Yangi tug‘ilgan chaqaloqlarda hamshiralik parvarishi - Tibbiyot - Referatlar

Yangi tug‘ilgan chaqaloqlarda hamshiralik parvarishi

Yuklangan vaqt:

20.09.2019

Ko'chirishlar soni:

0

Hajmi:

1113.7197265625 KB

Ko'chirib olish

Yangi tug‘ilgan chaqaloqlarda hamshiralik parvarishi Reja: Ko‘krak suti bilan boqish (shifoxonalarda bolaga do‘stona munosabatda bo‘lish tashabbusi (shbdmt)  Chala tug‘ilgan chaqaloqlarni parvarish qilish

Yangi tug‘ilgan bolalar-chaqaloqlar gavda tuzilishi va funktsional xususiyatlari bilan kattaroq bolalardan va katta yoshli kishilardan farq qiladi. Yangi tug‘ilgan bolalarda ko‘p organ va sistemalar jumladan markaziy nerv sistemasining taraqqiyoti tugamagan bo‘ladi. Yangi tug‘ilgan bola organizmining to‘qimalari sersuv funksional jihatdan to‘la yetilmagan, oson jarohatlanadigan, noqulay ta’sirlarga chidamsiz bo‘ladi. Ayniqsa chala tug‘ilgan bolalarda termo regulyatsiya takomillashmagan. Oy kuni yetib tug‘ilgan chaqaloqning belgilari: 1. Bo‘yi o‘rtacha 50 sm (48–57 smgacha) vazni 3200–3400 gr (2600–5000 gr gacha). 2. Yetilgan homilaning ko‘krak qafasi qavariq, kindik halqasi to‘sh suyagining xanjarsimon o‘sig‘i bilan qov o‘rtasida bo‘ladi. 3. Yetilib tug‘ilgan bolaning terisi och pushti rang, teri osti yog‘ qatlami yaxshi rivojlangan, terisida pishloqsimon surtmasi bor, boshidagi sochi 2 sm ga etadi, tirnoqlari barmoqlarining uchlaridan oshib turadi. 4. Quloq va burun tog‘aylari elastik 5. O‘g‘il bolalarning moyaklari yorg‘oqqa tushgan, qiz bolalarning katta jinsiy lablari kichik jinsiy lablarni va klitorni berkitib turadi. 6. Yetilib tug‘ilgan bola aktiv, harakat qiladi, baralla chinqiradi, yetilgan bolalar 37– 42 haftalik muddatda tug‘iladi. Homila tug‘ilgach uning og‘zidagi shilimshiq elektrootsos yoki rezina baloncha yordamida so‘rib olinadi. Sog‘lom boladan agressiv va uzoq vaqt nafas yo‘llaridan shilliqni so‘rish bir tekis nafas olishni boshlanishini kechiktirishi va uzoq bronxospazmga olib kelishini unutmaslik kerak. Kindikni kesish tug‘ilgandan keyin bir daqiqa o‘tgach yoki pulsasiya to‘xtagach amalga oshiriladi. Kindik halqasidan 10–15 sm masofadan Koxer qisqichi qo‘yiladi, ikkinchisi 2 sm yuqorida qo‘yiladi, qisqichlar orasidagi kindik 96 % spirt bilan artilib, qaychilar yordamida kesiladi. Onaga bola jinsi ma’lum qilinadi. Ikkilamchi ishlov berishda kindik halqasidan 2–3 sm qochirib kindik kesilib, Rogavin skobkasi qo‘yiladi yoki uchburchak shakldagi salfetka bilan bog‘lanadi. Kindik cho‘ltog‘i 5% kaliy permanganat bilan artilib, ustiga doka bog‘lab

qo‘yiladi. Kindik yarasi parvarishi tozalikka rioya qilgan holda qurituvchi moddalardan foydalanmasdan ochiq usulda olib boriladi. Yangi tug‘ilgan sog‘lom chaqaloqlar parvarishi – chaqaloqni tug‘ilgan zahoti issiqlik yo‘qotilishini oldini olib, issiqlik zanjiri tamoyillariga amal qilgan holda tezda artib quritiladi va ona qorniga qo‘yiladi. Onasi bilan birga issiq ko‘rpa (odeyal) bilan yopiladi, boshiga qalpoqcha kiydiriladi. Bolaning sovuq qotishiga, sababsiz onasidan ajratilishiga yo‘l qo‘ymaslik kerak. Teri – teri bevosita aloqasi – bolani ona terisi bilan bevosita aloqasi uchun ko‘kraklari orasiga yotqiziladi va issiqlikni saqlash uchun ona – bola birga ko‘rpaga o‘raladi. Bu usul sianoz va asab buzilishlari belgilari aks etmagan, bir tekis nafas olayotgan bolalar uchun mos keladi. Chaqaloqni birinchi ikki soat davomida teri – teriga aloqa o‘tkazil gandan so‘ng (antropometriya, tana haroratini o‘lchash, gonoblenoreyani oldini olish uchun ko‘zlariga, qizlarni jinsiy a’zolarini 1% li eritromisin, u bo‘lmasa 1% tetrasiklin malhami bilan ishlov beriladi. Bolaga yaktakcha yoki ko‘ylakcha kiydirish kerak, chunki qattiq yo‘rgaklash diafragma harakatiga qarshilik qiladi, to‘satdan o‘lim sindromi xavfini oshiradi, issiqlikni saqlashga yordam bermaydi, asab – mushak kordinatsiyasini buzadi, qon aylanishini buzadi. Chaqaloq bilagiga qo‘yidagi ma’lumotlar yozilgan kleyonka bilakuzuk taqiladi: unga onasinig ismi, familiyasi va otasining ismi, tug‘ilgan kuni va soati, jinsi, tana og‘irligi, bo‘yi, onasining tug‘ruq tarixi raqami va chaqaloq raqami yoziladi. Barcha chaqaloqlarni birlamchi ko‘rikdan Ballar shkalasi bo‘yicha yetilganlik darajasini aniqlash maqsadida baholash va ma’lumotlarni chaqaloqlar rivojlanish tarixiga yozib qo‘yish kerak. Bola ahvolini aniq lash uchun tug‘ilgandan keyin bir va besh daqiqalarida Apgar shkalasi bilan baholanadi. Perinatal davrda hamshiralik parvarishi mavzusiga qaralsin. Chala tug‘ilgan chaqaloqlarni parvarishlash – agar homila 38 haftaga yetmay tug‘ilsa, u chala tug‘ilgan hisoblanadi va bo‘y o‘lchami hamda og‘irligi normal bo‘lmaydi. Agar ona qornidagi homila muddatdan ilgari tug‘ilgan bo‘lsa, quyidagi belgilar namoyon bo‘ladi: – terisi va shilliq qavatlar ko‘kargan;

– yig‘isi zaif; – harakati unchalik faol emas; – teri osti yog‘ qatlamlari yaxshi rivojlanmagan; – bosh suyaklari yumshoq, liqildoq va bosh miya choklari normadan katta; – quloq suprasi yumshoq; – kindik halqasi to‘sh suyagining o‘simtasi tomon siljigan; – tirnoqlari barmoq uchlarini qoplamagan; – qiz bolalarda katta jinsiy lablar kichik jinsiy lablarni qoplay olmaydi, o‘g‘il bolalarda tuxumdon moyak xaltasiga tushmagan. Bolaning chala tug‘ilganligini va qanchalik chalaligini aniqlashda anamnez, akusherlik tekshirishning ma’lumotlar, hammadan muhimi – bolan i tekshirish malumotlari hisobga olinadi. Chala tug‘ilgan bolalar bo‘shang, uyquchan bo‘lib, chinqirganda ovozi past chiqadi. Ko‘ pincha bir tekis nafas olmaydi, reflekslar susayganligi qayd qilinad i. Bola ancha chala bo‘lsa sut emish va yutish reflekslari yuzaga chiqmaydi. Chala tug‘ilgan bolalarda immunitet susaygan bo‘ladi, shuning uchun ular infektsiya bilan bog‘langan kasallar (gripp, pnevmoniya, piodermiya, sepsis) ga moyilroq bo‘ladi. Chala tug‘ilgan bolalarning omon qolishi va rivojlanishi asosan parvarishga bog‘liq. Chala tug‘ilgan bolalar badanini sovuqdan ehtiyot qilinadi, birinchi tozalash avaylab tez o‘tkaziladi. Chala tug‘ilgan bolalarni issiq tutish uchun kuvez va grelkalar taklif qilingan. Chala tug‘ilgan bolani ayolning ko‘krak suti bilan, yaxshisi onasining suti bilan boqish g‘oyatda muhimdir. Chala tug‘ilgan bolalarni boqish usuli, ularni nechog‘lik chalaligiga, umumiy ahvoliga, sut so‘rish va yutish qobiliyatiga bog‘liq. Chala tug‘ilgan bolani tug‘ruqdan 4–6 soatdan keyin birinchi marta emizgan ma’qul. Sut so‘rish va yutishga ojiz bo‘lgan juda nimjon bolalarga sut zond orqali beriladi. Jadal jonlantirishga muhtoj chaqaloqlarni aniqlash uchun oddiy va tez baholash tizimini qo‘llash kerak, ya’ni nafas olishi va yurak urishiga e’tibor berish kerak. Chaqaloqlarni emlash. Chaqaloqlarni emlash 0132-02 sonli SanPiNda tasdiqlangan Milliy profilaktik emlash kalendariga qat’iy asoslangan holda o‘tkaziladi. vaksinani yuborish vaqti preparat nomi

Tug‘ilgandan keyin 24 soat ichida Virusli B gepatitga qarshi vaksina Tug‘ilgandan 2–5 kun o‘tgach Silga qarshi vaksina (BSJ) Poliomielitga qarshi vaksina (OPV) emlash kalendari buzilgan bolalarni emlash. Agar bola ba’zi bir sabablarga ko‘ra, 24 soat ichida emlanmagan bo‘lsa, emlashga qarshi asosli ko‘rsatma bo‘lmagan hollarda, milliy profilaktik emlashga asos lanib emlashni davom ettirish uchun, bola tug‘ruqxonadan (bo‘lim dan) chiqarilayotganda yoki 29 kun ichida emlanishi kerak. Agar bola uy sharoitida bo‘lsa, uni ham tug‘ruqxonada (bo‘limda) 29 kun ichida emlash kerak. Uyda bolalarni emlash man qilinadi. silga qarshi emlash (BsJ). Yuborish joyi: BSJ vaksinasi chap yelka ning tashqi yuzasi, yuqori va o‘rta qismi chegarasiga teri orasiga yuboriladi. Terining tashqi qavatiga ninaning qisman yuqoriga qilib kirgiziladi. Nina teri ichiga kirganligiga ishonch hosil qilish uchun avval vaksinani ozgina qismi yuboriladi, so‘ngra esa dozani hammasi kiritiladi. Yuborish texnikasi to‘g‘ri bajarilgan bo‘lsa, oq rangda papula hosil bo‘ladi, u 15–20 daqiqadan keyin yo‘qoladi. Yuborish texnikasi: vaksinani bevosita ishlatishdan oldin, quruq vak sinaga 0,9% li natriy xlor eritmasini qo‘shish orqali eritib tayyorlanadi. Erituvchi tiniq, rangsiz va qo‘shimchalarsiz bo‘lishi kerak, 0,5 ml doza BSJ olish uchun vaksinali ampulaga maxsus steril shpris bilan 2 ml fiziologik eritma solinadi. Bir daqiqa davomida bunda bir tekis aralashma hosil bo‘lishi kerak. Emlash o‘z-o‘zini parchalovchi shpris bilan o‘tkaziladi, emlash dozasi 0,1 ml hajimda 0,05 mg. eritilgandan 6 soat o‘tgach ishlatilgan vaksinaning qoldig‘i bo‘lgan flakon yo‘q qilinishi kerak. Emlashga qarshi ko‘rsatma: – bolaning vazni 1800 gm dan kam; – og‘ir bosh miya jarohati;– OVI (VICh) infektsiyasi. Chaqaloqlarni parvarish qilish. Chaqaloqlar parvarishida ularning rivojlanishi uchun qulay sharoit tug‘dirishga yordam berishi kerak. Chaqaloqlarni tashqi muhitning

noqulay ta’siridan, ayniqsa infektsiyadan saqlash parvarishning asosiy qoidalaridan hisoblanadi. Chaqaloqlar parvarishi tegishli tayyorgarlikdan o‘tgan meditsina ham shiralariga topshiriladi; kichik tug‘ruq komplekslarida (tug‘ruq bo‘limlarida) chaqaloqlarni akusher parvarish qiladi. Texnik xodimlar yangi tug‘ilgan chaqaloqlarni parvarish qilishga qo‘yilmaydi, farroshlarga tozalash va boshqa turli yordamchi ishlar ruxsat etiladi. Xodimlar navbatchilikka kelgach, qo‘llarini tirsagigacha cho‘tkada sovunlab obdon yuvadi, so‘ngra dezinfektsiya qiladi (spirt, 2,4% S-4 eritmasi vodorod peroksidi va chumoli kislotasi aralashmasi – pervo mur, xlorgeks edin biglyukonat, degmisin, yodopiron va boshqalar). Har bir chaqaloqni yo‘r gaklashdan oldin xodim qo‘llarini yuvadi va dezinfektsiyalovchi eritma bilan artadi. Tug‘ruq bo‘limidan chaqaloqlar palatasiga keltirilgan chaqaloqqa isitilgan ko‘ylak kiygiziladi, karavotchaga yotqiziladi va ahvoli diqqat bilan kuzatiladi. Chaqaloq qusishi, nafas olishi buzilishi (sianoz), kindigi qonashi mumkinligini esda tutmoq kerak. Chaqaloqlar sutkasiga ikki marta (ertalab birinchi emizishdan oldin va kechqurun) tozalanadi. Ayni vaqtda bola ko‘zdan kechiriladi, terining hamma burmalari, kindigidagi boylam tekshiriladi, terisi va sezgi a’zolari parvarish qilinadi, tana harorati o‘lchanadi, vrachning buyurganlari bajaril adi. Ertalabki tozalashda chaqaloqlar tortib ko‘riladi. Teri parvarishi juda katta ahamiyatga ega. Bolaning nozik terisi noto‘g‘ri parvarish qilinsa, osongina bichiladi, chaqalanadi va boshqa shikastlarga uchraydi, bulardan esa infektsiya kiradi. Shu sababli terida yiringli jarayonlar paydo bo‘lib, septik kasallik ro‘y berishi mumkin. Ertalabki va kechqurungi tozalash (tualet) da bolaning butun badani sinchiklab ko‘zdan kechiriladi, oson bichishadigan teri burmalariga (quloq orqasi, bo‘yin, qo‘ltiq, chov va hokazo) ahamiyat beriladi. Chaqaloqning kindik qoldig‘i tushib ketguncha cho‘miltirilm aydi, chunki kindik jarohati bitmasdan turib cho‘miltirilganda infektsiya kirishi mumkin. Shu sababli kindik qoldig‘i tushib ketguncha va kindik jarohati bitguncha bolaning yuzini qaynagan iliq suvga yoki 2% li borat kislota eritmasiga ho‘llangan paxtada yuvish bilan kifoyalaniladi;

quloq orqasidagi teri, quloq suprasi, bo‘yin burmalari, qo‘loyoq kafti nam paxta bilan artiladi, quritiladi, so‘ngra butun badani quritiladi. Chaqaloq badanini ko‘zdan kechirganda terining qizargan joylari topilsa, steril vazelin moyi yoki kungaboqar moyi surtiladi. Chaqaloq siyib qo‘ygan yoki bulg‘angan bo‘lsa, bir emizish bilan ikkinchi emizish orasida yo‘rgak almashtiriladi va tagi tozalanadi. Ifloslangan yo‘rgak yig‘ishtirib olinadi, badanning pastki yarmi iliq suv quyib turib yuviladi (55-rasm). Ayni vaqtda kindik qoldig‘iga suv tegmasligi uchun ehtiyot bo‘lish kerak. Teri yuvilgandan keyin u namni oson shimadigan toza yo‘rgak bosish yo‘li bilan quritiladi (yo‘rgakka artilmaydi!). Dumba terisi va chov burmalariga profilaktika maq sadida steril moy surtiladi. Chaqaloqning badani odatda no- to‘g‘ri parvarish natijasida bichilad i. Buni bartaraf qilish uchun parva rishni yaxshilash, terini siydik va najas tegishidan saqlash kerak. Teri osongina bichilaversa (qizarsa), steril moy surtish bilan kifoyalaniladi. Qizargan teri bichilsa (maserasiya) 3% li kaliy 55- rasm. Chaqaloqning tagini permanganat eritmasidan surtib, yuvish. quyi dagi tarkibdagi poroshok sepiladi: Acidi borici 1, 0, Bismuthi subnitrici, Zinci oxydati aa 5,0, Talci veneti, Amyli tritici aa 50,0. Yiringli kasalliklarning oldini olishga alohida e’tibor beriladi. Yiringli yara-chaqa bo‘lgan chaqaloq ajratiladi. Xar bir yara-chaqaga gramisidinning spirtli eritmasi (0,04%), streptosid (1– 56- rasm. Chaqaloqning 2%) mazi yoki kaliy permanganat (3%) ko’zini yuvish. surtiladi. Ko‘pincha bir vaqtning o‘zida penisillin eritmasi muskul orasiga yuboriladi, bolani vrach kuzatib turishi kerak.

sezgi a’zolari parvarishi. Chaqal oqning ko‘z-qovoqlari 2% li borat kislota eritmasi shimdirilgan paxta sharcha bilan yuviladi. Har bir ko‘z alohida paxtada ko‘zning tashqi burchagidan ichki burchagiga qarab artiladi (56-rasm). Quloq parvarishi ertalabki toz a lashda quloq supralarini artish bilan kifoyalanadi. Odatda eshituv yo‘lini tozalashning hojati yo‘q. Chaqaloq nafas olishga qiyn a lib, burnini shilimshiq bosg an dagina burun yo‘llari tozalanadi. Burun teshiklari vazelin moyi shimdirilgan paxta pilikda avaylab artiladi. Og‘iz bo‘shlig‘ining shilliq pardasini artish mutlaqo yaramaydi, chunki aks holda og‘iz shilliq pardasi chaqalanishi va kasalliklar ro‘y berishi mumkin. Chaqaloqni yaxshi parvarish qilmaslik va to‘g‘ri emizmaslik sababli og‘zi oqarganda ham, og‘iz shilliq pardasini artmasdan, 10% li bura eritmasi bilan glitserin aralashmasini avaylab surtish tavsiya etiladi. Chaqaloqlar parvarishining zamonaviy usullari. Jahon sog‘liqni saqlash tashkiloti mezonlariga mos ravishda chaqaloqni tug‘ilgan zahotiyoq tanadan issiqlikni yo‘qotmaslik uchun issiqlik zanjiri tamoyiliga amal qilgan holda tezda artib quritiladi va ona qorniga yotqiziladi. Onasi bilan birga issiq ko‘rpa (adyol) yopiladi, boshiga qalpoqcha kiydiriladi. Chaqaloqni sovqotishiga yo‘l qo‘ymaslik kerak. Chaqaloqda emishga tayyorlashning birinchi belgilari (birdaniga tez nafas olishi, so‘rish harakatlari, ko‘krakni qidirish) paydo bo‘lgach, 30–60 daqiqa davomida ko‘krakdan emizish mumkin. Bevosita teri-teri aloqasi – chaqaloqni ona terisi bilan bevosita aloqasi uchun ko‘kraklar orasiga yotqiziladi va issiqlikni saqlash uchun ona-bola ko‘rpa bilan o‘raladi. Bu usulni sog‘lom tug‘ilgan cha qaloqlarda amalga oshiriladi. Agarda teri ranglarida sianoz bo‘lsa, asab buzilishlari aks etsa, nafas olish notekis bo‘lsa bu usul qo‘llanilmaydi. Bevosita teri-teri aloqasi, «issiqlik zanjiri» asosiy tamoyillariga rioya qilgan holda, chaqaloq tug‘ruq zalida bo‘lishi davrida davom etadi. Agar chaqaloq tug‘ilganda gipotermiya holatida bo‘lsa, uni isitish juda qiyin bo‘ladi. Ularni issiqda, kuvez yoki maxsus isitgich apparatlarida saqlashga to‘g‘ri keladi.

Sog‘lom chaqaloqlarda nafas yo‘llaridan uzoq vaqt shilimshiq modda ni so‘rib olish uning bir tekis nafas olishiga to‘sqinlik qilishi va bronxo spazmga olib kelishi mumkin. Shuning uchun og‘iz bo‘shlig‘ini tozalashda bir marotaba ishlatiladigan balloncha yoki maxsus yumshoq so‘ruvchi kateterdan foydalanish yaxshiroq. Kateter bolaning og‘ziga 3 sm gacha kiritilishi kerak, avval og‘iz, keyin burun tozalanadi. Muolaja 5 sekunddan oshmasligi kerak. Kindikni qisish – tug‘ilgandan taxminan bir daqiqa o‘tgach, kindik pulsatsiyasi to‘xtagach amalga oshiriladi. Kindik yarasi parvarishi tozalikka rioya qilingan holda, qurituvchi moddalardan foydalanmasdan, ochiq usulda olib boriladi. Profilaktik tadbirlar – ona va bolasini chilla davri palatasiga o‘tkazishdan avval bajariladi, ya’ni birinchi ikki soat davomida, teriteriga aloqasi o‘tkazilgandan keyin antropometriya, tana haroratini o‘lchash, gonoblenoreyaning oldini olish uchun ko‘zlariga 1% tetrasiklin yoki 1 % eritromisin mazi, qizlarning jinsiy yorig‘iga ushbu moddalardan yoki u bo‘lmasa 1% li kumush nitrat eritmasi bilan ishlov beriladi. Gemorragik sindromning oldini olish maqsadida vitamin «K» beriladi. So‘ngra kindik bo‘lakchasiga Rogovin qisqichi yoki rezina xalqacha o‘rnatilgan yopiq qisqich qo‘yiladi. Ular kindik xalqasi chetlaridan 3–4 sm masofada bo‘lishi kerak. Chaqaloqqa infuzion-transfuzion muolaja o‘tkazish rejasi bo‘lsa, kindikka ipak ligatura bilan bog‘lash maqsadga muvofiqdir. Yo‘rgaklashda ko‘krak qafasini qattiq qismaslik lozim, yo‘rgaklash o‘rniga chaqaloqqa ko‘ylakcha va ishtoncha kiydirish tavsiya etiladi. Qattiq qilib yo‘rgaklash diafragmaning erkin harakatiga qarshi lik ko‘rsatadi, issiqlikni saqlashga yordam bermaydi, asabni, mushaklarning koordinasiyasini qon aylanishini buzadi, emizishga xalaqit beradi. Chaqaloqlarni emizish. Chaqaloqlar uchun normal ovqat ― ona sutidir. Bola emizib boqilgandagina tamomila to‘g‘ri o‘sadi va yetiladi. Emizib boqilayotgan bolalar o‘rtasida kasallanish va o‘lim sun’iy boqilay otgan bolalarga nisbatan bir necha marta kam uchraydi. Shuning uchun meditsina xodimlari emizishning ahamiyatini ayol larga tushuntiradilar va har bir ona o‘z bolasini emizishi uchun barcha chorani ko‘radilar.

Bu vazifa ancha oson hal etiladi, chunki tuqqan ayollarning aksariyati (80–90%) o‘z bolalarini ayniqsa dastlabki hafta va oylarda emiza oladi. Ko‘krak suti bilan boqish muvaffaqiyati emizish qoidalari va texnikasiga rioya qilishga ko‘p jihatdan bog‘liq. Yetilib tug‘ilgan chaqaloqlar odatda tug‘ruqdan keyin ko‘p o‘tmay birinchi marta emiziladi. Chala tug‘ilgan chaqaloqlarda boshqa asoratlar bo‘lmasa 30–60 daqiqa ichida emizilishi kerak. Yetilib tug‘ilgan chaqaloqlar sutkada 6 marta, har 3 soatda emiziladi, kechasi 6 soat emizmay tanaffus qilinadi. Emizishda chaqaloqqa infektsiya yuqmasligi uchun quyidagi qoidalarga rioya qilinadi. 1. Tomchilar orqali yuqadigan infektsiyalarning oldini olish uchun ona emizgan vaqtda og‘iz-burniga niqob tutadi. 2. Tuqqan ayol har gal bola emizishdan oldin qo‘llarini iliq suvda sovunlab yuvadi. 3. Har gal bola emizishdan oldin emchak uchlari qaynagan suvga yuviladi. Chaqaloqni emizgan vaqtda onaning yotgan o‘rniga maxsus yo‘rgak solinib, bola shu yo‘rgakka yotqizaladi. Emizish texnikasining katta ahamiyati bor. Tug‘ruqdan keyingi dastl abki kunlarda ona yonida yotgan bolasiga salgina burilib va 57-rasm. Karavotda o’tirib bola 58-rasm. Tuqqan ayolga o’rindan 59- rasm. Karavotda yotib bola emizish. emizish. turib yupish ruxsat etilgandan keyin bola emizish.

uni qo‘l bilan ushlab turib emizadi (57-rasm). Tuqqan ayol 2-kundan boshlab bolas ini o‘tirib emizadi. Keyinchalik ona stul yoki kursiga o‘tirib, bir oyog‘ini skameykaga qo‘ yadi, bolani tizzasiga olib, boshi va orqasidan bir qo‘li bilan ushlab turadi (58-rasm). Ayol bola emizishdan oldin bir necha tomchi sutni bo‘sh qo‘li bilan sog‘ib chiqaradi va shu tariqa, sut yo‘llarining ifloslanishini bartaraf qiladi. Shundan keyin emchak uchini ishora va bosh barmoqlari bilan ushlab, qoramtir doirachasi bilan birga bolaning og‘ziga solinadi. Bola emchak uchini va uning atrofidagi qoramtir doirachani og‘ziga olganda to‘g‘ri emadi va havo yutib yubormaydi. Bola emizgan vaqtda uning burun kataklari ko‘krakka tegib qolmasligiga qarab turish kerak. Burun kataklari berkilib qolsa, bolaning nafas olishiga halal beradi. Tuqqan ayol bola emizib bo‘lgandan keyin emchak uchini quritadi va toza lifchik tutadi (lifchik sut bezlarini tagidan ko‘tarib turadi). Emchak uchining terisi nozik bo‘lsa, bola emiz ishdan keyin steril vazelin moyidan surtib, bir parcha paxta yoki doka yopib qo‘yish kerak. Har bir emizishda bolaning og‘ziga faqat bir emchaknigina solish kerak. Tug‘ruqdan keyingi dastlabki kunlarda sut hali kam bo‘ladi, shuningdek sut sekretsiyasi susayganligi (gipogalaktiya) qayd qilinadi, faqat o‘sha kunlari ikkinchi emchakni ham solish mumkin. Har bir emizish 15–20 daqiqa davom etadi, yaxshi emadigan bola zarur miqdordagi sutning qariyib yarmini dastlabki 5 daqiqada so‘rib oladi. Har bir emizishda ko‘krak bezi sutdan batamom bo‘shashi kerak. Sut bezlari chala bo‘shaganda sut kam ishlanadigan bo‘lib qolishi mumkin. Bola emizishdan keyin ko‘krakda qolgan sutni qo‘lda sog‘ish yoki qaynatilgan sutso‘rg‘ich bilan tortib olish zarur. Emchak uchi yassi va ichiga tortilgan bo‘lsa, shuningdek yorilganda rezina so‘rg‘ichli shisha nakladka orqali emizish tavsiya etiladi. KO‘KRAK SUTI BILAN BOQISH (SHIFOXONALARDA BOLAGA DO‘STONA MUNOSABATDA BO‘LISH TASHABBUSI (SHBDMT) Ko‘krak suti – chaqaloqlar va bolalar uchun yagona ozuqa turidir.

Ko‘krak suti to‘yimliligi bilan ustun turishidan tashqari, tabiiy ovqatlantirish go‘daklar kasalliklari va o‘limini oldini olishning juda yaxshi usuli bo‘lib ham xizmat qiladi. Har bir tug‘ruqqa yordam beruvchi muassasa ko‘krak suti bilan boqishni 10 ta tamoyillariga rioya qilinayotgan «Shifoxonalarni bolaga do‘stona munosabatda bo‘lish tashabbusi» statusiga mos kelishga harakat qilishi kerak: 1. Ko‘krak suti bilan boqish amaliyotining yozma ravishda qayd qilib qo‘yilgan siyosatiga ega bo‘lish va uni barcha tibbiy-sanitariya xodimlari e’tiboriga muntazam yetkazib turish; 2. Barcha tibbiy-sanitariya xodimlarini ushbu siyosatni amalga oshirish ko‘nikmalariga o‘rgatish; 3. Barcha homilador ayollarga ko‘krak suti bilan boqishning afzalliklari va usullari haqida ma’lumot berish; 4. Onalarga, tug‘ruqdan so‘ng dastlabki 2 soat ichida, ko‘krak suti bilan boqishni boshlashga yordam berish; 5. Onalarga ko‘krak suti bilan boqishni va balki bolalaridan ajratilgan bo‘lsalar ham laktatsiyani saqlab turishni o‘rgatish; 6. Chaqaloqga ko‘krak sutidan boshqa hech qanday ovqat yoki suyuqlik bermaslik, tibbiy ko‘rsatmalar bundan mustasno; 7. Ona va chaqaloqni birga bo‘lishini amaliyotga tadbiq qilish va ularni 24 soat davomida palatada birga bo‘lishlariga ruxsat berish; 8. Talab bo‘yicha ko‘krak suti bilan ovqatlantirishni rag‘batlantirish; 9. Ko‘krak suti bilan boqilayotgan chaqaloqlarga hech qanday tinchlantiruvchi yoki ko‘krakni aks ettiruvchi sun’iy vositalarni bermaslik; 10. Ko‘krak suti bilan boqishni qo‘llab-quvvatlovchi guruhlar tashkil etilishini rag‘batlantirish va onalarni shifoxonadan chiqqanlaridan so‘ng ushbu guruhlarga yuborish: «Bolalarga do‘stona munosabatdagi shifoxona» sertifikati borligidan qat’iy nazar, har bir tibbiyot muassasasi barcha 10 ta tamoyilga rioya qilishlari talab qilinadi: – ko‘krak tutishni 4 ta asosiy momentiga rioya qilish;

– ko‘krak suti bilan boqishni vaqti va oralig‘ini chegaralamaslik; – emizishgacha va emizishdan so‘ng ko‘krakni yuvmaslik; – ko‘krak so‘rg‘ichlariga ishlov berish uchun hech qanday malhamdan foydalanmaslik; – ona va bolani asossiz bir-biridan ajratmaslik; – so‘rg‘ichli idishdan boqmaslik va havoli so‘rg‘ichdan foydalanmaslik; – ko‘krak sutini o‘rnini bosuvchi glyukoza, suv va boshqalardan foydalanmaslik; – olgan suti miqdorini aniqlash uchun, emizishdan oldin va keyin bolani o‘lchab ko‘rish shart emas. Chaqaloqda peshob ajra lishini kuzatish etarli; kun davomida emishi 10 martadan ko‘p bo‘lishini saqlashga erishish kerak (bola yetarli sut olayotganligini eng ishonchli belgisi); Emizishdan avval ona qo‘lini sovunlab yuvadi. Har bir emizishdan avval ko‘krakni yuvish shart emas. Agar zarur bo‘lsa, emizgandan so‘ng ko‘krak toza suv bilan (sovunsiz) yuviladi, quritiladi (artmasdan) va areola sohasi sut bilan artiladi, havoda quritib berkitiladi. Onada sut ishlab chiqarilishi bola qancha sut emishi, ko‘krakni to‘g‘ri tutilishiga bog‘liq; bola qancha ko‘p sut emsa, shuncha ko‘p sut ishlab chiqariladi. Agar bolaga ko‘krak suti o‘rnini bosuvchi suv yoki glyukoza berilgan bo‘lsa, u holda bola kam emadi va sut kam ishlab chiqarilishiga olib keladi. Bu holat keyinchalik onada «juda kam sut» ishlab chiqarilishiga olib keladi. Bu esa bolani yetarli oziqlanmasligi va laktatsiyani kamayishiga olib keladi. CHALA TUG‘ILGAN CHAQALOQLARNI PARVARISH QILISH Bolaning chala tug‘ilganl igini va qanchalik chalaligini aniqlashda anamnez, akusher lik tekshirishining ma’lumotl ari, hammadan muhimi – chaqaloqni tekshirish ma’l u motlari hisobga olinadi. Chala tug‘ilgan chaqaloqlar bo‘shang, uyquchan bo‘lib, chinqirganda ovozi past chiqadi, yuzaki nafas oladi, ko‘pincha bir tekis nafas olmaydi, refl ekslari susayganligi qayd qilinadi. Bola anchagina chala bo‘lsa, sut emish va yutish reflekslari yuzaga chiqmaydi. Chala tug‘il gan bolalarda termoregulyatsiya yaxshi rivojlangan emas, shuning uchun havo soviganda tana harorati pasayadi, isib ketganda esa ko‘tariladi.

Chala tug‘ilgan chaqaloqlarda immunitet pasaygan, shuning uchun ular yuqumli kasalliklar (gripp, pnevmoniya, piodermiya, sepsis) ga moyilroq bo‘ladi. Chala tug‘ilgan bolalarning omon qolishi va rivojlanishi parvarish bilan boqishga anchagina bog‘liq. Chala tug‘ilganlar badani sovuqdan ehtiyot qilinadi, birinchi tozalash (tualet) avaylab tez o‘tkaziladi, ayni vaqtda yo‘rgaklash stolchasi isitiladi (isitgich qo‘yiladi, yo‘rgagi isitiladi), isituvchi lampa ostida issiq yo‘rgak va adyolga o‘raladi. Keyinchalik yo‘rgaklash va tozalash vaqtida bola albatta issiq tutiladi. Chala tug‘ilganlarni issiq tutish uchun kuvez va isitgichlardan foydalaniladi. Kuvezlarning konstruksiyasi har xil, hozirgi davr harorati, namligi va shu kabilar avtomatik ravishda boshqariladigan 60-rasm. Yopiq turdagi kuvez. 61-rasm. Chala tug’ilgan va alohida parvarishga muhtoj bo’lgan chaqaloqlar uchun maxsus isitiladigan krovat. kuvezlar bor. Oddiy kuvezlar qo‘shdevorli vannachalarga o‘xshaydi: ku vez devorlari orasidagi bo‘sh kam gakka zarur atga qarab qariyb 60° temper aturadagi suv quyiladi. Kuvez tubidagi choyshabli matrasga issiq qilib o‘ralgan bola yotqiziladi. Bolaning yoniga term ometr joylanadi, kuvezdagi harorat 30–32° bo‘lishi kerak (60-rasm). Kuvezlar bo‘lmasa, 60° gacha isitilgan suvli isitgichl ardan foydalaniladi. Bolaning har tomo niga bittadan va karav otchasining oyoq tomoniga yana bitta isitgich qo‘yiladi. Isitgichlarni bolaning tagi dan qo‘yish yaramaydi, ularni birato‘la almashtirmasdan, navbat bilan almashtirish kerak. Chala tug‘ilgan bolalar qizib ketishga chidash bermaydi. Ular qizib ketganda bezovtalanadi, harorati ko‘tariladi, badani qiza radi, terlab ketadi. Bunday hollar da isitgich (yoki kuvez) haroratini pasaytirish kerak. Hozirgi paytda chala tug‘ilgan va

alohida parv arishga muhtoj bo‘lgan chaqal oqlarni maxsus isitadigan karavotlardan foydalaniladi (61-rasm). Chala tug‘ilgan bolalar infektsiyadan ehtiyot qilinadi, shu maqsadda maxsus palatalar ajratiladi. Maxsus palata ajratishning iloji bo‘lmagan kichkina muassasalarda chala tug‘ilgan bolani chaqaloqlarning umumiy palatasiga yotqizib, oynavon devor bilan ajratib qo‘yishga to‘g‘ri keladi. Chala tug‘ilgan bolalarni parvarish qilishda aseptika va antiseptika qoidalariga rioya qilinadi. Chala tug‘ilgan bolani ayolning ko‘krak suti bilan, yaxshisi onasining suti bilan boqish nihoyatda muhimdir. Chala tug‘ilgan bolalarni boqish usuli ularning nechog‘li chalaligiga, umumiy ahvoliga, sut so‘rish va yutish qobiliyatiga bog‘liq. Chala tug‘ilgan bolani tug‘ruqdan 2 soat keyin birinchi marta emizgan ma’qul. Ularni bir sutkada necha marta emish kerakligi bolaning xususiyatlariga bog‘liq. A. F. Tur vazni 2000–2500 g keladigan bolalarni sutkasiga 7–8 marta, 1500–2000 g vaznli bolalarni 8–10 marta, 1000–1500 g vaznli bolalarni 10–14 marta emizishni tavsiya etadi. 62-rasm. Chaqaloqqa sut ichirish uchun qoshiqcha. 63-rasm. sutni zond orqali yuborish. Chala tug‘ilgan bola tuzukkina emsa, umuman qabul qilingan qoi dalar asosida emizaverish kerak. Bola sutni yaxshi so‘rmasa, tez charchab qolsa, bir gal emizgandan keyin ikkinchi gal sutni shishadan rezina so‘rg‘ich orqali ichirish mumkin. Dastlab

sutkasiga 1–2 marta emchak solinadi; bola o‘zini tutib olgach, bot-bot emiziladi, bora- bora u so‘rg‘ichdan butunlay voz kechadi emchak olmasa yoki so‘rgich orqali so‘rolmasa, sutni sog‘ib, iliq holida ozoz qoshiqda ichiriladi. Kichkina choy qoshiqdan foyda lanishadi; uchi cho‘ziq qoshiqcha hammadan qulay (62-rasm). Bola ga sut berishdan oldin va keyin kisloroddan nafas oldiriladi. Nimj on bolalarga sutni pipetkada ichirish

mum kin. Pipetkadagi sut bolaning yuqori labiga burun kataklari yaqinidan tomiziladi. Sut burun-halqum orqali oqib tushib, qizilo‘ngachga o‘tadi. Sut so‘rish va yutishga ojiz bo‘lgan juda nimjon bolalarga sut zond orqali beriladi. Buning uchun 13–15-sonli yumshoq kateterdan foydalaniladi, kateter shisha naycha orqali voronkaga ulanadi. Zond bola ning qizilo‘ngachiga og‘zidan avaylab kiritiladi. Zond kiritishdan oldin uchiga steril vazelin moyi surtiladi. Bolaning me’dasiga havo kirib qolmasligi uchun sut zonddan uzluksiz kirib turishi kerak (63rasm). Chala tug‘ilgan bolaning tana haroratiga, vazniga, terisiga, sezgi a’zolariga, ichining yurishib turishiga, umumiy ahvoliga va xulqatvoriga e’tibor bilan qarab turiladi. Chala tug‘ilgan bolalar tug‘ruq kompleksida kamida ikki hafta parvarish qilinadi, anchagina chala bo‘lsa, tug‘ruq kompleksida uzoqroq saqlanadi. Onasi uyiga jo‘natilayotganda chala bolani parvarish qilish va boqish to‘g‘risida mukammal yo‘l-yo‘riqlar beriladi, chala tug‘ilgan bolaning uyiga jo‘natilayotganligi bolalar poliklinikasiga oldindan ma’lum qilinadi.

FOYDALANILGAN ADABIYOTLAR 1. Ya.N. Allayorov. Reproduktiv salomatlik va kontratseptiv texnologiya.– T.: «Istiqlol» nashriyoti, 2005. 2. Я.Н. Аллаёров, М.И. Расулова, Д.У. Юсупова. Патологик акушерлик.– Самарқанд, 2007. 3. Ya.N. Allayorov. Akusherlik.– T.: «O‘zbekiston Milliy entsiklopediyasi» Davlat ilmiy nashriyoti, 2008. 4. Ya.N. Allayorov, N. I. Zokirova, A. T. Safarov, F. Q. Asqarova. Akusherlikda shoshilinch yordam.– Samarqand, 2009. 5. Р.У. Арзиқулов. Репродуктив саломатлик асослари. – T.: «Ўзбекистон миллий энциклопедияси» Давлат илмий нашриёти, 2010. 6. Ю.А. Гуркин, В.И. Грицюк. Гинекология. Справочник семейного врача. Москва – Санкт-Петербург, 2005. 7. В.И. Дуда, В.И. Дуда, И.В. Дуда. Акушерство.– Минск: «Вышэйшая школа», 2004. 8. M.F. Ziyayeva, G.X. Mavlyanova. Ginekologiya. – T.: «O‘qituvchi» nashriyot matbaa ijodiy uyi, 2007. 9. Н.Е. Кретова, Л.М. Смирнова. Акушерлик ва гинекология. – T.: «Ибн Сино» номидаги нашриёт, 1991.

O'xshashlar

Kattalarda hamshiralik parvarishi

Kattalarda hamshiralik parvarishi Testlar

Tug‘ruq jarayonida hamshiralik parvarishi

Chilla davrida hamshiralik parvarishi

Jinsiy yetilish davrida hamshiralik parvarishi