матога ўраб, зангламайдиган пўлатдан қилинган тахтакач остида сиқилади, олинган шарбатнинг ҳар 85 қисмига 15 қисм, баъзан 20-40 қисм 95% ли спирт қўшилади. Турғунлаштирувчи сифатида хлорбутанол гидрат ёки натрий метабисульфитлар ишлатилади. Шарбат ҳарорати 77-78 0С га етгандан бошла, 30 дақиқа тутилади ва тезда сунъий усулда совутилади. Шарбатлар 8 0С дан юқори ҳароратда бир неча кун тиндириб, сўнг филтрлаб бегона моддалардан тозаланади. Тиниқ шарбат таъсир қилувчи моддаси ва этил спирти қуввати бўйича баҳоланади ва қадоқланади. Қуйилтирилган шарбатлар. Қуйилтирилган шарбатлар тиббиётда қуюқ экстрактлар ҳолида ишлатилади. Уларнинг олиниши суюқ шарбатларникига ўхшашдир. Олинган суюқ шарбат ёт моддалардан тозаланади ва вакуум буғлатгич асбобларида қуюлтирилади.

Настойкалар. Майдаланган хом ашё гўшт майдалагичда бўтқасимон ҳолига келтирилади, ажратма мацерация ва касрли мацерация усулида олинади, унга тегишли қувватдаги ҳисобланган этил спирти солинади, аралаштирилади ва 14 кунга қолидирилади, кейин ажратма қуйиб олинади, хом ашё сиқилади ва 10 0С ҳароратда 7 кунга қолдирилади. Сўнг суюқлик сузилиб, чўкмадан ажратиб олинади. Касрли мацерацияда эса майдаланган хом ашёга биринчи марта 96% ли спирт қўшиб 7 кунга, иккинчи марта 20% ли спирт билан 3 кунга қолдирилади. Ажратмалар тиндирилади, сузилади. Тайёр маҳсулот таркибида 40-50% этил спирти бўлади. Г.А.Вайсман янги йиғилган ўсимликдан настойка (1:10) олишнинг қуйидаги усулини таклиф қилган: олиндан майдаланган хом ашёдан тахтакач остида шарбат ажратиб олинади, кейин қолдиқдан (кунжара) 70% ли спирт билан 2 марта ажратма олинади. Хамма суюқликлар бирлаштиради, 7-8 кунга 20 0С ҳароратда қолдирилади ва сузилади. Бунда ёт моддалардан тозалаш учун алюминий оксиди орқали сузиш тавсия этилмайди, чунки биофаол моддалар сорбент юзасига шимилиб қолиши мумкин. Баҳолаш. Баҳолаш одатда таъсир қилувчи модда, қуруқ қолдиқ ва спирт қуввати бўйича олиб борилади. Таъсир қилувчи модда кимёвий ва биологик усулларда аниқланади. Ичишаг томчи ёки чой қошиқларда берилади. Қоронғи ва салқан жойлада сақланиши кеарк. БИОГЕН СТИМУЛЯТОРЛАР Биоген стимуляторлар таркиби мураккаб моддалар мажмуасидан иборат бўлиб, хозиргача етарли ўрганил маган. Биоген стимуляторлар а сосчиси В. П. Филатов ҳисобланади. Биринчи марта у мурдаларнинг кўз мугуз пардасини 2—4°С ҳа роратда са қлаб қў йиб, жарро ҳлик йули билан касаллар кўзига ўтказганда, бундай шароитда са қланган орган яхширо қ ўзлаштириб олинишини сезди. В. П. Филатовнинг

фикрича, ҳайвон ва ўсимлик органларидан ажратиб олинган тў қималар яшаш учун но қулай (сову қ, қорон ғи ва ҳ.к.) шароитга тушиб қолсалар, уларда биохимик ўзгаришлар юз беради, шу қийин шароитда тирик органнинг яшашини таъминловчи қандайдир мод далар ишлаб чиқаради. Бу моддаларни В. П. Филатов биоген стимуляторлар деб атади. Бу «В ios » — хает, « genesis » — тугилиш, пайдо булиш, « stimulo » — уй ғотиш сўзла ридан олинган. Биоген с т и м у л пт о р ла р организмда хаётий жараёнлар ни тезлаштиради, моддалар алмашинувини кучайтиради, организмнинг касалликларга бўлган чидамлилигини оши ради. Сову қлик ва катта босим (сув остида) ўсимликлар учун но қулай шароит хисобланади. Ўсимликларда биоген сти муляторлар хосил булиш назарияси ва улардан препарат тайёрлаш устида П. А. Гнедков (1983) нинг олиб борган ишлари му ҳимдир. У суккулент ўсимликларининг 12 ту ридан биосед, лекосед, флавосед, седоглюцид препаратла рини ажратган бўлиб, улар ялли ғланиш ва саратон касаллигини даволашда ишлатилади. Унинг фикрича, мо носахаридлар ўзгарувчан бўлиб, корон ғи шароитда орга ник кислоталар ҳосил бўлишида, ёру ғда эса уларнинг парчаланишида иштирок этади. Хозирги вақтда биоген стимуляторлар сақлаган препаратлардан ёғ қаторига кирувчи бикарбон кислоталар, тўйинмаган ароматик ва оксикислоталар, макромолекуляр ароматик кислоталар ажратиб олинган. Физик-кимёвий хусусиятларидан юқори ҳароратга чидамлилиги, сувда эриши, қисман сув билан хайдалиши маълум. Таркибида биоген стимуляторлар бўлган препаратлар қу йидагича таснифланади: 1. Ўсимликлардан олинган препаратлар (Ехtractum А1оes, Ехtrасtum hеrbае melitoli, Biosedum, Inecosedum , F1аvosedum, Sedoglucidum. 2. Микроорганизмлар ва паст табақага мансуб ўсим ликлардан олинадиган

препаратлар (Ре1оidinum, Ре1оidodestillatum , Fibs, Gumisolum, Torfoгum). 3. Хайвон органларидан олинадиганлар (Соrрus Vitreum , Арilacum, Luronitum, Сhоnsuridum, Spleninum, Plasmolum, Chole conservata medicata, Haemotagenum liquidum ) 4. Микроорганизмлардан (могғолардан) олинадиганлар (Руrоgenalum, Ргорег — myl). Сую қ алой экстракта — ( Ехtractum А1оes fluidum ). Ў рта 0сиё ва Закавказьеда ўстириладиган дарахтсимон алой ( А1оe arborescens ) баргидан олинади. Ёши икки йилга етган алой баргини қоронги жойда 4—8°С ҳароратда 10—12 кун са қланади. Сўнг сар ғайган қисмларини олиб ташлаб, гўшт майдалагичда майдаланади. Ҳ осил бўлган бўт қасимон массага 3 баравар ми қдорда сув куйиб, 2 соатга қолдирилади. Кейин аралашма 2—3 да қиқа қай натилади, сузилади ва 0,01 н калий перманганат билан оксидланиш даражаси текшприлади. У 1500—600 мг О 2/л бўлиши керак. Текшириш натижасига қараб бир литр сую қликда 1500 мг кислород бўлгунча сув билан суюлтирилади. Сўнг хар литр эритмага 7 г натрий хло - рид қў шиб, эритма ик к и да қиқа қайнатилади ва сузилади. Тиниқ, экстракт флаконларга 200 мл дан (ичиш учун) ва ампулаларга 2 мл ( и н ъ е к ц и я учун) қуйиб кавшар ланади. Тўлдирилган ампулалар 120°С да 1 соат стерил ланади. Тайёр махсулот т и н и қ, оч-сариқдан сар ғиш- қизил ранггача бўлган сую қлик бўлиб, рН 5,0—5,6 га тенг булади. Сал қин, қорон ғи жойда са қланади. Турли хил касалликларда, ошқозон ва ўн икки бармоқ ичак яллиғланганда, бронхиал астмада ва бошқа касалликларни даволашда ишлатилади. И. М. Куриленко алой экстрактининг биофаоллигини унинг таркибида лимон, олма, узум, янтар ва оксикисло талар борлиги билан изо ҳлайди. Бу моддалар алой но қулай шароитга ( қоронги, паст ҳарорат) тушиб қолганда хосил бўлади. Экстракт таркибида Са, Ва, Си, Мп, N i, Fе ва бош қа шу каби микроэлементлар борлиги ани қланган. Металлоорганик тузлар бош қа биофаол моддалар билан бирликда препаратнинг таъсирипи белгилайди.

И. М. Куриленко ва бош қалар биостимуляциялаштирилган алой баргини лиофиллизация усулида қу ритишни таклиф килдилар. Б. II. Филатов усули бўйича я п г и йиғилган баргдан олинган препаратнинг таркиби ва таъсир кучи қуруқ хом ошёдан олингани билан бир х и л эканлиги тасдиқ ланган. Бу препаратлар таркиби по п алмаштиргич хро матография, қоғоздаги хроматография ва катионларнинг умумий микдорини комплексонометрик усулида титрлаб текшириш билан исботланади. Лиофилл усулида қуритилган хом ашёдан олинган экстракт турғун бўлиб, 8 ой давомида чўкма хосил қилмайди . Биосед ( Вi os ed um ) . Бу янги йиғилган катта седумни (Sedum maximum) биостимуляциялаштирилган ер устки қисмидан олинган сувли экстрактдир. Бу оч-сариқ рангли, тиниқ суюқлиқ бўлиб, ўзига хос хидга эга, рН 5,0—6,0. Таркибида рутинга хисобланганда 12 мг % полифенол бўлади . Ампулаларда I мл дан чикарилади. О фтальмологияда, ички ка салликларни даволашда, жарроҳлик ва стоматология да ту қималарни тиклашда ишлатилади . Пелоидин (Ре1оidinyum). Бу дори вор балчиқдан сув ёрдамида ажратиб олинган экстракт бўлиб, таркибида стимуляторлардан ташқари мураккаб тузлар (натрий, калий, кальций ва магний хлоридлар, сульфатлар, йодидлар, фосфатлар, карбонатлар, бромидлар) мажмуаси бор. 280 кг балчиққа 72 л сув, 6,68 кг натрий хлорид қўшиб аралатириб, 20 0С да 3-6 кунга қолдирилади, сўнгра ажратма қуйиб олинади, охирги ультрафильтрлар орқали сузилади. М икроорганизмлардан тозаланган эритма 60-70 0С да 1-1,5 соат қиздирилади ва ассептик шароитда шиша идишларга 0,5 л дан қуйилади. Пелоидин тиниқ суюқлик бўлиб, салқин ва қоронғи жойларда сақланади. Маҳсулотнинг зичлиги 1,008-1,01; рНи 7,4-7,8; хлоридлар 1,15-1,35%; қуруқ қолдиқ 1,2-1,6 % бўлиши керак.

Бацилляр дизентерияни, қулунжни, турли хил яллиғ ланишларни даволашда ишатилади. Пелоидодестиллат (Ре1оidodestillatum ). Сув буғи ёр дамида доривор лиман балчиғидан хайдаб олинади. Таркибида учувчап биоген стимуляторлар бўлади. 1 кг балчиқдан 750 мл махсулот олинади. Тайёр дистиллятнинг х а р бир литрига 8 г натрий хлориди қў шилади. Ампулаларда 1мл дан чикарилади. Препарат тиниқ рангсиз сую қлик бўлиб, рН 6—8,0. Сал қин, корон ғи жой да са қланади. Сурункали бў ғинларнинг я лли ғланишида ва тур ли кўз касалликларини даволашда ишлатилади . ФиБС (Fibs ). В. П. Филатов, 3. А. Бибер, В. В. Скоро динскаялар таклиф қи лган бўлиб, пелоидодестиллятга ў хшаш доривор лиман балчи ғидан сув бу ғи билан хайдаб олингаи махсулот. Сую қликнинг хар литрига 7,5 г натрий хлорид, 0,1 г кумарин, 0,3— 0,4 г долчин кислотасдан қўш иб, қиздирилади. Сунг эритма фильтрланади, ампулаларга 1 мл дан қуйиб кавшарланади. Стерилланган ФиБС рангсиз, тиниқ суюқлик бўлиб, рН 4,6-5,0. Салқин қоронғи жойда сақланади. Ишлатилиши чпелоидедистиллятга ўхшашдир. Гумизоол. ( Gumisolum ) Эстониядаги денгиз балчиғидан олинади. Б у 0,01 % ли гумин кислоталарининг натрий хлориддаги, изотоник эритмасидир. Стерил ҳолда ампулаларда 1 мл дан чиқарилади. Рангсиз ёки сариқ рангли, хидсиз, шўр таъмли суюқлидир. Сурункали ва ўткир радикулитни даволашда, невралгия ва бошқа касалликларда ишлатилади. Торфот ( Torfotum ) Торфот сув буғи билан хайдаб олинган дистиллятдир. Ампулаларда 1 мл дан чиқарилади. Бу рангсиз, мазасиз, ўзига ҳос хидли суюқлик, рН 6-7, ФиБС га ўхшаш ишлатилади. П репарат асосан Белоруссия ва Украина торфидан оли ниб, уларнинг парчаланиш (ч ириш) даражас и 20— 30%, намлиг и 40—60%, кули 6 — 8 %. Торфни сув билан 1:1 нисбатда бир кунга қолдирнлади, кейин сув бу ғи билан хайдалади. Ҳайвонлардан олинадиган биоген стимуляторлар. Шаф фоф жисм

(Соrрus Vitreum ). Сўйилган хайвонлар кўзи нинг мугуз пардасидан олинади. Ампулада 2 мл дан чиқарилади. Лойқаланган препарат ишлатилмайди. Радикулит, невралгия касалликларида оғриқ қолдирувчи сифатида ишлатилади. Апилак (Арilacum). Ишчи асаларилардан олинган қуруқ оналик сутидир. Ёш болаларда гипотрофия касал лигида, катталарда эса гипотония касаллигида ишлати лади хамда тери ва юз қитиқланиши (себореяси) да 0,6% ли суртма дори сифатида ишлатилади. Апилак тол қон (0,07 г апилак— 0,93 г сут қанди), суртма дори ва 0,02 г дан таблетка (тил остита мўлжалланган) ҳолида чи қарилади. Луронит (Luronitum). Йирик ҳайвонларнинг кўзидан олинадиган, таркибида шаффоф суюқлик, гиалурон кис лота бўлади. Гиалурон кислота — бу биополимер бўлиб, ажойиб реологик хоссага эга ва шу билан бирга организм га биологик мос бўлиб ҳисобланади. Офталмология , жарроҳлик, косметика, юрак-қон томир хасталигида ва дориларни керакли аъзога етказиб беришда ишлатилади. Бу гетерополисахарид бўлиб, молекуляр массаси 10 6. Ферментация усулида streptpccoccus штаммидан хам олиш мумкин. Бу оқ, ним кулранг толқон бўлиб, сувда қовушкоқ эритма хосил килиб эрийди. Флаконларда 0,01 г дан чи қарилади. Узо қ ва қт битмайдиган яраларни даволашда ишлатплади. Ишлатишдан олдин флакондаги препарат 0,5% ли новокаин эритмасида эриди, Мато эритма билан хўлла нади ва яраларга қўлланади . Хонсурид (Сhonsuridum). Сўйилган молларнинг тоғайидан (хрящ) олинади. Бу оч сарғиш рангли говак м одда бўлиб, сувда осон эриб, қовушкоқ эритма ҳосил қилади. Хонсуриднинг таъсир килувчи моддаси хондра тин сульфат кислотаси бўлиб, молекуляр оғирлиги 20000—30000 га тенг. Флаконларда 0,05—0,1 г дан чиқарилади. Итлгатилиши луронитникига ухшашдир. Спленим (Spleninum). Йирик хайвонларнинг қора талоғидан

( с е л е з е л к а ) олинади. Оч сарик рангли суюқлик бўлиб, ўзига хос ўткир хидга эгадир. 10% спирт қўшиб турғунлаштирилади . Ампулаларда 1 мл дан чиқарилади. Спленин хомиладорликнинг бошланғич даврида бўладиган токсикозни даволаш ва олдини олиш мақсадида ишлатилади. Плазмол. (Plasmolum). Одам қонидан олиниб, рангсиз ёки сарғишроқ, тиниқ жило берувчи суюқликдир. Ампулаларда 1 мл дан чиқарилади, 10 0С хароратда сақланади. Невралгия, радикулит, ошқозон ва ўн икки бармоқ ичак касалликларини даволашда ишглатилади. Суюқ гемотаген. (Haemotegenum liquidum). Таркибида фибринсизлантирилган ёки турғунлаштирилган, қорамол ёки чўчқалар қони бўлади. Ёки қоннинг шаклли элементларига глицерин, қанд қиёми, ванилин қўшиб тайёрланаиди. Бу қиёмсимон, бир жинсли, ванилин хидини берадиган суюқлик, рангги тўқ-қизилдан, қизил-жигарранггача бўлади. Флаконларда 250 мл дан чиқарилади. Камқонликда, камқувватликда бир ош қошиқдан берилади. Болалар гемотагени. Таркибида альбумин, витамин С, қанд, сут қанди, асал, қуюлтирилган сут бўлади. Тахтача шаклида чиқарилади. Болалар амалиётида даволовчи озуқа маҳсулот сифатида ишлатилади. Тиббиётда ишлатиладиган турғунлаштирилган ўт (сафро). – Chole conservata medicate. Препарат сўйилган ҳайвонларнинг табиий ўт суюқлигидан олинади. Янги олинган 3:1 нисбатда 3 кун совуткичда сақланади, сузилади ваҳар бир литрига қуйидаги миқдорларда турғунлаштирувчи консервант ва хидини яхшиловчи моддалар қўшилади: 200 мл 96% ли спирт, 2 мл формалин ёки хидини яхшиловчи эссенцялар қўшиб, аралаштирилади ва хона хароратида 3 кунга қолдирилади. Сўнг асептик шароитда шиша идишларга 50, 100 ва 250 мл дан қуйилади ва 60- 63 0С да 75-90 дақиқа пастеризацияланади. Бу сарғиш-қўнғирдан тўқ- яшилгача рангда бўлган ўзига ҳос хидли суюқлик. Препарат ташқи мақсадларда ўткир ва сурункали артритларда, артрозда, радикулитда ишлатилади.

Микроорганизмлардан олинган препаратлар. Пирогенал (Pirogenalum). Бу липополисахаридлар синфига мансуб бўлиб, микроорганизмларнинг яшаш жараёнида ҳосил бўлади. Бу сувда эриаёдиган оч уклранг толқондир. Изотоник эритмада ампулаларда 1 мл да 100, 250, 500 ёки 1600 МПД (қуёнлар хароратини 0,6 га оширидиган максимал пироген миқдор – доза) сақлайди. Марказий ва периферик системалари касаллигидан қолган асосратларнинг, чандиқларнинг сўрилишини таъминлашда ишлатилади. Пропер-мил (Proper-myl) – сахарамицет моғорларнинг лиофиллаштирилган мажмуаси бўлиб, толқон ҳолида шамчаларда (флакон) чиққарилади. Паришонхотирликни даволашда қон томирга юбориш учун 5% ли глюкозада осилма тайёрланади, 1 флаконда 10 млн моғор тўқимаси бўлади.

Адабиётлар. 1. Махкамов С.М., Усуббаев М.У., Нуритдинова А.И. Тайёр дорилар технологияси. Тошкент, 1994. 2. Иванова Л.А.Технология лекарственных форм.-М.,1991. 3 . Новиков Е.Д. Тютенков О.Л. и др Автоматы для изгатовления лекарственных форми фасовки М. 1980 . 4 . ГФ ХI.- М., 1990.- вып. 2 . 5 . ГФ Х изд.- М.,1968 .

O'xshashlar

Биоген стимуляторлар тавсифи ва таснифи, технологияси

Ажратма олишнинг назарий асослари, ажратувчига қўйиладиган талаблар ва уларни қийёсий баҳолаш

Сперма олиш усуллари

Новогален препаратларни олишдаги технологик босқичлар, ажратувчига қўйиладиган талаблар, ажратмани ёт моддалардан тозалаш

Антиоксидант ва адоптоген таъсирга эга препаратлар фармакологияси