Қуюқ ва қуруқ экстрактлар. Олиш усуллари. Ажратмани ёт моддалардан тозалаш - Tibbiyot - Referatlar

Қуюқ ва қуруқ экстрактлар. Олиш усуллари. Ажратмани ёт моддалардан тозалаш

Yuklangan vaqt:

20.09.2019

Ko'chirishlar soni:

0

Hajmi:

76.5 KB

Ko'chirib olish

Қ уюқ ва қуруқ экстрактлар . О лиш усуллари. А жратмани ёт моддалардан тозалаш Режа: 1. Қуюқ ва қуруқ экстрактлар ифодаси. 2. Қуюқ ва қуруқ экстрактларни тайёрлашдаги технологик босқичлар. 3. Қуюқ ва қуруқ экстрактларни тайёрлаш учун ажратма олишни ўзига ҳос усуллари. 3.1. Циркуляцион усул. 3.2. Дискли диффузион асбобида олиш. 3.3. Пружина куракчали асбобда олиш. 3.4. Экстракрлар батареясида қарши оқимда ажратма олиш. 4. Ажратмани ёт моддалардан тозалаш.

ҚУЮҚ ВА ҚУРУҚ ЭКСТРАКТЛАР Қуюқ ва қуруқ экстрактлар турли синфларга мансуб, таркибида биофаол моддалар бўлган ўсимлик хом ашёларидан олиниб, махсус гурухни ташкил қилади. Уларни олишда ажратувчи сифатида ҳар хил қувватли этил спирти, диэтил эфири, хлорэтан, сув, хлораформ, яммиак, нордонлаштирилган сувлар, метилен хлорид ва хладонларни ишлатиш мумкин. Чунки тайёр маҳсулот таркибида ажратувчи деярли бўлмайди. Қуюқ экстрактларнинг ўзига хос хусусияти улардаги намлик тез суюқланади ва моғорлайди, қуруқларда эса намлигини йуқотиб, бўлакларга айланиб қолади. Экстрактлар ишлаб чиқариш кўлами тез сураът лар билан ўсмоқда, чунки уларни ишлатиш анча қулайдир. Лекин қуруқ экстрактлар ишлаб чиқаришда баъзи муаммолар мавжуд. Кўпчилик қуруқ экстрактлар сочилувчан толқон бўлиб, идиш оғзи очилиши билан намликни шимиб олиб, қотиб қолади, бу эса ишлатишни ғоят қийин лаштиради. Бу қийинчиликни бартараф этиш учун, шундай ажратувчи ва ажратма олиш усулини тан лаш лозимки, у қуруқ экстрактни намланишига сабаб бўладиган экстрактив моддаларни хом ашёдан деярли аж ратмасин, лекин биофаол моддаларни иложи борича тўла ажратсин. Бундан ташқари, мақсадга мувофиқ тўлдирувчиларни илмий асосда танлаш ҳам катта аҳамиятга эга . Одатда қуюқ ва қуруқ экстрактлар таркибида хом ашёга нисбатан бир неча марта кўп миқдорда биологик фаол моддалар бўлади. Улар саноат корхоналари ва дори хоналарда настойкалар, суюқ экстрактлар, мураккаб толқ онлар, эритмалар, шамчалар, таблеткалар, қиёмлар ишлаб чиқарищда, айримлари эса хаб дорилар тайёрлашда тў лдирувчи бўлиб хизмат қилади. Қуюқ ва қ уруқ экстрактлар ишлаб чиқариш ажратмани ёт моддалардан тозалаш, бғлатиш ёки қуритиш, ва қадоқлаш каби технологик босқичлардан иборат бўлади.

Ажратма олишда настойка ва суюқ экстрактлар тайёрлашдаги ҳамма усуллардан фойдаланиш мумкин. Шу билан бирга қуюқ ва қуруқ экстрактлар ишлаб чиқаришда ў зига хос ажратма олиш усуллари ҳам мавжуд. Қарши ва айланма (циркуляцион) усулда ажратма олиш шулар жумласига киради. Бу усулларни қўллашдан мақсад имкони борича оз миқдорда ажратувчи сарфлаб, уз луксиз концентр ланган ажратма олишдир. Бу эса катта иқтисодий а х а м и я т г а эгадир. Қарши оқимда ажратма олиш ўз н а в б а т и д а иккига бўлинади: биринчи усулга асосланган асбоб-ускуналарда хом ашё харакатланмайди, ажратувчи эса перколяторнинг пастки томонидан қарши оқин бўйича х а р а к а т қилади, натижада хом ашё бир текис намланади ва хавони сиқиб чиқаради. Бу мақсадда 5 тадан 16 тагача перколяторлар найлар ёрдамида ўзаро бирлаш тирилиб, бир бутун қурилма хосил қилинади. Масалан, агар батареяда бешта перколятор бўлса, унинг тўрттасига хом ашё жойлаштирилади ва биринчисига пастки томон дан перколяторнинг юқориги хаво жўмрагидан бир неча томчи ажратувчи оқиб чиққунга қадар ажратувчи юборилади ва маълум вақдга ивитиш учун қолдирилади, сўнг ажратма иккинчи перколяторга ён жўмраги орқали ўтка- зилади, биринчига эса яна пастдан тоза ажратувчи қуйилиб турилади. Бу жараён шу тарзда хамма перкаляторларда давом эттирилади ва тўртинчи перколятордан тайёр маҳсулот қуйиб олинади. Бу вақтда биринчи перколятордаги хом ашё таркибида таъсир қилувчи модда қолмайди, уни батареадан ажратиб, ўрнига бешинчи перколя тор ишга туширилади. Энди тоза ажратувчи иккинчи перколятор оркали берилиб, ажратма бешинчисидан қуйиб олинади. Бу вақтда биринчи перколятордаги таъсир қилувчи модда колмаган хом ашё олиб ташланади ва янги хом ашё солиб, ишга тайёрлаб қўйилади. Шундай қилиб, бу усулда навбат билан битта перколя тор тайёргарлик босқичида бўлиб, қолганларида узлуксиз иш жараёни давом этади. Бу қурилмалар тузилишининг мураккаблиги ва цех шароитида кўп жойни ишғол қилиши унинг камчилиги ҳисобланади. Олим ва

мутахассисларнинг изланишлари натижасида хом ашё ва ажратувчи бир- бирига қарама-қарши оқ имда харакат қилса, ишлаб чиқариш унумдорлиги ошиш и ва ўта концентрланган ажратма олиш мумкинлиги ис ботланган. Бу усулда ишлашга асосланган асбоблар қавдай тузилишга эг а бўлишидан қатъий назар ишлаш моҳияти бир хил бўлади. Асбобнинг бир томонидан узлуксиз равишда хом ашё, иккиичи томонидан ажратувчи тушиб туради. Улар бир-бирига қарама-қарши йуналишда ҳаракатла- ниши натижасида диффузия жараёни тезлашади концентрациялар фарқи ошиб боради. Қарама-қарши томондан келаётган ажратувчи хом ашёдан таъсир этувчи модда билан табора тўйиниб боради ва хом ашё тушади ган томондан концентрланган ажратма қуйиб олинади. Иккинчи томонидан эса деярли таъсир қилувчи, модда қолмаганлиги сабабли чиқариб ташланади. Бу усулнинг аф заллиги жараён автоматлаштирилиши мумкин ва нисба тан кам ажратувчи сарфланиб тўйинган ажратма олинади. Бу усул бўйича ажратма олиш А. Г. Натрадзе, М. Д. Рязан, И. А.Моциевский ва II. Т. Радионов асбобларида олиб борилади. Ишлаш тартиби: хом ашё ажратувчиси бўлган биринчи хоначага тушади. Бу ерда хом ашё куракчалар ёрдамида суюқликка ботирилади ва аралаштирилади, сўнг хонача деворига сиқилади ва пружинали куракчалар ёрдамида иккинчи хоначага узатилади. Иккинчи хоначада хам биринчидаги жараёнлар такрорланади. Сўнг хом ашё кейинги хонага узатилади ва хоказо. Ажратувчи эса пур кагич орқали тасмадаги хом ашёни ювиб, охирги 15 хоначага тушади, ундан 14, 13, 12, 11 ва ниҳоят 1 хоначага ўтиб, тўплагичга тушади. Пружина-куракчали асбоб эрмон, валериана, баҳорги адонис ва чучукмия илдизларидан ажратма олишда синаб кўрилган ва ижобий натижалар олинган.Айланма (циркуляцон) усулда ажратма олиш. Бу у сулда ажратма олиш ажратувчининг узлуксиз айланма ҳ аракатига асосланган. Ажратма олинадиган қ урилма уз луксиз ва автоматик тарзда ишлайдиган Сокслет

асбоб ига ўхшаш ишлайди. Қ урилма бир-бири билан ўзаро бо ғ ланган куб, ажратма олинадиган идиш (экстрактор), конденсатор ва тўплагичлардан ташкил топтан. Ишлаш тартиби: майдаланган хом ашё ажратма оладиган идишга жойлаштирилади, устига букик (сифон) найчадан пастроқ сатхгача ажратувчи солинади ва иви тиш учун 24 соатга қолдирилади. Ажратма бир вақтнинг ўзида ажратувчи куб ва тўплагичга хам солинади. Ивитиш вақти тугагандан сўнг тўплагич жўмрагини очиб, ажратма и дишнинг букик найча сатхигача ажратилади , бунда ажратманинг хаммаси кубга тушади.Куб қизиб турганлиги учун ажратувчи буғ ланиб, конденсаторда суюқликка айланиб, тўплагичга, сўнгра эса маълум тезлик билан ажратма оладиган идишга тушади. Суюқ лик сатҳи букик найча билан тенглашган да яна ажратма кубга тушади ва жараён шу тарзда давом этаве ради. Хар гал таъсир қ илувчи модда кубда қолади, ажратувчи эса буғ холига ўтиб, у кон денсаторда суюқликка айланади ва яна аж ратма оладиган идиш га тушади. Хом ашёда таъсир қилувчи мод да тугагач, у идишдан олиб ташланади, куб дан ажратма тўпла гичга хайдалади, хом ашё идишдан олиб ташланади ва ажратма оладиган идишга янги хом ашё жойлаштирилади. Бу қурилмада қирққулоқнинг қуюқ экстракти дизтил эфири ёрдамида олнган. Хладонлар ёрдамида ажратма олиш. Хладонларнинг диффузия қобилияти катта бўлиб, осонликча хом аше хужайраларига кириб биофаол моддаларни эритиб, ташқи фазага олиб ўтади. Кўпчилик хладонлар танлаб (селектив) эритиш кобилиятига эга бўлиб, нисбатан барқарор ва сифатли э к с т р а к т олишга имкон туғдиради. Олинган ажратмадан хладонлар хона ҳароратида буғланиб кетади натижада энергия сарфлашга хожат қолмайди. Хладопларнинг бу х осса лари экстракт ишлаб чиқаришда ажратувчи си фатида кенг кўламда ишлатиш имкониятини беради. Аж р а т у в ч и сифатида фреон л а р , с у ю л т и р и л г а н карбонат ангидрид ишлатилади. У л а р ёрдамида ажратма олиш зич (герметик) беркитилган юқори босмига (55 атм) бардош бера

оладиган асбобларда, 20—25С хароратда олиб борилади. Суюлтирилган карбонат ангидрид газидан ажратма олишда фойдаланиш. Бунинг учун махсус пўлатдан ясалган учта экстрактор, суюқ кар бонат ангидрид гази сақланадиган идиш, тўплагич, буғлатгич ва конденсатордан ташкил топган ва ўзаро зич беркитиладиган қурил мадан фойдаланилади . Ишлаш жараёни: экстракторларга майда ланган ўсимлик хом ашёси жойлаштирила ди, устига “ойнасимон юза” хосил бўлгунча суюлтирилган карбонат ангидрид юборилади ва ивитиш учун маъ лум вақтга қолдирилади. Сўнг пастки жум раклари очилиб, аж ратма тўплагичга қуйиб олинади. Ажратма сузилади, ажратувчи буғлатгичга ўтказилганда 2 0- 2°С хароратда буғланади ва тайёр махсулот қуйиб олинади. Ажратувчи буғлари конденсаторда суюқ холига ўтказилиб яна хом ашёд ан ажратма олиш учун ишлатилади. Ажратмаларни ёт моддалардан тозалаш. Ажратма олинган вақтида хом ашё ва ажратувчи табиатига, олиниш усулларига қ ар а б маълум миқдорда х а р х и л ёт моддалар ( п е к ти н , шиллиқ моддалар, оқсил) ажралиб чиқади. Ажратмани қ уюлтиришдан о лд и н уларни т о з а л а ш лозим. Ёт модда ла р т а б и а т иг а ва м и қ д о р и г а қ араб хар хи л тозалаш усул лари қўлланилади. Масалан: ажратмани салқин жойда бир н еча кунга қолдириб кейин с уз ила д и, маълум вақтдан кейин маълум миқдорда (2 — 2 0 % ) адсорбетлар билан тозаланади. А ж р а т м а х ом ашё микдорига нисбатан ярим қолгунча 6уғлатилади, с о в у т и л а д и . Сў нг қолдиққа нисбатан икки марта кўп ( ёк и х ом ашё билан, бир х и л ) м и қ дорда 9 5% ли с п и р т билан қўшиб аралаштирилади, хона хароратида 5 — 10 кун га қолдирилади, сўнг сузилади. Ажратмани қуюлтириш. Ёт моддалардан тозаланган ажратмалар тегишли вакуум буғлатгич қурилмаларида 50—60°С да қуюлтирилади. Агар ажратма спиртли ёки спирт ёрдамида тозаланган бўлса, мўътадил босимда (вакуумсиз), спирт ҳайдаб олинади, сўнг сувли қисми вакуум остида буғлатиб қуюлтирилади. Қуритиш. Агар қуюқ экстрактни қуритиш лозим бўл са, вакуум

қуритгич жавонларидан файдаланилади. Куюлтирилмаган ажратмалар вакуум жували ёки пуркагичли қуритгичларда қ уритилади. Қуритилган экстракт лозим бўлса, тегишли тегирмонда майдаланади. Баҳолаш. Қуруқ экстрактлар намлик, оғир металлар ва таъсир этувчи модда миқдори бўйича баҳоланади. Сақланиши. Қуюқ ва қуруқ экстрактлар таркибидаги биологик фаол моддалари, экстрактив моддалари ва ажратувчисининг табиатига биноан гигроскопик хусусиятга эга. Шу туфайли 30, 50 ва 100 г ли оғзи кенг бурама қопқоқли шиша идишларда, қопқоқ устидан парафинланган холда сақланади,Ўзига хос технологик жараёнга эга бўлган қуюқ ва қуруқ экстрактлар. Белладоннанинг қуюқ экстракти. Ажратма белладонна баргидан реперколяция усулида 20% ли спирт ёрдами да олинади ва ёт моддалардан тозаланади. Сўнг буғлат гич асбобларида 50—60°С да қуюлтириб, таъсир этувчи модда миқдори текширилади. Агар алкалоид миқдори 1,5% дан ортиқ бўлса, крахмал қанди (патока), декстрин ёки қандлар қўшиб меъёрига келтирилади. Кам бўлган тақдирда алкалоид меъёридан ортиқ бўлган қуюқ экст ракт билан аралаштирилади. Тайёр экстрактда алкалоидлар ми қдори (гиосциаминга ҳисоблаганда) 1,4% дан кам ва 1,6% кўп бўлмаслиги керак . Эхтиётлик билан («Б» рўйхати) са қланади. Мушаклар таранглигини бўшаштирувчи (спазмолитик) восита сифатида ишлатилади. Белладоннанинг қуру қ экстракти . Ажратма олиш ва ёт моддалардан тозалаш қую қ экстрактникига ўхшаш. Тозаланган ажратма тор тилади. Экстрактив моддалар ва алкалоидлар ми қдори ани қланади. Сўнг ажратма вакуум бу ғлатгич асбобида қую қ ҳолатгача бу ғлатилади. Тайёр ма ҳсулотда 0,7 — 0,8% алкалоид бўлгунча декстрин кўшиб, аралаштирилади, қуритилади, майдаланади, ба ҳоланади ва қадоқланади . Тайёр махсулот таркибида гиосциаминга хисобланганда 0,7—0,8%

алкалоид бўлиши керак.

Адабиётлар . 1 . Иванова Л.А. Технология лекарственных форм.- М., 1991 2 . Махқамов С.М., Усуббоев М.У., Нуритдинова А.И. Тайёр дорилар технологияси.- Тошкент, 1994. 3 . ГФ ХI изд., вып. 2.- М.,1990. 4. Маҳкамов С.М., Усуббоев М.У., Нуритдинова А.И. Тайёр дорилар технологияси (практикум).- Тошкент, 1991.- Б.19. 5. М иралимов М.М. Йиғинди препаратлар технологияси. Т ошкент 2002. 6. ТДТТ фанидан маърузалар матни. Тошкент 2006.

O'xshashlar

Ажратмани ёт моддалардан тозалаш усуллари. буғлатиш. буғлатишда ишлатиладиган асбоб-ускуналар

Суюқ экстрактлар олишдаги технологик босқичлар. Реперколяция вариантлари. Внииф усулида суюқ экстрактларни олиш

Новогален препаратларни олишдаги технологик босқичлар, ажратувчига қўйиладиган талаблар, ажратмани ёт моддалардан тозалаш

Новогален препаратлари. уларнинг тавсифи ва таснифи. Уларни ёт моддалардан тозалаш

Заҳарли, наркотик ва гангитувчи моддаларни биологик объектдан қутбли эритувчилар ёрдамида ажратиб олиш, хусусий усуллари