Эшитиш фаолиятини текшириш - Tibbiyot - Referatlar

Эшитиш фаолиятини текшириш

Yuklangan vaqt:

17.10.2023

Ko'chirishlar soni:

0

Hajmi:

300 KB

Ko'chirib olish

Эшитиш фаолиятини текшириш Режа: 1. Катта ёшдаги болаларнинг эшитишини текшириш усуллари . 2. Эшитишни камертонлар орқали текшириш 3. Янги туғилган чақолоқларда , эмизик ва гўдак ёшидаги болаларда эшитишни текшириш . 4. Шартсиз рефлексларга асосланган текшириш усуллари . 5. Кар ва паст эшитувчи болалар гурухига танлаб олиш меъзонлари. 6. Шартли рефлектор жавобларга асосланган эшитишни текшириш усуллари. 7. Объектив текшириш усуллари ва эшитиш функциясини ҳолатини рўйхатга олиш. 8. Мувозанат аппаратини текшириш. 9. Вестибуляр анализаторни текшириш усуллари . 10. Мувозанат анализаторини текширишга кўрсатмалар. 11. Отоген мияча-кўприк бурчагини арахноидити. 12. Мувозанат бузилишларини ёшга хос ўзгариши.

Катта ёшдаги болаларнинг эшитишини текшириш усуллари. Катта ёшдаги болаларнинг эшитишини текширишда катталарда қўлланиладиган усуллардан фойдаланилади. 4-5 ёшдаги болалар ундан нима хохланаётганини яхши тушунишади ва тўғри жавоб қайтарадилар. Бола эшитишини текширишда пичирлаб ва оддий гапириш орқали аниқлаш жуда осон бўлгани билан тўғри маълумотларни олиш учун барча текширув қоидаларига амал қилиш лозим. Бу текширувни билиш педиатрлар учун муҳим хисобланади, чунки шифокорнинг текширувни мустақил бажара олиши болада ўз вақтида эшитишни пасайишини аниқлашга ва мутахасисга йўналтиришга туртки бўлади. Бундан ташқари болаларни ўзига хос руҳий холатини ҳам инобатга олиш лозимдир. Авваламбор шифокор ва бола ўртасида мулоқот ўрнатилиши лозим, бўлмаса бола саволларга жавоб бермай кўяди. Мулоқотни ўйин кўринишида ўтказиш ва унга ота-онанинг биттасини жалб этиш яхши натижа беради. Аввалида болани қизиқтириш лозим, масалан “Агар ҳозир санга паст товушда гапирсам сан эшитасанми” деган савол билан. Агарда бола сўзларни қайтара олса хурсанд бўлиб, текширув жараёнига қўшилиб кетади. Аксинча агар эшитмасачи бола хафа бўлади ва мулоқотга кирмай қўяди. Болаларда текширувни яқин масофадан бошлаб аста-секинлик билан амалга ошириб бориш лозим. Битта қулоқни текшириш учун иккинчи қулоғи ёпилади (яъни товушни илиб олмаслик учун). Катталарда бу мақсадда махсус тиқинлардан фойдаланилади. Болаларда бундай тиқинларни ишлатиш қўрқувни чақиради, шунинг учун уларда бўртиқни силаб босиш тавсия қилинади. Бу муолажани ота-оналаридан биттаси қилиши болада шифокорга нисбатан ишончни оширади. Қайтариш учун қўлланиладиган сўзлар оддий бўлмаслиги лозим, чунки оддий сўзлар юкори тонда гапирилганда хар доим бир хил эшитилади. Бунинг учун махсус жадвалдан фойдаланилгани маъқул, чунки унда сўзлар бола қизиқиши ва интелектига қараб тонларга бўлиб кўрсатилган.

Эшитиш ўткирлиги масофа билан ўлчанади, бунда сўзларни аниқ эшитиши лозим (оддий гапирганда - 20м, пичирлаб гапирганда- 6м). Захира ҳаво ҳисобига (оддий нафас чиқаргандан сўнг қоладиган ҳаво) сўзларни талаффуз қилиш, товушларни бир хил интенсивликда чиқишига ёрдам беради. Оддий ва пичирлаб гапириш йўли билан махсус жадваллардан фойдаланиб, эшитишни текшириш юқори ва паст тондаги сўзларни ажрата олиш, шифокорга эшитишни овоз ўтказувчи ёки овоз қабул қилувчи системасида зарарланиш борлигини аниқлашга ёрдам беради. Эшитишни камертонлар орқали текшириш Камертонлар XVIII асрда мусиқа асбоби сифатида кашф қилинган. Улар паст ёки юқори тонларни ишлаб чиқарувчи манба ҳисобланади. Классик камертон жамламаси 125 дан 8000 Гцгача бўлган тон шкаладаги эшитишни текширишга мослаштирилган. Лекин амалиётда иккита камертон: паст (С 128 ) ва юқори (С 2048 ) частоталидан қўпинча фойдаланилади. Расм. Камертонлар ёрдамида текшириш.

Паст частотали камертондан ташқи эшитув йўлидан товушнинг ўтишини (ҳаво ўтказувчанлиги), ҳамда суяк камертонни сўрғичсимон ўсимтага қўйиш орқали (суяк ўтказувчанлиги) аниқланади. Юқори частотали камертондан фақат ҳаво орқали ўтказувчанликни аниқлашда фойдаланилади. Буни шундай тушунтириладики, хаво орқали ўтказувчанлик суяк орқали ўтказувчанликдан 2 маротаба кўпроқ вақт олади, шунинг учун юқори частотали қисқа амплитудали товуш тўлқинлари осон бошни айланиб ўтиб, иккинчи қулоқ билан қабул қилиниши мумкин. Ушбу сабабли юқори частотали камертон орқали суяк ўтказувчанлигини текшириш сохта маълумотни бериши мумкин. Камертонни унинг учларига охиста уриш орқали харакатга келтирилади. Эшитилиш вақти камертон паспортида кўрсатилган бўлади. Текширув вақтида камертон учлари қулоқ супраси яқинида ушланади. Камертоннинг товушига ўрганиб қолишнинг олдини олиш учун камертон вақти-вақти билан қулоқдан узоқлаштириб, яна яқинлаштирилади. Паст частотадаги камертонни эшитиш вақтини камайиши товуш ўтказувчанлигини пасайишини кўрсатса, юқори частотали камертон билан текширганда эшитиш вақтини камайиши суяк орқали эшитишни пасайишини кўрсатади. Бу шифокор учун мухим хулосадир. Лекин камертон С 128 орқали ҳам ҳаво, ҳам суяк ўтказувчанлигини текшириш улар орасида қиёсий ташхисни ўтказиш имкониятини беради. Ҳаво ва суяк ўтказувчанлигида юзага келадиган мураккаб вазиятларда қуйидагиларни инобатга олиш лозим. Агар бола ҳаво орқали ёмон эшитаётган бўлса у иккита сабаб орқали бўлиши мумкин. Биринчидан: овоз ўтишини бузувчи касалликлар (қулоқ чирки тиқини, ноғора пардадаги перфорация, эшитиш суякчалари орасидаги занжирни узилиши). Иккинчидан - рецептор хужайраларнинг зарарланиши, товуш ўтказиб берувчи йўл яхшилигида. Шундай қилиб, ҳаво орқали ўтказувчанликни пасайиши товуш ўтказувчи ва қабул қилувчи аппаратда зарарланиш борлигини кўрсатади. Суяк орқали ўтказувчанликнинг пасайиши товуш қабул қилувчи системада зарарланиш борлигини кўрсатади. Шундай қилиб, суяк орқали ўтказувчанлик сезувчи рецепторлар холатини кўрсатади.

Ринне синамаси орқали - суяк ва хаво орқали ўтказувчанликни ўзаро солиштириш билан кўрсатиш мумкин. Соғлом ҳолатда бола ҳаво орқали суяк орқали эшитишга нисбатан 2 баравар кўпроқ вақт эшитади. Масалан: агар хаво орқали 40 сек эшитса, суяк орқали 20 сек эшитади. Бу мусбат Ринне синамаси деб баҳоланади. Ҳаво орқали эшитишнинг камайиши (масалан 30 сек) бўлиб, лекин суяк орқали эшитиш сақланиб қолганда ёки узайганда овоз ўтказувчи аппаратда зарарланиш борлигини кўрсатади (Ринне синамаси манфий деб баҳоланади). Бир вақтнинг ўзида ҳам овоз ўтказувчанлиги ҳам овоз қабул қилишни вақтини камайиши овоз қабул қилувчи системада нуқсонни кўрсатади. (Ринне синамаси мусбатлигича қолади). Швабах синамасини ўтказганда болани ва шифокорни суяк ўтказувчанлиги ўзаро таққосланади. (табиий, шифокорни эшитиши нормал бўлса). “Швабахни қисқариши” овоз қабул қилиш системасининг зарарланишидан дарак беради. Вебер синамаси - товушни латерализациясини кўрсатувчидир. Камертонни тепа суягини устига қўйилади. Агар қулоқни овоз ўтказиб бериш йўли зарарланган бўлса, шу қулоқда камертон товуши яхши эшитилади, агар овоз қабул қилувчи аппарат зарарланган бўлса боланинг соғ қулоғи яхшироқ эшитади. Желле синамаси узангичани дахлиз ойнасидаги харакатчанлигини аниқлашда ишлатилади. Камертон оёқчаси сўрғичсимон ўсимтага қўйилади. Текширув вақтида ташқи эшитув йўлидаги ҳаво босими резина баллон ёрдамида кўпайтириб, камайтириб турилади. Товуш қабул қилишни ўзгариб туриши узангичани харакатчанлигидан дарак беради. Юқорида кўрсатилган синамалар осон бажарилиши мумкин бўлганлиги, педиатрларга мос келиб, бола қулоғидаги патологик жараёнларни ва эшитиш ҳолати хақида маълумот беради. Катталарни эшитишини текширишда асосан тонал бўсағали аудиометрия қўлланилади (расм). Болаларда бу усулни фақатгина 5 ёшдан сўнг қўллаш мумкин.

Расм. Аудиометрия усули. Аудиометрия ўтказишнинг мақсади - бемор қабул қилиши мумкин бўлган минимал интенсивдаги товушни аниқлашдир. Бу текширув усулида эшитишни ҳамма частоталарини қўллаш мумкин (эшитиш частотаси 125дан 8000 гцгача). Шундай қилиб, текширилувчини жавобига кўра тўла сон (децибелларда) ва сифат (герцларда) кўрсаткичига қараб, эшитишни бузилишини алоҳида аниқлаш мумкин бўлади. Бу кўрсаткичларни график равишдаги кўриниши аудиограмма дейилади (расм). Расм. Аудиограмма.

Текширувни махсус овоз ютувчи камерада ёки тинч хонада махсус асбоб - аудиометр ёрдамида ўтказилади. Мақсадга кўра (амалий, илмий- текширув) ҳар хил мураккабликдаги аудиометрлар бўлади. Амалий вазифаларни бажариш учун скринингли, поликлиник, клиник аудиометрлар қўлланилади. Суяк ва ҳаво ўтказувчанлиги алоҳида текширилади. Текширув қоидалари ва услубига риоя қилиш лозим, айниқса болаларда. Шуни таъкидлаш жоизки, болаларда эшитишни текшириш катталарга нисбатан анча мураккаб бўлиб, ўзининг хусусиятларига эга хисобланади. Товуш ўтказмайдиган камерага болани жойлаштириш мумкин бўлса ва у ўзини яхши тутса, текширув осон кечади. Кўпгина ҳолатларда буни уддасидан чиқиш қийин кечади, чунки болалар камера ичида қўрқувга тушишлари мумкин. Боладаги қўрқувни камайтириш учун ота-онаси ёки ёрдамчилардан фойдаланиш маъқулдир. Текширув хонаси уйни эслатувчи бўлиши, ўйинчоқлар, расмлар, китоблар бўлиши лозим. Баъзан текширувни олиб бориш учун бир нечта болани жалб этиш текширилувчи болани анча тинчлантиради. Аудиометрияни эрталаб, нонуштадан сўнг ўтказиш лозим; текширув жараёни одатда яхши эшитувчи қулоқдан бошланади, лекин баъзида инжиқ, эшитиши жуда паст болаларда ёмон эшитадиган қулоғидан бошлашга ҳам тўғри келади. Катталарда эшитишни текшириш кичик бўсаға ости товушлардан бошлаб текширилади, болаларда эса олдинига интенсив тонларни бериб, кейин уни бўсағагача камайтириб борилади. Бундай текшириш болани осон мослашишига олиб келади. Ҳаво орқали текшириш учун бола қулоғига қулоқчинлар ўрнатилади, суяк орқали эшитишни текшириш учун қулоқ орқасига, сўрғичсимон ўсимта сохасига вибратор ўрнатилади. Суяк орқали эшитишни текшириш аниқ бўлмаслигига калла суяклари орқали товушни иккинчи қулоққа бориши ва иккала лабиринт орқали сезишидир. Бундан ташқари товушнинг маълум қисми ташқи эшитув йўлига тарқалади. Эшитиш ўткирлиги хар хил бўлганда берилаётган товуш тўлкинлари яхши эшитадиган қулоқ орқали қабул қилинади ва шифокорга сохта маълумотларни

беради. Бундай ҳолатни бўлмаслиги учун боланинг яхши эшитадиган қулоғига махсус интенсивликдаги шовқин берилиб турилади. Шундай қилиш шарт хисобланади, чунки ташхислашдаги хатолик бола эшитиш қобилиятини нотўғри бахолашга олиб келиши мумкин. Тонал аудиометрияни маълумотлари умумқабул қилинган белгилар билан белгиланади: ўнг қулоқ (“0-0-0”), чап қулоқ (“х-х-х”), хаво орқали ўтказувчанлик узлуксиз чизиқ билан, суяк ўтказувчанлиги узлукли чизиқ билан белгиланади. Тонал аудиометриядан ташқари, болаларда керак бўлганида бўсаға ости, сўзли ва ультратовуш аудиометриясидан фойдаланилади. Тонал аудиометрияда бемор эшита бошлайдиган энг паст товушдан бошлаб текширилади. Агар аста - секинлик билан овозни кучайтириб борилса кўпгина беморлар овозни кучайиб бораётганини айтишади. Баъзида айрим эшитиши паст беморлар маълум интенсивликдаги товушлар берилганда бирданига қаттиқ эшитишини айтишади. Эшитиши паст одамлар хар доим қайта- қайта нима гапирилаётганини сўрайдилар, уларга бир оз қаттиқроқ гапирился “менга бақириш керак эмас, мен эшитаяпман” дейишади. Бундан ҳолат баландликни тез ошиб бориш феномени (ФУНГ) яъни БТОБФ дейилади. БТОБФ чиғаноқни маълум туксимон хужайраларини жарохатланишидан кейин келиб чиқади. БТОБФ катта диагностик аҳамиятга эга хисобланади ва эшитиш аппаратларини танлашда бунга алоҳида эътибор бериш лозим. Замонавий аудиометрлар хозирда бундай замонавий тестларни ўтказиш учун мослаштирилган. Пичирлаб ва оддий гапириш орқали текширишга асосланган текширув усули - сўзлашув аудиометрияси дейилади . Бола интелектини етук шаклланишида сўзлашув ва мулоқот катта аҳамиятга эга хисобланади. Сўзлашув аудиометриясини сурдопедагоглар сўзларни чиқаришда, эшитишни яхшилаш операцияларидан сўнг, реэдукацияда кенг кўллайдилар. Қулоқ тутқич ёки хонада ўрнатилган магнитофон динамикидан алоҳида сўзлар ёки жумлалар эшиттирилади (магнитофон лентасига сўзлашув

жадвалидаги сўз ва жумлалар бир хил акустик охангда берилади). Бола берилган саволларга жавоб беради, шифокор эса олинган жавобларни ёзиб боради. Одатда овозни эшитиш бўсағаси ва сўзни англаш бошланғич бўсағаси аниқланади (25дБ интенсивлигида 20%, 45дБ интенсивликда эса 100% сўзларни англайди). Шуни ҳам айтиб ўтиш керакки, қулоқ оғирлиги ва кар болаларда бундай жадвалларни қўллаб бўлмайди, чунки уларнинг сўз бойлиги жуда кам бўлади. Бундай болаларга махсус сўзлар ва жумлалар қўлланилади. Сўзлашув аудиометриясини пичирлаб ва оддий гапиришдан афзаллиги бор: доимо текширув тексти ва дикцияси борлиги, берилаётган сўзларни баландлигини ўзгартириш мумкин, эшитишни пасайишини метрларда эмас, балки децебелларда аниқлаш мумкин бўлади. 6-7 ёшдаги болаларни текширишда баъзи холатларда ульратовушли аудиометриядан фойдаланиш мумкин. Олимларни охирги йилларда олиб борган текширувлари шуни кўрсатадики, бизни қулоғимиз нафақат эшитиш диапазонидаги товушларни 800кГц гача, балки ундан ҳам кўпроғини суяк орқали эшитиши мумкин экан. Чиғаноқни бундай захираси бўлишини оддий аудиометрияда аниқлаб бўлмайди, эшитишни протезлашда ҳамда эшитишни яхшиловчи операцияларни (отосклероз) бажарганда самарадорлигини кўрсатиб беради. Кўпгина болаларди эшитишни юкори чегараси 200 кГц эмас, балки 150 кГЦни ташкил қилади. Болаларда эшитишни эркин товуш майдонида ҳам текшириш мумкин. Янги туғилган чақолоқларда, эмизик ва гўдак ёшидаги болаларда эшитишни текшириш. Катта ёшдаги болаларни эшитишини текшириш товуш ва сўзларни англашни субъектив хиссиётга асосланган психофизиологик усул ҳисобланади. 3 ёшгача бўлган болаларни эшитиш қобилиятини ўз вақтида текшириш бола нутқини ривожланишига, ўз вақтида даволашга, эшитиш аппаратини вақтида қўйишга ва

ундан фойдаланиб нутқини ривожлантиришга асос бўлади. Ўз вақтида болага ташхис қўйиш унинг келажани белгилаб беради, яъни аниқламасак бола кар-соқов бўлиб қолади ёки эшитиши паст бўлишига қарамасдан нутқи ривожланади. Кичик ёшдаги болаларда (5 ёшгача) эшитиш даражасини ва характерини аниқлашга қийинчилик туғдиради, чунки уларда субъектив усулларни қўллаб бўлмайди. Юқоридагиларни инобатга олган холда 3-5 ёшгача бўлган болаларни текшириш факат объектив маълумотларга асосланган бўлиши лозим. Бу текшириш усулларини товуш стимуляциясига бўладиган объектив реакцияларини характерига кўра 3та асосий гурухга бўлиш мумкин: шартсиз рефлексларни ўрганишга асосланган, шартли рефлектор жавобларни текширишга асосланган, электрик биопотенциал ва қулоқ тўқималарини актив қаршилигини ёзиб олишга асосларган усуллардир. Шартсиз рефлексларга асосланган текшириш усуллари . Бу усуллар жуда осон бажарилади, аммо аниқ ҳисобланмайди. Эшитишни аниқлаш шартсиз рефлексни товуш таъсирида пайдо бўлишига асосланган. Ушбу реакцияларга (юрак уришини тезлашиши, пульс ошиши, нафас олишни тезлашиши, харакат ва вегетатив жавобларни пайдо бўлиши) асосланиб, бола эшитади ёки эшитмайди деган хулосага келинади. Хомиладорликни 20-хафталаридан бола эшита бошлайди, у ҳар хил товушларга юрак уришини тезлашиши билан жавоб қайтаради. Қизиқарли маълумотлардан - ҳомила эшитиш диапазонидаги товушларни яхшироқ эшитар экан. Юқоридагилардан келиб чиқиб, ҳомила ва онаси ўртасидаги психоэмоционал боғланиш ҳомиладорликдан бошланади десак бўлади. Бу текширув усуллари одатда янги туғилган чақалоқларда ва гўдакларда қўлланилади. Эшитувчи бола туғилиши билан товушларга жавоб қайтаради. Бундай текширувни амалга ошириш учун қуйидагилар ишлатилади: товуш чиқазадиган шақилдоқ ўйинчоклар, мусиқа асбоблари, қошиқчалар, ҳамда махсус асбоб - товушли реактометр ишлатилади. Бола қанчалик катта бўлса, шунчалик

паст товуш билан жавоб реакциясини чақиришга ҳаракат килиш лозим. Масалан, 3 ойлик болада 75дБ интенсивлигида, 6 ойлик болада 60дБ, 9 ойлик болада 40- 45дБ даги товушларга жавоб реакциясини қайд қилиш мумкин. Текширувни тўғри олиб боришдан ташқари, уни тўғри талқин қилиш лозим: текширувни овқатланишдан 1-2 соат олдин ўтқазиш лозим, кейин товушга боланинг реакцияси анча пасаяди. Боланинг ўз ҳаракати билан жавоб бериши сохта бўлиши мумкин, чунки бола товушга эмас, балки шифокорни яқинлашувига ёки унинг қўлларининг ҳаракатига қараб ҳаракат қилиши мумкин, шунинг учун ҳар доим текширишлар оралиғида тухтов (пауза) қилиш лозим бўлади. Сохта мусбат натижани истисно қилиш учун бир хил шаклда 2-3марта ҳаракат қилишини инобатга олса бўлади. Кўпгина хатоликларни олдини олишда махсус жихозланган болалар кроватидан фойдаланиш мақсадга мувофик бўлади. Энг кўп тарқалган шартсиз рефлекслар билан текшириш усуллари бу: кохлеопальпебраль рефлекс (товушга кўзини пирпиратади), кохлеопупилляр рефлекс (товушга кўз қорачиғи кенгайиб - тораяди), харакат ориентловчи рефлекси, сўриш ритмини ўзгариши. Баъзи жавоб реакцияларини объектив равишда ёзиб олиш мумкин, масалан- қон-томир тонусини ўзгаришини (плетизмография), юрак ритмини ўзгариши (ЭКГ) ёрдамида. Шу гурух текширув усулларини ижобий томонлари : педиатрия ва неонатологияда кенг қўллаш ва текширувни хар қандай шароитда ва осон ўтказиш мумкинлигидир. Шартсиз рефлексларга асосланиб эшитишни текшириш усулларининг камчилиги: юқори интенсивликдаги товушни кераклиги, текшириш қонун – қоидаларини тўлиқ бажарган холатда сохта мусбат натижани истисно қилиш, асосан бир томонлама эшитиш пастлиги бўлган болаларда, фақат бир нарсани бола эшитадими ёки йўқми деган саволга жавоб топиш мумкин, аммо эшитиш пастлигини даражасини аниқлаб бўлмайди (бу ҳам жуда мухим хисобланади). Бу текшириш усули орқали болада товуш келаётган тарафни аниқлаш хусусиятини билиш мумкин, чунки бола 3-4 ойлигидан бошлаб товуш келган тарафга қарайди.

Хавф гуруҳларини скрининг қилишда шартсиз рефлектор усулни қўллаш эшитиш пастлигини барвақт аниқлашга ёрдам беради. Туғуруқхоналарда янги туғилган чақалоқларда бундай текширувни ўтказиш иложи борича муҳимдир, эшитиши паст ва кар-соқов хавф гуруҳидагиларда эса ўтказиш шарт хисобланади. Кар ва паст эшитувчи болалар гурухига танлаб олиш меъзонлари. - Гестацион даврда ҳомиланинг эшитиш фаолиятига таъсир этувчи омиллар (туғма карлик ва қулоқ оғирлиги): токсикоз, ҳомилани тушиб қолиши хавфи ва барвақт туғилиш, она ва бола ўртасида резус номутаносиблик, нефропатия, бачадон ўсмаси, хомиладорлик даврида онанинг касалликлари (қизилча, грипп ва бошқ.), токсик дори воситалари билан даволаниш. - патологик туғилиш: барвақт, тез, узоқ вақт қисқичлар ёрдамида, наркоз билан, йўлдошни қисман кўчиши билан. - эрта неонатал даврнинг патологиялари: гипербилирубинемия (чақалоқларни гемолитик касаллиги) чала туғилиш, туғма ривожланишдаги нуқсонлар. - чақалоқлик ва эрта гўдаклик даврида ўтказилган сепсис, туғилгандан сўнги даврдаги иситмали ҳолатлар, вирусли инфекциялар (қизилча, чин чечак, қизамиқ, тепки, грипп), менингоэнцефалит, эмлашдан сунгги асоратлар, қулоқни йирингли яллиғланишлари, бош мия жарохатлари, токсик дорилар билан даволаш. - наслий мойиллик (эшитиш пастлигига). Эшитиш пастлигини эрта ташхислашда хавф омилларини аниклаш, касалликни эрта даволаш ва сурдоўқитишни эрта бошлашга туртки бўлади. Карлик ва қулоқ оғирлиги ўртача ҳисобда 0,3% янги туғилган болаларда учрайди. Бу кўрсаткич хавф гурухида 5 марта кўпрок учрайди. Туғма карлик ва қулоқ оғирлигига гумон қилиш онадан сўраб суриштириш орқали бирламчи хулосага келиш мумкин. 4 ойгача бўлган болаларни ота- онасидан сураб суриштирганда, бола қаттиқ овоз бўлганда уйғониши, чўчиши ёки йиғлашини

пайқамаганлиги айтилади. Бу ёшдаги болаларга Моро рефлекси хос ҳисобланади, бунда қаттиқ тошув эшитганда қўлларни ёзиш ва бир бирига яқинлаштириш, ҳамда оёқларни ёзиш билан кечади. Туғма сўриш рефлексини эшитишни пасайишини аниклашда ҳам ишлатиш мумкин. (ютиш ҳам худди шундай). Сўриш муайян ритмга эга хисобланади. Товуш таъсири натижасида болада сўриш ритми ўзгаришини онаси пайқаши бола эшитаётганидан дарак беради. Тўғри, юқоридаги ҳамма рефлекслар ота-оналар томонидан аниқланади. Лекин шуни ҳам айтиб ўтиш лозимки, бу рефлекслар тез сўниб боради: тез- тез рефлексларни қайтарилса улар чақирилмаслиги мумкин; 4 ойдан 7 ойгача бўлган болалар овоз келган тарафга ўгирилиши мумкин, 7ойга келиб маълум овозларни фарқлай бошлайди, уларга жавоб беришга харакат қилади, гапираётган кишини кўрмаса ҳам, 12 ойга келиб гугулаб жавоб қайтаради. Текширув усулларини қўллашни кераклиги ва долзарблиги шундаки, 80% эшитишдаги нуқсонлар бола 1-2 ёшлигида аниқланади. Эшитиш пастлигини кеч аниқлаш болада ўз вақтида даво чораларини бошланмаслигига, кеч реабилитацияга, ундан келиб чиқиб нутқни ривожланишини ортда қолишига олиб келади. Замонавий сурдопедагог таълими ва эшитишни протезлаш эрта ўқитишга асослангандир. Одатда энг оптимал 1-1,5 ёш хисобланади, агар болага шу вақтда ташхис қўйилмаган бўлса қийин бўлади. Шуни таъкидлаш жоизки ҳар 3 боладан биттасида ўз вақтида ташхис қўйилмайди. Бундай ҳолатларда болани гапиртириш қийин кечади ва у кўпинча кар- соқов бўлиб қолади. Бу кўп қиррали муаммони асосий ечими -эрта ташхислаш бўлиб, педиатр ва оториноларингологлардан анча малака талаб қилади. Яқин кунларгача бу муаммони ечими қийин хисобланарди. Юқорида айтиб ўтганимиздек, асосий қийинчилик туғдирувчи масала бу объектив текширув усули эди, чунки болани ҳатти- ҳаракатига қараб эмас, балки эс- ҳушига боғлиқ бўлмаган текширув орқали уни эшитишига бахо бериш лозим.

Шартли рефлектор жавобларга асосланган эшитишни текшириш усуллари. Бу усул шартли рефлектор реакцияларни бахолаш ва кўллашга асослангандир. Биринчи галда фақатгина товушга эмас, балки бошқа таъсирловчига қаратилган рефлекс чақириш лозим. Масалан эмизиш вақтида қаттиқ товуш бериш (масалан қўнғироқ), 10-12 кундан сўнг товушни бериш билан болада суриш рефлексини пайдо бўлаётганини кўришимиз мумкин. Бир нечта шунга ўхшаш услублар мавжуддир, фақат уларни мустахкамлашда бошқача ҳаракатлар қўлланилади. Баъзида бунинг учун оғриқли таъсирланувчи, масалан товуш билан биргаликда санчиш ёки юзга қаратиб кучли пуфлаш орқали чақириш мумкин. Бундай мустаҳкамловчи товушни таъсирловчилар химоя реакциясини чақиради (анча мустаҳкам) ва бу усул катталарда аггравацияни чақиришучун асосан ишлатилади. Болаларда бу усулни одиллик нуқтаи назаридан қўллаб бўлмайди. Бунинг учун болаларда бу усулнинг бошқа модификацияларини, яъни химоя рефлексларини чақирмайдиган, аксинча болани қизиқтирадиган ва яхши эмоциялар чақирадиганлари қўлланилади. Баъзида шартли рефлекснимустаҳкамловчи сифатида озуқа (ёнғоқ, конфет) қўллаш мумкин, лекин у зарарсиз эмас, чунки рефлексни ишлаб чиқиш ва мустаҳкамлаш учун уни бир неча маротаба буни такрорлаш лозимдир. Ҳозирги пайтда клиникаларда кенг қўлланиладиган асосий усуллардан бири бу- ўйинли аудиометриядир. Бундай текширувда болани қизиқувчанлиги эътиборга олинган мустаҳкамловчилар ишлаб чиқилган. Овоз тўлқинлари билан биргаликда расмлар, слайдлар, видеофильмлар, ўйинчоқларни ҳаракати кўрсатилади (масалан: темир йўл). Текширув схемаси қуйидагича бўлади: бола товуш ўтказмайдиган камера ичига жойлаштирилади, текширилувчи қулоғига товуш манбаили (аудиометр) қулоқчини кийдирилади. Шифокор ва ёзиб олувчи аппаратура камера

ташқарисида бўлади. Текширув бошида қулоққа юқори интенсивликдаги товуш берилади, бола эшитиши лозим бўлган товушлар бўлганда, бола қўлидаги тугмача товушни эшитганда онаси ёки ҳамшира ёрдамида босилади. Бир нечта машқдан сўнг бола ўзи товуш эшитганида тугмачани босганида расмларни ўзгариши, ёки видиофильмни, ўйинни давом этишини англаб етади. Аста- секинлик билан текширув давомида берилаётган товушнинг интенсивлиги пасайтирилади. Шундай қилиб, шартли рефлектор усул бир томонлама эшитиш пастлигини, унинг бўсағасини, частоталарини характерини тўлиқ ўрганиб чиқишга имкон беради. Бундай текшириш усуллари болалардан маълум интелектнинг даражасини талаб қилади. Болаларнинг эшитишини баҳолаш кўпинча шифокорнинг малакасига, унинг ота- оналар билан бўладиган мулоқотига, болага бўлган муносабатига боғлиқ хисобланади. Лекин кейинчалик олиб борилган сайл -ҳаракатлар ўз натижасини беради ва 3 ёшли болада эшитишни текшириш мумкин бўлиб, тўлиқ маълумотларни олса бўлади. Объектив текшириш усуллари ва эшитиш функциясини ҳолатини рўйхатга олиш. Бундай текшириш усулига акустик импеданс, яъни товуш тўлқинига овоз ўтказиб берувчи аппаратнинг қаршилигини аниқлаш усули киради. Нормал ҳолатда у минимал бўлиб, 800-1000Гц частотасида овоз энергияси ички қулоққа етади, акустик импеданс нолга тенг бўлади. Патологик холатларда: ноғора пардани, эшитиш суякчаларини, лабиринт ойналарини харакати чекланганда овоз энергиясининг маълум қисми ортга қайтади. Қайтувчи овоз энергияси акустик импеданснинг ўзгариш критерийси ҳисобланади. Текширув қуйидагиларга асосланади: импедансометр тутқичи ташқи эшитув йўлига герметик равишда ўрнатилади, хосил бўлган берк бўшлиққа “зондловчи” доимий частота ва интенсивликдаги товуш берилади. Акустик импедансометр

маълумотлари турли қийшиқ чизиқлар орқали тимпанограмма шаклида белгиланади. Ушбу текширувда 3та тест ўтказилади: -тимпанометрия (ноғора пардани харакатчанлиги ва ўрта қулоқдаги босим хақида маълумот беради); -статистик комплианс (суякчалар харакатини чегараланганлигини кўрсатиб беради); -акустик рефлексни бўсағасини аниқлаб беради. Акустик импеданснинг кўрсаткичи овоз тўлқинига рефлектор равишда ноғора пардани таранглаштирувчи ва узангича мушагини рефлектор қисқариши натижасида ҳосил бўлади. Бу мушаклар акустик импедансни ўлчашда катта аҳамиятга эгалиги тасдиқланган. Шунинг учун амалиётда узангича мушагини қисқаришини аниқлаш учун акустик импеданс текширувини қўллайдилар. Уни кўрсаткичларини нормадан оғиши, ўрта қулоқ системасида овоз ўтказиб беришни бузилишидан дарак беради. Болаларда акустик импедансометрияни ўтказишда қатор ўзига хосликларга эътибор бериш лозим. Чақалоқликнинг 1-ойида бундай текширувни ўтказиш унча қийинчилик туғдирмайди, бола чуқур уйқуга кетганида, яъни навбатдаги ойқатланишидан сўнг текширувни бемалол ўтказиш мумкин. 1ойлик болаларда кўпинча акустик рефлекс кузатилмайди. Тимпанометрик эгрилик етарлича аниқ белгиланади, лекин тимпанограммани амплитудасида катта фарқлар кузатилиб, баъзида иккиланиш конфигурациясидаги белгилари кузатилади. Акустик рефлексни 1,5-3 ойликдан аниқлаш мумкин бўлади. Лекин шуни айтиб ўтиш лозимки, бола чуқур уйқуда бўлганида ҳам ютиниш харакатларини бажаради, шунинг учун ёзувда артефакларни кузатиш мумкин. Текширувни ишончли бўлиши учун уни бир неча маротаба қайтариш лозимдир. Акустик импедансметрияни ўтказишда баъзан хатоликлар ташқи эшитув йўлини деворини юпқалиги ва эшитув найини йиғлаганда ва бақирганди хажмини ўзгариши натижасида келиб чиқиши мумкин. Албатта, бундай

ҳолатларда умумий наркозни ҳам қўллаш мумкин, лекин у акустик рефлексни бўсағасини кўтарилишига олиб келади. Чақалоқнинг 7 ойлик давридан тимпанограммани ишончли хисобласа бўлади ва у эшитув найини ҳолати хакида тўлиқ маълумотни беради. Шундай қилиб, ёш болалар ва кўкрак ёшдаги болаларда акустик импедансметрия асосий объектив текширув усули хисобланади. Ёш болаларда компьютерли аудиометр ёрдамида эшитув потенциалини чақириш усулини қўлланилиши объектив текширувдан ўтказишда оториноларингологияда революцияга айланди. Электороэнцефалографияни яратилиши ва уни тиббиётда кенг қўлланилиши овоз тўлқини (қўзғатувчи) эшитув анализаторидаги турли бўлимларида (чиғаноқ, спирал ганглий, ўзак ядролари ва бош мия пўстлоғи) электрик жавоб юзага келишини қайд этади (эшитувни чақирилган потенциали). Лекин уларнинг тўлқин узунлиги жуда калта бўлганлиги учун уларни рўйхатга олиш жуда қийин ҳисобланади, чунки у мияни доимий электрик активлигидан жуда кам бўлади (а-, р-, у-тўлқинлар). Электрон ҳисобловчи техника тиббиётда кенг қўлланила бошлаганидан сўнг, кичик ҳажмдаги овоз қўзғатувчилари сериясига жавобларни хотирада йиғиш имконияти пайдо бўлди ва натижада уларни йиғиндиси жамланди (йиғинди потенциали). Ушбу йўналиш объектив компьютер аудиометриясида кенг қўлланилади. Кўп марталик овоз қўзғатувчиси шилқиллаш кўринишида қулоққа юборилади, машина эслаб қолади ва натижаларни йиғиндисини жамлайди (албатта агарда бола эшитаётган бўлса), шундан сўнг натижани эгри чизиқ орқали кўрсатади. Объектив компьютер аудиометрияси эшитишни хохлаган ёшда текшириш имкониятини беради, хаттоки хомиладорликнинг 20-хафтасидан ҳомилани эшитиш фаолиятини текшириш мумкин. Эшитув анализаторини жароҳатланган жойи тўғрисида (топик ташхислаш) маълумот олиш учун, хар хил электр активликдан кенг фойдаланилади.

Электрокохлеография (ЭКОГ) чиғаноқ ва спираль ганглийни электрик фаоллигини аниқлаш учун ишлатилади. Электрик жавобларни қабул қилувчи электрод ташқи эшитув йўлига ёки ноғора пардага ўрнатилади. Ўтказиладиган муолажа оддий ва хавфсиз хисобланади, лекин қайтувчи потенциаллар жуда кучсиз бўлади, чунки чиғаноқ электроддан анча узоқда жойлашгандир. Баъзан керакли ҳолатларда ноғора парда электрод билан тешилади ва ноғора бўшлиғини медиал деворига (лабиринт деворига) жойлаштирилади, чунки у ерда потенциалларни яхши йиғиб олса бўлади. Бундай ҳолатларда текширув олиб бориш жуда осон кечади, лекин транстимпанал ЭКОГ болалар амалиётида кенг қўлланилмайди. Ноғора пардада спонтан тешик борлиги ушбу текшириш учун қулай ҳисобланади. ЭКОГ- анча аниқ усул хисобланиб, эшитиш бўсағаси хақида тўлиқ маълумот беради, бундан ташқари кондуктив ва нейросенсор эшитиш пастлигини бир- биридан яхши ажратиб олиш имкониятини беради. 7-8 ёшли болаларда ушбу текширув усули умумий оғриқсизлантириш остида, ундан катталарда эса махаллий оғриқсизлантириш остида бажарилади. ЭКОГ чиғаноқни стериоциллийларини ҳолати ва спирал ганглий хақида тўлиқ маълумот беради. Эшитув анализаторини чуқур қисмларини ҳолатини аниқлашда қисқа-, ўрта- ва узун тўлқинли эшитишни чақирувчи потенциаллардан (ҚЭЧП, ЎЭЧП, УЭЧП) фойдаланилади. Товуш стимуляцияси реакцияси хар бир қисмдан хар хил вақтдан сўнг етиб келади, чунки уларни ўзини қисқа ёки узун латент даврлари бор. Ҳақиқатдан ҳам, мия ярим шарларини пўстлоғи охирги бўлиб жавоб реакциясини беради, шунинг учун УЭЧП уни характерини белгилаб беради. Бу потенциаллар маълум узунликдаги ва баландликдаги товуш сигналларига ишлаб чиқарилади. ҚЭЧП латент даври 1,5-10 см, ЎЭЧП-10-50 мс, УЭЧП- 50-300 мсни ташкил қилади. Товуш манбаи - товуш сигнали ёки қисқа овоз тонлари бўлиб, овоз жиловига эга бўлмайди ва қулоқчинлар орқали берилади. Овоз кучайтиргичи ёрдамида эркин товуш майдонида ҳам текшириш мумкин. Актив электродларни

сўрғичсимон ўсимтага, қулоқ солинчоғига ёки бош суягининг бирор жойига ўрнатилади. Текширув товуш ўтказмайдиган ва экранланган камерада 3 ёшгача бўлган болаларда медикаментоз уйқу даврида, реланиум ёки 2% хлоралгидратни (бола оғирлигига қараб) ректал юборгандан сўнг олиб борилади. Текширув 30-60минут давомида ётган ҳолатда ўтказилади. Текширув вақтида эгриликни ёзиб борилади, бунда 7 тагача мусбат ва манфий чўққилар ёзиб олинади. Уларнинг хар бири эшитув анализаторини маълум қисмини кўрсатиб беради: 1-дахлиз чиғаноқ нерви, 2-3-кохлеар ядролар, трапециясимон тана, юқори олива, 4-5-турттепаликни юқори дўнглиги, 6-7-ички тиззасимон тана. ҚЭЧПни хар хил кенг доирада нафақат катталарни текширишда, балки бошқа ёшдагиларни текширишда вариантларидан фойдаланиш мумкин. Болаларни текшираётганда кўпгина ўзига хосликларни инобатга олиш лозим. Охирги пайтларда педиатрик амалиётга эшитиш анализаторини текширишда чиғаноқ акустик эмиссиясини чақиришни ушлаб қолишни ёзиб олиш кенг кириб келмоқда. Чиғаноқ томонидан эшитилувчи жуда паст товуш тўлқинларини ташқи эшитув йўлида ўта юқори сезгирликдаги ва кам шовқинли микрофон ёрдамида амалга ошириш мумкин. Акустик эмиссия кортиев органдаги ташқи сочли хужайраларининг функционал ҳолатини кўрсатади. Текшириш усули жуда осон бўлиб, боланинг 3-4 кунлик давридан бошлаб ўтказиш мумкин. Текширув бир неча минутни ташкил қилади ва натижалар аниқ бўлади. Электрофизиологик текширув усуллари янги туғилган чақалоқларда, эмизик болаларда ва кичик ёшдаги болаларда эшитишни текширишни асосий ва ягона усули хисобланади. Бундай текшириш усуллари хозирда тиббиётда кенг қўлланилмоқда. Мувозанат аппаратини текшириш.

Мувозанат аппаратини бузилишлари билан кечадиган қулоқ касалликлари болаларда жуда кам учрайди. Болаларда бўйин остехондрози, Менъер касаллиги, шовқин таъсирида келиб чиқадиган касбий касалликлар, отосклероз, VIII жуфт нервнинг невриномаси деярли учрамайди. Бироқ, болаларда бош суяклари жарохати-пирамида қисмни ва лабиринтнинг жароҳати, отоген асоратларда мувозанат аппаратини ҳолати кескин ўзгаришини доимо эсда тутмоқ зарур. Минг афсуски, болаларда ҳанузгача ототоксик дори воситалари кенг қўлланиб келинмоқда. Баъзи асаб тизимини касалликларида марказий келиб чиқишга эга вестибуляр симптомлар юзага келади, у мувозанат аппаратини ўтказувчи ва пўстлоқ тузилмаларини жароҳатланишида бўлиши мумкин. Мувозанат аппаратини текширишнинг вазифалари : -ўз-ўзидан келиб чиқадиган симптомларни аниқлаш, ички қулоқни мувозанат аппаратини патологик жараёнга ёндошувидан келиб чиқувчи ҳолатларни. -тажриба синамаларидан фойдаланган ҳолда мувозанат аппаратини қўзғалиш ёки сўниш даражасини аниқлаш: айлантириш синамаси, нооддий температура билан (калорик синама), хаво босимини ўзгартириш (фистула синамаси). -мувозанат анализаторини жароҳатланганлигини топик ташхисотини ўтказиш, яъни вестибуляр симптомлар переферик қисмни жароҳатиданми ёки марказий асаб системасидаги патология туфайли юзага келганини билиш. Вестибуляр анализаторни текшириш усуллари . Ўз- ўзидан келиб чиқадиган белгиларни аниқлаш авваламбор ота- аналарни, болаларни 5-6 ёшидан сўраб суриштириш орқали бошланади. Уларнинг берган маълумотлари ташхислашда жуда муҳим хисобланади. Бош айланиши ўз –ўзидан келиб чиқадиган симптомларнинг энг кўп учрайдигани ҳисобланади. Унинг тавсифи жуда хилма- хил бўлиб, бундай симптомлар кўпгина касалликларни белгиси бўлиши мумкин. Лекин лабиринтни жароҳатланишидан кейин келиб чиқадиган бош айланишининг ўзига хослиги

мавжуд. Беморлар уни аниқ гапириб берадилар, баъзида бош ҳолатини ўзгартирганда жисмларни ёки ўзини атрофида айланаётганини айтиб берадилар. Касалликнинг илк даврларида ўз-ўзидан келиб чиқадиган симптомларни аниқлаш, касаллик сабабини аниқлашга ёрдам беради. Ички қулоқни патологик жараёнга қўшилганлигини кўрсатувчи асосий симптомлар бу - вегетатив симптомлар: бош айланиши билан биргаликда бўладиган кўнгил айниши, қусиш, терлаш, терини қизариши ёки оқариши, пульсни ўзгариши ва ҳаказо. Нистагм - асосий симптом бўлиб, бунда кўз олмасининг тебранувчи ҳаракати кузатилади. У иккита компонент: тез ва секин дан иборатдир. Соғлом болада иккала лабиринтдан кўзни ҳаракатлантирувчи неврларга бир хил импульс берилади, шунинг учун уларда нистагм кузатилмайди. Ички қулоқда патологик жараёнлар бўлганида лабиринтни қўзғалиши ёки сўниши натижасида ўз –ўзидан (спонтан) пайдо бўладиган нистагм пайдо бўлади. Нистагмни аниқлаш жуда осон. Болага 50-70 см узоқликда турган шифокорни кўрсаткич бармоғига қараш тавсия қилинади. Бармоқни кўзни ташқи тарафига олиб борилганда нистагмни кузатиш мумкин бўлади. Кўпинча кўз олмасини ҳаракати горизонтал бўлади, баъзан у вертикал ёки ротатор (айланма) бўлиши мумкин (расм).

Расм. Нистагм. Кўз олмасининг ҳаракат амплитудасига қараб нистагм: қисқа, ўрта ва узун нистагмга бўлинади. Кўз олмасини харакатини кўринишига кўра: 1- даражали нистагм- тез компоненти тарафга қараганда пайдо бўлади, 2- даражали- тўғрига қараганда нистагм пайдо бўлади, 3-даражали нистагм- секин компонент тарафга қараганда пайдо бўлади. Мувозанат аппаратини касалликларида статик мувозанат ва юришни бузилиши ҳам кузатилади. Бундай холатларни аниқлаш учун бир нечта усуллардан фойдаланилади. Ромберг ҳолати : бола оёқларини бирлаштирган ҳолатда қўлларини кўукрак сатўида олдинга чўзади ва кўзини юмади. Баъзан текширувни мураккаблаштирилади: оёклар ёнма-ён эмас, олдинма -кетин жойлаштирилади. Нормал холатда бола Ромбергни оддий ва мураккаб турида мувозанатни сақлаб туради. Ромберг ҳолатида оғиш битта қулоқ томонига бўлади. Масалан: бош тўғри турганда бемор ўнг тарафга оғади, агар бемор бошини ўнгга бурса, касал қулоқ орқада бўлади ва у орқага оғади.

Бундан ташқари тўғри чизиқ бўйлаб олдинга ва орқага юриш, ҳамда ёнга юриш ҳам текширилади. Адиадохокинез - мияча касалликларини аниқлашда катта аҳамиятга эга бўлган белги. Болаларга қўлларни олдинга чўзган ҳолатида тез-тез пронация ва супинация ҳолатига келтириш буюрилади. Битта қўлни иккинчисидан ортда қолиши миячада зарарланиш борлигидан дарак беради (худди шундай ёнга юрганда бўлади) ва бу миячада ҳўппоз бўлишидан далолат беради. Бармоқ-бармоқ ва бармоқ-бурун синамаси мушаклар тонусини аниқлашда кенг қўлланилади. Болага кўзларини юмган ҳолатида бармоқларини учи билан шифокорни бармоқларига тегиш буюрилади. Бармоқ-бурун синамасида кўзларни юмган ҳолатида бармоғини учи билан бурунга тегиш буюрилади. Айланма синама кучли таъсирловчи ҳисобланиб, олинган натижа нормадан қанчалик оғишига қараб баҳоланади. Баъзида бундай синамани тажриба ёки индуцирланган дейилади. Текширишнинг асосий мақсади- лабиринтни функционал ҳолатини (қўзғалган, оддий ёки пасайган) аниқлаш ва бунинг натижасида патологик жараённи лабиринт ичида ёки ташқарисидалигига аниқлик киритишдир. Айланма синамада адекват қўзғатувчидан фойдаланилади. Беморни махсус курсига ўтқазилади, маҳкамланади (болани кўпинча ҳамшира тиззасида ушлаб ўтиради) ва 10 маротаба бир текисда бир тарафга айлантирилади. Шундан сўнг таққослаш учун иккинчи тарафга айлантирилади. Айланиш вақтида нистагм пайдо бўлади, лекин уни техник аниқлаш қийин, чунки текширилувчи ҳаракатда бўлади. Шунинг учун тўхтаганидан сўнг, айланишдан кейинги нистагм текширилади, чунки тўхтагандан сўнгра ҳам эндолимфа харакатланиб ярим ҳалқа каналлардаги невр ҳужайраларини ҳаракатга келтиради. Керак бўлганда хохлаган ярим ҳалқа канални текшириш мумкин, лекин горизонтал ярим ҳалқа канални текширишни ўзи амалиёт учун тўлиқ маълумот сифатида қабул қилинади. Ярим ҳалқа канал бир текисликда бўлиши учун бошни олдинга (300га) ва пастга оғдирилади. Айланиш вақтида иккала ярим ҳалқа

каналда харакат бўлсада (бу текширув усулининг камчилиги), ҳаракатланаётган тарафда таъсирланиш кучлироқ бўлиши уларни ажратишга ёрдам беради. Норматив кўрсаткичларнинг ўртача нормадан оғиши (20-30сек) ташкил қилишини инобатга олган холда, лабиринтни реакциясини қўзғалган ёки пасайган дейиш мумкин. Ушбу кўрсаткичлар қулоқ касаллиги бор беморларда лабиринт белгиларини кўрсатиб, клиник кечишни белгилаб беради. Калорик синама ноодатий қўзғатувчи совуқ ва иссиқ сувдан фойдаланган ҳолда ўтказилади. Ташқи эшитув йўлини ювиш натижасида эндолимфа ҳаракатга келади ва нистагм пайдо бўлади. Нистагмни вақтига қараб, худди айлана синамасига ўхшаб текширилаётган лабиринтнинг функционал ҳолатига баҳо берилади. Калорик синамани афзаллиги шундаки, унда битта қулоқни текшириш мумкиндир. Лекин ноғора пардада перфорация бўлса, бундай синамани ўтказиш мумкин эмас, чунки у ўрта қулоқдаги патологик жараённи қўзғатиб юбориши мумкин. Ноғора парданинг перфорацияларида иссиқ ёки совуқ ҳаво билан бундай синамани ўтқазса бўлади. Пневматик (прессор, фистула) синамаси ноғора пардада перфорация ва лабиринтни кариесли жараёни натижасида суяк капсуласида емирилиш борлигини аниқлаш усули ҳисобланади. Бармоқ билан бўртиққа босилади ёки резина баллоннинг учини ташқи эшитув йўлига киргизиб, хаво босими берилади, агар ноғора пардада перфорация бўлса босим лабиринт суюқликларигага ўтказилади. Лабиринтнинг суяк деворида тешик бўлса, вестибуляр реакциялар- бош айланиши, вегетатив симптомлар ва нистагм пайдо бўлади. Бундай ҳолатларда фистула симптоми мусбат хисобланади. Болалар катталардан фарқли равишда кўп ҳолатларда бош айланиши, статик ва координацион ўзгаришларни тўлалигича тавсирлар бера олмайдилар. Болаларда вестибуляр функцияни объектив текширувдан ўтказиш мақсадга мувофиқ хисобланади. Вестибуляр функцияни объектив текширув усулларидан энг кенг тарқалгани электронистагмографиядир. У асосан спонтан нистагмни ёзиб олишда

ишлатилади, бундан ташқари калорик ва айлана синамаларидаги нистагмни аниқлашда ҳам кенг қўлланилади. Калорик синамани ўтказишда 16-220 С даги маълум миқдордаги сув ишлатилади (совуқ синама). Иссиқ синамани ўтказишда 440 С даги сувдан катталардагидек фойдаланилади, лекин 10-12 ёшгача бўлган болалар ачишиш ва вегетатив белгилар кучли бўлганлиги учун синамани ёмон ўтказадилар. Ҳаво калоризацияси йўли биланлабиринтни қўзғатишда 24 дан 500 С ли ҳаво ҳар хил интенсивликда юборилади. Кўз олмасида ҳосил бўлаётган ҳаракатлар махсус электродлар ёрдамида ёзиб олинади. Электронистагмограмма орқали латент давр, нистагм даврининг вақти, кўз ҳаракатининг сони, тез ва секин компонентнинг ўртача тезлиги, уларни бир- бирига нисбати, амплитудаси, йўналиши анализ қилинади. Калорик ва айлана синамаларини натижалари ўзаро солиштирилиб, мувозанат аппаратини қўзғалувчанлиги ва мувозанат анализаторини переферик ёки марказий бузилишини қиёсий ташхислаш мумкин бўлади. Мувозанат анализаторини текширишга кўрсатмалар. Болаларда вестибуляр анализаторни текшириш қуйидаги холатларда олиб борилади: ўткир ва сурункали ўрта отит, лабиринтит асорати билан. Охирги йилларда қулоқдаги яллиғланиш жараёнлари натижасида лабиринт ва миянинг марказий қисмларини зарарланиши билан кечиши кўпайиб бормоқда. Касалликни клиник белгилари билинмас, ёрқин реакциялари эса бўлмайди. Бундай ҳолатларда мувозанат анализаторини текшириш орқали патологик жараённи ички қулоққа қанчалик тарқалганлиги аниқланади. Узоқ вақт давом этувчи сурункали йирингли ўрта отит, холестеатома билан 10-13% болаларда лабиринтни қитиқлани белгилари билан кечса, 8% болаларда эса мияча-кўприк бурчагида секин ривожланувчи арахноидит билан бирга кечади. Лабиринтитларда отоневрологик текширувлар натижасида кўпинча горизонтал нистагм- калта ва ўрта узунликдаги, координация

ва статикани 1-ва 2-даражадаги бузилишлари аниқланади, ўчоқли симптоматика кузатилмайди. Отоген мияча-кўприк бурчагини арахноидити. Мияча-кўприк бурчагида секин ривожланувчи арахноидит 90% кузатувларда бош оғришини кучайиши билан системали ва носистемали бош айланиши билан кузатилади. Мувозанат реакциялари вестибуляр қўзғалувчанликни пасайиши билан намоён бўлади. Мувозанат аппаратини текшириш мияча-кўприк бурчагида секин ривожланувчи арахноидитни IV қоринча ва орқа мия чуқурчасини ўсмаларидан қиёсий ташхислашда катта аҳамият касб этади, чунки бу хасталиклар болаларда катталарга нисбатан кўпроқ учрайди. Қолган кўрсаткичларга қуйидагилар киради: чакка суягини пирамида қисмини жароҳати, гипертензион синдром, бош мия ўсмаларига гумон қилинганда, қулоқ оғирлиги ва карлик, ототоксик дори моддаларини қабул қилганда, отоген мия ичи асоратларида (мия ва мияча ҳўппози), кохлеар имплантацияга болаларни саралашда. Мувозанат бузилишларини ёшга хос ўзгариши. 1 ёшдан 5-6 ёшгача бўлган болаларда индуцирланган нистагм 7-12ёшли болаларга нисбатан камроқ ривожланган бўлади, лекин вестибуловегетатив белгиларда ўзгариш кузатилмайди. Янги туғилган чақалоқларда мувозанат рефлекслари катталарникидан анча фарқ қилади. Болаларда нистагмни тез компоненти яққол бўлмайди, оптокинетик нистагм қийин чақирилади, бош суяклари чоклари ҳали очиқ бўлганлиги учун гипертензион белгилар билинмайди (компенсация ҳисобига), мураккаб рефлекслар ва ҳаракат реакциялари эрта бузилади ва узоқ вақт сақланиб қолади.

7-14 ёшдаги болаларни вестибуляр синдромлари катталарникига ўхшаш бўлади. Лекин шуни айтиш лозимки, ўз-ўзидан келиб чиқадиган реакциялар, кўпинча нистагм болаларда яққолроқ намоён бўлса, текшириш усулларида вегетатив реакциялар сустроқ кузатилади. Хулоса қилиб шуни айтиш лозимки, мувозанат аппаратидаги ўзгаришлар патологик жараённи аниқлаш, тўғри ташхис қўйиш ва даво чораларини белгилашда шифокорга катта ёрдам беради.

Адабиётлар: 1. Гултекин М, Зайифоглу Караcа М, Куcукйилдиз И, Дундар С, Бозтас Г, Семра Туран Ҳ, эт ал. Инитиал ресулц оф популатион басед cервиcал cанcер сcреенинг програм усинг ҲПВ тестинг ин оне миллион Туркиш wомен. Инт. Ж. Cанcер. 2018; 142:1952–1958. 2. Густафсон КС, Фуртҳ эЕ, Ҳеитжан ДФ, Фанслер ЗБ, Cларк ДП. ДНА метҳйлатион профилинг оф cервиcал сқуамоус интраепитҳелиал лесионс усинг лиқуид-басед cйтологй спеcименс: ан аппроач тҳат утилизес реcеивероператинг чараcтеристиc аналйсис. Cанcер. 2004;102(4):259–268. 3. Гуятт ГҲ, Охман АД, Вист ГЕ, Кунз Р, Фалcк-Йттер Й, Алонсо-Cоелло П, Счунеманн ҲЖ. ГРАДЕ: ан эмергинг cонсенсус он ратинг қуалитй оф эвиденcе анд стренгтҳ оф реcоммендатионс. Бмж. 2008;336(7650):924–926. 4.ҲеалтҳCоунcил. Сcреенинг фор cервиcал cанcер [Сcреенинг оп баармоедерҳалсканкер], Вол 2011/07 (Ҳеалтҳ Cоунcил, Ден Ҳааг, 2011). 5.Ҳесселинк АТ, Ҳеидеман ДА, Стеенберген РД, Cоупе ВМ, Овермеер РМ, Рижкаарт Д, Беркҳоф Ж, Меижер CЖ, Сниждерс ПЖ. Cомбинед промотер метҳйлатион аналйсис оф CАДМ1 анд МАЛ: ан обжеcтиве триаге тоол фор ҳигҳ-риск ҳуман папилломавирус ДНА-поситиве wомен. Cлин Cанcер Рес. 2011;17(8):2459–2465. 6.Ҳонг ЖҲ, Тсаи CС, Лаи Ч, Чанг ТC, Wанг CC, эт ал. Риск стратифиcатион оф патиенц wитҳ адванcед сқуамоус cелл cарcинома оф cервих треатед бй радиотҳерапй алоне. Инт Ж Радиат Онcол Биол Пҳйс. 2005; 63:492–499. дои: 10.1016/ж. ижробп.2005.02.012.

O'xshashlar

Физиологик текшириш усуллари

Эндоскопик текшириш усуллари

Юрак-кон айланиш тизимининг ишини текширувчи функционал усуллар. Нафас тизими фаолиятини текшириш Штанге пробаси

Қулоқ физиологияси ва унинг болалардаги хусусиятлари. Эшитиш анализатори

Неврологияда иммунологик текшириш усуллари