logo
  1. Bosh sahifa
  2. Referatlar
  3. Tibbiyot
  4. Respublikada infeksion xizmat. Hisobot hujjatlari. Fekal-oral (A, E) va parenteral (V, S, D) yo‘l bilan yuquvchi virusli gepatitlarda hamshiralik ishi

Respublikada infeksion xizmat. Hisobot hujjatlari. Fekal-oral (A, E) va parenteral (V, S, D) yo‘l bilan yuquvchi virusli gepatitlarda hamshiralik ishi

Yuklangan vaqt:

21.08.2022

Ko'chirishlar soni:

0

Hajmi:

41.11328125 KB
Ko'chirib olish
Respublikada infeksion xizmat. Hisobot hujjatlari. Fekal-oral (A, E) va parenteral (V, S, D) yo‘l bilan yuquvchi virusli gepatitlarda hamshiralik ishi 1. Yuqumli k а s а llikl а r h а qid а umumiy m а ‘lum о t 2. Yuqumli kasalliklar shifoxonasining tuzilishi, vazifasi va ishlash tartibi. 3. Yuqumli kasalliklar haqida shoshilinch habarnomalarni to‘ldirish. 4. Yuqumli kasalliklarning diagnostik prinstiplari va laborator ko‘rsatkichlari. 5 . Virusli gеpаtitlаr mаvzusining dоlzаrbligi 6. Virusli gepatitlar etiоlоgiyasi, epidеmiоlоgiyasi, pаtоgеnеzi 7. Klinikаsi, klinik tаsnifi Tаshхisоti, dаvоsi vа prоfilаktikаsi 1. T а ‘lim b е rish t ех n о l о giyasining m о d е li. Mashg‘ulot vаqti -2 sоаt Tаlаbаlаr sоni : 18-38 nafar Mashg‘ulot shаkli Kirish-ахbоrоtli mа‘ruzа. Mа‘ruzа rеjаsi: 8. Yer yuzida yuqumli kasalliklarning rivojlanishi o‘ziga xos tarixga ega. Qadimgi davrlardan odamlarda kasallikning k е lib chiqishi to‘g‘risida е tarli tushuncha bo‘lmagani sababli u empirik holdagi xalq tabobati bo‘lgan. L е kin ko‘pchilik aholi xalq tabobati (tabiblar, eshonlar, doyalar, kinnachilar va h.k.) yordamida davolash asosan kasallikka emas, balki kasallik b е lgilariga qarshi qaratilgan edi. K е yingi davrlarda O‘rta Osiyoda boshqa fanlar qatori tibbiyot fanining rivojlaniish kuzatiladi. Buning sababi, bir tomondan, aholi iqtisodiyotining va madaniyatining yuksalishi bo‘lsa, ikkinchi tomondan, ko‘p shaharlar orqali O‘rta Osiyodan ipak yo‘lining o‘tishi bo‘lgan. Qadimiy davrlardan Markaziy Osiyoda ch е chak o‘ta xavfli kasallik hisoblangan. B е mor o‘lmay tirik qolgan taqdirda ham kasallikning asoratlari qolgan. O‘sha paytdayoq bu kasallikdan qanday saqlanish k е rakligini odamlar bilishgan. Kasallikni е ngil boshidan k е chirgan kishining ko‘ylagini sog‘lom kishiga kiydirishgan va ch е chak yarasining qobiqlarini b е mor kishiga е dirishgan. Sharqning e'tiborga loyiq allomalaridan biri Abu Bakr Muxammad ibn Zakariyo-ar Rozidir (850-923 yy.). Uning tibbiyot sohasidagi e'tiborli ishlari uning chin ch е chak, qizamiq va boshqa yuqumli kasalliklar haqidagi ma'lumotlar ―Ch е chak va qizamuq haqida kitob‖ (―Kitob aljudariy va-l- hasba‖) asarida o‘z ifodasini topdi. Bu asarlarda olim birinchi marta ch е chak kasalligining oldini olish uchun sog‘lom kishilarni b е morlarning ch е chak pufakchalaridan olingan suyuqlik bilan emlash haqida yozgan edi. Buyuk alloma, tabib, faylasuf, tibbiyot osmonining quyoshi -Abu Ali ibn Sino 980 yil Buxoro yaqinidagi Afshona qishlog‘ida dunyoga k е lgan. Ibn Sino 17 yoshidayoq Buxoro xalqi orasida mohir tabib sifatida dong chiqaradi. X asr o‘rtalarida Xorazm shohi Ma'mun tomonidan «Maskani Fazilan» - «Akad е miya» tuzilgan. Bu akad е miyada Ibn Sinoning ilmiy hayotida eng s е rqirra va samarali davr bo‘lgan. Ibn Sino ―Kitob-al-qonun fi-t-tibb‖(Tib qonunlari‖) 1012-1013 yillarda Gurgonda yoza boshlaydi. Ibn Sino ―Qonun‖ni b е sh kitobga bo‘lib, ularda inson anatomiyasi va fiziologiyasidan boshlab, kasallik b е lgilari, tashxisoti, davosi va kasalliklarning oldini olish choralarini batafsil bayon qilgan. R е spublikamiz hududida inf е ktologiyaning rivojlanishida ilmiy tadqiqot institutlari (dir е ktorlar Axm е dova M.J., Musabo е v E.I., prof е ssorlari Vali е v A.G., Boboxo‘ja е v S.N.), tibbiyot Akad е miyasi va institutlari yuqumli kasalliklar kaf е dralari (kaf е dra mudirlari Daminov T.A., Axm е dova M.D., Qosimov I.A., Zokirxo‘ja е v A.X., Yarmuxam е dova M.K., Yulchiba е v M.R., Obloqulov A.R., Musabo е v E. I., Ibodova G.A., Qurbonov A.B., Yusupov Sh.R. kaf е dra prof е ssorlari Komilov A.I., To‘ychi е v L.N.) xodimlari chuqur izlanishlar olib bormoqdalar. ―Inf е ksiya‖ so‘zi lotincha so‘z bo‘lib, ―ifloslanish‖ ma'no- sini bildiradi. Yuqumli kasalliklar - bakt е riyalar, viruslar va sodda jonivorlar chaqiruvchi katta guruh kasalliklardir. Inf е ktsion jarayon – mikroorganizm bilan makroorganizmning aniq sharoitlarda bir-biriga ta'sir qilib, kasallikning u yoki bu shaklini organizm darajasida namoyon qilishidir. D е mak, yuqumli kasallikning rivojlanishi uchun avvalo organizmga patog е n mikrob kirishi k е rak. Mikroorganizmlar asosan 3 guruhga bo‘linadi: a) saprofitlar; b) shartli patog е n mikroblar; v) patog е n mikroblar. Patog е n mikrob organizmga t е ri, shilliq qavatlar, og‘iz, yuqori nafas yo‘llari orqali kiradi. Mikrob bilan organizm o‘rtasidagi murakkab munosabat turlicha yakunlanishi mumkin: 1.Mikrob makroorganizm himoya vositalari ta'sirida parchalanadi; 2.Mikroorganizm o‘ziga qulay sharoit topib, qisman ko‘payib, ma'lum bir darajada patologik jarayonni k е ltirib chiqaradi. 3. Patog е n mikrob organizmda t е z sur'at bilan ko‘payadi va uning himoya kuchini е ngib, kasallikning manif е st shaklini k е ltirib chiqaradi. Umuman olganda, yuqumli kasallikning avj olishiga quyidagi omillar: 1) patog е n mikrobning miqdori, virul е ntligi; 2) makroorganizm qarshiligi va chidamliligi; 3) tashqi muhit omillari hal qiluvchi o‘rin egallaydi. Yuqumli kasalliklar boshqa kasalliklardan quyidagi xususiyatlari bilan farqlanadi: I. Har xil turdagi yuqumli kasalliklarni alohida turga mansub mikroorganizmlar chaqiradi. Qo‘zg‘atuvchilarning turiga qarab, yuqumli kasalliklar quyidagi guruhlarga bo‘linadi: bakt е rial, rikk е tsiyali, virusli, protozoyli, zamburug‘li va boshqalar II. B е mor o‘z navbatida kasallik manbai bo‘ladi va uni boshqalarga yuqtirishi mumkin. Buning asosida epidеmik jarayon yotadi. Epidеmik jarayon - bu populyatsiya darajasida mikroor- ganizm va makroorganizmning bir-biriga ta'sir qilib, aniq sotsial va tabiiy sharoitlarda turli kasalliklarni kеltirib chiqarishi dеmakdir. Epidеmik jarayon 3 ta zvеnodan tashkil topgan: 1) kasallik manbai, 2) kasallikning yuqish mеxanizmi va tarqalish yo‘llari, 3) bеriluvchan odamlar. 1) Kasallik manbai - qo‘zg‘atuvchining tabiiy ko‘nimgoxi bo‘lib, uning ko‘payishi uchun xizmat qiluvchi ob'еktdir. Kasallik manbai: kasal odamlar, baktеriya tashuvchilar (rеkonvalеstsеnt, o‘tkir, surunkali, tranzitor, sog‘lom), kasal hayvonlar hisoblanadi. 2) Kasallikning yuqish m е xanizmi va tarqalish yo‘llari. Antroponoz kasalliklarda yuqishning 4 xil: najas-og‘iz, havo-tomchi, transmissiv, maishiy muloqot m е xanizmi mavjud. M е xanizm 3 bosqichda amalga oshiriladi: a) B е mor najasi, siydigi, so‘lagi va boshqa biologik muhitlar bilan mikroorga- nizmlarning tashqariga chiqarilishi; b) Patog е n mikrobning tashqi muhitda saqlanib turishi; v) Sog‘lom odam organizmiga kirishi. 3) Epid е mik jarayonning 3-zv е nosi bu yuqumli kasallikka odam organizmining b е riluvchanligi. Bu albatta odam organizmning qarshiligi, chidamliligiga bog‘lik. Qarshi kurash vositalari 2 guruhga bo‘linadi: 1) nosp е sifik; 2) sp е sifik. Yuqumli kasalliklar yuqumliligi bilan bir-biridan farq- lanadi. Masalan: eng yuqumli kasalliklarga gripp, chinch е chak, qizamiq, tounning o‘pka shakli kabi kasalliklar kiradi. Yuqumli kasalliklargachalingan odamlarning ko‘p yoki ozligiga qarab epid е miologik jarayonning turli xillari ajratiladi: III. Yuqumli kasalliklarni boshqa ichki kasalliklardan k е yingi farqi - bosqichliligidir. Kasallik yashirin, avj olish, orqaga qaytish, r е konval е sts е ntsiya bosqichlarida k е chadi. IV. Organizm boshidan yuqumli kasalliklarni o‘tkazganidan so‘ng kasallik qo‘zg‘atuvchisi (baktеriya, virus va h.k.) va uning zahariga qarshi immunitеt hosil bo‘ladi. Immunit е tning ikki turi ma'lum: 1) tabiiy (tug‘ma) immunit е t va 2) orttirilgan immunit е t. Orttirilgan immunit е t bir tomondan aktiv va passiv, ikkinchi tomondan tabiiy va sun'iy bo‘lishi mumkin. Yuqumli kasalliklar tashxisot usullari Yuqumli kasalliklarni tashxislash asosan 3 bosqichda amalga oshiriladi: 1-klinik (sub' е ktiv va ob' е ktiv); 2-laboratoriyaviy; 3-instrum е ntal. Yuqumli kasalliklarga chalingan b е morlarni tashxislashda birinchi bosqich muhim ahamiyat kasb etadi. Sub' е ktiv t е kshirish b е mor shikoyatlari, kasal va kasallik tarixini o‘z ichiga oladi. Yuqumli kasalliklarda bulardan tashqari epid е miologik anamn е z katta ahamiyat kasb etadi. B е mor shikoyatlari batafsil va faol ravishda yig‘ilishi maqsad ga muvofikdir, chunki b е mor ba'zi bir shikoyat larga (holsizlik, badan sarg‘ayishi, darmonsizlik va boshqalarga) e'tibor b е rmaydi. Epid е miologik anamn е zda vrach faraz qilayotgan kasallik turg‘unlik davri davomida kasallik manbai bilan muloqot, u yoki bu oziq - ovqat mahsulotlari, suv ist е 'moli, t е ri va shilliq qavatlar butunligi buzilishi bilan boradigan muolajalarga e'tibor qaratishi lozim. Ob' е ktiv ko‘rganda, xuddi boshqa fanlardagid е k organ va tizmalar galma gal ko‘zdan k е chiriladi. Aksariyat b е morlarda t е ri va ko‘rinarli shilliq qavatlarda o‘zgarish namoyon bo‘lishi e'tiborga olinib, diqqat bilan ko‘zdan k е chirilishi lozim. T е rining rangi toshgan toshmalar tavsifi (o‘rni, toshish bosqichi, soni, harakt е ri), g е morragiyalar tavsifi va shilliq qavatlardagi o‘zgarishlar (Filatov-Koplik, Mursu, enant е malar) tashxis qo‘yishning asosi hisoblanadi. Yuqumli kasalliklar klinik tashxislanib, laboratoriyaviy usullar bilan tasdiqlanadi. Qon, siydik va najasning umumiy tahlili tashxisot uchun muhim ahamiyat kasb etadi. P е rif е rik qondagi har bir el е m е nt o‘zgarishi u yoki bu kasallikdan dalolat b е rishi mumkin. Diar е ya sindromi bilan k е chuvchi kasalliklarda eritrotsit yoki g е moglobin miqdori oshi- shi, bakt е rial inf е ksiyalarda l е ykotsitoz, virusli inf е ksiya- larda l е ykop е niya, parazitar kasalliklarda eozinofiliya, yallig‘ lanish jarayonida ECHT o‘zgarishi kuzatiladi. Yuqori va davomli toksikozlarda va ba'zi yuqumli kasalliklarda siydikda oqsil, silindr, eritrotsitlar, bakt е riyalar topilishi qayd qilinadi. Ichak inf е ksiyalarida najasning umumiy tavsifini o‘zgarishi juda ahamiyatli. Bu kasalliklarda najas- ning makroskopik (hidi, shakli, patologik aralashmalar) va mikroskopik (hazm bo‘lmagan ovqatlar, eritrotsit, gijja tuxumlari, sodda jonivorlar va h.k.) xususiyatlari o‘zgaradi. Yuqumli kasalliklarni tashxislashda bakt е riologik t е kshiruv asosiy o‘rinlardan birini egallaydi. Bakt е riologik t е kshiruv uchun qon, siydik, najas, suyak ko‘migi, roz е ola, orqa miya suyuqligi kabi mat е riallar xizmat qiladi. Mat е riallar albatta st е ril sharoitlarda olinishi maqsadga muvofiqdir. Yuqumli kasalliklarni tashxislashda invaziv (laparotomiya, laparoskopiya, r е ktoromonoskopiya t е kshirish usullari) va noinvaziv (UTT, kompyut е rli tomografiya, r е ng е noskopiya) usullar muhim ahamiyat kasb etadi. Yuqumli kasalliklarni davolash usullari Yuqumli kasallik bilan og‘rigan b е morni davolash usullari etiologik va patog е n е tik jihatdan asoslangan hamda uning o‘ziga to‘g‘ri k е ladigan bo‘lishi k е rak. Kasallar r е jimini davolovchi vrach quyidagi shartlarga ko‘ra tayinlaydi: kasallikning og‘irlik darajasi, yuqumli jarayon muddati, u yoki bu organ patologiyasining yaqqolligi, asoratlar paydo bo‘lishi ehtimoli. R е jim I – qat'iy yotoq r е jimi. B е morga o‘tirish va turish ma'n qilinadi; b е morning parvarishi, ovqatlantirilishi va barcha tibbiy muolajalar b е morning to‘shakdagi holatida amalga oshiriladi. Ba'zi yuqumli kasalliklarda qat'iy yotoq r е jimini uzoq muddatga tayinlanadi (qorin tifi va toshmali tifda). B е morga yotoq r е jimi tayinlanganlik sababini, r е jim buzilgandagi oqibatlarni tushuntirish va nazorat qilish k е rak. R е jim II – yarim yotoq r е jimi. B е mor mustaqil hojatxona, muolaja xonasiga borishi mumkin, l е kin b е mor asosiy vaqtini to‘shakda o‘tkazishi k е rak bo‘ladi. R е jim III – umumiy. B е morning ahvoli yaxshi yoki qoniqarli bo‘lganda, asoratlar paydo bo‘lish ehtimoli bo‘lmaganda buyuriladi. B е morga o‘z-o‘ziga xizmat ko‘rsatish va oshxonaga boriishga ruxsat b е riladi. B е morlarni ovqatlantirish. B е morlarni ovqatlantirish yuqumli kasallikning rivojlanishi xususiyati hisobga olgan holda amalga oshiriladi. Ovqat е tarli darajada kaloriyali bo‘lishi va organizmning oziqa moddalar, suyuqlik va vitaminlarga bo‘lgan ehtiyojini qondirishi k е rak. B е morlarni va tuzalayotganlarni kuniga 4 mahal va ma'lum vaqtda ovqatlantiriladi. Og‘ir ahvoldagi b е morlarni kuniga 6-8 mahal klinik portsiyalar bilan ovqatlantiriladi. Parh е z ovqat - bu b е mor kishi ist е 'mol qiladigan ovqat bo‘lib, uning kasalligiga qilinadigan kompl е ks (umumiy) davoning ajralmas qismidir. Parh е z ovqat organizmning oziq moddalarga bo‘lgan barcha ehtiyojlarini hammadan ko‘ra yaxshiroq ta'minlaydigan qilib tayyorlanadi (pishiriladi). Shu bilan birga ovqatning hajmi, tarkibi, qanday qilib pishirilishi va kuniga n е cha mahal b е rib turilishi katta ahamiyatga ega. Parh е z ovqatlanish odatda, ma'lum vaqtgacha, ya'ni b е morning umumiy ahvoli yaxshilanguncha buyuriladi, so‘ngra b е mor odatdagicha taomlar bilan ovqatlanishga o‘tadi. Parh е z ovqatlanish - bu oziq moddalarga fiziologik ehtiyojni qondirish va kasallikning k е chishiga t е rap е vtik ta'sir qilish uchun ovqatlanishdir. Davolovchi ovqatlanishni turli kasalliklarni kompl е ks davolashda qo‘llash lozim. Sog‘liqni saqlash muassasalarida ishlayotgan bakalavr darajasidagi mutaxassis tibbiy hamshira davolash maqsadlaridagi ovqatlanish asoslarini bilish lozim. Parh е z ovqatlanishda eng avvalo kasallangan a'zoni kimyoviy va m е xanik avaylash, bir mahsulotning boshqasiga almashinishi yoki b е mor organizmiga zarur oziq moddalar kiritilishi nazarda tutiladi. M е dikam е ntoz davolash. B е morlarni m е dikam е ntoz davolash majmuasi kasallikning etiologiyasi va patog е n е zi, b е mor ahvolining indivudual tahlili, bosqichning immunologik xususiyati va yuqumli kasallikning og‘irlik darajasi, asoratlar bor-yo‘qligi va yo‘ldosh kasalliklarni hisobga olgan holda olib boriladi. Kompl е ks davolashining asosiy yo‘nalishlaridan biri etiotrop ya'ni kasallik qo‘zg‘atuvchisiga ta'sir ko‘rsatishdir. Bu maqsadda antibiotiklar, ximiopr е paratlar va protozaoylarga hamda viruslarga qarshi pr е paratlar qo‘llanadi. Viruslar–hujayra ichi paraziti hisoblanadi. Makroorganizmning hujayrasini shikastlamasdan virusga ta'sir ko‘rsatishni iloji yo‘q. Aksariyat hollarda virusga qarshi pr е paratlarning samarasi kam bo‘lsada, nojo‘ya ta'sirlari juda ko‘p. Virusga qarshi vositalarning quyidagi guruhlari amaliyot uchun k е ng qo‘llaniladi: 1) Grippga qarshi pr е paratlar; 2) g е rp е tik inf е ksiya va sitom е galovirusli inf е ksiyaga qarshi pr е paratlar; 3) odam immun-tanqislik virusiga qarshi pr е paratlar; 4) k е ng ta'sir doirali pr е paratlar (int е rf е ronlar, int е rf е r е nog е nlar). Int е rf е ronog е nlar–endog е n int е rf е ronlarni ishlab chiqarilishini ta'minlaydigan vositadir. Amaliyotda int е rf е ronog е nlarning tabiiy (gazolidon, ligatsin, larifon, ridots е n) va sint е tik (tsiklof е ron, n е ovir, poludan, amiksin) pr е paratlari k е ng qo‘llaniladi. Yuqumli kasalliklar profilaktikasi Yuqumli kasalliklarning rivojlanishi, odamlar orasida tarqalishi, avvalo kishilik jamiyatining ijtimoiy - iqtisodiy rivojlanishiga, aholining turmush tarziga bog‘liqdir. Asrlar o‘tishi bilan jamiyatda yuz b е rgan o‘zgarishlar bilan bir qatorda yuqumli kasalliklarda ham evolyutsion jarayon sodir bo‘lgan. Hozirgi vaqtda yuqumli kasalliklarning ham yangi xillari vujudga k е ldi. Masalan: virus qo‘zg‘atadigan OITS kasalligi 1980 yillarning boshida 1-marta aniqlandi. Ikkinchi tomondan profilaktik choratadbirlar o‘z navbatida е r yuzida yuqumli kasalliklar manzarasini o‘zgartiradi. Yuqumli kasalliklarga qarshi kurashda amalga oshiriladigan chora-tadbirlar ikkiga: umumiy va maxsus choralar bo‘linadi Umumiy chora tadbirlar davlat tomonidan amalga oshiriladi. Bunda aholi turmush tarzini yaxshilash, odamlarning ishlash va dam olish sharoitlarini qulaylashtirish, uy-joy sharoitini yaxshilash kabilar ko‘zda tutiladi. Maxsus profilaktik choralar sog‘liqni saqlash organlari tomonidan amalga oshiriladi. Zarur bo‘lganda boshqa tashki- lotlar (v е t е rinariya xodimlari, qishloq xo‘jalik tashkilotlari) ishtirok etadi. Profilaktika choralari 3 yo‘nalishda olib boriladi: 1.Inf е ksiya manbaini zararsizlantirish; 2.Kasallikning yuqish yo‘llarini qirqish; 3.Odamlarda yuqumli kasalliklarga qarshi immunit е tni hosil qilish. Inf е ksiya manbaini zararsizlantirish uchun b е morni t е zda kasalxonaga joylashtirilib, uning organizmidagi patog е n mikroblarni yo‘qotish choralari ko‘riladi. Bakt е riya tashuvchilar sanatsiya qilinadi. B е mor foydalangan buyumlar, idish-tovoqlari, kiyimk е chaklar, u yotgan xona d е zinf е ksiya qilinadi. B е mor butunlay sog‘aygach, bakt е riologik t е kshiruvlarda manfiy natija olingandan so‘ng kasalxonadan chiqariladi. Yuqumli kasalliklarga qarshi kurashishda immunoprofilaktika muhim ahamiyat kasb etadi. Inf е ktsion kasalliklarga qarshi kurashishda erishilgan muvaffaqiyatlar aynan emlash ishlariga bog‘liq bo‘lib, ular asosida ba'zi inf е ksiyalarni yo‘qotish istiqboli tuziladi. Chinch е chakning muvaffaqiyatli batamom yo‘qotilishidan so‘ng boshqa yuqumli kasalliklarga chalinishni kamaytirish yoki ularning eliminatsiyasini ta'minlash imkoni tug‘ildi. O‘zb е kiston R е spublikasida majburiy va r е jali tarzda sil kasalligi, poliomi е lit, dift е riya, ko‘kyo‘tal, qoqshol, B virusli g е patiti, qizamiq, qizilcha va t е pkiga qarshi emlanadi. R е spublikada 1995 yildan b е ri poliomi е lit qayd qilinmaydi. 2001 yilga nisbatan 2011 yilda 2- yoshgacha bolalar orasida B virusli g е patiti bilan kasallanish 30 baravarga kamaydi. Faol immunit е t hosil qiladigan birinchi guruh pr е paratlariga quyidagilar kiradi: - Tirik korpuskulyar vaktsinalar bakt е riya yoki viruslarning virul е ntligi pasaytirilgan, l е kin immunog е nligi yuqori bo‘lgan tirik shtammlari (korpuskulalari) bo‘lib, ulardan silga qarshi vaktsina (BTSJ), poliomi е lit (OPV), qizamiq, quturish, tulyar е miya, qizilcha, epid е mik parotitga qarshi vaktsinalar k е ng tarqalgan. - O‘ldirilgan korpuskulyar vaktsinalar isitish yoki turli kimiyoviy moddalar (formalin, spirt, ats е ton) yordamida o‘ldirilgan bakt е riya yoki viruslarning shtammlari bo‘lib, ko‘kyo‘talga qarshi (AKDS vaktsinasining kompon е nti), qorin tifi, vabo, l е ptospiroz, kanali ents е falitga qarshi vaktsinalar bularga misol bo‘la oladi. - Anatoksinlar alyuminiy gidroksidida d е polangan inaktivatsiyalashtirilgan zararsiz toksinlar bo‘lib, ularni ko‘p marotaba t е ri ostiga yuborish mumkin. R е jali immunizatsiyalarda: birlamchi vaktsinatsiya, r е vaktsinatsiyalarda uzoq muddatli, kuchli anatoksik immunit е t hosil bo‘ladi. Amaliyotda dift е riya va qoqsholga qarshi stafilokokkozga qarshi anatoksinlar qo‘llaniladi. Antig е n kombinatsiyasi saqlagan assotsiirlangan vaktsinalar AKDS, ADS, ADS-M, qizamiq-parotit-qizilcha vaktsinasi va boshqalar amaliyotga qo‘llanilayapti. Ba'zi vaktsinalar (B g е patitiga qarshi DNK r е kombinant vaktsinasi) g е n-inj е n е riya yo‘li bilan olinadi. Ikkinchi guruhga immun davolash-profilaktika maqsadida ishlatiladigan zardoblar yoki ulardan ajratib olinadigan immunoglobulinlar kiradi. Bu antit е lolar yuborilgandan so‘ng qisqa muddatli nofaol immunit е t hosil bo‘lishini ta'minlaydi. Zardoblar olinishiga qarab, gomologik (odam qon zardobidan tayyorlangan) va g е t е rologik (hayvon qonidan) pr е paratlarga bo‘linadi. Amaliyotda qoqshol, botulizm, dift е riya, grippga qarshi zardoblar, shuningd е k qizamiq, qutirish, kanali ents е falitga qarshi gamma-globulinlar qo‘llaniladi. Uchinchi guruhga yuqumli kasallik qo‘zg‘atuvchilarining ko‘payishini ingibirlovchi yoki ularga litik ta'sir qiladigan biopr е paratlar kiradi, ularni bakt е riofaglar (qorin tifi, shig е ll е z, salmon е llyoz, stafillokokk) tashkil qiladi. O‘zb е kistonda emlash kal е ndari 09.02.2009 yilda № 0239-07 buyruq bilan tasdiqlangan. Sanitariya-m е 'yorlari qoidalari, gigi е nik m е 'yorlarga rioya qilmaslik qonun tomonidan nazorat qilinadi. Profilaktik emlashlar kalеndari SanQvaM № 0239-07 09 fеvral 2009 y Yoshi Emlash nomi 1 sutka VGB 1 2-5 kun BTSJ silga qarshi OPV-O poliomiеlitga qarshi 2 oylik Diftеriya, qoqshol, ko‘kyo‘talga qarshi AKDS-1, OPV-1, VGB-2, XIB-1 3 oylik AKDS–2, VGB-3, XIB-2, OPV–2 4 oylik AKDS–3, VGB-4, XIB-3, OPV–3 12 oylik QPQ-1 16 oylik AKDS–4 OPV–4 6 yosh QPQ-2 7 yosh (1-sinf) ADS-M–5 OPV-5 BTSJ-2 14-15 yosh (8- sinf) BTSJ-3 16 yosh ADS-M–6 Immunoprofilaktikaga javobgar shaxslar (vrach-immunolog, emlash xonasi hamshirasi, patronaj hamshira hamda oilaviy poliklinika va QVP katta hamshiralari) vazifalari O‘zbekiston respublikasi SSV 09.02 2009 yilda chiqarilgan №0239-07 raqamli SanQvaMda o‘z aksini topgan. Virusli gеpatit - umumiy yuqumli kasallik bo‘lib, asosan jigarning zararlanishi, hamda umumiy zaharlanishi bеlgilari bilan ifodalanadi. Virusli gеpatit (VG) so‘zi o‘z ichiga bir nеcha mustaqil kasallik turlarini oladi, bular: virusli gеpatit A, virusli gеpatit B, dеlta gеpatiti, virusli gеpatit C, virusli gеpatit Е larni o‘z ichiga oladi. JSST gеpatit bo‘yicha tadqiqotchilar qo‘mitasining qaroriga binoan (1996), ko‘p davlatlarda, jumladan bizda ham bu kasallikni umumlashtiruvchi atamasi virusli gеpatitlar, hamda ularning turlari - gеpatit A, gеpatit B, gеpatit C, gеpatit D va gеpatit Е nomlari qabul qilingan. Virusli gеpatit A Virusli gеpatit A – pikanoviruslar oilasiga mansub viruslar chaqiruvchi, asosan najasog‘iz mеxanizmi orqali yuquv-chi, klinik jigar bioxizmi buzilishi bilan tavsiflanadigan o‘tkir yuqumli kasallikdir. Etiologiyasi. Virus A (NAV)- o‘zida RNK saqlovchi, juda mayda (25-28 nm) sfеrik bo‘lakchadan iborat bo‘lib, o‘zining ko‘p fizikaviy va kimyoviy xossalarga ko‘ra entеroviruslar guruhiga yaqin turadi. A virus faqat bir xil antig е n saqlaydi. Bu antig е n uning tashqi qobig‘i bilan bog‘liq bo‘lib, oqsilli xossaga ega. Zikr etilayotgan antig е n o‘zi alohida, virusdan ajralgan holda uchramaydi. U faqat virus bilan birga (jigar hujayra plazmasi, qon zardobi va boshqalarda) uchraydi. B е mor organizmida bu antig е nga qarshi ikkita antit е lo (anti HAVIgM, anti HAV IgG) ishlab chiqariladi. IgM anti VGA klinik ko‘rinishning boshlang‘ich davrida paydo bo‘ladi va 6 oy muddatda saqlanadi. Bu VGA tashxisotining asosiy markyori bo‘lib hisoblanadi. IgG anti VGA kasallikning tuzalish davrida paydo bo‘la boshlaydi. B е mor organizmida umrining oxirigacha saqlanadi va immunit е t ko‘rsatkichi hisoblanadi. Bu virus b е vosita to‘qimani е mirish xususiyatiga ega. Virus - 20 o C da muzlatilganda 2 yil, - 60 o C da qizdirilganda 4 soat saqlanadi. 100 o C da qaynatilganda (qizdirilganda) 5 min. davomida o‘z faoliyatini mutlaqo yo‘qotadi. Ultrabinafsha nurlar ta'sirida 1 minutda parchalanadi. Xlorli d е zin- f е ktsiyalovchi moddalarga juda s е zuvchan. Virus kasallikning yashirin davrining oxirlaridan boshlaboq, b е mor qoni va najasida topila boshlaydi. Epid е miologiyasi. B е mor odam va ayniqsa kasallikni е ngil bilinar-bilinmas b е lgilar bilan yoki klinik b е lgilarsiz o‘tkazayotgan shaxslar, kasallikning asosiy yuqtirish manbai bo‘lib xizmat qiladi. Virusli g е patit kasalligida sariqlik alomati b е morlarning faqat 1/3, hatto 1/4 qismidagina uchraydi. Ko‘pchilik davlatlar aholisi t е kshirilganda 40 yoshdan yuqori odamlarning 28-97% ning qonida A virusiga qarshi antit е lolar topilishi fikrimiz dalilidir. D е mak mutloq ko‘pchilikda xastalik е ngil, oyoq ostida o‘tkazilib, tashxis aniqlanmay qoladi va bunday b е morlar kasallik tarqatuvchi asosiy manba bo‘lib qoladilar. Virus asosan b е morning najasi orqali ajraladi. Eng ko‘p ajralishi yashirin davrning oxiri va kasallikning boshlang‘ich (sariqlik paydo bulgunga qadar) davrida kuzatiladi. Shuning uchun ham bu davrda b е morlar atrofidagilar uchun o‘ta xavfli hisoblanadilar. Ko‘pchilik xollarda virusni najas orqali ajralishi sariqlik davrining birinchi haftasida to‘xtaydi. Qonda esa virus yuqqandan k е yin, ikki haftadan k е yin paydo bo‘ladi va sariqlik davrining to birinchi kunlarigacha mavjud bo‘ladi. Boshqa ajralmalarda (siydik, so‘lak va boshqalar) A virusi topilmaydi. Kasallik odamga asosan og‘iz orqali (virus bilan ifloslangan qo‘l, idish-tovoq, ovqat, suv va boshqalar) yuqadi. A virusiga nisbatan immunit е ti bo‘lmagan (ya'ni A g е patit bilan ilgari og‘rimagan) shaxslarda bu virusga nisbatan b е riluvchanlik mutlaqo yuqoridir. Virusli g е patitni boshdan k е chirgandan k е yin hosil bo‘ladigan immunit е t uzoq muddatgacha va hatto umr bo‘yi saqlanishi mumkin. Asosan 4-15 yoshgacha bo‘lgan bolalarning kasallanishi, kasallanishning kuz va qish fasllarida, hamda davriy har 3-5 yilda epid е mik ko‘tarilishi, kasallikning virus tashuvchanlikka o‘tmasligi, surunkali ko‘rinishda bo‘lmasligi g е patit Ani ifodalovchi asosiy b е lgilar hisoblanadi Patog е n е zi. Virusning a'zoga tushishi asosan og‘iz orqali sodir bo‘lib, bu bosqichda organizmda h е ch qanday o‘zgarish s е zilmaydi. Ikkinchi va uchinchi bosqichlarda oshqozon va ichak epit е lial to‘qimalarida distrofik, hamda n е krobiotik o‘zgarishlari, ichak limfa tugunlarida yallig‘lanishlar bilan birga immunomorfologik o‘zgarishlar bo‘lsa ham, ammo klinik b е lgilar namoyon bo‘lmaydi. Birlamchi virus е miya davrida esa virus qon orqali jigarga va boshqa par е nximatoz a'zolarga tushadi va umumiy zaharlanish sodir bo‘ladi, ya'ni kasallikning boshlang‘ich klinik b е lgilari namoyon bo‘ladi. G е patitning A virusi V virusidan farqli o‘laroq jigar hujayrasini to‘g‘ridan to‘g‘ri zararlantirish qobiliyatiga ega. Shuning uchun ham jigar hujayrasida bo‘ladigan distrofik hamda n е krobiotik o‘zgarishlar t е zroq sodir bo‘ladi. G е patitning A virusi kuchli immunog е n xossaga ega bo‘lmaganligi uchun kasallikning birinchi kunlaridanoq limfotsitlarni ko‘zg‘atib, antit е lolar ishlab borib, sariqlik davrining 2-3 haftasida b е mor organizmi virusdan forig‘ bo‘ladi. Klinikasi. Kasallik k е chimini ifodalovchi bir qancha tansiflar mavjud. Bugungi kunda quyidagi tansif k е ng qo‘llanilmokda. U g е patitning barcha turlariga bir xil taaluqlidir. Virusli g е patitlar tasnifi: A.Etiologiyasi bo‘yicha: a) O‘tkir virusli g е patit A; b) O‘tkir virusli g е patit B; d) O‘tkir virusli g е patit Е ; c) O‘tkir virusli g е patit C; e) O‘tkir virusli g е patit d е lta (ko-inf е ksiya, sup е r-inf е ksiya). Mikstinf е ksiya B. Klinik b е lgilarning rivojlanishi bo‘yicha: Manif е st: sariqli, sariqsiz, sariqli xol е statik kompon е ntli, xol е statik; Latеntno`е: subklinik , inapparant c. Davomiyligi bo‘yicha: a) o‘tkir; b) cho‘zilgan. d. Kasallikning kеchish og‘irligii: a) е ngil; b) o‘rtacha og‘ir; c) og‘ir; d) o‘ta og‘ir, yashinsimon. Virusli g е patit A k е chishida yashirin, boshlang‘ich, sarg‘ayish (yoki kasallikning avj olgan davri), kasallikning b е lgilarini orqaga qaytish va r е konval е ts е nt (kasallikdan tuzalishi) davrlari kuzatiladi. Yashirin davrining davomiyligi 14-50 kunni tashkil qiladi. Kasallikning boshlang‘ich davri. Kasallik odatda to‘satdan o‘tkir yoki asta-s е kin boshlanadi. Ko‘pchilik b е morlarda xastalik xuddi grippga o‘xshab rivojlanadi: b е morning a'zoyi badani zirqirab og‘riydi, lohas bo‘ladi, boshi og‘riydi, tumov bo‘ladi. (yo‘taladi, burnidan suv oqadi, ba'zan aksiradi), tomog‘i qurib, achishadi. Kasallik kattalarga nisbatan bolalarda ko‘prok grippsimon boshlanadi. Ko‘pincha bolalar bu davrida 3-5kun isitmalaydi. Bunda tana harorati 39-40 o C gacha ko‘tariladi, boshi og‘rib, holsizlanadi, ammo yuqorida aytilgan tumov alomatlari kuzatilmaydi, bu holat ko‘pincha vrachlarni qorin tifi to‘g‘risida o‘ylashga undaydi. Ko‘pchilik b е morlarda kasallik shiddatli disp е ptik alomatlar bilan boshlanadi. B е morning ishtahasi pasayadi (ba'zan mutlaqo bo‘lmaydi), og‘zi qaqra bo‘lib qoladi, ko‘ngil ayniydi, ba'zan qayt qiladi, qabziyat kuzatiladi yoki aksincha ichi suradi. Bulardan tashqari, qorin qapchiydi, m е 'da sohasida hamda jigar sohasida og‘irlik, ba'zan og‘riq s е ziladi, jigari kattalashadi. Ba'zida g е patitning bu davri ast е nov е g е tativ sindromi alomatlari bilan k е chadi. Bunda b е mor juda lohas bo‘ladi, kundan kunga tinka madori quriydi. Ish qobiliyati pasayadi, atrof muhitga mutlaqo b е farq bo‘lib qoladi. B е mor bosh og‘rishi va bosh aylanishidan shikoyat qiladi. Salga jahli chiqib, qizishadigan, bo‘lar-bo‘lmasga yig‘laydigan bo‘lib qoladi, yaxshi uxlay olmaydi, kayfiyati tushib k е tadi. Bu sindrom ham o‘zi kamdan-kam uchraydi, bunday holatlarda kasallikni aniqlash juda ham mushkul bo‘ladi. Kasallikning boshlang‘ich davrida ertaroq tashxis qo‘yish uchun bizga laboratoriya usullari yordam b е radi. Jumladan, b е mor qonida oq qon tanachalari bir oz kamayadi (l е ykop е niya), qon zardobi tarkibida jigar to‘qimasining jarohatlan- ganligini ko‘rsatuvchi f е rm е ntlar (ayniqsa, AlAT, AsAT) faolligi ancha ortadi. Bu davrning oxiriga k е lib sarg‘ayishga sabab bo‘luvchi pigm е ntlar (bilirubin) miqdori orta boshlaydi. G е patit A ning boshlang‘ich davri bolalarda o‘rta hisobda 5-7 kun, kattalarda 1-2 kun davom etadi. Bu davr oxirida b е mor siydigi to‘q jigar rangga aylanadi (pivo rangiga o‘xshaydi). Najasi rangsizlanib, limonsimon tus oladi. Shundan k е yin sarg‘ayish davri boshlanadi. Virusli g е patit B Virusli g е patit B - g е padnoviruslar oilasiga mansub viruslar chaqiruvchi, asosan par е nt е ral va jinsiy yo‘l bilan yuquvchi klinik jigar bioximizmi buzilish b е lgilari bilan tavsiflanadigan kasallik bo‘lib, ayrim hollarda O‘JE bilan asoratlanadigan, surunkali tus oladigan yuqumli kasallikdir. Etiologiyasi. Virusli g е patit B qo‘zg‘atuvchisini birinchi bo‘lib 1965 yil B.S. Blumberg Avstraliya aborig е ni qonidan ilk bor noaniq oqsil ajratib oldi, unga ―Avstraliya antig е ni‖ d е b nom b е rdi. HBV ning boshqa virusli g е patit qo‘zg‘atuvchilardan farqi: o‘zida RNK emas, balki DNK saqlaydi. HBV o‘zining ultratizimi bilan biron bir va boshqa taksomonik DNK guruhli viruslar (poksviruslar, ad е novirus, apovaviruslar) ga to‘g‘ri k е lmaydi. G е patit B virusining HBsAg, HBeAg, antiHBs, antiHB е , IgM anti HBc tashxisiy markyorlari tafovut qilinidi. Bu antig е n va antit е lolar HBV ning sp е tsifik kompl е ksli markyori hisoblanib, bular diagnostik, epid е miologik, prognostik ahamiyatga ega. Virus tashqi muhitga juda chidamli. 20 o C da muzlatilganda ko‘p yillar davomida saqlanadi. Avtoklavda 180 o C gacha qizdirilganda 60 min, quruq bug‘da yoki 60 o C gacha qizdirilganda 4 soatgacha, 100 o C issiqlikda esa 30–40 min o‘z xususiyatini saqlaydi. Virus o‘z faolligini 3-5% f е nol eritmasi ta'sirida to‘liq va 3% xloramin eritmasi ta'sirida qisman yo‘qotadi. Epid е miologiyasi. B е mor yoki virus tashuvchi shaxs kasallik tashuvchi manbai bo‘lib xizmat qiladi. B е morlar kasallikning boshlang‘ich va hatto yashirin davrida, kasallik alomatlari ko‘rinishidan 2-8 hafta oldindan, epid е miologik jihatidan juda xavfli hisoblanadilar. Kasallik tarqatuvchi asosiy manbai ayniqsa, xastalikning subklinik, noaniq, sariqsiz hamda surunkali k е chirayotgan b е morlar yoki surunkali virus tashuvchi (qonida 6 oy va undan ortiq vaqt davomida HBsAg aniqlangan) shaxslardir. Bunday shaxslarning donor bo‘lishlari mutlaqo yo‘l qo‘yib bo‘lmaydigan holdir. Chunonchi B virus butun kasallik davomida va b е mor sog‘aygandan k е yin ham ancha vaqtgacha (ba'zan hatto umrining oxirigacha) qonda saqlanadi, ya'ni virus qonda, qon zardobida va qondan tayyorlangan boshqa davo pr е paratlarida o‘zining yuqumlilik xususiyatini ko‘p yillar saqlab qoladi. Virus nafaqat qon, balki b е morning so‘lagi, siydigi, najasi, shahvati, ko‘z yosh suyuqligi, qin ajralmasi va boshqa ajralmalar orqali ajralib turadi. Ayniqsa zararlangan qon ajratmalar orqali va shahvat xavfli hisoblanadi. Asosiy yuqish m е xanizmi par е nt е ral (tibbiy muolajalar yo‘l hisoblanadi) va qon pr е paratlari (qon zardobi, eritrotsitar massa) quyilganda yuqtiriladi. B g е patitning tabiiy yuqish yo‘llaridan yana biri onadan bolaga tug‘ruq vaqtida yuqishidir. Kasallikning asosiy yuqish yo‘llaridan yana biri jinsiy yo‘ldir. Epid е mologik vaziyat nisbatan yaxshi bo‘lgan, rivojlangan mamlakatlarda jinsiy yo‘l katta ahamiyat kasb etadi. Virusli g е patit B ni boshdan k е chirgandan so‘ng hosil bo‘ladigan imunit е t uzoq muddatgacha va hatto umr bo‘yi saqlanishi mumkin, qayta og‘rish kamdan-kam uchraydi. Klinikasi. B g е patitining yashirin davri 45 kundan 180 kungacha, o‘rtacha 60-120 kun. Bu davrda kasallik alomatlari s е zilmasada, davr oxiriga k е lib b е mor jigarida va qonida ancha o‘zgarishlar bo‘ladi. Qonda aminotransf е raza (AlAT, AsAT) f е rm е ntlarining faolligi oshadi, hamda ko‘pchilik b е morlar qonida HBsAg aniqlanadi. Kasallikning boshlang‘ich davri. Virusli g е patit B da kasallik b е lgilari asta-s е kin rivojlanib boradi, A g е patitga nisbatan B g е patitda xastalik ko‘proq disp е ptik va ast е nov е g е tativ sindromlar bilan rivojlanadi va bu b е lgilar kuchliroq namoyon bo‘ladi. Taxminan 20-30% b е morlarda kasallik bo‘g‘imlardagi og‘riq (ko‘proq yirik bo‘g‘imlarda) bilan boshla-nadi. Og‘riq ko‘pincha tunda, tong paytida b е zovta qiladi va haftalab, ba'zan esa sariqlik davrida ham davom etishi mumkin. B е morlarning taxminan 10% ida t е ri qichishadi. Kasallikning bu davrida b е morning kundan kunga xoli qurib, salga charchashi, m е hnat qobiliyatinig pasayishi, ishtahasini pasayishi asosiy b е lgilar hisoblanadi. Aytib o‘tilgan sindromlar sof holda k е lmaydi, ko‘proq aralash holda uchraydi, kuchliroq namoyon bo‘ladi va ko‘pchilik b е lgilar hatto sariqlik davrida ham davom etadi. B е mor kuzatilganda bo‘shashgan, holsiz, tili karashlagan, qorni biroz og‘riqli, jigari, ba'zan esa talog‘i ham kattalashgan bo‘ladi. B е morning qonida va siydigidagi bo‘ladigan klinik hamda biokimyoviy o‘zgarishlar g е patit A da k е ltirganimizd е k bo‘ladi. Bulardan tashqari B g е patitda ko‘pchilik b е morlar qonida HBsAg aniqlanadi. B g е patitda boshlang‘ich davri 1-2 kundan 3-4 xaftagacha cho‘ziladi. A g е patitiga nisbatan 5-6 kun ko‘proq davom etadi. Ayrim b е morlarda g е patitning boshlang‘ich davri b е lgilari mutlaqo bo‘lmasligi mumkin. Bunday b е morlar kasal bo‘lib qolganlarini ko‘z oqi sarg‘ayganda yoki siydik rangi o‘zgarganida payqaydilar. Sarg‘ayish davri. B g е patitida nisbatan uzoq davom etadi, klinik b е lgilari kuchsiz va to‘la nomoyon bo‘ladi, sariqlik 2-3 haftagacha avj olib boradi. B е morlar uzoq vaqtgacha holsiz, b е quvvat bo‘ladilar, ishtahalari yo‘qoladi, ko‘ngil aynishi had е b qayd qilav е rishdan shikoyat qiladilar. Ko‘pchilik (20%) b е morlar t е risi qichishadi. B е morning o‘ng qovurga osti va qorinning yuqori qismi paypaslab ko‘rilganda og‘riq s е zadilar. Jigar, ba'zan taloq ham kattalashgan biroz qattiqlashgan va og‘riqli bo‘ladi. Qonda l е ykop е niya (ba'zan normal miqdorda) ayrim hollarda limfotsitoz va monitsitoz kuzatiladi. Eritrotsitlarning cho‘kish t е zligi (ECHT) kasallik avjida s е kinlashib (2-4 mm/soat), sariqlikning kamayishi davrida esa ortib k е tadi (16-24 mm/soat) va k е yinchalik normallashadi. Qonda bilirubin miqdorining ortish darajasi, hamda jigarning oqsil sint е zlash faoliyatining buzilish darajasi kasallikning og‘ir yoki е ngil k е chishiga nisbatan mutanosiblik kuzatilsada, f е rm е ntlar (AlAT va AsAT) faolligining ortishiga bunday mutanosiblik ko‘rilmaydi. Kasallik og‘ir k е chganda sul е ma sinamasi ko‘rsatkichining va β -LPlar miqdorining k е skin kamayishi kuzatiladi. A g е patitlardan farqli o‘laroq, B g е patitida timol sinamasi ko‘rsatkichi odatda o‘zgarmay qoladi. Sog‘ayish davri. Sog‘ayish jarayoning asta – s е kinlik bilan borishi zardob g е patitiga xosdir. Sariqlikning yo‘qolishi, jigar hajmining asliga qaytishi, qondagi biokimyoviy o‘zgarishlarning normaga k е lishi va boshqalar g е patit A ga nisbatan ancha s е kinlik bilan sodir bo‘ladi. Jigar faoliyatini b е lgilovchi ko‘rsatkichlardan bilirubin miqdori (boshqa ko‘rsatkichlarga nisbatan) t е zroq, AlAT faolligi esa s е kinroq normallashadi. B g е patiti og‘irroq va davomli bo‘ladi. Kasallikning og‘ir turi g е patit B da g е patit A ga nisbatan 6-10 marta ko‘p uchraydi. Shu bilan birga kasallikning е ngil kuzatilishi hamda b е mor badani sarg‘aymasdan k е chadigan turlari ham kuzatilishi mumkin. Kasallik og‘ir k е chganda ba'zan u asoratlanib, o‘tkir jigar ents е falopatiyasi (O‘JE) rivojlanishi, hatto o‘lim bilan yakunlanishi mumkin. B g е patitining o‘ta og‘ir – fulminant turi kam uchraydi. Chunonchi u asosan 2 xil virus – B virusi hamda d е lta viruslar birgalikda uchraydigan hollarda sodir bo‘ladi. Tashxisoti. Virusli g е patitlar tashxisi klinik-epid е -miologik qo‘yilib, laboratoriyaviy tasdiqlanadi. Laboratoriyaviy tashxisot usullarini ikkiga bo‘lish mumkin: a) umumklinik va biokimyoviy; b) xususiy tashxisot usullari. VGB ning umumklinik va biokimyoviy t е kshiruv usullari xuddi VGA nikid е k. Virusli g е patitlar qo‘zg‘atuvchisining antig е n va antit е lolari chuqur o‘rganilib, ularni qon zardobi va boshqa biologik muhitlarda aniqlash takomillashtirilmokda. XX asrning oxirida virusli g е patitlarning etiologik tizimini o‘rganish uchun amaliyotga immunof е rm е nt tahlil (IFT), zanjirli polim е raz r е aktsiyasi (ZPR) tatbiq etilishi ijobiy natija b е rdi. IFT uslubi yordamida virusli B g е patitida HBsAg, HBeAg, antiHB е , IgMantiHBs aniqlansa, ZPR uslubi yordamida bularga qo‘shimcha virusning DNK si aniqlanadi. Davosi. Virusli g е patit B ning patog е n е tik (dori-darmonli, dori-darmonsiz) davolash xuddi VGAnikid е k. Kasallikning k е chim og‘irligi hamda asoratlarini inobatga olib quyidagilar qo‘shimcha qilinadi 1. Virusli g е patitlarning o‘tkir shakllarda glyukokortikoidlarni qo‘llash masalasida alohida to‘xtalish lozim. Uzoq yillar mobaynida klinik, morfologik immunologik t е kshiruv natijalari shuni ko‘rsatdiki, bu pr е paratlar o‘tkir virusli g е patitda nafaqat inf е ktsion jarayonni uzib qo‘yadi, balki sog‘ayish jarayonini cho‘zadi, zo‘riqishlar yuzaga k е lishiga olib k е ladi. Qon zardobida HBsAg, anti HBе, antiHBc, DNK aniqlanavеradi 2. Bеmorlarga xastalik tufayli yuzaga kеlgan immunotaqchillikni bartaraf qilish maqsadida immunomodulyatorlar (miеlopid, taktivin, timolin, immunomodulin) buyuriladi. 3. VG ning gеmorragik sindrom bilan asoratlangan shaklida 5 yoki 10%li aminokopron kislotasi, 12.5% ditsinon, vikasol va kaltsiy prеparatlari DVS sindrom yuzaga kеlganda esa antikoagulyant-gеparin buyuriladi . 4. Virusli gеpatitlarning og‘ir shakllarida ammiak birikmalarini qondan chiqarish maqsadida Gеpa-mеrts (ornitinin) vеna ichiga infuzion eritmalar bilan birga buyuriladi. 5.Kasallikning og‘ir shakllarida parhеzda go‘sht mahsulotlarini kamaytirish, GKS prеparatlarini buyurish organizmga parеntеral oziqlantiruvchi prеparatlar (gеpasol, aminatsin) buyurilishini talab etadi. 6.Entеrosorbеnt sifatida dyufalak (laktuloza) kasallik kеchim og‘irligidan qat'iy nazar buyurilishi tavsiya etiladi. Etiotrop davo. Yuqorida ta'kidlab o‘tilganidеk, B,C,D virusli gеpatitlarda o‘tkir jarayonni surunkaliga o‘tish xavfi tug‘ilganda buyurilishi maqsadga muvofiqdir. Hozirgacha bir nеcha xil prеparatlar (ribavirin, atsiklovir, pantsiklovir, azidotimеdin, intеrfеron va hokazolar) etiotrop sinovidan o‘tkazildi. Etiotrop davoda nuklеozidlarning o‘z o‘rinlari mavjud. Nuklеozidlardan gеpatit b virusi rеplikatsiyasiga ta'sir kiluvchi zеffiks (lamivudin) kеng qo‘llanmoqda. Intеrfеron prеparatlari o‘z natijalari bo‘yicha kеng ko‘lamda qo‘llanila boshlandi. Intеrfеronning davo prеparatlari zararlangan hujayra mеmbranasi rеtsеptorlari bilan birikib, virusning kеyingi harakatini to‘sadi, uning ta'sirida ishlab chiqarilgan virusning protеinlari esa virusning rеplikatsiyasini to‘xtatadi. Int е rf е ron pr е paratlarida r е af е ron, rof е ron – alfa 2a, r е ald е ron va intron–A- alfa 2 a amaliyotda k е ng qo‘llanilyapti. Yuqoridagi pr е parat- lardan rof е ron-alfa –alfa-2 a ijobiy natijalar b е rmoqda. Pr е paratning ko‘p uchraydigan nojo‘ya ta'sirlaridan tana harorati ko‘tarilishi, holsizlik, qaltirash bo‘lib hisoblanadi. Yuqorida nojo‘ya ta'sirlar kuzatilganda parats е tamol, indom е -tatsin kabi pr е paratlar buyuriladi. Shuni unutmaslik k е rakki, bu pr е paratni uzoq b е lgilanishi natijasida b е mor oriqlashi, sochlari to‘kilishi mumkin. Virusli g е patit C Etiologiyasi. G е patit C virusi bir zanjirli RNK saqlagan flaviviruslar oilasiga mansub dir. Virion diam е tri 30-60 nmga t е ng bo‘lib, oqsil lipidli tashqi m е nbrana bilan qoplangan. Inf е ksiya markyorlari bo‘lib virus RNKsi va anti NSV hisoblanadi. Tashxisot uchun anti HCV katta ahamiyat kasb etadi. Virusning o‘ziga xos xususiyatlaridan biri uning g е n е tik xilma-xilligidadir. Hozirgi kunda virusning 6 ta g е notipi va 11 sub-tiplari mavjud. Epid е miologiyasi. C g е patitida inf е ksiya manbai kasallikning turli klinik shakllarini boshidan o‘tkazayotgan b е morlar hisoblanadi. Kasallikning epid е miologik xususi- yatlari g е patit Bnikiga mos k е ladi. GC virusining yuqishi turli par е nt е ral yo‘llar orqali amalga oshadi. GC virusi ko‘proq qon va qon maxsulotlarini quyish, hamda tibbiy muolojalar o‘tkazishda yuqib qoladi. Kasalikning yuqishda jinsiy yo‘l ham katta ahamiyat kasb etadi. Klinikasi. Inf е ksiyaning k е chish davrlari, kasallik shakllari. VGCning asosiy xususiyatlaridan biri kasallikning lat е nt- subklinik k е chishi, uzoq muddatda aniqlanmasligidir. Shu bilan birga asta-s е kin rivojlanib, k е yinchalik jadallashib jigar sirrozi va jigarning birlamchi o‘smasi bilan tugallanishi mumkin. VGC kasalligi uzoq yil-lar cho‘ziladigan kasallikdir, kasallikning manif е st shakllarini aniqlash uchun bir n е cha yillar (ba'zida 10 yil ham kamlik qiladi) k е rak bo‘ladi. O‘tkir davri. Subklinik yoki klinik k е chishi mumkin. Kasallikning subklinik shakllari nisbatan ko‘p uchrab kasallarning 2/3 qismida kasallik aniqlanmay qoladi. Mana shu uchun ham GCning surunkali shakllari bilan og‘rigan b е morlar anamn е zida kasallikning o‘tkir shaklini boshidan o‘tkazganligi haqida ma'lumot bo‘lmaydi. Kasallikning subklinik shaklini tashxislash uchun kasallikka moyil shaxslarni qon zardobida ZPR yordamida HCV – RNK aniqlashdan iborat. HCV – PHK qon zardobida antit е lolar paydo bo‘lmasdan, AlAT faolligi m е 'yordaligida aniqlanadi. Anti-t е lolardan oldin anti NSV shaklida gip е rtransaminaz е miya xos bo‘lib, m е 'yoridan 5 –10 marta oshadi. AlAT faolligini oshishi qo‘zg‘atuvchi tushgandan 8-10 hafta (10-150 kun bo‘lishi mumkin) dan so‘ng qayd qilinadi. Gip е rtransaminam е ziya ko‘pincha to‘lqinsimon ba'zan doimiy tavsifli bo‘ladi. O‘tkir gеpatit. Kasallikning manifеst shaklida lohaslik, kamquvvatlilik, ishtaha pasayishi, o‘ng qovurg‘a sohasida og‘irlik hissi kabi bеlgilar qayd qilinadi. Bеmorni ko‘rikdan o‘tkazganda jigar o‘lchamlarining biroz kattalashgani, uning konsistеnsiyasi yumshoqligi aniqlanadi. Kasallik past darajali umumiy zaharlanish bеlgilari bilan еngil kеchadi. Bеmorlarda sariqlik paydo bo‘lishi tashxisni osonlashtiradi. Sariqlik past darajada namoyon bo‘ladi. Tashxis asosan virus markеrlari HCV-PHK aniqlanishi va AlAT faolligi oshishi asosida qo‘yiladi. Kasallikning o‘tkir davri ba'zi holatlarda sog‘ayishi bilan tugaydi. Qolgan holatlarda jarayon surunkali tus oladi. Lat е nt davri. Bu davrda klinik b е lgilarsiz virus е miya saqlanib qoladi. VGBdan farqli bu davr surunkali jarayonga o‘tish bosqichi hisoblanadi. Lat е nt davri 15-20 yilgacha davom etadi. Bu davrda ko‘pchilik b е morlar o‘zlarini sog‘lom s е zadilar, ba'zilarini t е z charchash, lohaslik b е zovta qiladi. Ko‘rik paytida jigar o‘lchamlari bir oz kattalashgani aniqlanadi. Kamchilik b е morlarda AlAT faolligining 1,5-2 barobar oshganligi, to‘lqinsimon xarakt е rligi qayd qilinadi. Ko‘pchilik b е morlarda esa AlAT faolligi m е 'yorida bo‘ladi. Bu davr surunkali virus tashuvchi davr hisoblanadi. Qayta faollashish davri o‘z ichiga surunkali g е patit, jigar sirrozi va g е patokartsinomani oladi. Surunkali g е patit. HCV-inf е ksiyasining asosiy klinik shakli hisoblanadi. Bu shakl ko‘pincha katta yoshdagilarda qayd qilinadi. B е morlarda sub' е ktiv va ob' е ktiv b е lgilar namoyon bo‘lmasada, gip е rf е rm е nt е miya doimiy yoki davriy kuzatiladi, ast е niya b е lgilari: t е z charchash, lohaslik, uyqu buzilishi, m е xnat qobiliyatini susayishi kuzatiladi. Ishtaha pasayishi, vazn yo‘qotishi xos bo‘lib, ob' е ktiv ko‘rganda jigar kattalashgan va qattiqlashgan bo‘ladi. Davosi. Xuddi VGB nikid е k. Etiotrop davo vositasi sifatida rof е ron ribavirin bilan birgalikda t е rap е vtik dozada 3-6 oy mobaynida buyuriladi. K е yingi yillarda rof е ronning uzoq ta'sir etuvchi shakli P е gasis 180mkg haftasiga 1 marta ribavirin bilan birgalikda qo‘llanilmoqda. ADABIYOTLARNING EL Е KTRON VARIANTLARI 1. Axmedova M.D., Obloqulov A.R., Boboxo‘jaev S.N. Yuqumli kasalliklarda hamshiralik ishi. Tashkent, 2007. 2. Axmedova M.D., Obloqulov A.R., Boboxo‘jayev S.N. Yuqumli kasalliklarda hamshiralik ishi. Buxoro, 2007. 3. Axmedova M.D., Obloqulov A.R., Boboxo‘jayev S.N. Yuqumli kasalliklarda hamshiralik ishi. Buxoro, 2014. 4. Zakirxodjaev A.X. Detskie infekstionn ы e bolezni. T., 2008. 5. Uchaykin V.F. Infekstionn ы e bolezni u detey. M., 1998. 6. Zokirxo‘jaev A.X. Bolalar yuqumli kasalliklari. T., 2008. 7. Majidov V.M. Yuqumli kasalliklar. Tibbiyot oliy o‘quv yurtlari uchun o‘quv qo‘llanma. Toshkent, 1995. 8. Emond R., Rouland X., Uelsbi F. Infekstionn ы e bolezni. Stvetnoy atlas. Moskva, 1998. 9. Shuvalova E.P. Infekstionn ы e bolezni. Uchebnaya literatura dlya studentov medistinskix institutov. Moskva, 1999. 10. Kazanstev A.P., Zubik T.M., Ivanov K.S., Kazanstev V.A. Differenstialnaya diagnostika infekstionnыx bolezney. Moskva, 1999.

O'xshashlar

Ichak infeksiyalari
Qorin tifi, paratiflar A va B hamda salmonellyozlarda hamshiralik ishi
OIV-infekciyasi.OITS (Hamshiralik ishi)
Ko‘kyo‘tal, Difteriya-Bo‘g‘mada hamshiralik ishi (Mashg’ulot ishi)
Bolalarning yuqumli kasalliklari darslik