Нафас олиш физиологияси ва унинг ёшга боғлиқ хусусиятлари - Tibbiyot - Referatlar

Нафас олиш физиологияси ва унинг ёшга боғлиқ хусусиятлари

Yuklangan vaqt:

20.09.2019

Ko'chirishlar soni:

0

Hajmi:

83.5 KB

Ko'chirib olish

Нафас олиш физиологияси ва унинг ёшга боғлиқ хусусиятлари Режа: 1. Ташқи нафас олиш. Ўпка ҳажми ва вентиляцияси. 2. Ички нафас олиш. Ўпкада газлар алмашинуви. 3. Нафас олишнинг бошқарилиши. 4. Нафас гигиенаси.

Нафас олиш ва нафас чиқариш мураккаб жараёнлар йиғиндиси бўлиб, организмни кислород билан таъминлаб карбонат ангидридини чиқаришдан иборат. Бу физиологик жараёнларга нафас олиш деб аталади. Инсон ҳаёт фаолияти давомида энергия сарфлаб туради. Энергия эса бой морддаларнинг ферментатив парчаланиши натижасида ҳосил бўлади. Сарфланган энергия ўрнини тўлдириб туриш керак. Бу эса мураккаб жараён, биологик оксидланиш ҳисобига содир бўлади ва энергия ажралиши билан кечади. Бу жараён ҳужайралар митохондрияларида кечади.Одамда нафас қуйидаги жараёнларини ўз ичига олади: ташқи нафас (ташқи муҳит билан ўпка алвеолалари орасида ҳаво алмашинуви); ўпкада газлар алмашинуви (ўпка алвеолалари билан кичик қон айланиш доираси ўртасида газ алмашинуви); газларнинг қонда ташилиши; қон билан тўқима орасида газлар алмашинуви; тўқима нафаси (ҳужайра митохондрияларидаги биологик оксидланиш). Нафас мускуллари ва ўпка вентиляцияси (ҳаво алмашинуви) кўкрак қафаси ҳажмининг ритмик, бир меъёрда ўзгариши ҳисобига амалга оширилади. Кўкрак қафаси ҳажмининг ортиши нафас олиш- инспирация, кичрайиши эса- экспирация дейилади. Бу икки жараён нафас цикли деб аталади. Нафас олганда атмосфера ҳавоси нафас йўллари орқали ўпка алвеолаларига киради, чиқарганда эса унинг бир қисми ташқарига чиқади. Болаларни постнатал онтогенезида нафас тизими морфологик ва физиологик жиҳатдан катта ўзгаришга учрайди. Янги туғилган болаларда нафас олиш тизими физиологик жиҳатдан яхши ривожланмаган бўлади. Бурун тешиклари тор ва бурун бўшлиғини ҳажми кичик бўлади. Бурун бўшлиғида кўплаб шиллиқ моддалар ишлаб чиқарилиб, улар муҳит шароитининг ўзгариши билан битиши ва нафас олишни қийинлаштириши мумкин. Нафас йўлларининг кейинги қисми – ҳиқилдоқ, асосан тоғайлардан тузилган бўлиб, улар мускуллар, бўғимлар ва бойламлар билан бириккан. Ҳиқилдоқ овоз пайдо қилувчи аъзо функциясини ҳам бажаради. Ҳиқилдоқ бўшлиғи шиллиқ қават билан қопланган бўлиб, икки жуфт пайлар ва ҳиқилдоқ қопқоғидан

иборат бўлади. Икки жуфт бойламлар овоз ҳосил бўлишида иштирок этади.Овоз бойламлари зич жойлашган бўлиб оралиғида овоз ёриғини ҳосил қилади. Нафас чиқаришда кекирдакдан келаётган ҳаво овоз ёриғидан ўтиб овоз бойламларини титратади, натижада товуш пайдо бўлади. Турли овознинг пайдо бўлиши ҳаво тўлқинларининг кучига ва овоз бойламларининг тебраниш қобилиятига боғлиқ. Ҳиқилдоқ қопқоғи нафас олиш ва овқатланиш жараёнида иштирок этиб, нафас олишда қизилўнгачни ва овқатланишда ҳиқилдоқ устини беркитади. Болалар ҳиқилдоғи анатомик тузилиши жиҳатидан катталарникидан тор ва кичиклиги билан фарқланади. Ҳиқилдоқнинг шиддат билан ўсиши 1 ёшдан 3 ёшгача ва вояга етиш даврида кузатилади. Бурундан бошланган нафас йўллари 4-5 ёшда шаклланиб, 13-14 ёшда катта ўзгаришларга учрайди. Жинсий тараққиёт бошланиши билан қиз ва ўғил бола ҳиқилдоқлари фарқланади. Ўғил болаларда овоз пайлари узаяди, ҳиқилдоқ катталашади ва кенгаяди. Овознинг йўғонлашиши кузатилади. Бурун бўшлиғининг ҳажми 2,5 баробар кўпаяди. Ҳиқилдоқдан кейинги аъзо трахея ҳисобланади. Трахея янги туғилган болаларда нозик ва калта бўлади. 14-16 ёшли болаларда трахея тез ўсади. Кўкрак қафасини ҳажми кўпайган сари трахеянинг диаметри ҳам кенгайиб боради. Трахея ўнг ва чап бронхларга бўлинади. Ўнг бронх калта ва кенг бўлади. Бир ёшгача бўлган болаларнинг бронхларида мускул ва эластик толалар яхши ривожланмаган. Ўсиш жараёнида бронхлар узунлашади ва кенгаяди. Улар бола ҳаётининг биринчи йилида тез ўсади. Балоғатга етиш даврида бронхларнинг ривожланиши яна тезлашади ва 12-13 ёшга бориб уларнинг бўйи икки баравар ортади, босимга бўлган қаршилиги кўпаяди. Нафас тизимининг кейинги қисми ўпкалар ҳисобланади. Бола туғилганидан то 7-8 ёшгача ўпкада асосан икки жараён содир бўлади: бронхиал шохчаларни дифференцияланиши ва альвеолалар сонини кўпайиши. Ўпкалар вазни постнатал даврда ортади. Янги туғилган бола ўпкасининг оғирлиги 50 г, 13 ёшда-500 г, катталарда 1 кг атрофида бўлади. Бирламчи бронх ўпка дарвозасидан икки кичик бронхга ва бронхлар майда

бронхиолаларга бўлиниб, бронх дарахтини ҳосил қилади. Бронхиолалар учида ва деворларида кичик пуфакчалар – алвеолалар ҳосил бўлади. Алвеолаларнинг ривожланиши асосан постнатал онтогенезга тўғри келади. Чақалоқ ўпкасида ҳаммаси бўлиб 20 млн. алвеола учрайди. 8 ёшли болаларда уларнинг сони катта одам ўпкасидаги алвеолалар сонига яқинлашади. Кўкрак қафасининг катталашиши билан алвеолалар сони ҳам кўпайиб боради. Янги туғилган болаларда алвеола диаметри 0,07 мм, катта одамларда 0,2 мм га тенг. 12 ёшда алвеолалар шиддат билан ўсади. Ўпка ҳажми 12 ёшда чақалоқлар ўпкасининг ҳажмига нисбатан 10 баробар ортади. Балоғат ёшида эса ўпка ҳажми 20 марта ортади. Ёш болаларнинг кўкрак қафаси конус шаклида бўлиб, унинг асоси учидан анча кенг. Нафас олиш пайтида горизонтал жойлашган қовурғаларнинг кўтарилиши чекланган. Шу сабабли ёш болалар диафрагма билан нафас оладилар. Уларда кўкрак қафасининг чўзилувчанлиги юқори бўлади. Нафас олиш – кўкрак қафасининг кенгайиши махсус мускулларнинг қисқариши туфайли рўй беради. Нафас олишда диафрагма пастга тушади. Нафас олиш фаол жараён бўлиб, бунда кўтарилган кўкрак қафасининг оғирлиги, ташқи қовурғалараро мускуллар, диафрагма, кўкрак қафаси эластик қаршиликлари, тўқималарнинг қовушқоқлиги, қорин бўшлиғидаги босим, ўпканинг эластик қаршилиги, нафас йўлларининг аэродинамик қаршиликларни енгишга тўғри келади. Нафас чиқариш пассив жараён бўлиб, бунда мускулларнинг фаол қисқариши кузатилмайди, кўкрак қафаси олдинги ҳолатга келади. Кўкрак қафаси кенгайиши билан бирга ўпканинг кенгайишига асосий сабаб – ўпка ва кўкрак қафаси ўртасида жойлашган плевра пардалари орасидаги плевра бўшлиғида манфий босимнинг мавжудлигидир. Ўпка ҳажмлари. Кучли нафас олганда ўпкага кирган ҳавонинг умумий миқдори ўпканинг умумий ҳажми дейилади. Бу ҳажм нормал нафас олиш, резерв нафас олиш, резерв нафас чиқариш ва қолдиқ ҳаво ҳажмлардан

иборат. Бу ҳолатларнинг ҳаммаси биргаликда ўпканинг тириклик сиғими деб айтилади. Ҳар бир одамда ўпканинг тириклик сиғими унинг бўйига, оғирлигига, ёшига боғлиқ. Соғлом одамларда бу кўрсаткич 3,5 л, спортчиларда 5-6 л га етади. 50 ёшгача бу кўрсаткич бирдек сақланса, кейин камая бошлайди. Агар нормал нафас олиш 500 мл ҳаводан иборат бўлса, унинг 350 мл ўпкага етиб боради. Қолган 150 мл трахея ва бронхларда қолади. Етиб борган ҳаво алвеолалар ичидаги ҳаво билан аралашади. Алвеолалардаги ҳаво атмосфера ҳавосидан таркиби жиҳатдан фарқ қилади. Алвеола ҳавосининг доим бир хил таркиби у ерда газлар алмашинуви учун зарур. Алвеолаларда кўпгина юпқа деворли капилляр қон томирлари бўлиб, доимий равишда қон билан алвеола пуфаги орасида газлар алмашинуви бўлиб туради. Ўпкадаги алвеолаларнинг умумий сони тахминан 350 млн., капиллярлар юзаси эса 140 м квадратга тенг. Алвеолаларнинг юзаси қанча катта бўлса, шунча кўп газ алмашинуви юз беради. Алвеоляр ҳаводан кислород қонга ўтади, қондан эса карбонат ангидрид гази алвеолага ўтади. Газ алмашинув жараёнлари – алвеолаларнинг парциал босими ва қондаги газлар таранглигининг фарқига боғлиқ.. Газлар аралашмасидаги ҳар бир газнинг ўзига тўғри келган атмосфера босиминиг қисми шу газнинг парциал босими дейилади. Чуқур нафас олишда алвеолалар чўзилади ва уларнинг юзаси 100 – 150 м квадратга етади. Кислород учун алвеоляр ҳаво билан веноз қон ўртасида парциал босим фарқи 70 мм симоб устунини ташкил қилади, карбонат ангидрид учун эса 7 мм симоб устунини ташкил қилади.Чуқур нафас олганда ёки тез-тез нафас олганда қўшимча нафас мускуллари иштирок этади. Буларга қовурғаларни кўтарувчи: нарвонсимон, катта ва кичик кўкрак, олдинги тишсимон мускуллар, елка камарини ва елкани қимирламай турувчи мускуллар-трапециясимон, ромбсимон, кўкракни кўтарувчи мускуллар киради. Чуқур нафас чиқарилганда ёки тез-тез нафас чиқарилганда нафас чиқариш мускуллари иштирок этади. Буларга: ички қовурғалараро мускуллар, қорин мускуллари (қийшиқ, кўндаланг ва тўғри)

қўшимча нафас чиқариш мускулларига яна умуртқани букувчи мускуллар киради. Ҳаво йўлларида газлар алмашинуви содир бўлмайди, лекин улар нафасда муҳим вазифаларни бажаради. Ҳаво йўллларидан ўтаётган атмосфера ҳавоси намланмайди, исийди, чанг ва микроорганизмлардан тозаланади. Бурун бўшлиғи шиллиқ пардаси ишлаб чиқарган шилимшиқ суюқлик кичик зарраларни ва микроорганизмларни ўзига ёпиштириб-тутиб олади. Ҳилпилловчи эпителий ҳужайралари ташқарига ҳаракат қилиб (7-19 мм/мин), ёпишиб қолган тузилмаларни ташқарига чиқаради. Шилимшиқ суюқлик таркибида бактериоцид хусусиятига эга бўлган лизоцим моддаси бор. Чанг ва йиғилиб қолган шилимшиқ ҳиқилдоқ, трахеялардаги рецепторларини таъсирлаб йўтал, бурун бўшлиғи рецепторларини таъсирлаб эса акса уриш рефлексларини чиқаради (ҳимоя нафас рефлекслари). Ўпка вентиляцияси. Вақт бирлиги ичида ўпкадан ўтган ҳавонинг миқдори ўпка вентиляцияси деб аталади. Нафас ҳаракатлари ҳисобига алвеоляр ҳавода газлар таркиби ўзгаради. Кислороднинг у ерга кириши ва карбонат ангидриднинг чиқариб юборилиши таъминланади. Ўпканинг вентиляцияси самарадорлиги нафаснинг чуқурлиги ва миқдорига боғлиқ. Ўпка вентиляциясининг самарадорлиги нафаснинг чуқурлиги ва миқдорига боғлиқ. Янги туғилган бола минутига 40-45 марта, 4- 5 яшар бола - 25- 30 марта ва катталар 16-20 марта нафас олади. Нафас олиш аъзолари фаолиятида анатомик ўзгаришлар натижасида нафас олиш тезлиги, ўпканинг тириклик сиғими, нафас олиш чуқурлиги ўзгаради. Нафас олиш актининг турли хил ёшларда ўзгариши Ёши Нафас олиш чуқурлиги (мл) Энди туғилган болаларда 15 – 20 6 ойда 35 – 50 1 ёшда 60 2 ёшда 115 6 ёшда 130 11 ёшда 160 – 175 14 ёшда 225

Катта одамларда 500 Ёш болаларда ўпка тириклик сиғимини ўлчаш қийин, уни фақат 4-5 ёшлардан бошлаб аниқлаш мумкин. Ўпканинг тириклик сиғими динамик равишда ўзгаради Ўпка тириклик сиғимининг ёшга қараб ўзгариши Ёши Ўпка тириклик сиғими (мл) 3 – 4 400 - 500 5 – 6 800 – 1000 8 – 10 1350 – 1500 14 1800 – 2200 15 2500 15 дан юқори 3000 – 5000 Тананинг ҳолатига қараб ўпканинг турли қисмлари турлича вентиляцияланади. Тик турганда ўпканинг пастки қисмлари нисбатан яхши вентиляцияланади. Агар инсон чалқанча ётган ҳолда бўлса юқори ва пастки бўлимлар орасидаги вентиляция фарқи йўқолади, лекин орқа томони олдинги томонига нисбатан босим пастроқ. Одам атмосфера ҳавосидан нафас олади, унинг таркибида 20,94% кислород, 0,03% карбонат ангидрид, 79,03 азот бор. Нафас чиқаргандаги ҳаво таркибида 16% кислород, 4,5% карбонат ангидрид 79,5% бор. Алвеоляр ҳавода 14% кислород, 55% карбонат ангидрид, 80,5% азот бор. Нафас чиқаргандаги ҳаво таркибида кислород кўплиги ва карбонат ангидридининг озлиги билан фарқ қилади. Бундай фарқ бўлишининг сабаби нафас чиқаргандаги ҳаво зарарли бўшлиқдаги ҳаво билан аралашиб кетади. Зарарли бўшлиқ ҳаво таркиби атмосфера ҳавоси таркиби билан бир хил. Ички нафас олиш тўқималарда кислород иштирокида юз берадиган кимёвий жараён бўлиб, бунинг натижасида организм учун керакли энергия ажралиб чиқади. Оксидланиш ва қайтарилиш ферментлари иштирокида биологик оксидланиш жараёни бўлиб ўтади. Оксидланиш натижасида сув ва карбонат ангидрид ҳосил бўлади. Алвеолалар ташқи юзасининг кўпчилик қисми кичик қон айланиши доираси капиллярлари билан бирлашган. Капилляр билан қопланган юзаси ўртача 100 м 2 ни ташкил қилади. Ўпка алвеолалари ва қон-томир ўртасида аэрогематик тўсиқ–парда мембранаси

бўлиб у эндотелий ҳужайралари, иккита асосий мембрана, алвеола эпителийси ва сурфактан қаватидан иборат. Бу мембрананинг қалинлиги 0,3- 2,0 мкм га тенг. Ўпкада газлар алмашинуви кислороднинг алвеолалардан қонга (бир кунда ўртача 500 л), карбонат ангидриднинг эса қондан алвеолаларга (бир кунда ўртача 430 л) диффузия йўли билан ўтиши учун аэрогематик тўсиқнинг икки томонида алвеолаларнинг ҳаводаги парциал босими ва қондаги газлар таранглиги фарқи бўлиши лозим. Газлар аралашмасидаги ҳар бир газнинг ўзига тўғри келган атмосфера босимининг қисми шу газнинг парциал босими дейилади. Газларнинг эрувчанлиги қуйидаги омилларга боғлиқ:  Суюқлик таркибига;  Суюқлик устидаги босимга;  Суюқлик ҳароратига;  Эрувчи газ табиатига. Газларнинг қонда ташилиши Кислород қонда икки хил – эриган ва гемоглобин билан бириккан ҳолда ташилади. Қон плазмасида кислород жуда кам миқдорда эриган ҳолда бўлади. Кислороднинг асосий қисми гемоглобин билан бириккан ҳолда ташилади. Гемоглобин нафас пигменти бўлиб, таркибида ўзига хос оқсил қисми глобин ва ўзида икки валентли темир тутувчи гемдан ташкил топган. Гемоглобин кислород биргаликда оксигемоглобинни ҳосил қилади. Бунда темирнинг валентлиги ўзгармайди. 1 грамм гемоглобин 1,36 мл кислородни бириктириб олади. Қонда гемоглобин миқдори 14 г бўлса, 1,36 х 14 = 19,04 мл га тенг. Демак, 100 мл қон 19 мл кислородни бириктира олади. Соғлом одам артериал қонида гемоглобиннинг кислород билан тўйиниши 96% ни ташкил қилади. Моддалар алмашинувининг охирги маҳсулоти - карбонат ангидрид қонда эриган ва кимёвий бириккан ҳолларда ташилади. 100 мл веноз қонда 55-58% ҳажм карбонат ангидрид бўлади. Бунда 2,5 ҳажм қонда эриган, 4,5% ҳажм гемоглобин билан бириккан (карбгемоглобин) ва 51% ҳажм карбонат кислотасининг калийли ва натрийли тузлари ташилади.

Карбонат ангидриднинг қон билан бирикишида гемоглобин муҳим рол ўйнаса, эритроцит ва плазма таркибидаги карбонат ангидриднинг ажралиб чиқишида карбоксигидразалар муҳим рол ўйнайди. Тўқима ва ҳужайраларда кислороднинг парциал босими камайиб боради. Тўқимага оқиб келган артерия қонида эса кислороднинг парциал босими 100 мм симоб устунига тенг. Шунинг учун ҳам кислород қондан тўқимага осон ўтади. Лекин артерия капиллярларида кислород миқдори 19% ҳажм бўлса, вена қонида 11% ҳажмга тушади. Бу қоннинг газ ташишини белгиловчи муҳим кўрсаткичдир. Карбонат ангидриднинг ҳужайралардаги таранглиги 60 мм сим.уст. гача бўлади. Тўқималараро суюқликда 46 мм сим.уст. га тенг. Шунинг учун карбонат ангидриди диффузия йўли билан тўқимадан капиллярларга катта тезликда ўтади. Нафасни бошқарувчи механизмлар нафас тизимининг турли қисмларида ва марказий нерв тизимининг турли бўлимларида жойлашган тузилмалар иштирокида амалга оширилади. Ўпка орқали нафас олишнинг асосий физиологик аҳамияти артериал қонда газларнинг оптимал миқдорини ушлаб туришга қаратилганлигидадир. Ташқи нафаснинг бошқарилиши рефлектор йўллар билан амалга оширилиб, ўпка тўқималари ва қон томирларнинг рефлексоген соҳаларида жойлашган махсус рецепторлар қўзғалиши ҳисобига амалга оширилади. Нафасни бошқарувчи марказий механизмлар орқа мия нерв элементларида, узунчоқ мияда ва МНТ нинг юқори қисмларида жойлашган. Нафас олиш маркази икки – инспиратор ва экспиратор қисмлардан иборатдир. Инспиратор қисмининг қитиқланиши нафас олишни юзага келтирса, экспиратор қисмининг қитиқланиши нафас чиқаришни юзага келтиради. Мия ўзагининг нафас нейронлари орқа мия мотонейронларига ва нафас мускулларига ритмик равишда сигналлар юбориб туради. Нафас олишни таъминловчи хусусий ядролар тўплами узунчоқ мияда жойлашган бўлиб, нафас маркази дейилади.

Адашган нерв шохчалари орқали нафас олиш марказига доимий суръатда афферент импулслар бориб туради, нафас олиш пайтида борган импулслар нафас олиш ҳаракатини тормозланишига оолиб келса, нафас чиқариш вақтида борган импулслар нафас чиқариш жараёнини тормозланишига олиб келади. Нафас маркази иккита асосий функцияни бажаради: мотор ёки ҳаракат функцияси, бу нафас мускулларининг қисқариши билан намоён бўлади ва иккинчиси гомеостатик –ички муҳитдаги О 2 ва СО 2 концентрациясига боғлиқ ҳолда нафас ўзгариши келиб чиқади. Нафас марказининг ҳаракат функциясининг (нафас олиш ва чиқариш жараёнлари) автоматик алмашиниши ундаги моддалар алмашинуви жараёнларига боғлиқ. Нафас марказининг гомеостатик функцияси газларнинг (О 2 , СО 2 ) ва рНнинг қондаги ва мия суюқлигидаги физиологик миқдорини таъминлаб туради. Масалан, тана ҳарорати, газлар таркиби ўзгарган муҳити (ортган ёки пасайган босимда) нафасни таъминлайди. Нафас олишнинг тез ёки секин бўлиши қон таркибидаги кислород ва карбонат ангидриднинг оз ёки кўплигига боғлиқ. Бундай йўл билан нафас олишнинг идора қилиниши – гуморал бошқарилиш деб аталади. Қон таркибида кислород кўпайса нафас олиш тезлиги сусаяди ва карбонат ангидрид миқдори ошиб кетса нафас олиш тезлашади. Шу билан бирга аорта равоғи ва уйқу артерияси деворларида жойлашган хеморецепторлар ҳам қон таркибидаги карбонат ангидрид кўпайиши билан қитиқланиб, нафас олиш марказининг қўзғалишига сабаб бўлади. Нафасни бошқаришда узунчоқ мия марказларидан ташқари МНТнинг бошқа қисмлари ҳам қатнашади. Айниқса, бош мия катта ярим шарлари пўстлоғи алоҳида аҳамиятга эга. Улар ташқи муҳит ўзгаришлари ва организмнинг ҳаёт фаолияти ва эҳтиёжига қараб нафасни мослаштиради. Масалан, одам гапирганда ва қўшиқ айтганда нафас ҳаракатларига бош мия катта ярим шарлари пўстлоғининг бошқарувчи таъсири муҳим аҳамият касб этади.

Хонадонларда ҳаво муҳитининг гигиеник қийм ати . Ҳавонинг тозалиги, физик хоссалари ва таркиби болаларнинг иш қобилиятига таъсир қилади. Болалар ва ўсмирларнинг чанг, ҳавоси тоза бўлмаган хонада бўлиши бутун организмнинг функцияларининг ёмонлашувига олиб келиб, уни турли инфекцияларга нисбатан қаршилигини пасайтиради. Яхши шамолланмаган ёпиқ хоналарда хона ҳарорати ошиши билан бирга унинг физик ва кимёвий хоссалари ёмонлашади. Текширишлар кўрсатадики, ҳавода оғир ва енгил атом ва молекулалар мавжуд. Мусбат ва манфий ионлар атмосфера ҳавосида учраб туради, улар одамнинг иш қобилятига ижобий таъсир кўрсатади. Чанг, микроорганизмлар кўп, нафас олиш қийин бўлган хоналарда оғир атом ва молекулалар кўп бўлиб, улар иш қобилятини сусайтиради, касалликларга сабаб бўлиши мумкин. Синфларда дарсдан олдин 1м 3 ҳавода енгил ионлар миқдори 460-470 га тенг, оғир ионлар – 10 мингга етиши мумкин. Ўқишнинг охирги соатларида енгил ионлар миқдори 220 гача пасаяди, оғир ионлар миқдори 24 минггача етади. Шу билан бирга ҳаво ҳарорати ошиб боради, намлик юқори бўлади. Синф хонада дарснинг давомида ҳавонинг таркиби ва физикавий кўрсаткичлари ўзгариб туради. Енгил, манфий ионларнинг миқдори камайиб, чангланиш даражаси, бактериал ифлосланиши, салбий таъсир этувчи ионларнинг миқдори оша бошлайди. Шу билан бирга ҳонадаги ҳаво н инг намлиги, карбонат ангидриднинг концентрацияси ошиб, кислороднинг концентрацияси камаяди. Шунинг учун синф хоналарини мунтазам равишда шамоллатиб туриш зарур. Синф х онанинг баландлиги 3, 35 м бўлганда ҳар бир болага 1, 43 м 2 майдон тўғри келиши керак. Спорт залида, уста хоналарда болаларнинг жисмоний фаоллиги юқори бўлганлиги туфайли ҳар бир болага 10- 15 м 3 ҳаво тўғри келиш керак. Бундай ҳаво ҳажмини мактаб хоналарида табиий ва сунъий вентиляциясини тўғри ташкил қилиш билан таъминлаш мумкин.

Синф х оналардаги ҳарорат, намлик ва ҳавонинг ҳаракат тезлиги унинг микроиқлимини ташкил қилади. Ҳавонинг ҳарорати 18 - 22°, нисбий намлиги 40 - 60%, ҳаракатланиш тезлиги 0,1 —0, 2 мс бўлганда ақлий меҳнат унумдорлиги энг юқори бўлиши кўрсатилган. Горизонтал ва вертикал йўналишлари буйича ҳароратларнинг ўзгариши синф хонада 2 - 3° дан ошмаслиги зарур.Ўқув хоналарда очиладиган деразаларнинг умумий майдони хона полининг майдонига 1:50 нисбатда бўлса гигиенага талабига жавоб беради.

Адабиётлар: 1.Алматов Х.Т. Улғайиш физиологияси. Т.2004 й. 2.Тўхтаев Ф., Жабборов Р., Деҳқонов Ш. Ўсмирлар физиологияси. Самарқанд.2007 й. 3.Содиқов Б.А, Кучкарова Л.С., Қурбонов Ш.Қ. Болалар ва ўсмирлар физиологияси ва гигиенаси. Т.2005 й .

O'xshashlar

Айирув физиологияси ва унинг ёшга боғлиқ хусусиятлари

Овқатланиш физиологияси ва унинг ёшга боғлиқ хусусиятлари

Нерв тизимининг физиологияси ва унинг ёшга боғлиқ хусусиятлари

Нерв тизимининг хусусий физиологияси ва унинг ёшга боғлиқ хусусиятлари

Қон ва унинг ёшга боғлиқ хусусиятлари