Jinsiy yetuklik davrida sog‘lom oilani shakllantirish va kontratsepsiya - Tibbiyot - Referatlar

Jinsiy yetuklik davrida sog‘lom oilani shakllantirish va kontratsepsiya

Yuklangan vaqt:

20.09.2019

Ko'chirishlar soni:

0

Hajmi:

25.1796875 KB

Ko'chirib olish

Jinsiy yetuklik davrida sog‘lom oilani shakllantirish va kontratsepsiya Reja: Sog‘lom oilani shakllantirish  Zamonaviy kontratsepsiya usullari  Kombinatsiyali oral kontratseptivlar (kok).

Homiladorlikni oqilona rejalashtirish – sog‘lom bola tug‘ilishi va onaning sog‘ligini muhofaza qilishning garovidir SOG‘LOM OILANI SHAKLLANTIRISH Oiladagi mo‘tadil psixologik muhit sog‘lom oilaning shakllanishi uchun zarur bo‘lgan dastlabki shartlardan biridir. Oilada er-xotin o‘rtasidagi o‘zaro hurmat, bir-birini to‘g‘ri tushunish, o‘zaro ishonch, sevgi va sado qatga asoslangan samimiy munosabatlar oilaning mus tahkamlanishi uchun muhim omil hisoblangan mo‘tadil psixologik muhit yaratib, sog‘lom oilaning shakllanishiga olib keladi. Oilaning uy-joy bilan ta’minlanganligi, iqtisodiy ahvoli oilaviy muhitga o‘z ta’sirini ko‘rsatmay qolmaydi. Shundan kelib chiqqan holda er- xotinning birgalikda oila daromadini ko‘paytirish to‘g‘risida qayg‘urishi, ayniqsa, oilaning tayanchi bo‘lgan erkakning bu jarayonda ustuvor harakatda bo‘lishi talab qilinadi. Mo‘tadil psixologik muhitga hamda sog‘lom oilaning shakllanishiga erkak va xotin o‘rtasida oilani yuritish bilan bog‘liq vazifalarning to‘g‘ri taqsimlanganligi, bolalar tarbiyasi uchun birgalikda mas’uliyat sezish hissining shakllanganligi kabi holatlar o‘zining ijobiy ta’sirini o‘tkazib, sog‘lom oilaning belgilari hisoblanadi. Oilaning jismoniy salomatligi oila a’zolari tomonidan sog‘lom yashash tarzi qoidalariga amal qilib yashash qay darajada qabul qilinganligi, tamaki chekish, spirtli ichimliklarni iste’mol qilish, giyohvandlik kabi xavfli va zararli illatlarning mavjudligiga bog‘liq bo‘lib, bunday zararli odatlarning bo‘lishi nosog‘lom oila belgilari hisoblanib, nafaqat oila a’zolari salomatligiga, balki oiladagi ma’naviy-ruhiy holatga, farzandlar tarbiyasiga, shuningdek oilaning iqtisodiy ahvoliga o‘z ta’sirini o‘tkazadi. Oila a’zolarining o‘qimishli, kasb-hunar egallashi uchun sa’yharakatda bo‘lish, farzandlar kelajagi uchun qayg‘urish, olgan kasbiga mos ish bilan ta’minlanishi oilaning kelajagi va sog‘lom oila an’analarining davom ettirilishi uchun muhim asos bo‘lib hisoblanadi.

Ayollarning reproduktiv salomatligi nuqtai nazardan olib qaralganda, oilaning salomatligi va sog‘lom oila tushunchasi oilani rejalashtirish bilan uzviy bog‘liq. oilaning sog‘lomligi belgilariga: Tasodifiy va kutilmagan homilad orlikdan saqlanish orqali, oila a’zolarining optimal (2–3) sonini saqlay olganligi; oila a’zolarining ma’lumotlilik darajasining yuqoriligi; homilad orliklar orasidagi oraliqning optimal davrini (kamida 3 yil) saqlay olganligi; yuqori darajadagi tibbiy madaniyat va tibbiy faollik; barvaqt (20 yoshdan oldin) va kech (35 yoshdan so‘ng) turmush qurmaslik; oilaning iqtisodiy-ta’minoti, ishlovchilar soni ko‘pligi; tug‘ilishni tartibga solinganligi kabilarni kiritish mumkin. Nosog‘lom oila belgilariga: oilani rejalashtirilmaslik sababli ko‘p bolalilikka yo‘l qo‘yilishi; homiladorliklar orasidagi oraliqning tavsiya qilingan me’yoriga rioya qilmaslik; oilaning ijtimoiy-iqtisodiy ahvolining nochorligi, oziq-ovqat ta’minotining kam-ko‘stligi holati; oilada shaxsiy va jamoatchilik hamda uy-joyda gigiyenik talablariga rioya etilmaganligi, tibbiy madaniyat va tibbiy faolligining past darajasi; nosog‘lom turmush tarzida yashash va zararli odatlarga berilish; oila a’zolari ma’lumotlilik saviyasining pastligi; oilada ishlovchilar soni kamligi tufayli daromadning pastligi kabilarni ko‘rsatib o‘tish mumkin. Shuningdek, oilaning nosog‘lomligi oqibatida vazni kam bolalar tug‘ilishi, turli asoratlangan homiladorlik holatlari, bolaning jarohatlar bilan tug‘ilishi, chaqaloqlarda yuqumli kassaliklar holatlari kuzatilishi mumkin. Sog‘lom oilani rejalashtirish masalasiga xavf omillari mavjudligi nuqtai nazaridan yondoshilganda, ularni barvaqt aniqlash va xavflilik darajasini to‘g‘ri baholash oilani o‘z vaqtida sog‘lomlashtirish imkonini beradi. Xavf omillari ta’siriga duchor bo‘lgan oilalarda ularni sog‘lomlashtirish uchun chora-tadbirlar majmuasini ishlab chiqish, malakali tibbiy yordam ko‘rsatish, kadrlar malakasini oshirish va shu kabilarni amalga oshirish uchun sharoit yaratadi. Ona uchun bunday keng qamrovli va ko‘p qirrali xavf omillari qatoriga: birinchi tug‘ish, tug‘uruqlar sonining ko‘pligi, tez-tez homilador bo‘lib qolish, reproduktiv yoshining dastlabki yoki so‘nggi davrlarida homilador bo‘lish, tug‘ish jarayonida bolalarning nobud bo‘lishi, ovqatlanishining kam-ko‘st bo‘lishi kabilar

kiritiladi. Bola uchun esa oilada bolalar sonining ko‘pligi, yashash joyi tanqisligi, ota-onalarning malakasi, sanitariya sharoitlarining qoniqarsiz holati, tibbiy madaniyat va tibbiy faollikning pastligi, oilaning yupun yashashi kabilarni kiritish mumkin. Respublikamizda olib borilayotgan samarali demografik va ijtimoiy siyosat bir tomondan kam ta’minlangan oilalarni moddiy qo‘llab-quvvatlash, aholining turmush darajasini yuksaltirish, ish bilan ta’minlash, ish joylarini yaratishga qaratilayotgan bo‘lsa, ikkinchi tomondan mavjud tibbiyot tizimini isloh qilish tug‘ishga yordamlashuvchi muassasalar moddiy-texnik asosini mustahkamlash, malakali tibbiy kadrlar bilan ta’minlash va zamonaviy jihozlar bilan jihozlashga qaratilgandir. Aholi o‘rtasida sog‘lom yashash tarzini shakllantirish, aholining umu miy va tibbiy madaniyati hamda tibbiy faolligini yuksaltirish bora sida olib borilayotgan ishlar o‘zining dastlabki natijalarini bermoqda. Tug‘ilish, bolalar o‘limi, onalar o‘limi ko‘rsatkichlari yildan-yilga kamayib, aholining o‘rtacha umr ko‘rish davomiyligi esa oshib bormoqda. Har bir ayolning o‘z maqsadiga muvofiq tug‘ish va oilaning soni masalasida homilador bo‘lishi uchun qulay vaqtni tanlashi, homiladorlik va tug‘ruqni o‘zining, chaqaloq va bolaning sog‘ligi uchun eng yaxshi imkoniyat tug‘ilganga qadar orqa ga surishi ona va uning oilasi uchun juda muhimdir. Homiladorlik va tug‘ruq oralig‘ini tartibga solish bilan ayol o‘z sog‘ligini mustahkamlaydi, bola tarbiyasi va parvarishi uchun ko‘proq vaqt ajratadi, bolani to‘g‘ri ovqat lantiradi. Homiladorlik oralig‘i (interval) haqida gapiradigan bo‘lsak, ayol oldingi tug‘ruqdan keyin kamida 24 oy davomida homilador bo‘lmagani yaxshi. Agar ayolda bola tashlash va sun’iy abort bo‘lgan bo‘lsa, u 6 oy davomida kutishi ma’qul bo‘ladi. Birinchi homiladorlikni 18 yoshdan keyin rejalashtirish maqsadga muvofiq. Homiladorlikdan saqlanishning juda ko‘p usullari mavjud: an’anaviy va zamonaviy, vaqtinchalik va doimiy; O‘zbekiston sharoitida yetarli darajada topiladigan, sog‘lom homiladorlikni rejalashtirish imkonini beradigan usullar mavjud. Bu haqida vrach bilan maslahatlashilsin – u eng yaxshi usulni

tanlashga yordam beradi. Homiladorlikni rejalashtirish usulini tanlash ayolning sog‘ligi rejalashtirayotgan oila soni, shuningdek shaxsiy ehtiyojidan va ishonchidan kelib chiqishi lozim. Ba’zi odamlar 15-18 yosh orasida homilador bo‘lish hech qanday xavfli emas deb o‘ylaydilar. Bu xato: 15–18 yoshli o‘smir qizlarda homiladorlik va tug‘ruq bilan bog‘liq o‘lim xavfi 20 yoshdan oshganlarga qaraganda 2 marotaba ko‘proq. Ba’zi odamlar yoshlik paytda tez-tez bola tug‘ib olish kerak, chunki bu davrda organizm kuchli bo‘ladi deb o‘ylashadi. Bu ham xato fikr. Tez-tez homilador bo‘lish va tug‘ish har qanday ayolda, har qanday yoshda sog‘liq uchun zararlidir. O‘zbekiston Respublikasi Prezidenti ona va bola salomatligini muho faza qilish ishlarini yanada takomillashtirish maqsadida 2009-yil 1-iyulda PQ-1144- sonli «2009–2013 yillarda aholining reproduktiv salomatligini mustahkamlash, sog‘lom bola tug‘ilishi, jismoniy va ma’ naviy barkamol avlodni voyaga yetkazish borasidagi ishlarni yanada kuchaytirish va samaradorligini oshirish chora-tadbirlari Dastu ri to‘g‘risida» gi Qarorini qabul qildi. Qarorida ko‘zda tutilgan barcha sohalarda amalga oshirilishi lozim bo‘lgan ishlar 2009– 2013 yillar davomida mutasaddi tashkilotlarga taqsimlanib, tegishli vazifalar belgilandi. Bu vazifalar quyidagilardan iborat. I. Aholining reproduktiv salo matligini mustahkamlash tizimini takomillashtirish, sog‘lom bola tug‘ilishi uchun zarur shart-sharoitlarni yaratish. 1) tug‘ish yoshidagi, ayniqsa olis va yetib borish qiyin bo‘lgan tumanlarda ayollarni tibbiy ko‘rikdan o‘tkazish. O‘smir qizlarni majburiy profilaktik tibbiy ko‘rikdan o‘tkazilishini tizimli asosda olib borishni kengaytirish va sifatini oshirish. 2) Nikohdan o‘tuvchi shaxslarni nikohdan oldingi tibbiy ko‘rik bilan to‘liq qamrab olish va aniqlangan bemorlarni davolash. 3) Ayniqsa ekstragenital kasalliklar bilan «D» nazoratida turgan, 35 yoshdan oshgan, tug‘ruq intervali 3 yildan kam bo‘lgan fertil yoshdagi ayollarni kontraseptiv vositalarning zamonaviy turlari bilan qamrab olish. 4) Homilador ayollarga birlamchi sog‘liqni saqlash bo‘g‘ini mutaxassislari tomonidan antenatal yordam ko‘rsatishni takomillashtirish. 5) Sog‘liqni saqlashning barcha birlamchi bo‘g‘in

muassasalarida tibbiy yordam ko‘rsatishning zamonaviy ilg‘or texnologiyalarni joriy etish, tug‘ruqqa yordam ko‘rsatish va bolalikni himoya qilish chora- tadbirlarini quyidagi dasturlarni bajarish orqali amalga oshirish: reproduktiv salomatlikni saqlash, samarali perinatal yordam ko‘rsatish, yangi tug‘ilgan chaqaloqlarni birlamchi jonlantirish va parvarish qilish, emizishni targ‘ib qilish, bolalar yoshidagi kasalliklarni integrasiyalashgan tartibda kuzatish, bolalarni o‘sishi va rivojlanishini monitoring qilish, oilaviy ta’lim va boshqalar. II. Tug‘ruqqa yordam ko‘rsatish, onalik va bolalikni muhofaza qilish muassasalari hamda onalar va bolalarga tibbiy yordam ko‘rsatuvchi sog‘liqni saqlash birlamchi bo‘g‘ini muassasalarining moddiy texnika bazasini yanada mustahkamlash. «Salomatlik-2» loyihasini amalga oshir ish doirasida respublikadagi barcha tumanlarda QVP larni zamonaviy tibbiy va diagnostik uskunalar bilan jihozlash yo‘li bilan sog‘liqni saqlashni birlamchi bo‘g‘ini muassasalarining moddiy texnik bazasini yanada mustahkamlash. III. Aholi o‘rtasida sog‘lom bolalar tug‘ilishi va ularni tarbiyalash, yoshlarda sog‘lom va ahil oila qurishga, sog‘lom turmush tarzini olib borishga intilishni shakllantirish bo‘yicha tushuntirish ishlarini kuchaytirish. 1. Sog‘lom oilani shakllantirish, sog‘lom farzandlarni dunyoga kel tirish va tarbiyalash masalalari bo‘yicha tibbiyot institutlari va ilmiy tekshirish institutlari mutaxassislari tomonidan tushuntirish ishlarini olib borish. 2. Mahallalarda, ta’lim muassasalarida shuningdek tashkilotlarda quyidagilarni: – nikohdan o‘tuvchi shaxslarni majburiy tibbiy tekshiruvdan o‘tkazish yo‘li bilan sog‘lom oila qurish; – tug‘ruq orasidagi muddatni uzaytirish, sog‘lom farzandlar ko‘rish uchun maqbul yoshga rioya etish; – nomaqbul homiladorlik va qarindoshlik nikohi profilaktikasini shakl lantirish borasida aholi o‘rtasida tushuntirish ishlarini kengaytirish. 3. Respublikaning barcha tug‘ruq muassasalarida yosh onalarni «Ilk yoshdagi bolalarni parvarishlash asoslari»ga o‘rgatish.

4. Umumta’lim maktablari uchun «Sog‘lom turmush tarzi» va akademik litseylar, kasb-hunar kollejlari o‘quvchilari hamda oliy ta’lim muassasalari talabalari uchun «Sog‘lom avlod asoslari va oila» kurslarini yangilangan dasturini ishlab chiqish uchun takliflar berish. 5. Aholining keng qatlamlari uchun sog‘lom turmush tarzi, oqilona ovqatlanish, reproduktiv salomatlik, sog‘lom oilani shakllantirish masalalari bo‘yicha «Bexatar onalik», «Sog‘lom oilani shakllantirish», «Sog‘lom tur mush tarzi asoslari», «Sog‘lom ovqatlanishga 12 qadam» va boshqa mavzularda bukletlar, plakatlar, broshyuralar, eslatma va videoroliklar ishlab chiqish hamda tarqatish. IV. Bolalar va o‘smirlarni jismoniy jihatdan bekamu-ko‘st hamda uyg‘un kamol toptirish, jismonan baquvvat va ma’nan barkamol yosh avlodni shakllantirish uchun zarur shart-sharoitlarni yaratish. 1. O‘smirlar va yoshlar o‘rtasida sog‘lom turmush tarzini olib borish dasturlarini ishlab chiqish. 2. Maktabgacha tarbiya va umumiy o‘rta ta’lim muassasalarida bola larning to‘g‘ri kamol topishi hamda jismoniy yetilishi ustidan monitoring olib borish. 3. Bolalar va o‘smirlarni faol jismoniy faoliyatga jalb qilish, shuningdek ularni sport, turistik seksiya va to‘garaklarga qiziqtirish. V. Onalik va bolalikni muhofaza qilish sohasida faoliyat ko‘rsatayotgan tibbiyot xodimlarining malakasini oshirish, ayollar va bolalarga ko‘rsatilayotgan tibbiy yordam sifatini yaxshilash. ZAMONAVIY KONTRATSEPSIYA USULLARI Bachadon ichi vositalari (BIv). BIV – bu kichik plastik yoki metal tizilma bo‘lib, bachadon ichiga kiritiladi. BIV spermatozoidlarning hara katini qiyinlashtiradi va urug‘lanishga yo‘l qo‘ymaydi. Hozirgi paytda BIV ning ko‘p turlari mavjud: eng ko‘p tarqalgan turidan biri tarkibida mis, kumush yoki sun’iy progestin garmoni bo‘lgan modellardir. BIV – homiladorlikdan saqlanishning eng samarali usuli hisoblanadi. BIV – xotin-qizlar maslahatxonalari, qishloq vrachlik punktlari (QVP) sharoitida maxsus tayyorgarlik ko‘rgan mutaxassislar (vrach

akusher-ginekolog yoki akusherka) tomonidan qo‘yiladi. Bu og‘riqsizlantirishni talab qilmaydigan oddiy muolaja hisoblanadi. Bachadon ichiga to‘g‘ri kiritilgan BIV xavfsiz va noqulaylik keltirib chiqarmaydi. BIVni hayz ko‘rish siklining hohlagan kunida kiritish mumkin, qachonki ayol homilador emasligiga, boshqa biror xil moneliklar yo‘qligiga ishonchi hosil qilinsa. BIV larining turiga qarab 12 yilgacha foydalanish mumkin. Xohlagan paytda ayol xohishi bilan oldirib tashlashi mumkin. BIVlarini bittadan ortiq kishi bilan jinsiy aloqada bo‘ladigan ayollarda qo‘llash tavsiya etilmaydi. BIV jinsiy yo‘l bilan yuqadigan kasalliklardan va immun tanqisligi virusidan himoya qila olmaydi. Kontratsepsiyadan foydalanilayotgan barcha ayollar har yili meditsina ko‘rigidan o‘tib turishi lozim. Ba’zi ayollar BIV bepushtlikka sabab bo‘ladi deb o‘ylaydilar. Bu fikr to‘g‘ri emas: BIV ni olib tashlagandan keyin ayolning tug‘ish qobiliyatin tezda tiklanadi. Agar ayolda kichik chanoq a’zolarining davolanmagan yallig‘lanish kasalligi bo‘lsa, unda BIV ishlatish, ishlatmasligidan qat’iy nazar bepushtlik bo‘lishi mumkin. Kombinatsiyali oral kontratseptivlar (KoK). Kombinasiyalangan oral kontratseptivlar tarkibida ayol organizmida ishlab chiqiladigan gormonlar bo‘ladi. Ularni to‘g‘ri qabul qilsa, bu gormonlar ovulyatsiyani bostiradi va homiladorlikdan samarali himoya qiladi. Tabletkalar juda samarali va xavfsiz, undan uzoq yillar davomida foydalanishingiz mumkin. Hozirgi paytda tabletkadagi gormonlar deyarli kamaytirilgan, bu esa noxush ta’sirni kamaytiradi. KOKlar paketida 21 va 28 tabletka bo‘ladi: Agar 21 talik paketdan foydalansa, ikkinchi paketdagi tabletkani ichishdan oldin bir hafta tanaffus qilish kerak. Agar 28 talik paketdan foydalansa, tanaffus qilish shart emas, birinchisi tugashi bilan ikkinchisini boshlashi mumkin. KOKni qabul qilayotgan ba’zi ayollarda boshida ko‘ngil aynishi, bosh og‘rig‘i, kamroq semirishi, sut bezlari taranglashuvi va og‘riq kuzatilishi mumkin, lekin bu belgilar odatda 3 oylar ichida o‘tib ketadi. Homiladorlikdan saqlovchi tabletkalarni har kimga ham tavsiya etilmaydi. Agar ayol 35 yoshdan oshgan bo‘lsa, qon bosimi baland bo‘lsa, cheksa, og‘ir yurak qon-

tomir yoki jigar kasalligi, migren bo‘lsa, KOK tavsiya etilmaydi. Agar ayol bola emizayotgan bo‘lsa, qaysi turdagi kontratseptiv tabletkalardan foydalanish yaxshiroq va uni qachon boshlash kerakligi haqida avval vrach bilan maslahatlashib olish lozim. Ba’zi ayollar kontratseptiv tabletkalar bepushtlikka olib keladi deb o‘ylaydilar. Bu to‘g‘ri emas: Siz tabletka ichishni to‘xtatishingiz bilan homilador bo‘lish qobiliyati o‘z holatiga qaytadi. Boshqa ayollar gormonal tabletkalar badanda junlarning o‘sishini tezlashtiradi deb hisoblaydilar. Bu ham noto‘g‘ri: aksincha ba’zi kam dozali gormonal tabletkalardan badandagi junlar o‘sishini susaytirish maqsadida foydalaniladi. Gormonal kontraseptiv tabletkalardan Rigevidon, Anteovin, Ovidon, Marvelon, Mikrogenon va boshqalar qo‘llaniladi. prezervativlar. Prezervativ dunyoda keng tarqalgan kontratseptiv vositalardan biri hisoblanadi, chunki u jinsiy yo‘l bilan yuqadigan kasalliklar va orttirilgan immun tanqisligi virusi (OIV) ning yuqish xavfini kamaytiradi. Prezervativlar spermaning qinga tushishiga yo‘l qo‘ymaydi. Shu sababli nafaqat homiladorlik, balki jinsiy yo‘l bilan yuqadigan kasalliklardan ham saqlaydi. Prezervativlar lateksdan tayyorlanadi, ular turli xil rang va o‘lchamlarda lyubrikantli, lyubrikantsiz bo‘ladi. Lyubrikant tarkibida spermisidlar bo‘lishi ham mumkin, ular spermatozoidlarni o‘ldiradi. Prezervativlar xavfsiz va hech qanday nojuya ta’sir ko‘rsatmaydi. Agar to‘g‘ri ishlatilsa, prezervativlar homiladorlikdan saqlanishning eng samarali usuli hisoblanadi. Prezervativning qutisidagi yaroqlilik muddati tekshirilib, faqat bir marotaba ishlatish lozim. Muddati o‘tgan prezervativni ishlatish yaramaydi, shuningdek paketi ifloslangan, yog‘li yoki yirtilgan bo‘lsa ham ishlatilmaydi. Jinsiy aloqa vaqtida tarkibida yog‘ bo‘lgan surtmalar (M: vazelin) ishlatish mumkin emas, chunki ular lateksni ishdan chiqarib, prezervativ samaradorligini yo‘qotadi. Prezervativni ishlatishdan oldin uning upakovkasini sekin-asta oching, uni yirtib yubormang. Kiyishga qadar ochmaslik muhim ahamiyatga ega. Jinsiy olat taranglashgan paytda prezervativni uning uchiga kiying, bir qo‘lingiz bilan prezervativdagi sperma to‘plagichdan ushlab, ikkinchi qo‘lda prezervativni ag‘darib, olat tubiga qadar kiydiring. Sperma to‘plagich va

olat uchi orasida bo‘shliq qolishini tekshirib ko‘ring. Shaxvatni to‘kib bo‘shashgandan keyin prezervativni qo‘l bilan ushlab turib, olatni qindan chiqarish kerak va hali tarangligida uni yechish lozim. Ba’zi odamlar bitta prezervativni bir necha bor ishlatish mumkin deb o‘ylashadi. Bu noto‘g‘ri: barcha prezervativlar bir marta ishlatishga yaroqli. spermitsidlar. Spermisidlar – kimyoviy modda bo‘lib, ular spermato zoidlarni bachadon bo‘yni kanaliga etib bormasdan shikastlaydi. Ular dorixonalarda krem, gel, malham (maz), tabletka yoki aerozol shaklida sotiladi. Barcha turdagi spermisidlar jinsiy aloqadan oldin qinga kiritiladi. Ba’zi spermisidlarning 15 daqiqa vaqt ichida ta’sir kuchi boshlanadi. Bir doza spermisid faqat bir soat davomida samaralidir. Har bir jinsiy aloqadan oldin albatta spermisidning yangi dozasi qo‘llanilishi shart, uning jinsiy a’zoning nojuya ta’siri kam, ayol va erkaklarda qisman achishi mumkin. Spermisidlar tarkibida gormonlar bo‘lmaydi va kontratsepsiyaning boshqa usullariga qaraganda kam samara beradi. Uning samaradorligini oshirish maqsadida boshqa usullar bilan qo‘shib ishlatish (M: prezervativ) maqsadga muvofiqdir. Agar ayol bezovta bo‘lsa va homiladorlikni istamasa yoki meditsina ko‘rsatmasiga binoan homiladorlikka monelik bo‘lsa, bunday ayollarga spermisidlardan ko‘ra boshqa kontratsepsiya usullarini qo‘llash afzal. Ba’zi ayollar spermisid qo‘llagandan keyin qinni chayish kerak deb o‘ylaydilar. Bu noto‘g‘ri: spermisidlardan keyin qinni chayish qin normal mikroflorasiga zarar yetkazishi mumkin, bu esa infektsiya tarqalishiga sharoit yaratadi. Siz toza suv bilan tagingizni yuvib olishingiz mumkin, lekin qinni jinsiy aloqadan 8 soat o‘tgandan keyin chayish tavsiya etiladi. Tezkor kontratsepsiya tabletkalari. Tezkor kontratsepsiya tab letkal arini qachon ishlatish mumkin? Qancha vaqt ichida tezkor kontratsepsiya tabletkalari o‘z ta’sirini ko‘rsatadi? Tezkor kontratsepsiya tabletkalari – himoyalanmagan jinsiy aloqada bo‘lgan, kontratsepsiya usuli muvaffaqiyatsiz bo‘lgan yoki homiladorlikni istamagan ayollar uchun qulay imkoniyat. Tezkor kontratsepsiya tabletkalari – xavfsiz va samarali, lekin uni doimiy ravishda qo‘llab bo‘lmaydi. Uni dorixonadan vrach retseptisiz olish mumkin. Tabletkadan foydalanishdan

oldin vrach bilan maslahatlashish lozim. Tezkor kontratsepsiya tabletkalari upakovkasida bir (EscapelR) yoki ikki (PestinerR) dona tabletka bo‘ladi. Ularni himoyalanmagan jinsiy aloqadan keyin dastlabki 120 soat davomida ichilsa ta’siri yaxshi bo‘ladi, agar 48 soat ichida ichilsa yanada samaraliroqdir. Upakovkada 2 ta tabletka bo‘lsa tezlik bilan bittasini ichiladi, ikkinchisini esa 12 soat o‘tgandan keyin ichiladi. Nojuya ta’siri – bosh og‘rig‘i, qorin og‘rig‘i, charchoq, ko‘ngil aynishi, qusish, bosh aylanish, sut bezlari taranglashuvi, qindan tartibsiz qon kelishi shakllarida ko‘zga tashlanadi. Tezkor kontratsepsiya tabletkalari jinsiy yo‘l bilan yuqadigan kasalliklardan va OIVdan himoyalamaydi. Tezkor kontratsepsiyadan foydalanganda quyidagi hollarda darhol vrachga murojaat qiling: hayz qoni odatdagidan kamaysa; avvalgi hayz ko‘rishdan keyin 4 hafta o‘tishi bilan hayz qoni kelmasa; qorin pastida o‘tkir og‘riq bo‘lsa. Ba’zi ayollar homilador bo‘lib qolgan taqdirda ham tezkor kontratsepsiya tabletkalaridan foydalansa samara beradi deb o‘ylashadi. Bu noto‘g‘ri: agar ayol homilador bo‘lib, tuxum hujayra bachadonga payvandlangan bo‘lsa, tezkor tabletka ta’sir qilmaydi. Tezkor kontratsepsiya ovulyatsiyani bosadi va spermatozoidlarning harakatini qiyinlashtiradi hamda payvandlanishning oldini oladi. Tuxum xo‘jayra payvandlangan bo‘lsa, tezkor kontratsepsiya samara bermaydi va bolani tushirmaydi. Kontratsepsiyaning tabiiy usullari. Hayz siklining davomiyligi qanday hisoblanadi? Hayz siklining qaysi kunlarida homilador bo‘lish mumkin? Kontratsepsiyaning tabiiy usullari fertil kunlarni aniqlashga asoslangan. Tabiiy usullarni qo‘llashning muvaffaqiyati ayollarning o‘z fertil kunlarini aniqlash qobiliyati va erlarining tanlangan usul qoidalariga amal qilishiga bog‘liq. Kombinatsion usul eng tarqalgan usullardan hisoblanadi. Ayollar o‘zingizning fertil kunini aniqlash uchun hayz siklining davomiyligini bilishi zarur. Bu birinchi hayzning oxirgi va kelayotgan hayzning birinchi kuni oralig‘idagi muddatdir. Agar ayolning hayz sikli 26 kundan kam 32 kundan ko‘p bo‘lsa, bu usulni qo‘llash foyda bermaydi. Ayol hayz siklining faqat ma’lum kunlarida homilador bo‘lishi mumkin. Siklning 8–19 kunlari ayollarning homilador bo‘lishi mumkin bo‘lgan

kunlardir. Agar ayol homilador bo‘lishni istamasa unda ushbu 12 kun davomida spermisidlar yoki prezervativlardan foydalanish yoki butunlay jinsiy aloqadan voz ke chishga to‘g‘ri keladi. Boshqa kunlar, ya’ni 8 kunga qadar va 19 kundan keyin homilador bo‘lish xavfi juda kamayadi. Agar ayol yaqinda abort qildirgan yoki bola tashlagan bo‘lsa, kelgusi hayz sikliga qadar kalendar usulidan foydalanmaganingiz ma’qul. Agar ayol yaqinda tuqqan yoki bolani emizayotgan bo‘lsa, to 3 marotaba normal hayz sikli qaytarilmaguncha kalendar usulidan foydalanishi mumkin emas. Ba’zi kishilar hayz siklining o‘rtasida faqat 1–2 kunlari fertil kuni, shu kunlari homiladorlikdan saqlansa etadi deb hisoblashadi. Bu xato: ayollarda hayz sikli davomida 12 kungacha fertil kuni bo‘ladi. laktatsion amenoreya usuli. Ayollarga chilla davrida kontra- tsepsiyaning qaysi usuli ma’qul hisoblanadi? Laktatsion amenoreya usuli nima ekanligini bilasizmi? Laktatsion amenoreya usuli (LAU) – bu kontratsepsiyaning tabiiy usulidir. Laktatsion amenoreya atamasi lotin tilida – bolani emizish davrida fiziologik nuqtai nazardan hayz siklining bo‘lmasligi degan ma’noni anglatadi. LAU ilmiy isbotlarga asoslangan, agar ayol bolani faqat emchakdan emizsa, homiladorlik bo‘lmaydi. Faqat emchakdan emizish deganda bola o‘z talabiga ko‘ra kunduz kuni ham kechasi ham ona sutini emadi, biror xil qo‘shimcha ovqat hattoki suv ham berilmaydi. LAU quyidagi 3 ta mezonga amal qilgandagina butun laktatsiya davrida kontraseptiv himoya vazifasini bajaraoladi. Agar ayol bolani faqat emchakdan emizisa, kamida 8 marotaba, bunga tungi emizish ham kiradi va hech qanday qo‘shimcha ovqat hattoki suv ham bermasa, tug‘ruqdan keyin biror marta ham hayz ko‘rmaydi. Shu tarzda kamida 6 oy, iloji boricha 2 yil davomida bolani emizish tavsiya etiladi. LAU ona va bola uchun juda ko‘p qulayliklarga ega. Kontratseptiv usul sifatida 98% ko‘proq samara beradi. Tug‘ruqdan keyingi 6 oy ichida homiladorlikdan samarali himoya qiladi. Ona va bola jismonan va ruhan bir-biri bilan aloqada bo‘lishiga imkoniyat yaratadi. Tug‘ruqdan keyin darhol foydalanish mumkin. Moddiy jihatdan chiqim, asbob-uskuna va muolaja talab qilmaydi. Nojuya ta’siri iqtisodiy zarari bo‘lmagan tabiiy usul hisoblanadi. Bu usul ta’sirli bo‘lishi uchun bolani dastlabki talabi bo‘yicha emizish kerak, ya’ni

kunduzi ham, kechasi ham, hattoki ayol yoki bola kasal bo‘lgan taqdirda ham emizishni davom ettiraverish kerak. Bola 6 oylik bo‘lgunga qadar hech qanday ovqat, suv va boshqa suyuqliklar berishi man etiladi. Agar aytib o‘tilgan 3 ta mezonga amal qilishmasa kontratsepsiyaning boshqa usulidan foydalanish ma’qul. Ba’zi ayollar uzoq vaqt emchakdan emizsa, homiladorlikdan samarali himoya qiladi deb o‘ylaydi, ammo laktatsion amenoreya usuli samarali bo‘lishi uchun yuqorida qayd etilgan mezonlarga amal qilish kerak. Tug‘ruqdan keyingi kontratsepsiya. Keyingi bolani tug‘ish uchun kamida 3 yil sabr qilish kerak. Bu onaning va bolaning sog‘ligi va umrini saqlaydi, chala va kam vaznli bolalar tug‘ilish xavfini kamaytiradi. Ayollar uchun bolani emizishi yoki emizmasligiga qarab kontratsepsiyaning bir necha usullari mavjud. Tanlangan kontratsepsiya usuli bolani emizishga salbiy ta’sir ko‘rsatmasligi lozim. Tarkibida mis bo‘lgan BIVni tug‘ruqdan 48 soat o‘tgandan keyin bolasini emizish, emizmasligidan qat’iy nazar, yoki 4 hafta o‘tgandan keyin xohlagan vaqtda qo‘yish mumkin. Emizikli yoki emizmayotgan onalar prezervativ yoki spermisidlardan tug‘ruqdan keyin jinsiy hayotni boshlashi bilan foydalanishi mumkin. Bolasini emizmayotgan ayollar kombinasiyalangan oral kontratseptivlardan tug‘ruqdan 3 hafta o‘tgandan keyin foydalanishi tavsiya etiladi. Ba’zi ayollar spermisidlar tarkibida ximikatlar bo‘lgani uchun bolani emizmaslik kerak, chunki u sutning miqdorini kamaytirib bolaga zarar yetkazadi deb o‘ylashadi. Spermisidlar tarkibida gormonlar va boshqa ximikatlar bo‘lmaydi, ona sutiga o‘tmaydi. Shuning uchun tug‘ruqdan keyin uni bemalol qo‘llash mumkin.

FOYDALANILGAN ADABIYOTLAR 1. Ya.N. Allayorov. Reproduktiv salomatlik va kontratseptiv texnologiya.– T.: «Istiqlol» nashriyoti, 2005. 2. Я.Н. Аллаёров, М.И. Расулова, Д.У. Юсупова. Патологик акушерлик.– Самарқанд, 2007. 3. Ya.N. Allayorov. Akusherlik.– T.: «O‘zbekiston Milliy entsiklopediyasi» Davlat ilmiy nashriyoti, 2008. 4. Ya.N. Allayorov, N. I. Zokirova, A. T. Safarov, F. Q. Asqarova. Akusherlikda shoshilinch yordam.– Samarqand, 2009. 5. Р.У. Арзиқулов. Репродуктив саломатлик асослари. – T.: «Ўзбекистон миллий энциклопедияси» Давлат илмий нашриёти, 2010. 6. Ю.А. Гуркин, В.И. Грицюк. Гинекология. Справочник семейного врача. Москва – Санкт-Петербург, 2005. 7. В.И. Дуда, В.И. Дуда, И.В. Дуда. Акушерство.– Минск: «Вышэйшая школа», 2004. 8. M.F. Ziyayeva, G.X. Mavlyanova. Ginekologiya. – T.: «O‘qituvchi» nashriyot matbaa ijodiy uyi, 2007. 9. Н.Е. Кретова, Л.М. Смирнова. Акушерлик ва гинекология. – T.: «Ибн Сино» номидаги нашриёт, 1991.

O'xshashlar

Onalik va bolalikni himoya qilish tuzilmasida (strukturasi) parvarish faoliyati

Jinsiy yetuklik (reproduktiv, fertil) davrda hamshiralik parvarishi

Jinsiy yetilish davrida hamshiralik parvarishi

O`SMIRLIK. JINSIY TARBIYA. OILAVIY TURMUSH QURISHNING TIBBIY MUAMMOLARI. KONTRATSEPSIYA.

Jinsiy yetilish davrida ko‘p uchraydigan muammolar