logo

Дориларни танага киритиш йуллари, ичакдан 2сурилиши ва овкат билан муносабати. 2Биомембрананинг роли

Yuklangan vaqt:

20.09.2019

Ko'chirishlar soni:

0

Hajmi:

58.5 KB
Дориларни танага киритиш йуллари, ичакдан 2сурилиши ва овкат билан муносабати. 2Биомембрананинг роли Режа: 1. Дориларнинг организмга юбориш-киритиш йуллари •акида тушунча. 2. Энтерал йул билан юбориладиган дориларнинг сурилиши ва уларнинг узига хос хусусиятлари. 3. Дориларнинг сурилишида биологик мембраналарни роли. 4. Дориларнинг специфик таъсирларини юзага чикишида турли хил  биологик баръерларнинг роли. Дори моддаларнинг сурилиш тезлиги,кучи ва таъсир муддати уларни организмга кайси йул билан юборилганига ва организмни кай холатдалигига богликдир. Беморларнинг а•волига, дориларнинг фи- зик-кимёвий хоссаларига караб дорилар организмга энтерал ва па- рентерал йул билан юборилади. 1. Энтерал усулга дориларнинг ошкозон-ичак йули оркали юбо- ришга айтилади: тил остига, огиз оркали, зонд билан 12 бармокли ичакка ва тугри ичакка хукна килиш. 2. Парентерал усулга дориларни ошкозон-ичакдан ташкари йул- лар оркали юборишга айтилади. Тери устига,шиллик кавтларга,тери остига,бушликларга,мушаклар орасига,веналарга,артерияларга,орка мия каналига,суяклар орасига,юрак мушагига,бугимларга,ионафарез- лар киради. 3. Ингаляцион йул билан нафас оркали юборишга айтилади. Лимфологияни ривожланиши баъзи бир дориларни лимфа томирлари оркали юборишни таккозо килади.   _Тил остига   . юборилганда дори моддалари деярли парчаланмай- ди,чунки уларга меъда ичак ферментлари таъсир этмайди, дорилар жигарга •ам бормай умумий таъсир курсатади. (нитроглицирин, вали- дол,метилтестостерон, прегнин ва бошкалар). Умуман бу йул билан сув ва ёгларда яхши эрувчан моддалар ишлатилади.   _Меъдада   . асосан спирт ва спиртда тайёрланган моддалар яхши сурилади, •амда ёгларда эрувчи моддалар •ам кенг кулланилади.Куп- чилик огиз оркали берилган моддалар   _ичак (ингичка)да   .яхши сурила- ди.Ичак шиллик пардасини сатхи 200 м   52   0 ни ташкил этади. Хазм килиш процессига таъсир этувчи ферментлар,соклар ва бошка БАМ дориларнинг парчаланишига •ам сабабчи булади. Маса- лан:   _полипептидлар ошкозонда гидролизга учраб парчаланади. Шунинг   _учун курук питуитрин огизга эмас, бурунга пуркаланади (адиурекрин   _холида). Меъда-ичак йулларини шиллик пардасига салбий таъсир этувчи дорилар (Масалан: аспирин, резерпин) овкатдан кейин берилади.   _Овкатдан кейин бериладиган дорилар   . истимол килинган овкатлар ва меъда шираси билан (0,5% НCL+пепсин) аралашиб кетади.Демак меъдада кислотали мухит (рН=2,0-4,0)хукм суради.Дори моддалари овкат билан аралашган •олда 12б/ичакка утади.Бунда овкат билан турли хил ферментлар,химик моддалар •ам утади.Натижада дори мод- далар турли хил узгаришларга учрайди. Шунинг учун •ам баъзан до- риларни меъда шираси таъсирига учрамаслиги учун ичиладиган таб- леткаларни •ар хил кислотага чидамли кобикларга уралади.Бу дори- лар ошкозондан утиб 12б/ичакда кучсиз ишкорий мухитда (рН=8-8,5) эрийди ва уз таъсирини курсатади. Бу ерда ошкозон ости безининг ферментлари,ичак безининг фер- ментлари ва ут сафролар уз таъсирини курсатадилар Натижада дори- лар бу ерда оддий узининг бирикмаларигача парчаланадилар. Масалан:   _ гексаметилентетромин формалин ва амиакка парчалана-   _ди.Гликозидлар тула ва кисман парчаланади,активлиги камаяди,шу-   _нинг учун уларни овкатдан кейин бериб булмайди.   _Овкатдан сунг ёгда эрувчи ва анорганик препаратларни,тузлар-   _ни бериш мумкин. Доривор моддаларни очкоринга эрта билан ва   _ овкатдан олдин   _истимол килган маъкулрокдир. Чунки бу вактда меъдада   . ва ичакда (унинг юкори кисмида) овкат моддалари булмайди,шунга яраша •азм процессида иштирок этадиган соклар •ам булмайди.Шунинг учун исти- мол килинган дорилар ошкозондан ичакка утиб, эриб сурилиб булади. Меъда ва ичак шиллик каватини китикламаслиги учун уни сут,крахмалли эритма ёки 1/3-1/2 ст сув билан ичилади.   _Дориларни таъсир муддатини ошириш учун куп   .   _кав   .а   _тли капсулалар-   _да чикарилади.   .Улар аста-секин парчаланиб чикади ва аста-секин таъсир этадилар.Масалан:тардиферон ёки ферро-градумент.   _Тугри ичакка   . юборилганда сурилган дорилар   _ вена кони билан   _жигарга тушмасдан тугридан-тугри умумий кон системасига утади   . ва уз таъсирини курсатади.Шунинг учун •ам дориларни таъсири худди мушаклар орасига юборилгандагидек тезлик билан таъсир этади ва 5-15 мин ичида конда дориларнинг терапевтик конц-яси пайдо була- ди.Бу усулда   _ юборилган дорилар ОИС-даги ферментлар таъсирига •ам   _учрамайди. Дориларни таъсир вактини ошириш учун тугри ичакка юборилади- ган дориларни пилюла,паста,мазь ва суспензия •олларида чикарилади. Тугри ичакка дори юборилганда уларнинг •ажми 50-75 мл ошмас- лиги керак ва юборишдан аввал 37-38   50   0С гача киздирилиши лозим.Тем- ператураси паст булса ичакдан чикариб юбориш билан боглик рефлекс ишга тушади. Бу усулга   _ кизикишни ортишга сабаб булади дориларни   _биологик фильтрация процессидан утишидир.   .Чунки дорилар сурил- гач,ундан индефрент моддалар организмдан тез чикиб кетадилар. Болаларда бу усулни куллаш мантикга моил булиб,•ажми бола ёшига яраша 5-10-20 мл гача булиши мумкин. Дори моддаларининг ошкозон-ичак системасига тушиб,   _ мураккаб   _биологик мембраналардан утишига дориларнинг сурилиши дейилади.   _Бу процесс мураккаб физиологик жара   .ё   _н хисобланади.Чунки био-   _логик мембраналар   .ярим утказувчан булиб,   _баъзи бир моддаларни   .яхши утказади, баъзиларини эса утказмайди.   _ Ичак эпителийси факат бир   _томонлама утказувчан булганлиги учун одатда дорилар кон ва лимфа-   _дан ичак бушлигига кайтадан утаолмайдилар.   . Умуман сурилиш жараёни:  1.Секинлик билан сингиш-суст диффузланиш; 2.Осон фильтирланиб сингиш-осон диффузланиш; 3.Фаол •олда ташиш йули-актив транспортланиш; 4.Пинацитоз ва фагацитоз туфайли юзага чикади.Бунда инваги- нация (пуфакчалар)ходисаси руй беради.(1 сонли расмга каранг) яъ- ни бу йул билан кирувчи дориларни ташувчи хужайралар мембранаси олдин шишади, сунгра вакуолалар •осил килиб дориларни узига кам- раб олади ва хужайра ичига олиб киради.   _Парентерал йул билан энг куп дорилар тери остига,мушаклар   _орасига ва вена томирларига юбориш билан амалга оширилади. Албатта энг куп дорилар конц-яси уларни вена оркали юборил- ганда кайд этилади.Дориларни таъсир вактини узайтириш учун сувда яхши эримайдиган дориларни (взвесь),ёгларда ёки бошка эритувчи- ларда эритиб мушаклар орасига юборилади. Аммо тери остига ва мушаклар орасига   _ махаллий таъсирга эга   _препаратларни юбориб булмайди.   .Масалан:CaCL   42   0 10% эритмасини,чунки у некроз чакиради. Вена ёки артерияларга дориларни секинлик билан баъзан томчи- лаб юборилади. Лекин ёгда эриган ёки ёмон эрийдиган препаратлар- ни,•амда вена деворини китикловчи,кон куйилишини кучайтирувчи ёки гемолизни юзага чикарувчи препаратларни венага ёки артерияга юбо- риб булмайди. Шу билан бирга бу усулларидан фойдаланилганда дорилар юбо- ришни узига хос кийинчиликлари бор.Масалан:тиббиёт мутахасстслар булиши зарур булади,препаратлар албатта стериллизацияланган були- ши керак, бу усулда узига хос огрик чакириш холатлари кайд этила- ди. Баъзи бир зарарли шишларни даволашда ва ренгеноконтраст препаратларни юборишда уларни артерияга тугридан-тугри юборилади.   _Орка мияга юбориш •ам узига хос талабларга боглик:орка мия   _суюклигини босимини узгартмаслик,юкори конц-яда юбориш,юбориш   _техникасининг кийинлиги ва х.к.   . Масалан:0,5-1 мл орка мия суюкли- ги тортиб олиниб,шунча хажмда дори юбориш.Шу йул билан орка мия анестезиясини юзага чикариш мумкин.   _Ингаляция йули билан юборилганда дорилар жуда тез конга ута-   _ди,   .чунки упкани сат•и катта   _70-100м   52   0-ни ташкил этади.   .Шу билан бирга дорилар тугридан-тугри конга утади,уларни кондаги конц-яси- ни назорат килиб бориш мумкин (Масалан: газсимон наркотикларни конц-ясини).Бунда нафас хажми,кон айланишни тезлиги ва альвеола- ларни сирт активлиги катта роль уйнайди. Дориларни сурилишида ва уларни жарохатланган органларга етиб боришида   _ турли хил биологик баръерлар •ам мухим роль уйнайди.   .Бун- дай баръерларга капиллярлар девори,тукима-плазматик мембраналар, гематоэнцефалик ва плацентар (бачадондаги йулдош) баръерлар кира- ди. Капиллярлар деворидан сувда эрувчи дорилар енгил утади,лекин кон плазмасини оксиллари ва уларни дорилар билан ташкил топган комплекслари утаолмайди.   _Гематоэнцефалик баръерлар оркали ёгда эрувчи моддалар енгил   _утади.   .Аммо мияни шундай гематоэнцефалик баръерли булимлари, борки (Масалан:гипофизни булимлари) ундай жойларда   _ ёгда эриган моддалар   _•ам яхши утаолмайди:   . Аммо лекин мияни яллигланишида гематоэнцефа- лик баръерларни утказувчанлиги ошиб кетади. Шунингдек орган ёки тукималарни кон билан таъминланиши •ам препаратларни бу органларга утишида ва маълум баръерлардан утиши- да узига хос роль уйнайди.Масалан:   _эуфиллин,кофеин ва бошка   .лар   _таъсирида препаратларни мияга утиши анча енгиллашади. Худди шунга ухшаш холатлар плацентар баръерларда хам кайд этилади.Лекин ундан туртламчи аммоний тузлари утмайди.