Қуритиш жараёнининг назарий асослари

Қуритиш жараёнининг назарий асослари

Yuklangan vaqt:

20.09.2019

Ko'chirishlar soni:

0

Hajmi:

119 KB

Ko'chirib olish

Қуритиш жараёнининг назарий асослари Режа 1. Қуритиш. 2. Нам ҳавонинг асосий параметрлари. 3. Нам ҳавонинг диаграммаси. 4. Нам ҳаво ҳолатини диаграммада тасвирлаш. а) Нам ҳавони иситиш. б) Нам ҳавони совитиш. в)Турли параметрли ҳавони аралаштириш. 5. Қуритиш жараёнининг мувозанати.

ҚУРИТИШ Қаттиқ ва пастасимон материалларни қуритувчи агент ёрдамида сувсизлантириш жараёни қуритиш деб аталади. Бу жараёнда намлик қаттиқ фаза таркибидан газ фазасига ўтади. Нам материалларни қуритиш жараёнинги саноатда ташкил этиш катта ахамиятга эга. Қуритилган матенриалларни транспорт воситасида узатиш арзонлашади, уларнинг тегишли хоссалари яхшиланади: аппарат ва трубаларнинг коррозияга учраш камаяди. Материалларни уч хил усулда: механик, физик-кимёвий ва иссиылик ёрдамида сувсизлантириш мумкин. Механик усул билан сувсизлантириш - таркибида кўп миқдорда сув тутган материалларни қуритиш учун ишлатилади. Бу усул билан сувсизлантиришда намлик сиқиш ёки центрифугалашларда марказдан куч ёрдамида ажратиб олинади. Одатда механик йўл билан намликни ажратиш - материалларни сувсизлантиришда биринчи босқич ҳисобланади. Механик сувсизлантиришдан сўнг материалда яна бир қисми намлик қолади, бу қолган намликни иссиқлик ёрдамида, яъни қуритиш йўли билан ажратиб чиқарилади. Физик-кимёвий усул билан материалларни сувсизлантириш лаборатория шароитларида ишлатилади. Бу усул сувни ўзига тортувчи моддалар (масалан: сульфат кислота, кальций хлорид) дан фойдаланишда асосланган. Ёпиқ идиш ичида сувни тортувчи модда устига нам материал жойлаштириш йўли билан уни сувсизлантириш мумкин. Иссиқлик таъсирида сувсизлантириш кимё саноатида кенг ишлатилади. Қуритиш кўпчилик ишлаб чиқаришларнинг охирги, яъни тайёр маҳсулот олишдан олдинги жараён ҳисобланади. Айрим и/ч ларда материалларни сувсизлантириш икки босқичдан иборат бўлиб, намлик аввал арзон жараён ҳисобланган механик усул билан, сўнгра қолган намлик эса қуритиш йўли

билан ажратилади. Материал таркибидан намликни бундай мураккаб йўл билан ажратиш усули жараённинг самарадорлигини оширади. Қуритиш икки хил (табиий ва сунъий) йўл билан олиб борилади. Материалларни очиқ ҳавода сувсизлантириш табиий қуритиш дейилади, бу жараён узоқ вақт давом этади. Кимё саноатида материалларни сувсизлантириш учун сунъий қуритиш усули ишлатилади, бу жараён махсус қуритқич қурилмаларида олиб борилади. Иссиқлик ташувчи агентнинг қуритилаётган материал билан ўзаро таъсирлашув усулига кўра қуритиш қуйидаги турларга бўлинади: 1) конвектив қуритиш - нам материал билан қуритувчи агент тўғридан - тўғри ўзаро аралашади; 2) контактли қуритиш - иссиқлик ташувчи агент ва нам материал ўртасида уларни ажратиб турувчи девор бўлади; 3) радиацияли қуритиш - иссиқлик инфрақизил нурлар орқали тарқалади; 4) диэлектрик қуритиш - материал юқори частотали ток майдонида қиздирилади; 5) сублимация қуритиш - материал музлаган ҳолда, юқори вакуум остида сувсизлантирилади. Охирги учта усул саноатда нисбатан кам ишлатилади ва одатда қуритишнинг махсус усуллари деб юритилади. Қуритишнинг турларидан қатъи назар, жараён давомида материал нам газ билан ўзаро таъсирлашиб туради. Конвектив қуритиш усули саноатда кенг ишлатилади, бу жараённи амалга ошириш учун материалга нам ҳаво таъсирининг аҳамияти катта. Шу сабабли нам ҳавонинг асосий параметрларни ўрганиш муҳим ҳисобланади. Нам ҳавонинг асосий параметрлари.

Нам ҳаво қуруқ ҳаво ва сув буғларининг аралашмасидан иборат. Қуритиш жараёнида нам ҳаво намлик ва иссиқлик ташувчи агент вазифасини бажаради. Айрим шароитларда тутунли газлар еки уларнинг ҳаво билан аралашмаси ишлатилади, бироқ нам ҳаво ва тутунли газларнинг физик хоссалари бир-биридан фақат сон қиймати бўйича фарқ қилади. Нам ҳавонинг асосий хоссалари қуйидаги параметрлар билан белгиланади: абсолют намлик, нисбий намлик, нам сақлаш, энтальпия. Абсолют намлик . Нам ҳавонинг ҳажм бирлигига тўғри келган сув буғларининг миқдори абсолют намлик деб аталади ва  с.б. (кг/м 3 ) билан белгиланади. Агар нам ҳаво совитилиб борилса, маълум температурага етгач, намлик шудринг сифатида ажрала бошлайди. Намликнинг бундай ҳолатда ажралишига тўғри келган температурага шудринг нуқтаси деб аталади. Бундай шароитда ҳаво таркибида максимал мақдорда сув буғи бўлади. Ҳавонинг тўйиниш пайтидаги абсолют намлиги  т (кг/м 3 ) орқали ифодаланади.. Нисбий намлик. Хаво абсолют намлигининг тўйиниш пайтидаги абсолют намликка нисбати нисбий намлик деб аталади. Ҳавонинг нисбий намлиги процент ҳисобида қуйидаги ифода бўйича топилади: бу ерда Р с.б - текширилаетган нам ҳавонинг сув буғларининг парциал босими, Па; Р т - берилган темп. ва умумий барометрик босимда тўйинган сув буғларининг босими, Па. Нисбий нимлик ҳавонинг муҳим хоссаси ҳисобланади. Ҳаво таркибида намлик қанча кам бўлса, бундай ҳаво қуритиш жараёнида шунча самарали

ишлатилади. Намлик билан тўйинган ҳаводан қуритувчи агент сифатида фойдаланиш мумкин эмас. Нисбий намликни аниқлаш учун психометрдан фойдаланилади. Психометр иккита термометрдан иборат бўлиб, битта термометрнинг шарчаси доим ҳўллаб турилади ва у ҳўл термометр деб юритилади. Иккинчиси эса қуруқ термометр деб аталади. Қуруқ ва ҳўл термометрлар кўрсатишларининг айирмаси  t = t қ - t ҳ температураларнинг психометрик айирмаси дейилади. Нисбий намлик қанча кам бўлса, ҳўл термометр шарчаси юзасида сувнинг буғланиши шунча тез боради, натижада шарча тезлик билан совийди. Шу сабабли ҳавонинг нисбий намлиги камайиши билан температураларнинг психрометрик айирмаси кўпаяди. Бу айирма t асосида ва психометрик жадваллар еки диаграммалар ердамида ҳавонинг намлиги топилади. Нам сақлаш. 1 кг абсолют қуруқ ҳавога тўғри келган сув буғларининг миқдори ҳавонинг нам сақлаши деб юритилади. Бу параметр х (кг/кг) ёки d (г/ кг) билан белгиланади. Ҳавонинг нам сақлаши қуйидаги нисбат орқали топилади. бу ерда m сб - нам ҳавонинг берилган ҳажмидаги сув буғлари массаси; m қҳ - нам ҳавонинг берилган ҳажмидаги абсолют қуруқ ҳавосининг массаси; р қҳ - абсолют қуруқ ҳавонинг зичлиги. Нам ҳавонинг энтальпияси. Нам ҳавонинг энтальпияси I (Ж/кг қуруқ ҳаво) энтальпияси билан шу нам ҳавода бўлган сув буғининг энтальпияси йиҲиндисига тенг:

бу ерда с қҳ - қуруқ ҳавонинг солиштирма иссиқлиқ сиҲими; (Ж/кг К); t - ҳаво температураси, 0 С; i ў/, - ўта қиздирилган буғнинг энтальпияси, Ж/кг. ґта қиздирилган буғнинг энтальпияси i ў/, (Ж/кг) термодинамикада қуйидаги тенглама орқали топилади: Бу ерда r = О 0 С даги буғнинг энтальпияси, r =2493*10 3 Ж/кг; с б - буғнинг солиштирма иссиқлик сиҲими, с б = 1,97+10 3 Ж/(кг К) Агар қуруқ ҳавонинг солиштирма иссиқлик сиҲими 1000 Ж/(кг*К) деб олинса, (14.3) тенгламани қуйидагича езиш мумкин: Демак, нам ҳавонинг иссиқлик ушлаши нам ҳаво таркибида бўлган қуруқ ҳавонинг 1 кг миқдорига нисбатан олинади. Нам ҳавонинг диаграммаси. Нам ҳавонинг асосий хоссалари техник ҳисоблашлар учун зарур бўлган аниқлик билан I - х диаграммаси ёрдамида топилиши мумкин. Бу диаграмма Л. К. Рамзин томонидан таклиф қилинган. I - х диаграммасини тузишда босимнинг қийматини ўзгармас деб олинган, яъни Р=745 мм симоб устцни. Босимнинг бу қиймати кўп йиллик статистик маълумотларга кўра, СССРнинг марказий районлари учун ўртача йиллик босимни ташкил этади. Диаграмманинг асосий ўқлари оралиҲидаги бурчак 135 га тенг (14.1 - расм). Асосий ўқларга нам ҳавонинг иккита асосий параметрлари - энтальпия I (Ж/кг қуруқ ҳаво) ва нам сақлаш х ( кг/кг қуруқ ҳаво) жойлаштирилган.

Нам сақлашнинг қийматлари диаграммадан фой даланиш қулай бўлиши учун ердамчи горизонтал ўққа жойлаштирилган. Бунда I = const чизиқлар ордината ўқига нисбатан 135 бурчак билан маълум масштабда жойлаштирилган. х= const чизиқлар эса ердамчи абсцисса ўқига перпендикуляр қилиб жойлаштирилган. I - x диаграммасига асосий чизиқлардан ташқари қуйдаги чизиқлар ҳам жойлаштирилган; ўзгармас температура чизиқлари ёки изотермалар, ўзгармас нисбий намлик чизиқлари  = const сув буғининг парциал босим чизиғи.  = 100 % чизиғи диаграммани икки қисмига бўлади. Бу чизиқнинг тепа қисми диаграмманинг иш юзаси деб аталади ва у тўйинмаган нам ҳавога тўғри келади. Тўйинмаган нам ҳаво қуритувчи агент сифатида ишлатилади.  = 100 % чизиғининг пастки қисмида жойлашган юза сув буғи билан тўйинган ҳавога тўғри келади ва қуриткичларни ҳисоблашда ишлатилмайди.

Температура 99,4 С га етганда тўйинган буғнинг босими ўзгармас барометрик босим қиймати (Р=745 мм симоб устини) га тенг бўлиб қолади, натижада нисбий намлик  температурага боғлиқ бўлмайди. Бундай шароитда  намлик сақлаш х каби амалий жиҳатдан ўзгармас қийматни эгаллайди. Шу сабабли t =99.4 C бўлганда  = const чизиғи кескин бурилади ва юқорига вертикал буйлаб йўналади (бу ҳолат 14.1 - расмда кўрсатилган). I - х диаграммаси ердамида нам ҳавонинг исталган иккита параметри бўйича унинг ҳолатини белгиловчи нуқта (м-н, А нуқта) топилади, сўнгра бу нуқта ердамида нам ҳавонинг қолган параметрларини аниқлаш мумкин. Сув буғининг парчиал босими чизиғи диаграмманинг пастки қисмига жойлаштирилган. Агар диаграмма нам ҳавонинг ҳолатини белгиловчи нуқта маълум бўлса, сув буғининг парчиал босими қиймати р ни аниқлаш мумкин. Нам ҳаво ҳолатини диаграммада тасвирлаш. I = x диаграммасида нам ҳаво билан боғлиқ бўлган исталган жараёнларни тасвирлаш мумкин. Нам ҳавони иситиш. Нам ҳавони сиртий иссиқлик алмашиниши аппаратларида (калориферда) иситиш пайтида ҳавонинг намлик сақлаши ўзгармайди, шу сабабли ҳавони иситиш жараёни x = const чизиғи билан ифодаланади (14.2 - расм). Ҳавонинг дастлабки ҳолати А нуқта билан белгиланади, унинг температураси t 0 , энтальпияси I 0 ва нисбий намлик  0 . Иситиш жараёни АВ чизиқ билан ифодаланади. Иситилган ҳавонинг температураси t 1 , нисбий намлик  1 , энтальпияси эса I 1 га тенг. Бу расмдан кўриниб турибдики, иситиш пайтида ҳавонинг нисбий намлиги камаяди. Иситиш пайтида ҳавонинг ўзига қабул қилган иссиқлик миқдори диаграмма ердамида топилиши мумкин: I 1 - I 0 =  I ( Ж-кг қуруқ ҳаво). Нам ҳавони совитиш. Агар ҳавонинг дастлабки ҳолати А нуқта билан белгиланса, уни сиртий иссиқлик алмашиниш аппаратида (совиткичда) совитиш жараёни ҳам х= const чизиқ билан ифодаланади ( -расм).

Диаграммада ҳавони совитиш жараёни АС чизиқ билан белгиланган. Совитиш пайтида ҳавонинг нисбий намлиги ортиб боради. С нуқта ҳавонинг нисбий намлиги  = 100 % бўлади. Ҳавони совитиш натижасида ажралиши мумкин бўлган иссиқлик I 1 - I 2 га тенг (Ж-кг қуруқ ҳаво). Совитиш жараёни яна давом эттирилса, сув буғларининг конденсацияланиши бошланади. В нуктага тўғри келган температура шудринг нуқтасининг температураси t 2 деб аталади. Ҳавонинг ўта совитилиши пайтида ундан ортиқча намлик ажралиб чиқади, бироқ нисбий намлик ўзгармайди. Ҳавонинг ўта совитиш жараёни ВС чизиқ бўйича боради. С нуқтага тўғри келган температура t 3 ва энтальпия I 3 диаграмма бўйича топилиши мумкин. Турли параметрли ҳавони аралаштириш. Ҳолати А нуқта билан белгиланадиган ҳавони ҳолати В нуқтага тўғри келган ҳаво билан аралаштириш жараёнини кўриб чиқамиз (14.4-расм). А нуқтага тўғри келган нам ҳавонинг таркибида 1 кг абсолют қуруқ ҳаво бор деб оламиз. Ҳолати В нуқта билан белгиланадиган нам ҳавонинг таркибида эса n кг абсолют қуруқ ҳаво бор деб ҳисобланади. Бунда аралашманинг энтальпияси:

Аралашманинг нам сақлаши: Охирги тенгламани n га нисбатан ечамиз; ( ) тенгламани ( ) тенгламага ҳадлари бўйича бўлиб қуйидаги ифодани оламиз: Бу В ва В нуқталардан ўтадиган тўғри чизиқ тенгламасини ифодалайди ( -расм). Аралашманинг ҳолати М нуқта билан ифода қилинади, бу нуқта АВ тўғри чизиқни икки қисмга қуйидаги нисбатда бўлади: МА ва МВ кесмаларнинг қиймати А ва В ҳолатларга тўғри келган нам ҳаволар таркибидаги қуруқ ҳаволар массаларига тескари пропорционалдир. -расмда кўрсатилган аралашманинг ҳолати (яъни М нукта)  = 100 % чизиқнинг тепасида жойлашган. Бундай шароитда ҳаво таркибидаги сув

буғлари конденсацияланмайди. Айрим шароитларда М нуқта тўйиниш чизиғининг пастки қисмида жойланиши мумкин, бунда турли параметрли ҳаволарнинг аралашиши натижасида сув буғлари конденсацияланади ва шудринг ажралиши рўй беради. Қуритиш жараёнининг мувозанати. Қаттиқ материал ва нам ҳаво ўзаро таъсир эттирилганда асосан икки хил жараён содир бўлади: 1) қуритиш (материалдан намликнинг десорбцияланиши. агар Р м > Р ҳ ); 2) намланиш (намликнинг материа томонидан сорбцияланиши, агар P м < P қ ; бу ерда Р м - буғнинг материал юзасидаги парциал босими, Р ҳ - буғнинг ҳаво еки газдаги парциал босими) Қритиш пайтида Р м нинг қиймати камаяди ва Р м = Р ҳ чегарасига яыинлашиб боради. Бундай ҳолат динамик мувозанат олати деб аталади, материалнинг бу мувозанат ҳолатига тўғри келган намлиги мувозанат намлик дейилади. Материалнинг мувозанат намлиги W м сув буғининг материал устидаги парциал босимига еки пропорционал бўлган ҳавонинг нисбий намлигига боғлиқ ва у тажриба йўли билан топилади. W м = f (  функция ўзгармас температура шароитида аниқланади, шу сабабли у изотермани ташкил қилади. -расмда 1-эгри чизиқ нам материални қуритиш жараёни учун ҳосил қилинган ва у десорбцияланиш изотермаси деб аталади.

2- эгри чизиқ эса қуруқ материални намлаш учун ҳосил қилинган , у сорбцияланиш изотермаси дейилади . Сорбцияланиш изотермаси десорбцияланиш изотермасининг устида жойлашган бўлиб . 1- ва 2- эгри чизиқларнинг бир - биридан фарқ гистерезис деб аталади . Гестерезис ҳодисасидан шу хулоса келиб чиқадики , бир хил қийматга эга бўлган мувозанат намликка эришиш учун ҳавонинг нисбий намлиги материални намлаш жараёнида уни қуритишдагига нисбатан катта бўлиши зарур . Гистерезиснинг ҳосил бўлишига асосий сабаб - қуритилган материалнинг капиллярларига ҳаво кириб , бу ҳавонинг капиллярлар деворида сорбцияланишидир . Натижада материал қайтадан намланда унинг намлик билан ҳўлланиш даражаси камаяди ва ҳавони капиллярларда сиқиб чиқариш учун сув буғининг катта парциал босими ( ёки катта нисбий намлик _) керак бўлади . Қуритиш жараёнининг механизми маълум даражада намликнинг материал билан боҲланиши бузилади . П . А . Ребиндер томонидан намликнинг материал билан таъсирининг уч ( кимёвий , физик - кимёвий , физик - механик ) тури таклиф қилинган . Кимёвий усул материал намлик билан таъсирлашганда жуда мустаҳкам ва маълум нисбатларда бирикма ҳосил бўлади . Бу намликни материалдан ажратиш учун юқори температуралар таъсирида қиздириш ёки кимёвий реакция йўли билан таъсир қилиш керак . Қуритиш жараёнида бундай намликни материалдан чиқариш мумкин эмас .

Қуритиш жараёнида одатда материалдан физик - кимёвий ва физик - механик усуллар билан таъсирлашган намликлар ажратиб чиқарилади . Механик усул билан бириккан намлик материалдан жуда тез чиқиб кетади. Бундай намлик модданинг капиллярларида ва унинг юзасида жойлашган бўлади. Механик усул билан бириккан намлик ўз навбатида икки хил бўлади: макрокапиллярларнинг намлиги (капиллярларнинг ўртача радиуси r ўр 10 -5 см дан катта); микрокапиллярларнинг намлиги ( r ўр < 10 -5 см). Модда юзасидаги жойлашган намлик ҳўлланиш намлиги деб юритилади. Механик бириккан намлик эркин намлик деб аталади ва бундай намликни материалдан механик усуллар (м-н, сиқиш) ёрдамида ажратиш мумкин. Физик-кимёвий йўл билан бириккан намлик икки турга (адсорбцион ва осмотик бириккан намликларга) бўлинади. Адсорбцион намлик материалнинг юзасида ва унинг Ҳовакларида, молекулаларнинг куч майдони таъсирида мустаҳкам бириккан бўлади. Осмотик бириккан намлик букиш намлиги деб ҳам аталади, бу намлик материалларнинг тўқималарида осмотик кучлар таъсирида боҲланган бўлади. Адсорбцион намликни материалдан ажратиш учун бўкиш намлигини ажратишга нисбатан бир оз катта энергия талаб қилинади. Коллоид ва полимер материалларда адсорбцион ва осмотик усул билан бириккан намлик мавжуд бўлади. Материал таркибида физик- кимёвий йўл билан ушлаб турилган намлик боҲланган намлик деб юритилади. - расмда қуритиш пайтидаги материал намлигининг ўзгариши кўрсатилган. Намлик W 1 дан W г гача ўзгарганда материал ўзида эркин намликни тутади. Бу соҳада материал нам ҳолатда бўлади. I соҳада материалдан эркин намлик ажратиб чиқарилади. Намлик W г дан W м гача ўзгарганда материал ўзида боҲланган намликни ушлайди. II соҳада материал гигроскопик ҳолатда бўлади. А нуқта гигроскопик нуқта деб аталади ва бу нуқтага тўғри келган намлик гигроскопик намлик W г дейилади. А нуқта  = 100 % га тўғри келади. II соҳада материалдан боҲланган намлик ажратиб чиқарилади.

Гигроскопик намлик W г материалдаги эркин ва боҲланган намликлар чегарасига тўғри келади. Материалдан эркин намликни ажратиб чиқариш учун ҳар қандай нисбий намликдаги (фақат  < 100) ҳаводан фойдаланиш мумкин. БоҲланган намликни материалдан чиқариш учун керакли миқдордаги нисбий намликка эга бўлган ҳаво ишлатиш зарур. Бунда фақат материалнинг намлиги мувозанат намлик W м дан катта бўлиши керак. Маьериалнинг зарур бўлган охирги намлигига қараб ҳавонинг нисбий намлиги танланади. 14.6-расмда материални қуритиш мумкин бўлган зона штрихлаб кўрсатилган. Мувозанат намлиги эгри чизиғининг тепасидаги зонада материални фақат намлаш мумкин, бу зонада материални қуритиш мумкин эмас.

O'xshashlar

Қуритиш усуллари

Қуритиш аппаратлари

Иссиқлик жараёнлари. буғлатиш ва қуритиш

Таблетка олишнинг назарий асослари. Массадаги қолдиқ намликнинг таблетка ҳосил бўлишидаги аҳамияти

Инъекцион эритмалар тайёрлаш технологияси. Инъекцион эритмаларни турғунлаштиришни назарий ва амалий асослари