Qon aylanishi tizimi - Tibbiyot - Referatlar

Qon aylanishi tizimi

Yuklangan vaqt:

29.11.2023

Ko'chirishlar soni:

0

Hajmi:

708.4013671875 KB

Ko'chirib olish

Qon aylanishi tizimi Reja: 1. Yurakning tuzilishi va funktsiyalari. 2. Yurak mushagining fiziologik xususiyatlari. 3. Yurakning o’tkazuvchi tizimi.

Reptiliyalarning yuragi, orasida to’sig’i bo’lgan ikkita qorinchaga ega. Kaltakesak va ilonlarda u to’liq emas, yuksak reptiliyalarda (timsoh), qushlar va sut emizuvchilarda esa bu to’siq to’liq shakllangan. Qon aylanishini katta va kichik doiraga bo’linishi tufayli, yurakning o’ng yarmida venadagi qon, chap yarmida - arteriyadagi qon tsirkulyatsiya qiladi (9.2-rasm). 75% қ он 25% қ он

Yurakning tuzilishi va funktsiyalari. Organizmda qonning harakatini yurak ta’minlaydi. Yurak tiplari quyidagilarga farqlanadi: pulsatsiyalanuvchi qon tomirlar, trubkasimon yuraklar, kamerali yuraklar, ampulyar qo’shimcha yuraklar. Pulsatsiyalanuvchi qon tomirlar evolyutsiyaning tuban davrlarida tarqalgan bo’lib, ular peristaltik yoki lokal qisqaradi, suyuqlik sust tsirkulyatsiya qiladi. Hasharotlardagi pulsatsiyalanuvchi qon tomirlarni trubkasimon yuraklardan ajratish qiyin. Tipik trubkasimon yurak ko’pchilik bo’g’imoyoqlilarda bo’ladi. Qisqarish jarayoni, trubkasimon yurakni to’la qamrab olishi yoki to’lqinsimon ko’rinishda bo’lishi mumkin. Bunday yurakka, qon juft teshiklar orqali kiradi va bitta yoki bir nechta arteriya orqali chiqib ketadi. Mollyuska va umurtqalilarning kamerali yuragi, ancha mukammal tipdagi nasos bo’lib, bo’lmachalar, qorinchalar va klapanli apparatdan iborat. Ikki kamerali yurak evolyutsiyasi ikki xil nafas oluvchi baliqlardan boshlangan. Rasm.9.3. Sut emizuvchilar- ning yuragi (ko’ndalang kesim). 1-chap bo’lmacha, 2-chap o’pka venasining shoxchalari, 3- perikardning parietal bargi, 4- perikardning bo’shlig’i, 5-mitral klapan, 6-perikard (epikard) ning vistseral bargi, 7-miokard, 8- endokard 9-chap me’dacha, 10- yuqori qism, 11-me’dachalararo to’siq, 12-o’ng me’dacha, 13-uch tabaqali klapan; 14-o’ng bo’lmacha. Suvda va quruqlikda yashovchilarda o’pkaning paydo bo’lishi bilan, ikkita bo’lmacha hosil bo’lib, yurak uch kamerali holatga o’tgan. Bu hayvonlarda, oldingi va orqa kovak venalar hosil bo’lib, ular qonni tanadan o’ng bo’lmaga yo’naltiradi. Yuksak hayvonlar va odamda arterial va vena qoni oqimlarini to’la

ajratadigan to’rt kamerali yurak paydo bo’lgan. Ampulyar yuraklar, asosiy yurakka qo’shimcha sifatida mavjud bo’lib, qonni haydash uchun, qo’shimcha yuqori bosim hosil qilish talab qilinadigan, qon tomirlarining yuqori qarshilik ko’rsatadigan joylarida joylashgan bo’ladi. Ular mollyuskalarning jabralarida, hasharotlarning esa - oyoqlari va qanotlari qotirilgan joylarida bo’ladi. Yuksak umurtqalilarning yuragi - chap (tizimli) va o’ng (o’pka) bo’limlaridan iborat (9.3-rasm). Har bir bo’limda bo’lmacha va me’dacha mavjud bo’lib, ular o’zaro atrioventrikulyar teshik bilan bog’lanadi. Bu teshiklarning (chap bo’limda) ikki tabaqali va (o’ng bo’limda) uch tabaqali klapanlari ham bor (9.4- rasm). Bu klapanlarga, me’dachalar tomonidan paysimon tolalar ulangan bo’lib, ular klapanni faqat me’dachalar tomonga ochilishiga imkoniyat beradi. Atrioventrial teshiklarning, klapanlardan tashqari, halqasimon mushaklari ham bo’lib, ular teshiklarni yopilishida ishtirok etadi. Chap me’dachadan aorta chiqib, undan qon aylanishning katta doirasi, o’ng me’dachadan esa - o’pka arteriyasi chiqib, undan qon aylanishning kichik yoki o’pka doirasi boshlanadi. Bu qon tomirlar boshlanadigan teshiklar, yarimoysimon klapanlar bilan yopilgan bo’lib, ular faqat me’dachalar qisqargan paytdagina ochiladi. Rasm.9.4. Sut emizuvchilarning yuragi (ichki tuzilishi): 1-elka-bosh stvoli, 2-chapki umumiy uyqu arteriyasi, 3-chap elkaosti arte- riya, 4-aorta, 5-chap o’pka arteriya shoxlari, 6-chap o’pka arteriyasi, 7-chap bo’lmacha, 8-ikki tabaqali klapan, 9-aortali yarimoy klapan, 10-chap me’dacha, 11-me’dachalaaro to’siq, 12- yurakning usti, 13-tushuvchi aorta, 14- o’ng me’dacha, 15-so’rg’ichli mushak, 16- pastki kovak vena, 17-payli torlar,

18-uch tabaqali klapan, 19-o’ng bo’lmacha, 20-o’pka yarimoy klapani, 21-o’ng o’pka venalari,22-o’ng o’pka ar- teriyalari shoxlari, 23-yuqorigi kovak vena; o’ng tomondagi strelkalar bilan arterial, chap tomondagi strelkalar bilan esa venadagi qon aylanish ko’rsa- tilgan. Yurakning qon haydash faoliyati, uning birin-ketin bo’shashishi (diastola) va qisqarishiga (sistola) bog’liq. Diastola vaqtida bo’lmachalar va me’dachalar qonga to’ladi, sistola vaqtida esa qon me’dachalardan yirik arteriyalarga, ya’ni aorta va o’pka arteriyasiga otilib chiqadi. Bu paytda, yarimoysimon klapanlar qonning yurakka qaytib ketishiga yo’l qo’ymaydi. Bo’lmachalar va me’dachalar o’rtasidagi klapanlar, me’dachalar sistolasida, qonni me’dachalardan bo’lmachalarga qaytishga to’sqinlik qiladi. Qon me’dachalarga tushishdan avval yirik venalar (kovak venalar va o’pka venasi) orqali bo’lmachalarga quyiladi. Bo’lmachalar sistolasi tufayli qon me’dachalarga o’tadi. Qonni yurakka etkazib beradigan qon tomirlarni venalar , yurakdan chiqib tarqatuvchi qon tomirlarni arteriyalar deb ataladi. Yurak devori uchta qatlamdan - endokard, miokard va epikarddan iborat (9.3-rasmga qara) bo’lib, asosiy qismini, eng murakkab tuzilishga ega bo’lgan miokard tashkil qiladi. Miokardni alohida mushak tolalari hosil qilib, ularning har biri funktsional birlik hisoblanadi. Miokard bir-biriga uchma-uch ulangan hujayralar, ya’ni tiotsitlardan iborat va umumiy membranaga ega. Morfologik va funktsional xossalariga ko’ra, yurakning mushak tolalari ikki turga bo’linadi; 1) bo’lmachalar va me’dachalarning ishchi tolalari, ular yurak mushagining asosiy massasini tashkil qilib, yurakning qon haydash faoliyatini amalga oshiradi; 2) ritm etakchisi vazifasini va o’tkazish tizimini tashkil qiluvchi atipik tolalar. Bu tolalar qo’zg’alishni ro’yobga chiqaradi va uni miokardning ishchi tolalarga o’tkazadi. Yurak mushagi (miokard) Qo’zg’aluvchanlik, o’tkazuvchanlik,

qisqaruvchanlik, avtomatiya xossalariga ega bo’lib, asab to’qimasi va skelet mushaklari bilan bir qatorda, Qo’zg’aluvchan to’qimalar safiga kiradi. Yurak mushagi tinchlik potentsialiga ega, demak, bo’sag’adan yuqori ta’sirotlarga harakat potentsialini o’tkaza oladi. Miokard, funktsional birlikdan, ya’ni sintsitiydan iborat bo’lganligi uchun, skelet mushaklaridan farq qiladi. Qo’zg’alish, miokardning qaysi bir nuqtasida vujudga kelmasin, butun miokardga tarqalib, tolalarning hammasini qo’zg’atadi. Buning sababi shundaki, miokardning ishchi tolalari orqali disklar - neksuslar yordamida o’zaro bog’langan. Neksuslarning elektr oqimiga ko’rsatadigan qarshiligi juda kam. Ular orqali qo’zg’alish qarshilikka uchramay, tez tarqaladi. Shuning uchun ham, yurak yakka tola singari «bor yoki yo’q» qonuniga itoat qiladi. Yurak mushagining fiziologik xususiyatlari. Yurak mushaklari o’zlariga xos fiziologik xususiyatga ega bo’lib, ular quyidagilardan iborat. 1. Yurak mushaklari, barcha Qo’zg’aluvchan mushaklar kabi, membrana potentsialiga (-80-90 mV) ega, harakat potentsiali generatsiyasini bo’sag’a rag’batlariga javob beradi va qo’zg’alishni beto’xtov o’tkazish qobiliyatiga ega. Miokard tolalari, asab va skelet mushaklari tolalaridan farqli ravishda, qo’zg’alishni izolyatsiyalagan holda o’tkazish xususiyatiga ega emas. Yurak bo’lmachalari va me’dachalari miokardlarida paydo bo’lgan qo’zg’alish, barcha tolalarni qamrab oladi. Shu tufayli, yurak «bor yoki yo’q qonuniga» bo’ysinadi. 2. Kardiomitsitlarning harakat potentsiali (HP) 200-400 ms davom etadi, bu esa, asablar va skelet mushaklardagi bunday kattalikdan 100 marta ko’p. Bu, faqat kardiomitsitlarga xos bo’lgan, tez depolyarizatsiya va repolyarizatsiya bosqichlari o’rtasida plato bosqichi mavjudligi bilan bog’liqdir. Ishchi miokardda qo’zg’alishni o’tkazish tezligi 0,8-1,0 m  s ni tashkil qiladi, bu, skelet mushaklarinikiga (4,7-5,0 m  s) qaraganda ancha kam, lekin silliq mushaklarnikidan (0,2-0,3 m  s) ko’p. Yurak mushagi HP muddati va yakka

qisqarishlari, uni funktsional xususiyatlariga ko’ra, silliq mushaklar bilan yaqinlashtiradi. 3. Yurak mushagining Qo’zg’aluvchanligi, skelet mushaklarinikiga o’xshash doimiy emas. U, absolyut va nisbiy refrakterlik (qaytariluvchi ta’sirlarga moyillik bo’lmagan) davrlar paydo bo’lganda, qo’zg’alish paytida o’zgaradi. Yurak mushagining absolyut refrakterlik davri, me’dacha sistola vaqtining barchasini va diastolasini bir qismini o’z ichiga oladi. Bunday uzoq muddatli refrakterlik (uzoq muddatli HP bilan bog’liq) qo’zg’alish va qisqarishning paydo bo’lishini uzilib turish tavsifini, xattoki uzluksiz ta’sirlanish paytida ham ta’minlaydi. Bu, yurak mushaklari tetanusini paydo bo’lishiga yo’l qo’ymaydi va yakka qisqarishlar rejimini kafolatlaydi. 4. Qisqarishning kuchi va tezligini, tolaning uzunligi va unga tushgan og’irlikka bog’liqlik sifati bo’yicha yurak mushagi ham skelet mushagiga o’xshaydi. Skelet mushaklaridagi uzunlik va kuch o’rtasidagi bog’liqlik tana mushaklarining faoliyati uchun uncha ahamiyatga ega emas. Bunday bog’liqlik, yurak mushagida katta diapazonda namoyon bo’ladi va o’ng hamda chap me’dachalardan qonning chiqarilib yuborilishini kelishilgan holda amalga oshishini (o’z-o’zini boshqarishni) ta’minlaydi. Demak, diastola paytida qonning yig’ilishi qancha ko’p bo’lsa, ya’ni yurak kameralari qanchalik ko’p cho’zilgan bo’lsa, qonning sistolik hajmi ham shunchalik yuqori bo’ladi. 5. Yurak mushagi, qisqarishning kuchi va tezligini yorqin namoyon bo’ladigan hamda inotrop agentlar ta’siri ostida bo’shashish tezligini o’zgartirish qobiliyatiga ega bo’lib, bunda tolalarning boshlang’ich uzunligini o’zgartirmaydi. Boshqacha aytganda, yurak, agar rag’bat chastotasi ortib borsa, bo’lmachalarda va me’dachalarda bosim doimiy bo’lgan paytda, o’z ritmi va sistolik hajmini ko’paytirishi mumkin. Bunday holat, simpatik asablar ta’sirlanganda, kaltsiy kontsentratsiyasi ko’payganda, noradrenalin va farmakologik agentlar ta’sirida yuz beradi. Shunday qilib, yurak faoliyatining gomeometrik o’z-o’zini boshqarishi amalga oshiriladi.

6. Kardiomitsitlarda, kaltsiy ionlarining hujayra ichidagi depolari va hujayra tashqarisidagi muhit o’rtasida yaqin hamkorlik mavjud. Qisqarish, HP vaqtida kaltsiy ionlarini hujayraga kirishi bilan induktsiyalanadi. Tashqi muhitdan kaltsiy ionlarini yo’qotilishi elektromexanik bog’liqlikni buzilishiga olib keladi, HP o’zgarmaydi, lekin yurak mushaklari qisqarmaydi. 7. Yurak, mexanik ishni bajarishi uchun zarur energiyani, oziqa moddalarni oksidlanishi hisobiga oladi, ya’ni doimiy aerob almashinuv yurakka xosdir. Miokardning skelet mushaklaridan farqi ham shunda, chunki skelet mushaklarida qisqa muddatli kuchlanish paytida anaerob jarayonlar hisobiga faoliyat ko’rsatishi mumkin. Miokard energetik substrat sifatida qon bilan etkaziladigan erkin yog’ kislotalarni, glyukozalarni va ketonli tanalarni hamda anaerob glikoliz jarayonida miokardning o’zida ajraladigan laktatni ishlatadi. Bu substratlar Krebs tsiklida oksidlanadi va oksidlanish-fosforlanish paytida ATF va KF hosil bo’lishi uchun energiya etkazib beradi. KF ning parchalanishi ATF ning metabolik resintezi asosida yotadi, shu tufayli, uning miqdoriga qarab yurakni oziqa moddalari va kislorod bilan ta’minlanishi to’g’risida fikr yuritiladi. Yurak mushagining Qo’zg’aluvchanligi. Yurak mushagini mexanik, termik va kimyoviy ta’sirotlar qo’zg’ata oladi. Buning uchun, ta’sirotning kuchi bo’sag’a kuchiga teng yoki undan yuqori bo’lishi kerak, agar u, bo’sag’a kuchidan past bo’lsa, yurakni qo’zg’ata olmaydi. Har qanday Qo’zg’aluvchan to’qima kabi, yurak mushagi hujayralarining qo’zg’alishini ham, qo’zg’algan qismi bilan qo’zg’almagan qismi o’rtasidagi yoki hujayra protoplazmasi bilan uning tashqi muhiti o’rtasida mavjud elektr potentsiallari farqining o’zgarishidan bilish mumkin. Qo’zg’aluvchanlik jarayonining asosida, birlamchi qo’zg’algan qismida manfiy elektr potentsialini paydo bo’lishi yotadi. Har qanday Qo’zg’aluvchan to’qimadagi kabi, yurakning ishchi hujayralari membranasi qutblangan bo’ladi. U, tashqaridan musbat qutblangan va ichki tomonidan esa - manfiy qutblangan bo’ladi. Bu holat, Na  va K  kontsentratsiyasini membrananing ikkala tomonida

turlicha bo’lishi hamda ushbu ionlar uchun membrana o’tkazuvchanligining turlicha bo’lganligi oqibatida sodir bo’ladi. Tinchlik holatida, kardiomitsitlarning membranasi, Na  va qisman K  ionlarini deyarli o’tkazmaydi. Diffuziya jarayoni natijasida, K  ionlari hujayra ichidan chiqar ekan, uning yuzasidagi musbat zaryadni orttiradi. Bu paytda membrananing ichki tomoni manfiy bo’ladi. Issiqqonlilar miokardida tinchlik holatidagi potentsiallarning farqi (tinchlik potentsiali) 60-80 mV ni tashkil qiladi. Turli tabiatga ega bo’lgan qo’zg’atuvchining ta’siri ostida, qo’shni hujayra yoki peysmekerdan qo’zg’alishning kelishi paytida Na  ning hujayraga kelib tushishi sodir bo’ladi. Ushbu paytda membrana yuzasida manfiy zaryad paydo bo’ladi va potentsialning reversiyasi paydo bo’ladi. Harakat potentsialining amplitudasi 100 mV ni tashkil qiladi, hosil bo’lgan potentsial qo’shni hujayralar membranasini qutbsizlantiradi, ularning o’zida shaxsiy potentsiallar vujudga keladi. Shunday qilib, qo’zg’alishning butun a’zo bo’ylab tarqalishi sodir bo’ladi. Sust diastolik depolyarizatsiyaning rivojlanishi tezligini AAT nazorat qilib turadi. Simpatik asablar mediatori noradrenalin sust kaltsiy kanallarini faollab, o’z- o’zidan depolyarizatsiyalanishni tezlashtiradi va yurak urish (qo’zg’alish) maromini tezlashtiradi. Sayyor asablar mediatori - atsetilxolin, membrananing kaliy o’tkazuvchanligini oshirib, sust diastloik depolyarizatsiyani sekinlashtiradi yoki butunlay to’xtatadi. Shunda, yurak urishi sekinlashadi, hatto to’xtab qolishi mumkin. Shunday qilib, kardiomiotsitlarning harakat potentsiali o’rtacha 300 ms davom etadi. Ularning repolyarizatsiyalanishi uzoq davom etganidan, hujayra 270 ms davomida mutlaq refrakterlikda bo’ladi. Bunday holat, yurakni tezda qayta qo’zg’alishdan va tetanik qisqarishdan saqlaydi. Undan tashqari, davomli mutlaq refrakterlik, qo’zg’alishni miokardda halqa bo’ylab harakat qilishiga chek qo’yadi. Yurakning o’tkazuvchi tizimi. Tabiiy sharoitda yurak ritmi etakchisi vazifasini sino-atrial tugun bajaradi. Tinch holatda bu tugun vujudga keltiradigan impulslar soni bir daqiqada tahminan 70 taga to’g’ri keladi. Qo’zg’alish sino-atrial tugundan bo’lmalarning ishchi miokardiga tarqaladi. Baxman tutami

qo’zg’alishni o’ng bo’lmachadan chap bo’lmachaga tez tarqalishini ta’minlaydi. Sino-atrial tugunni atrioventrikulyar tugun bilan bog’lovchi atipik tolalar mavjud. Me’dachalarga impulslar faqat Giss tutami bo’ylab tarqalishi mumkin, chunki atrioventrikulyar to’siqning boshqa qismlari Qo’zg’aluvchan bo’lmagan biriktiruvchi to’qimadan iborat. Qo’zg’alish, o’tkazuvchan tizim bo’ylab tarqalar ekan, atrio-ventrikulyar tugunda bir zum to’xtab o’tadi. o’tkazuvchi tizimning boshqa qismlari - Giss tutami, chap va o’ng oyoqchalari va ularning shoxlari - Purkine tolalari impulslarni bir soniyada 2 m ga teng yuqori tezlikda o’tkazadi. Natijada, chap va o’ng me’dachalar miokardi deyarli bir vaqtda qisqaradi. Yurakning o’tkazuvchi tizimini tashkil qiluvchi atipik hujayralarning har biri o’z- o’zidan impulslar ishlab chiqarish qobiliyatiga (avtomatiyaga) ega. Ammo, tabiiy sharoitda sino-atrial tugun pastki avtomatiya markazlarini o’ziga bo’ysindiradi. Yurakning o’tkazuvchi tizimi ritmik ravishda impulslar hosil bo’lishini, bo’lmachalar va me’dachalarning ketma-ket qisqarishini, me’dachalar miokardi hujayralarining sinxron qisqarishini ta’minlaydi. Elektrokardiografiya. Yurakda qo’zg’alishning vujudga kelishi va tarqalishi ayrim mushaklar hujayralaridan yoki yurak yuzasidan elektr potentsiallari farqini yozib olish yo’li bilangina emas, balki yurakning ishlashi tufayli tana sirtida ro’y beruvchi elektr o’zgarishlarini (yozib olish) bilan ham o’rganish mumkin. Sababi, yurakning qo’zg’algan va qo’zg’almagan qismlari o’rtasida elektr potentsiallarining farqi paydo bo’lganda, elektr kuch chiziqlari butun tana bo’ylab taqsimlanadi. Demak, tananing ma’lum nuqtalariga elektrod qo’yib, potentsiallar o’zgarishining tipik elektr chiziqlarini qayd qilish mumkin bo’lib, bu usul elektrokardiografiya deyiladi, yozib olingan egri chiziq esa, elektrokardiogramma deyiladi. Elektrokardiogrammani yozib olish uchun, potentsiallar qo’l-oyoqlardan va ko’krak qafasining ma’lum nuqtalaridan olinadi. Ko’pincha elektrodlar badanga uchta standart usul bo’yicha ulanadi: 1- usul - o’ng qo’l va chap qo’lga, 2-usul - o’ng qo’l va chap oyoqqa,

3-usul - chap qo’l va chap oyoqqa. Zaruriyat bo’lganda elektrokardiogramma ko’krak qafasining 6 ta ma’lum nuqtasidan ham yozib olinadi. Normal elektrokardiogrammada beshta chiziqli nuqta ajratiladi va ularni R, Q , R , S , T xarflar bilan belgilanadi. R, R , T nuqtalar tepaga qaratilgan, musbat Q va S nuqtalar esa - manfiy, ular izoelektrik chiziqdan pastda. R nuqta chap va o’ng bo’lmachalar qo’zg’alganda vujudga keladigan potentsiallarning algebraik yig’indisidir. Uning davomi 0,1 s chamasida. Q , R , S , T nuqtalar majmuasi me’dachalar qo’zg’alganda ro’y beradigan elektrik hodisalarni aks ettiradi. Q , R , S , majmuasi qo’zg’alishni me’dachalar bo’ylab tarqalishining aksi bo’lib, T nuqta esa ularning repolyarizatsiyasini ko’rsatadi. Yuqorida ko’rsatilgan beshta nuqtadan tashqari, elektrokardiogrammada uchta interval ham ajratiladi. Birinchi interval R Q bo’lmachalar qo’zg’alishini boshlanganidan me’dachalar qo’zg’alishi boshlanishigacha o’tadigan vaqtga teng. Normada R Q , - interval 0,2 s. Ikkinchi interval - Q ,T me’dachalarda qo’zg’alishning tarqalish vaqti. Yurak 70 marta qisqarganda u 0,23-0,30 s bo’ladi. Uchinchi interval - TR yurakning tinchlik holatida bo’lgan vaqti, 0,4 s atrofida. Elektrokardiogramma nuqtalari voltaji quyidagicha: R-0,25 mV; Q -0-0,3 mV; R - 0,6-1,6 mV; S - 0,25-0,40 mV; T-0,25-0,60 mV. bo’ladi. Yurak mushagining qisqaruvchanligi. Yurak mushagining Qo’zg’aluvchanligi uni qisqarishiga sabab bo’ladi. Yurak mushagida ayrim tolalarning qisqarish davri harakat potentsialining davom etish vaqtiga taxminan mos keladi. Yurak tezroq urganda, harakat potentsialining va qisqarishning davom etish vaqtlari qisqaroq bo’ladi. Yurak mushagining qisqarish mexanizmi, skelet mushagining qisqarish mexanizmidan deyarli farq qilmaydi. Aktin iplar miozin iplar oralig’iga sirpalib kirib, miokard tolalarini qisqartiradi. Bu sirpalish ko’ndalang ko’prikchalarning eshkaksimon harakatlari natijasi hisoblanadi. Tolalar bo’shashgan vaqtida, aktin iplar yuzasidagi ipsimon oqsil-tropomiozinning, troponin oqsil bilan tsisternalardan kaltsiyni tashqariga chiqib, aktin va miozin iplar sohasiga etib

borishiga va troponin bilan bog’lanishiga olib keladi. Kaltsiy-troponin birikmasining hosil bo’lishi troponin-tropomiozin majmuasining bo’shliqdagi holatini o’zgartiradi. Aktin va miozin iplar o’rtasidagi to’siq yo’qolib, sirpanish boshlanadi. Yuqori ATF-aza faolligiga ega bo’lgan aktomiozin ATF ni parchalab, energiya ajralishini ta’minlaydi. Membrananing repolyarizatsiyasi natijasida kaltsiy troponindan ajralib, sarkoplazmatik retikulum ichiga o’tadi. Kaltsiy nasosi, kaltsiy ionlarining bir qismini membrananing hujayra oralig’idagi suyuqlikka chiqaradi. Mioplazmada erkin kaltsiy kationlarining kamayib ketishi kardiomiotsitning bo’shashigi olib keladi. Qo’zg’alishni qisqarish bilan bog’lanishini, miokardda ham, ko’ndalang va bo’ylama naychalar ta’minlaydi. Qisqarishning yuzaga chiqishida, kaltsiy kationining harakat potentsiali vaqtida hujayraga kirish uchun juda muhim rol o’ynaydi. Kaltsiy, harakat potentsialini uzaytirib, refrakterlikni cho’zadi. Hujayralar oralig’idan kaltsiy ionlari olib tashlansa, qo’zg’alish qisqarishdan butunlay ajraladi, ya’ni harakat potentsiali hosil bo’laveradi, ammo miotsitlar qisqarmaydi. Yurak avtomatiyasi. Yurak mushagi ham boshqa targ’il mushaklar kabi, yuqorida aytganimizdek, Qo’zg’aluvchanlik, o’tkazuvchanlik va qisqaruvchanlik xususiyatlariga ega. Lekin, skelet mushaklarining qisqarishlari MAT dan kelgan impulslar ta’sirida ro’yobga chiqsa, yurak mushuklarining qisqarishlari esa, avtomatik ravishda, ichki «spontan» jarayonlarning natijasi sifatida paydo bo’ladi. Yurak avtomatiyasi - yurakning o’zida vujudga keladigan impulslar ta’siri ostida, uning ritmik qisqarish qobiliyatidir. Har xil hayvonlarning yuragi turli avtomatizm xususiyatiga ega bo’lib, ularning ichida baqa yuragi eng uzoq muddat qisqarib turadi. Yuksak umurtqalilar va qushlarda impulslarning paydo bo’lishi yurak tugunlarida joylashgan atipik mushak hujayralari - peysmekerlar funktsiyasi bilan bog’liq. Qushlar va sut emizuvchilar yuragidagi atipik to’qima, sovuqqonlilarning venalari sinusiga va atrioventrikulyar sohasiga o’xshash sohalarda lokallashadi. o’tkazuvchi tizimning

birinchi tutami kovak venalarni o’ng bo’lmachaga tutashadigan joyida joylashgan

Foydalaniladigan adabiyotlar: 1. M.N. Muminova, M.A. Maksumova «Kasbiy etika va etiket», uslubiy qo’llanma, T.,2006. 2. I. A. Karimov «Istiqlol va ma’naviyat» T.,1994. 3. I. A. Karimov «O’zbekiston buyuk kelajak sari» T.,1998. 4. N. E. Muhammadiyev «Kasb etikasi va estetik madaniyati»- Toshkent,1998 y. 5. M. Abdullayev, E. Xakimov «Vvedeniye v etiku»-Namangan, 1998. 6. Abdulla SHer «Axloqshunoslik» Ma’ruzalar matni, Toshkent, 2000 7. V.G. Fedsov «Kultura servisa» Uchebno-prakticheskoye posobiye - M., «PRIOR», 2001. 8. A.A. Avloniy «Turkiy guliston yohud ahloq», T. 1992. 9. Y. Y. Petrunin, V.K. Borisov «Etika biznesa» M., «Delo»,2000. 10. S. S. Gulomov «Tadbirkorlik va kichik biznes» - T., «Shark», 2002.

O'xshashlar

Qon va qon aylanish tizimi

Yurak qon-tomirlar tizimi

Qon tomirlar tizimi haqidagi ilm-angiologiya

QON. YURAK-TOMIR VA NAFAS OLISH TIZIMI

Yurak qon-tomir tizimi kasalliklari. Yurak poroglari. Gipertoniya kasalliklari, gipertoniya krizi