Бруцеллёз - Tibbiyot - Referatlar

Бруцеллёз

Yuklangan vaqt:

20.09.2019

Ko'chirishlar soni:

0

Hajmi:

141.5 KB

Ko'chirib olish

Бруцеллёз Режа: 1. Бруцеллёз қўзғатувчиси (этиология). 2. Бруцеллёз манбаи ва ю қ иш йўллари . 3. Патологик анатомияси. 4. Болаларда бруцеллёзнинг кечиши. 5. Профилактика (касалликни олдини олиш).

Кириш Бруцеллёз ҳайвонлардан юқадиган юқумли- аллергик хасталик бўлиб, тана ҳароратининг кўтарилиши, ретикулоэндотелиал аъзолар фаолиятининг бузилиши, қон-томир, асаб, таянч-ҳаракат органлари, жинсий ва бошқа аъзолар ишининг бузилиши билан кечадиган касалликдир. Бу касаллик ҳакида қадимги юнон врачи Гиппократнинг асарларидаёқ айтиб ўтилган. Англия солдатлари ўртасида, кейинроқ Ўрта денгиздаги «Малта» ороли аҳоласи ўртасида тарқалган касалликни 1859 йилда Марстон биринчи бўлиб «Малта иситмаси» номи билан ёки «Ўрта денгиз иситмаси» билан таърифлади. Давид Брюс (1986) шу касалликдан ўлганлар талоғидан, кейинроқ эса бошқа тадқиқотчилар ҳам бу касаллик қўзғатувчисини ажратиб олишга муяссар бўлдилар ва у биринчи кашф қилган олим номи билан бруцелла деб, касаллик эса бруцеллёз деб аталди. 1897 йилда Рейд ва Семпл агглютинация реакциясини аниқладилар. Бруцеллёз ҳозирги пайтда кўпгина мамлакатлар қатори Ўзбекистонда ҳам, айниқса чорвачилик ривожланган ва бу хасталикни тарқалишини олдини олиш бўйича етарлича чора тадбирлар ўтказилмайдиган жойларда кўплаб учраб туради. БРУЦЕЛЛЁЗ ҚЎЗҒАТУВЧИСИ (ЭТИОЛОГИЯ). Бруцеллёзни микроскоп остида кўриш мумкин бўлган микрококклар гуруҳига кирадиган бруцеллалар қўзғатади. Ҳозирги вақтда бизга бруцеллаларнинг 6 тури маълум : 1. Br.melitensis –бруцеллёзни майда шоҳли ҳайвонлар ўртасида тарқатувчи; 2. Br.abortus bovis – касалликни йирик шохли ҳайонлар ўртасида тарқатувчи, 1896 йили Дания олими Бонг ва Стреболт томонидан топилади; 3. Br.abortus suis – касалликни чўчқалар ўртасида тарқатувчи, 1914 йилда Траум ажратиб олади;

4. Br.neotomae – касалликни каламушлар ўртасида тарқатувчи, 1957 йилда Австралияда чўл каламушлари орасидан ажратиб олинади; 5. Br. Ovis касалликни қўйлар ўртасида тарқатувчи, одам учун хавфсиз, 1970 йилда Мексикада қўйлардан ажратиб олинади; 6. Br.canis – итлар ўртасида касаллик тарқатувчи, 1966 йилда итлардан ажратиб олинади. Бруцеллалар жуда майда шар ёки овалсимон шаклдаги бактериялар бўлиб, харакатсиз, споралар ҳосил қилмайдиган, анилин буёги билан енгил бўяладиган, грамсалбий, факултатив анаэроблардир. Улар ўзгарувчан бўлиб «S» шаклдан «L» ва «R» шаклларга ўтиши мумкин, эндотоксинлар ишлаб чиқаради. Сунъий овқатларда бруцеллалар жуда секин ўсади, 10-14 кундан то 3 ойгача бўлган муддатда майда ялтироқ тўдалар ҳосил қилади. Улар учун жигарли агар ва жигардан тайёрланган шўрва яхши озуқа ҳисобланади. Бруцеллалар ташқи муҳитга чидамлилиги ва яшаши билан бир-биридан фарқланади. Улар паст ҳароратга чидамли, музда ва қорда 1,5 ойдан 4 ойгача сақланади. Лекин 60-70 0 С гача қиздирилганда 30 дақиқа ичида ўлади, 80- 85 0 Сда 5 дақиқа қайнатилганда шу заҳотиёк ўлади. Тўғри қуёш нури, одатдаги концентрациядаги дезинфекцион эритмалар аралашмаси (хлорли оҳак, лизол) ва антибиотиклар бруцеллаларни ўлдириш хусусиятларига эга. БРУЦЕЛЛЁЗ МАНБАИ ВА Ю Қ ИШ ЙЎЛЛАРИ . Бруцеллёз зооноз гуруҳи хасталикларига киради. Касалликни асосий манбаи бўлиб қишлоқ хўжалик ҳайвонларидан: қўйлар, эчкилар, сигирлар, чўчқалар, туя ва бошқалар ҳамда ёввойи ҳайвонлардан кийиклар, тулкилар, бўрилар, кемирувчилар ҳисобланади.

Касалликни тарқалишида асосий ўринни майда шохли ҳайвонлар эгаллайди. Br.melitensis билан зарарланган одамда хасталик 100 фоиз кўрилади. Касал ҳайвонлар микрококкларни пешоби, нажаси, сути ва бошқа биологик суюқликлари билан ташқи муҳитга чиқариб туради. Шунинг учун ҳайвон териси, тагига тўшалган нарсалар, овқати, сув, тупроқлар хасталик тарқалишида асосий омиллар бўлиб ҳисобланади. Бундан ташқари бруцеллалар қўзилатиш даврида, қочиштиришда жинсий аъзолар томонидан кўплаб чиқарилади. Бруцеллаларни сут ва гўшт маҳсулотларида узоқ муддат сақланиб қолиши касаллик тарқалишида муҳим аҳамиятга эга. Масалан, сутда 20-60 кун, ёғда 45 кунгача, янги пишлоқда 42 кунгача, сут-қатиқ маҳсулотларида 30 кунгача, бринзада 72 кунгача, томорқа тупроғида 100 кунгача, ҳайвонлар жунида 3-4 ойгача, сувда ва гўнгда 4 ойгача, одам сийдигида 2 ҳафтагача яшай олади. Бруцеллалар одам организмига шикастланган ва шикастланмаган тери орқали, ошқозон-ичак, кўз-қовоқ шиллиқ пардалари, жинсий аъзолар орқали ўтади. Касал ҳайвонлар (эчки, қўй, сигир, туя, ит) бруцеллёзни юқтирадиган манба ҳисобланади, булар сийдиги, гўнги, урғочилари эса жинсий аъзоларининг суюқлиги, қоғоноқ суви, сути билан микрококкларни ажратади. Касал ҳайвоннинг маҳсулотларидан сут-қатиқ, бринза, пишлоқ, сари ёғ, гўшт ва терисидан хасталик ўтиши мумкин. Бруцеллалар ҳаво йўли орқали молхонани тозалаётганда чангдан, тери ошлаш корхоналарида ифлос ҳаводан нафас олиш туфайли ва касал ҳайвон ажралмалари теккан мева, сабзавотларни истеъмол қилиш, зарарланган сув орқали ҳам юқиши мумкин. Бруцеллёз асосан касбга алоқадор бўлиб, бу билан кўпинча ҳайвонларга қарайдиган ва улардан олинадиган маҳсулотлар билан ишлайдиган кишилар касалланадилар. Одатда ветеренария ходимлари, зоотехниклар, чўпонлар, сутсоғувчилар, гўшт тайёрлаш корхоналари, ёғ-пишлоқ пиширадиган, жун ювадиган

корхоналар, зотли ҳайвонлар етиштирадиган ширкат хўжаликлар, қорамолчилик фермалари, сут заводи ишчилари ва бошқалар касалланадилар. Шаҳар шароитида кўпроқ бруцеллёз билан текширилмаган хом қаймоқ, кабоб истеъмол қилувчилар ҳамда хом қаймоқнинг таъмини татиб кўрувчилар ўртасида учраб туради. Юқумли касалликлар шифохонасида ишловчи лаборатория ходимлари, бўлим хамширалари ҳам бундан мустасно эмас. Бруцеллёз касаллиги йилнинг баҳор ойларида кўпроқ учрайди, бу албатта қўзилатиш ва қўйлар жунини олиш билан боғлиқдир. Касаллик ер куррасининг ҳамма мамлакатларида учрайди. Бруцеллёз кўрсатгичи бўйича биринчи ўринда Европа, кейин Америка, Осиё ва Африка давлатлари туради. Собиқ Иттифоқда бруцеллёз деярли ҳамма республикаларда учраб, 1-нчи ўринда қозоғистон, 2-нчи ўринда Ўзбекистон, 3-нчи ўринда Арманистон туради. ПАТОГЕНЕЗ. Бруцеллалар одам организмига ошқозон-ичак, юқори нафас олиш йўллари шиллиқ қаватлари, тери орқали киради. Улар тўқима фагоцитлари билан ушланиб ўша ерда кўпаяди ва лимфа томирлари орқали чекка лимфа тугунларига тарқалади. Жойлардаги тўқима ва хужайраларнинг фаоллиги ҳисобига лимфа филтридан ўтган бруцеллалар лимфа тугунларида ушланиб қолади ва биринчи ҳимоя таъсирига учрайди. Бруцеллалар организмга тушгандан бошлаб макроорганизм билан микроорганизм ўртасида кураш кетади. Агар микрококкларнинг вирулентлиги, тушган сони камроқ бўлса, организм фаоллиги кучлилик қилса бруцеллалар шу лимфа тугунларининг ўзида йўқ қилинади ва юқумли жараён ўзининг бошланиш босқичидаёқ тўхтайди. Агарда организмда иммунокомпетент аъзолари фаолиятиниг сустлиги, кўп миқдорда тушган бруцеллаларнинг вирулентлиги кучлилик қилса, уларнинг лимфа тугунларида кўпайиши ва бу тугунларнинг асосий манбага айланиб, ундан кейинчалик кўплаб қон томирига чиқиши ва бактерияларнинг

қонда кенг миқдорда трқалишига сабаб бўлади. Бруцеллаларнинг организмга тушиб то, қонда кенг тарқалишигача бўлган вақт касалликнинг яширин даврига тўғри келади ва 2-4 ҳафта давом этади. Кейинчалик қон, ички аъзолари ва тўқималарининг фагоцитоз фаоллиги ҳисобига қон орқали тарқалган бруцеллалар қисман ўлиб ўзидан эндотоксин аратиб чиқаради ва бу эса касалликни белгилари пайдо бўлишига сабаб бўлади. Қон томирларида айланиб юрган бруцеллалар,уларнинг парчалари, токсинлари ҳисобига организмда сенсибилизация жараёни кетади, бу эса аъзолар ва тўқималрни микроб антгенига нисбатан сезувчанлигини оширади ва организмни касалликка нисбатан яна битта ҳимоя фаолиятини намоён этади. Сенсибилизция жараёни кетаётган организмда секин-аста умумий жараён жойлардаги жараёнга ўтади, булар асосан ретикулоэндотелиал (жигар, талоқ, суяк кўмиги, лимфа тугунлари) ва бошқа аъзоларда кўрилади. Микроб антигенларининг сенсибилизация жараёни кетган тўқималарга қайта таъсири организмда аллергик реакцияларнинг ривожланишига сабаб бўлади. Бу эса жойларда, айниқса таянч-харакат тизими, периферик асаб системаси, жинсий аъзолар ва бошқалар томонидан шамоллаш аломатлари белгилари билан намоён бўлади. Шундай қилиб, зарарланган ўчоқлар- метастазалар пайдо бўлади. Бу инфекцион-токсик таъсирини инфекцион- аллергик жараён билан алмашишда касалликни ўткир шаклдан ним ўткир ва сурункали шаклига ўтиши билан ҳамда жойлардаги патоморфологик ўзгаришларни кетиши билан кузатилади. Касалликка қариши иммунитетни кўтарилиши билан бруцеллалар лимфагемопоэз аъзоларидан жигарда, талоқда, лимфа тугунларида ва суяк кўмигида кузатилади. Кейинчалик бруцеллаларнинг маълум бир миқдори организмдан чиқариб турилади, маълум бир қисми аъзоларнинг ҳимоя функцияси ҳисобига ўлади, маълум бир қисми эса ҳаётини юқорида айтиб ўтилган аъзоларда сақлаб қолади. қулай шароит туғилиши билан (чарчаш,

совуқ қотиш, салбий ҳаёжонланишлар, бирор бир хасталикка чалиниш ва бошқалар) организмда сақланиб қолган бруцеллалар фаоллиги ошиб қайта қонга тушиши ва кенг тарқалиши касаллик белгиларини қайта намоён бўлишига сабаб бўлади, шу билан яна аъзоларга, тўқималарга бирикиши кузатилиб касалликни рецидиви кўрилади. Бруцеллёз касаллигида жараён асосан иммунокомпетент (жигар, талоқ, суяк кўмиги, лимфа тугунлари) ва қўшувчи тўқималари бой бўлган аъзоларида кузатилиб, бруцеллалар шу аъзо тўқималарида узоқ, муддат фаол бўлмаган ҳолда сақланиб қолади. Кейинчалик шу аъзолар томонидан кузатиладиган ёки бошқа қўшимча касалликлар ҳисобига иммунодефицит ҳолатини келиб чиқиши, ҳамда эпидемиологик ўчоқларида кузатиладиган қайта юқишлар – реинфекция, суперинфекциялар касалликни қайталанишига ва сурункали турларининг ривожланишига нисбатан қўшимча омиллар бўлиб хизмат қилади. Шундай қилиб касалликни қайта рецидив билан узоқ муддат тўлқинсимон кечиши (3-3,5 йил) бруцеллёзни асосий хусусиятларидан биридир. ПАТОЛОГИК АНАТОМИЯСИ. Бруцеллёзда патоморфологик бўладиган ўзгаришлар кўп қиррали .. Бу ўзгаришлар хоҳлаган аъзо ва тўқималрда учратши мумкин. Айниқса қўшувчи тўқима, лимфа тугунлари, жигар, талоқ, қон ишлаб чиқаришда иштироқ этувчи бошқа аъзолар, асаб ва таянч-ҳаракат органлари зарарланади. Уларда бўладиган ўзгаришларни характери, ўзгариш даражаси патологик жараённинг босқичига боғлиқ. Хасталикни ўткир кўринишдаги шаклида юқорида қайд этиб ўтилган аъзоларда экссудатив-шамоллаш аломатлари кўрилади (юқумли- актив васкулит). Касалликнинг нимўткир ва сурункали шаклларида катта кўпядроли плазматик, ретикуляр ва эпителиал хужайралардан таркиб топган гранулалар бўлган продуктив-шамоллаш жараёни кўрилади. Хасталикни инфекцион-аллергик кўринишида қон-

томирлар деворининг қўшувчи тўқималари актив ретикулоэндотелиозалар ривожланиши билан кечади. КЛИНИКАСИ. Бруцеллёз ўзининг ҳар хил белгили кўринишдаги синдромлари билан фарқланиб, ўткир, нимўткир, кўпинча сурункали шаклига ўтиш ва қолдиқли шакллари билан намоён бўлади. Ҳозирги вақтда бруцеллёзнинг Г.Н.Руднев (1949) ва Н.И.Рогози (1941) томонидан ишлаб чиқилган клиник таснифи амалда қўлланилиб келинаяпти. Г.П.Руднев ўзининг таснифида касаллик кечиш муддатини, оғирлигини ва оқибатини ҳисобга олиб асосий аҳамиятини бруцеллёзни сурункали- висцерал аъзолар, суяк-буғин, асб, сийдик чиқариш ва жинсий аъзолари фаолиятининг бузилиши билан кечишига қаратди. Лекин Г.П.Руднев таснифида сурункали бруцеллёз хасталигини турли кўринишларда, латент шакли, касллик муддатининг қисқалиги ва бруцеллёзга қарши эмланган одамларни касалланиши мумкинлиги кўрсатилмаган. Бруцеллёз хасталигибелгили кўринишини биз асосан профессор Н.И.Рогози таснифи бўйича талқин этамиз. Касалликнинг яширин даври кўп ҳолларда 2-5, касбига алоқадор гуруҳ одамларида эса 8-10 баъзида ундан кўпроқ ҳафтани ташкил этади. Хасталикни бошланиш даврида беморлар умумий ҳолсизланиш, салга аччиқланиш, гоҳида ҳамма ерида қақшаш аломатлари, уйқуни бузилиши, иштаҳани пасайиши, қўл-оёқ мушакларини зирқираб оғриши, кечқурунлари безгак туганда ўхшаб титраб-қақшаш, тана ҳароратини қисман кўтарилиши каби белгиларни сезадилар. Лекин бунга этибор бермай ўз ишларида машғул бўлиб юраверадилар. Бундан сўнг бруцеллёзни белгили кўриниши намоён бўлади. Бу баъзи бир беморларда ўткир бошланиб титраб қақшаш, тана ҳароратини кўтарилиши, кучли терлаш, бутун баданни қақшаши, заҳарланиш белгиларини кучайиб ривожланиши, бошқа бир беморларда эса хасталик белгиларини секин-аста ривожланиши, титраб қақшаш, иситма, оғиз қуриши, секинлик билан тана ҳароратини кўтарилиши каби белгилар билан намоён бўлади.

Кейинги йилларда бруцеллёзни белгили кўриниши ва кечиши касалликни ўткир ва нимўткир шаклида кечишини камайиши, кўпроқ сурункали ва латентли кўринишда кечиши билан фарқланади. Кўп йиллик кўзатувлар шуни кўрсатдики, касалликни ўткир кечиши 5,6 %, нимўткир – 5,8%, бирламчи сурункали – 64,8%, иккиламчи сурункали – 14,7%, резидуал –(қолдиқли) – 1,1%, бирламчи латентли –5,6%, иккиламчи латентли – 2,5% ташкил қилиш билан ўтади. Касбига алоқадор бўлган гуруҳ кишилари ўртасида биринчи марта бруцеллёз билан касалланганлар 59,6%, қайта касалланиш – реинфекция – 40,4% ташкил этади. Иккала ҳолда ҳам касалликни учдан икки қисмини бирламчи сурункали шакли ташкил қилади. Бирламчи-латентли шакли касаллик чақирувчи микроорганизмлар макроорганизмга тушгандан кейин кўриниши мумкин, агарда организмни қаршилик кучи етарли бўлса хасталикни белгилари кўрилмайди. Бундай одамларда бруцеллёзни аниқлашга қаратилган серологик реакциялар ижобий натижа бериб, улар диспансер ҳисобига олинади. Ўткир септик тури. Касалликни яширин даври ўтгандан кейин (1 хафтадан 1-2 ойгача), хасталикни белгилари намоён бўла бошлайди. Касалликни ўткир даври бир неча кундан бир неча ойгача давом этадиган тана ҳароратининг кўтарилиши билан кечади. Иситма тўлқинсимон кўринишда бўлади. Шунинг учун бруцеллёзнинг «ундулир типидаги иситма» ҳам деб аташади. Характерли белгиларидан бири титраб-қақшаш, худди безгакдаги каби ва бу белгини бир кун ичида бир неча маротаба қайтарилишини кузатиш мумкин. Кечқурунлари эса бемор бот-бот терлайди. Бир кечани ўзида бир неча марта ич кийимини алмаштиришга тўғри келади. Иситма юқори бўлганда ҳам иштаҳа, уйқу унчалик бузилмайди. Беморни аҳволи қониқарли даражада бўлади, меҳнат қобилиятини сақлаб туради. Бошқа аъзо ва системаларда ҳам унчалик ўзгаришлар пайдо бўлмайди. Бемор кўздан кечирилганда жағ ости, қўлтиқ ости, чов ва бошқа лимфа тугунлари катталашганлиги аниқланади. Йирик буғимларда кўчиб юрадиган

оғриқ пайдо бўлади. Кўпчилик ҳолларда жигар ва талоқниг катталашганлиги кўрилиб, жигар функционал фаолиятининг бузилиши кузатилади, ҳамда вегетатив асаб тизими томонидан ўзгаришлар бўлади (салга аччиқланиш, терлаш ва бошқалар). Жинсий аъзоларнинг фаолияти ҳам бузилади. Юрак қон томир системаси томонидан юрак тонларининг сусайиши, босимни тушиб кетиши каби белгилар пайдо бўлади. Бошқа аъзолар томонидан бўладиган ўзгаришлар камроқ намоён бўлади. қон таркибида сал бўлса ҳам лейкоцит ва нейтрофиллар сонининг камайиши, нисбатан лимфоцитлар сонини ошиши ва қизил қон таначаларнинг чўқиш тезлиги ошганлиги кузатилади. Хасталикни ўткир босқичини замоновий усуллар билан вақтида тўғри даволланса, касаллик бутунлай соғайиш билан тугайди, аксинча эса бу босқич 3 ойга давом этиб кейинги нимўткир ёки сурункали шаклига ўтади. Септик-метастазли тури ўзининг кўп қиррали янада ривожланган белгили кўриниши билан, турли аъзо ва системалар фаолиятининг бузилиши, ҳамда кучли оғриқлар билан кўринишида фарқланади. Жойларда, таянч ҳаракат тизими томонидан бўладиган ўзгаришлар артрит, бурсит, сакроилеит, гоҳида йирик бўгимларни шиши, уларда ҳаракатни чегараланиши ва оғриқ билан ўтиши кўрилади. Орқа ўмиртқа поғонаси томонидан эса спондилоартрит, спондилоартроз каби белгилар намоён бўлади. Миозит, миалгия, тендовагинит, фиброзит, целлблит юзага келади. Нерв таналари (стволлари) ва нерв чигаллари соҳаси оғрийди. Плексит, неврит, бел-думғаза радикулити, ишиас кўзга кўринади. Эркакларда орхит, эпидимит, орхоэпидимит; аёлларда эса ҳайизнинг бузилиши, бола тушиши, болсизлик намоён бўлади. Касалликнинг нимўткир шаклида тана ҳароратининг тўлқинсимон кечиши, бутун аъзо ва системалар фаолиятининг бузилиши билан кечиб 3 ойгача давом этиши мумкин. Тегишли даво чораларини ўз вақтида олиб бормаслик жараённи авж олишига ва уни иккиламчи сурункали шаклига ўтишига сабаб бўлади.

Иккиламчи-сурункали шакли. Бу шакли ўткир ёки нимўткир шаклнинг давоми бўлиб, қайталаш ва рецидив билан бир неча ойдан йиллаб кечиши мумкин (3-3,5 йил). Бруцеллёзнинг сурункали тури узоққа чўзилиши, бемор аҳволининг гоҳ енгиллашиши, гоҳ ёмонлашиши билан характерланади. Касалликнинг бу турида хасталик аломатлари руйирост намоён бўлиши ёки билиниб- билинмай кечиши мумкин. Бруцеллёзнинг бу турида тана ҳарорати одатда нормал бўлади, баъзан 37- 37,5 0 С гача кўтарилади, айрим ҳолларда иситма вақти-вақти билан кўрилади. Касалликнинг ўткир ва нимўткир шаклида кўрилган титраб-қақшаш ва терлаш бу ерда ҳам асосий белгилардан ҳисобланиб, терлаш ҳатто тана ҳароарти кўтарилмаганда ҳам кузатилади. Сурункали бруцеллёзни кўпинча таянч-ҳаракат аппарати дард тортади. Кўл-оёқ бўғимлари оғрийди, баъзан шишади, қизаради, бемор оёқ-қўлини қимирлата олмай қолади. Суяк ва тоғай тўқималарида, умуртқа поғонасида, мушакларда, пайларда, буғим қолтасида яллиғли ўзгаришлар пайдо бўлади. Асаб тизими зарарланганда беморнинг кайфияти гоҳ яхши, гоҳ ёмон бўлиб туради, жиззаки, тажанг бўлиб қолади, боши оғрийди. Таянч-ҳаракат ва асаб тизими фаолияти бузилишининг асосий белгилари қуйидаги кўринишда кечади: артралгия, артритлар, пери- ва параартритлар, оститлар, периоститлар, спондилит, спондилиоартритлар, бурситлар, тендовагинитлар, миозитлар, миалгия, ревматизм кўринишидаги инфекцион-аллергик артритлар ва ҳоказо. Бемор психикаси ҳам ўзгаради, камдан-кам ҳолларда психоз ривожланиши мумкин. Баъзи ҳолларда юрак қон-томир тизими, ўпка, буйрак ва сийдик чиқариш аъзолари томонидан қисман бўладиган ўзгаришлар кўрилади. Марказий асаб тизими томонидан эса менингит, менингоэнцефалит, менингорадикулит, миелит каби кўринишлар юзага чиқади. Бунда орқа мия суюқлиги таркиби деярли ўзгармайди. Гипоталамик синдром кўрилади.

Ҳозирги пайтда кўпчилик ҳолларда асаб тизими томонидан функционал бузилишлар невростения кўринишида - қувватсизлик, дармонсизлик, салга аччиқланиш ва ҳоказолар каби кечади. Жинсий аъзолар томонидан бўладиган ўзгаришлар узоқ давом этадиган кучли оғриклар билан намоён бўлади. Аёлларда ҳайз кўришнинг бузилиши, жинсий аъзолар томонидан шамоллаш патологик суюқликнинг чиқиши ва бола ташлаш билан кечади. Ретикулоэндотелиал система периферик лимфа тугунларининг катталашиши билан кечади. Жигар катталашиб, унинг фаолияти(токсинларни зарарсизлантириш, оқсил, углевод, витамин ва бошқалар) бузилади. Ошқозон-ичак тизими томонидан бўладиган ўзгаришлар унчалик намоён бўлмайди. Бирламчи-сурункали шакли. Касалликнинг бу кўринишида касаллик тарихида ва текшириш жараёнида тана ҳароратининг кўтарилмаганлиги кузатилади. Хасталик белгили кечиши бўйича иккиламчи-сурункали шаклига ўхшаш бўлса ҳам, лекин иситма бўлмайди, енгил кўринишда кечиб, даво чоралари дарров натижа беради. Бруцеллёзнинг бирламчи-сурункали шакли бирламчи-латентли шаклидан кейин ривожланади. Касалликнинг бу шакли ҳам белгили кўринишининг кўплиги, аъзо ва ссистемалар фаолиятини бузилиши ва рецидивли кечиши билан ҳамда бемор аҳволини гоҳ ёмонлашуви, гоҳ яхшиланиши билан кечади. Хасталикни узоқ кечиши қон таркибини бузилишига олиб келади, бу кам қонликни ривожланиши, эритроцитлар чўкиш тезлигини ошиши билан намоён бўлади. Кундалик турмушда ҳайвонлар ёки уларнинг маҳсулотлари билан ишлайдиган гуруҳ одамларида бруцеллёзни узоқ (2-3 йил) фаол кечиши (5-10 йил) суперинфекция ёки реинфекция ҳисобига бўлади. Иккиламчи-латентли шакли. Бруцеллёзни у ёки бу шаклини бошдан ўтказгандан кейин беморлар аҳволини, умумий ҳолатларини турғун ҳолда

яхшиланиши касални соғайганлигидан далолат беради. Касалликни бу бу босқичида бемор ҳамма вақт ҳам бруцеллалардан ҳоли, мусаффо бўлмайди. Бруцеллалар учун организмда қулай шароитлар (етарли бўлмаган даво чоралари, совқотиш, руҳан тушкунликка тушиш ва ҳоказо) туғилганда улар яна фаол ҳолатга ўтиб рецидив билан қонда умумий тарқалишга сабаб бўлади. Хасталикни бу шаклида беморлар томонидан шикоятлар бўлмайди, улар соппа-соғ ҳисобланади. Иккиламчи-латентли шаклини кечиш муддати 6-12 ойни ташкил қилади. Сероглогик текширув усулларидан Хедельсон реакцияси, РСК, РПГА ва бошқалар паст титрда бўлса ҳам ижобий натижа беради. Бюрне синамаси ҳам ижобийдир. Бруцеллёзнинг қолдиқли (резедуал) шакли. Бруцеллёзнинг инфекцион- токсик-аллергик жараёни давомида ҳар хил аъзо ва системалар томонидан чуқур, турғун функционал ва органик ўзгаришлар кузатилади. Бунда беморнинг қўл-оёғи, бўғимлари зирқираб оғрийди, сиқилади, боши оғрийди, уйқуси қочади, хотираси сусаяди, жиззаки бўлиб қолади, беҳол бўлиб, салга толиқиб қолади, кўп терлайди. Таянч-ҳаракат системаси томонидан бўғимларда ҳаракати чегараланган анкилозлар, бўғимлар шаклини бузилиши (контрактура), спондилоартритлар кўрилади. қолдиқли бруцелёздаги зараланишлар турли ноқулай омиллар таъсирида зўрайиши мумкин, чунки бундай ҳолларда организмнинг фаоллиги сусуяди. Касалликнинг бу шакли сурункали шаклидан сўнг орадан 2-3 йил ўтгандан кейин, бемор яхши даволанмаганда юзага келади. Реинфекция. Ҳозирги вақтда, эндемик ўчоғ шароитида, илгари бруцеллёз хасталиги билан оғриган одамларни касаллик манбаи бўлмиш ҳайвонлар билан мулоқатда бўлиши натижасида, кўплаб миқдордаги бруцеллаларнинг организмга тушиб қайта касалланиши кузатилади. Бу ҳолатда бруцеллёзнинг турли шаклдаги кўринишлари намоён бўлади (ўткир, нимўткир, бирламчи ва иккиламчи сурункали шакли).

Биринчи касалликни бошидан ўтказгандан кейин қайта касалланиш ўртасидаги вақт 9-20 йилни ташкил қилади. қайта касалланганда, яъни реинфекцияда ички аъзо ва системаларнинг зарарланиши кучли бўлиб, серологик кўрсаткичлар олдингисига нисбатан юқори кўрсаткичда бўлади ва ташхис қўйишда бунга албатта эътибор бермоқ керак. Хасталик қайси шаклда кечишидан қаътий назар касалликнинг яширин даври қисқа бўлиб, ретикулоэндотелиал юрак қон-томир, таянч- ҳаракат системаси ва жинсий аъзолар фаолияти бузилиб бруцеллёз кечиш жараёни узоқроқ давом этади. Бруцеллёз касаллигига қарши эмланган кишиларда енгил кечади ва баъзи хусусиятларга эга бўлади. Хасталикда оғриқ анча суст бўлади, одатда асоратлар кузатилмайди, бемор тез соғаяди. Тана ҳарорати кўпинча нормада бўлади ёки сал кўтарилади, лекин бемор терлайди ва жиззаки бўлади. Касалликни дастлабки кунларида катта бўғимлар, мушаклар, пайлар оғрийди. Лимфа тугунлари, жигар, талоқ унча шишмайди. Болаларда бруцеллёзнинг кечиши. Болалар организмини анатомик - физиологик хусусиятлари ўзига хос бўлганидан бруцеллёз уларда катталардагига қараганла бошқачароқ кечади . Болалар бруцеллёз билан оғриганда худди катталардаги каби иситма кўтарилади, титраб-қақшайди ва ғарқ-ғарқ терлайди. Бироқ болаларда ошқозон-ичак аъзолари фаолиятининг бузилиши (колит, энтерит) кўрилади., лимфа тугунлари, жигар, талоқ катталашади. Асаб тизими ҳам касаллик жараёнига эрта тортилади, бола шалвайиб қолади, ҳоли қўриб кайфияти бўлмайди, ухлай олмайди, йиғлоқи, инжиқ бўлиб бқолади. Жағ ости, қўлиқ ости, човдаги кўкрак қафаси ва қорин бўлигидаги лимфа тугунлари катталашиб, безиллаб оғриб туради. Болаларда ҳам бўғимлар, мушаклар, пайлар шикастланиши мумкин, бироқ радикулит ва қўймич нервининг шикастланиши ҳам кузатилади

Уларда ҳам бруцеллёз ўткир, нимўткир ва сурункали шаклда ўтади. Вақтида тўғри даво қилинганда бемор бутунлай соғайиб кетади. ТАШХИС. Ташхис қўйишда албатта эпидемиологик анамнези, касаллик ривожланиши тарихини, объектив кўриладиган белгиларни ва лаборатор усуллари натижаларини инобатга олмоқ керак. Эпидемиологик анамнези сўраб-суриштирганда албатта уйда майда ва йирик шоҳли ҳайвонларни борлиги, улар билан яқин мулоқатда бўлиш, касби, гўшт ва сут маҳсулотларини қай даражада истъемол қилиши, ҳайвон маҳсулотларини қайта ишлаш, бруцеллёзга нисбатан ҳайвонларни кўрикдан ўтказиш, улар ўртасида бола ташлаш ҳодисалари, жойлардаги ўчоқларда бруцеллёз билан оғриган беморларни бор-йўқлиги ва ҳоказоларни эътиборга олмоқ даркор. Касалликни ривожланиш тарихини сўраганда хасталик қандай шаклда бошланганлигини (ўткир, нимўткир ёкин секин-асталик билан), белгиларини намоён бўлиш вақти, белгилари, иситмани бор-йўқлиги, титраб-қақшаш, терлаш, ўтказилган даво чоралари, уни фойдаси ва бошқаларни инобатга олмоқ кеорак. Беморни сўроқ қилаётган вақтда эмлаш қачон, қай вақтда ўтказилганлиги ва касаллик эмлангандан кейин қанча вақтдан кейин бошланганлигини билиш зарур. Беморни объектив кўздан кечириш жараёнида беморни умумий кўринишига эътиборни жалб этиб, терида тошмалар бор-йўқлиги, агар бўлса характери, жағ ости, қўлтиқ ости, чов, лимфа тугунларининг катталашганлиги, юмшоқ-қаттиқлиги, ҳаракати, оғриқ борми-йўқлигига қарамоқ керак. Албатта юрак қон-томир тизими, қон босими кўрсаткичларини, ошқозон-ичак тизими, тяанч-ҳаракат аъзоларини, асаб системаси ва жинсий аъзолар фаолияти бузилиши, шу билан бирга қонда ва сийдикда бўладиган ўгаришларини инобатга олмоқ даркор. Лаборатор ташхис асосан бактериологик, серологик усуллар ва тери- аллергик-Бюрне синамаси ишлатиш билан амалга оширилади.

Бактериологик усул билан бруцеллаларни ажратиб олиш учун қон, суяк кўмиги, бўғим бўшликларидаги суюқлик, пешоб, ўт, сут, орқа мия суюқлиги, қоғоноқ суви, жинсий аъзодан ажралаётган суюқликлар ва ҳоказолардан фойдаланилади. қонни экиш усули асосан беморнинг тана ҳарорати кўтарилган вақтда амалга оширилса мақсадга мувофиқдир. Серологик усул. Амбулатория ва стационар шароитида энг кўп, кенг қўлланиладиган қулай усулдир. Бу усул бемор қонида касалликка қарши ишлаб чиқилган хусусий антителаларни аниқлашга қаратилган. Шу мақсадда Райта, Хедельсон, Кумбса комплментни боғлаш, суст гемагглютинация реакциялари тавсия этилади. Райта реакцияси ёрдамида қонда касалликка қарши хусусий (махсус) антитела миқдори аниқланади. Бу миқдор 1:100-1:200 кўрсаткичда бўлса реакция ижобий ҳисобланади. Тез аниқлашга ёрдам берадиган Хедельсон агглютинация реакцияси жуда сезгир бўлишига қарамасдан кам хусусийликка эга. Хасталикни сурункали ва қолдиқли шаклларида Райта, Хедельсон, РСК реакциялари салбий натижа берган пайтда, тўлиқ бўлмаган антителаларни аниқлашда Кумбса реакцияси жуда қўл келади. Комплементни боғлаш реакцияси жуда ҳам сезувчан, хусусий реакция бўлиб хасталикни ҳамма шаклларини, айниқса сурункали шаклларини аниқлашда кенг қўлланилади. Суст гемагглютинация реакцияси (РПГА) ҳам жуда сезувчан, хусусий реакция бўлиб 1:100 ва ундан юқори титрда ижобий ҳисобланади. Бюрне синамаси ёрдамида организмни бруцеллаларни антигенига қанчалик сезувчанлигини тери орасига бруцеллин юбориш билан аниқланади. Бунда аллерген юборилган жойда қизариш, шиш, оғриқ кўрилади. Шиш 2-6 см бўлган хажмда бўлса синама ижобий ҳисобланади.

Фарқлаш ташхиси. Бруцеллёзни клиник шаклига қараб ўткир респиратор вирусли инфекция, зотилжам, Ку-иситмаси, ревматизм, тиф- паратиф касалликлари, инфекцион мононуклеоз, лимфагранулематоз, сил касаллиги каби хасталиклар билан фарқлаш керак. ДАВОЛАШ. Бруцеллёз касаллиги билан оғриган беморларни даволаш анча мураккаб масала ҳисобланади. Буни амалга ошириш авваламбор ўз вақтида тўғри ташкил қилиш керак, хасталикни кечишини, шаклини компенсация даражасини, беморни ўзига хос хусусиятларини ва бошқа кўрсаткичларни назарда тутмоқ керак. Даво чораларини ҳар томонлама керакли дори-дормонларни бериш билан олиб борилади. Бунда албатта микрококкларга таъсир қилувчи, хусусий – вакцина юбориш, патогенетик, белгили ва физиотерапевтик усулларни қўллаш мақсадга мувофиқдир. Антибиотиклар микрококкларга нисбатан уларни организмда ўсиб, кўпайишга қарши таъсир қилиб, касалликни белгили кўринишларини камайтиради. Бруцеллёз хасталигини даволашда тетрациклин гуруҳи дориларидан, террамицин, тетрациклин, биомицин жуда кенг қўлланилиб яхши натижа беради. Бу мақсадда гентамицин, рифампицин, рондомицин, левомицитин, стрептомицин ва унинг аналоглари ҳам қўлланилади. Стрептомицин билан юқорида қайд этилган антибиотиклардан бири буюрилса жуда яхши даво самараси олинади. Дегидрострептомицин ва стрептомицин мушак орасига 25000 ЕД ҳар 12 соатда (курс учун 5 г.), юборилади, тетрациклин гуруҳи дорилари (0,2-0,3 г ҳар 6 соатда), левомицетин (0,5г ҳар 6 соатда), рифампицин (0,15 г. ҳар 6 соатда), рондомицин ().№ г.ҳар 6 соатда) оғиз орқали буюрилади, гентамицин 40г мушак орасига юборилади. Антибиотикларни бериш муддати курс учун 7-10 кунни ташкил этади. Агар берилган антибиотикдан яхши натижа олинмаса бошқа антибиотик буюрилиб, иккинчи керак бўлса , учинчи курс давосини олиб бориш мумкин. Бир курс билан иккинчи курс орасидаги оралиқ 5-10 кунни ташкил қилиб,

бунда албатта қонда бўлаётган ўзгаришларни ва организмни умумий ҳолатини ҳисобга олмоқ керак. Антибиотиклар касалликнинг ўткир, фаол шаклларида (ўткир, нимўткир, сурункали), шу билан бирга хасталикни қайталашида, рецидив ва реинфекцияларда буюрилади. Бу даво гистаминга қарши дорилар китаминлар, нистатин бериш билан олиб борилади. Касалликни фаол шаклларида (латентли, қолдиқли ва тана ҳарорати, белгилари яхши намоён бўлмаган сурункали) антибиотиклар буюриш мақсадга тўғри келмайди. Вакцина билан даволаш хусусий (специфик) даво чораларидан биридир. Бу даво организмда сенсибилизация жараёнини вақтинчалик сусайтириб, иммунитет ишлаб-чиқариш реакциясини кучайтириб, олиб борилаётган даво чораларидан тез, яхши натижа олишга сабаб бўлади (Ю.Ф.Шербак, 1974). Вакцина тери орасига, тери остига, мушак орасига ва вена қон томирига юбориш мумкин. Ҳозирги пайтда вакцинани Г.П.Руднев тадбиқ этган икки босқисли томирга юбориш усули кенг қўлланилади. Вакцинани юборишдан олдин организмни аллергик ҳолатини Бюрне синамасини қўллаш билан аниқлаб олинади, инфекцион жараённи фаоллиги (реакция Райта ва бошқалар), юрак қон-томир тизими фаолияти (ЭКГ) инобатга олинади. Вакцина асосан бруцеллёзнинг сурункали шаклларида буюрилади. Бруцеллёзнинг ўткир, нимўткир ва латентли шаклларида вакцина ишлатилмайди. Кўпчилик ҳолларда вакцинани ўрнига, вакцинага нисбатан юмшоқ таъсир қилувчи аллерген – бруцеллин қулланилади. Бруцеллин мушак орасига кўпинча тери орасига юборилади. Вакцинадан яхши наьтижа олинаётганлигини бемор тана ҳароратининг (3-4 инъекциядан кейин) кўтарилиши билан баҳолаш мумкин. Вакцина туберкулёзнинг фаол шаклларида, юрак қон-томир фаолияти етишмаслигида руҳий касалликларда, ҳомиладорликда (ҳомилани иккинчи яримида), бруцеллёз ҳисобига марказий нерв системаси зарарланганда, эшитиш ва

кўриш нервлари шикастланганда, геморрагик диатезларда, жигар ва буйрак фаолияти чуқурроқ зарарланганда (бруцеллёз ва бошқа касалликлар ҳисобига буюрилмайди. Бюрне синамаси орқали аниқланган организмни норма реактив ҳолатида вакцина томир орқали қуйидаги миқдорда юборилади: 1 инъекция 100.000 , 100.000 П инъекция 150.000 , 150.000 Ш инъекция 300.000 , 300.000 1У инъекция 500.000 , 500.000 У инъекция 1 млн. , 1 млн У1 инъекция 1,5 млн. , 1,5 млн УП инъекция 3 млн. , 3 млн УШ инъекция 5 млн. , 5 млн микроб ҳужайраси. Юборилган биринчи микроб ҳужайраси миқдоридан сўнг 1,5-2 соат ўтгач иккинчиси юборилади. Бир инъекция билан иккинчи инъекция ўртасида 3-4 кун вақт ўтиши керак. 5-нчи ва 6-нчи инъекциядан сўнг эса 6-7 кун. 3-нчи ва 4-нчи инъекциядан сўнг секин аста бемор организмида тана ҳарорати кўтарилиб бориб, кейинги инъекцияларда у 40 0 С га етса юбориётган вакцинамиз яхши натижа беряпти деб баҳоласак бўлади. Гипореактив ҳолатларда тана ҳарорати секин-аста, кейинроқ бориб кўтарилади. Бундай ҳолатда вакцинани миқдорини қўрқмасдан ошириб борсак бўлади. Гипореактив ҳолатларда юборилиши мумкин бўлган вакцина миқдори: 500.0 00 500.0 00 1 млн. 1 млн 5 млн. 5млн 10 млн. 10 млн 50 млн. 50 млн 75 млн. 75 млн 100 млн. 100 млн 200 млн. , микроб хужайраси. 200 млн.

Ареактив ҳолатларда вакцина юбориш тасия этилмайди. Гипо- ва нормареактив ҳолатларда вакцина билан даволаш жараёнида умумий кувватни оширувчи даво (қон, плазма ва бошқа) чораларни буюриш ва охирги инъекциядан сўнг тана ҳарорати кўтарилиб, терлаш белгилари кузатилса, антибиотиклар билан гармонлар буюриш тавсия этилади. Нохусусий (неспецифик) даво чоралари – бу даво қувватни оширувчи, ички аъзолар фаолиятини яхшиловчи, гистамин ишлаб чиқарилишига қарши, заҳарланиш таъсирини йўқотувчи, таъсирланиш сабабини сусайтирувчи дорилар билан қўшиб олиб борилади. Кортикостероидлар асосан марказий нерв системасининг фаолияти бузилганда, энцефалитларда, менингит ва ревматмизм типидаги полиартритларда кенг қўлланилади. Бу усул бруцеллёзни нимўткир пайтида ва сурункали шаклининг рецидив берган босқичларида яхши натижа беради. Кортикостероидлар қон босими остеопороз, қанди диабет, руҳий касалликларда вўа климактерик неврозларда буюрилмайди. Ривожланган невралгия ва невритларда қулай келадиган даво новокаин билан блокада қилиш усулидир. Новокаин томир орқали ёки жойдаги ўзгаришларни атрофига қолдириш мақсадида юборилади. Радикулитларда, артрит, бурситларда, марказий нерв системаси фаолияти бузилганда, қуйидаги аралашмаларни юбориш яхши натижа беради:1% новокаин (5-10 мл), гидрокортизон (25030 мг), пенициллин (50000 ЕД) бўғим бўшлигига ёки нерв илдизчаси бўйлаб юборилади. Вегетатив нерв системаси фаолияти бузилиши ҳисобига келиб чиқаётган оғриқлар томир орқали новокаиннинг 0,25 эритмасини юбориш билан даволанади, кунига 3-5-10 мл. Ҳозирги пайтда нимўткир, сурункали, қолдиқли бруцеллёзни даволашда енг қўл келадиган даво физиотерапевтик усуллар билан даволаш чора тадбирларидир. Бу давони буюришда албатта касалликни белгили шакли, босқичи, кечиш жараёни ва муддати инобатга олиниши керак.

Физиотерапевтик усуллардан асосан электротерапия, электропирекция, электр нури билан даволаш, иссиқ диотермия, УВЧ, ионогалванотерапия, гидротерапия, парафин билан аппликация, ионофорез, ултратовуш, балчиқ билан даволаш, массаж, даво физкултураси қўлланилади. Бу усул таянч- ҳаракат тизими, нерв системаси фаолияти бузилган сурункали шаклларда ва қолдиқли бруцеллёзни даволашда кенг қўлланилади. Физиотерапевтик усул билан даволаш чораларини асослаб олиб борилмаса, бу усул хасталикни қайталишига сабаб бўлиши мумкин. Санатория-курортларда даволаниш касаллик турғун компенсация ҳолатига ўтгандан кейин, қондаги ўзгаришлар асл ҳолга қайтгандан сўнг буюрилади. Бруцеллёз билан оғриган беморларни таркибида минерал тузлар, радонли сувлар ва балчиқ билан даволаш мақсадга мувофиқдир. Касалларга Пятигорск, Чимён, Ташминводи, Чортоқ, Цхалтубо курортлари тавсия этилади. Шундай қилиб ҳозирги пайтда бруцеллёз ўз вақтида тўғри ташхис қилинса ва тўғри даво чоралари белгиланса бутунлай соғайиб кетаётган хасталикдир. Беморларни овқати юқори калорияли бўлиб, оқсил, углевод ва витаминларга бой бўлиши керак. Бруцеллёз билан оғриган беморларни диспансер кузатув юқумли жараённи ривожланиб кетишини ва бу жараённи беморниногиронликка олиб келишини олдини олишга қаратилган. ПРОФИЛАКТИКА (КАСАЛЛИКНИ ОЛДИНИ ОЛИШ). Бруцеллёз хасталигини пасайтириш ва бутунлай йўқотиш учун курашишда шу касаликка қарши профилактика чора тадбирлари олиб боришиниг аҳамияти катта . Бу иш ветеренария ва тиббиёт ходимлари билан ҳамкорликда ўтказилиши керак. Ветеренария хизмати ҳайвонларни мунтазам назорат қилиши, касал ҳайвонларни вақтида аниқлаш ва зарурат бўлганда тегишли санитария-

эпидемиология тадбирларини ўтказиши керак. Касал ҳайвонларни дарҳол ажратиб қўйиш, зарур бўлса сўйиш учун жўнатиш лозим. Якка хўжаликда боқиладиган ҳавонларга алоҳида эътибор бериш зарур. Ветеренария врачи рухсат бермасдан ҳайвонни сўйиш, гўштини ейиш ва хом ашёсидан фойдалаиш ёки сотиш мукин эмас. Гўшт комбинатларининг, қоракўл, тери-мўйна заводи ходимлари, зоотехниклар, ветеренария ходимлари, касал ҳайвон ёки унинг хом ашёси билан ишлайдиган бошқа шахслар махсус иш кийимида (резина, қўлқоп, фартук, ноқобда) ишлашлари зарур. Болалар ва ҳомиладор аёллар бруцеллёз хавфи бор хўжаликларга ва касал ҳайвон хом ашёси қайта ишланадиган ишхоналарга қўйилмаслиги лозим. Бруцеллёз билан касалланган ҳайвонларга қарайдиган ёки уларнинг хом ашёси билан ишлайдиган кишилар касалликка қарши эмланишлари шарт. Тиббиёт ва ветеренария ходимлари корхоналарида касалликни келиб чиқишини олдини олувчи чора тадбирлар бажарилишини пухта назорат қилиб туришлари зарур. Шахсий ва жамоат гигиенасига риоя қилиш юқумли касалликларни, жумладан бруцеллёзни келиб чиқишини олдини олишда муҳим омиллардан ҳисобланади. ДИСПАНСЕРИЗАЦИЯ. Ўткир септик ва септик метастатик бруцелёзни бошидан ўтказган беморлар 3 йил давомида диспансер назоратида бўладилар. Бундай бемор рекрнвалесцентлар биринчи йил ҳар 1,2,3,6,9,12 ойда, кейиги икки йил давомида эса ҳар уч ойда касалхона шифокори томонидан тиббий кўрикдан ўтказиб турилади, серологик (Райта, Хедельсон, РПГА) текширув буюрилади. Бунда албатта субъектив ва объектив бўладиган ўзгаришларга эътиборни жалб қилмоқ даркор. Диспансеризация назорати даврида биринчи йили ҳар теширув вақтида рецидивга қарши даво, кейинги 2 йилда эса бир йилда 2 марта шундай даво буюрилади (асосан баҳор ва куз фаслларида). Рецидивга қарши даво чораларни албатта организмда бўладиган клиник-иммунологик кўрсаткичларга асосланиб олиб борилади, бу даво 2 ҳафтага буюрилади.

Этиотроп препаратларидан тетрациклин 0,3 г суткасига 4 маҳал, левомицитин 0,5 суткасига 4 маҳал (шу препаратлардан биттаси берилади). Бир вақтни ўзида ацетилсалицилат кислотаси 0,5 г. 4 маҳал ёки реопирин 0,25 г. 3 маҳал ёки бутадион 0,15 г. 3 маҳал буюрилади. Десенсибилизатор дориларидан димедрол, пиполфен, супрастинларни бири одатдаги миқдорда буюрилади. Иммун тизимини стимуляция қилувчи препаратлардан метилурацил, пентоксил, алоэ, ФиБС одатдаги миқдорда берилади. «В» гуруҳ витмаминлари, аскорбин кислотаси тавсия этилади. Агар қўшимча касалликлари бўлса уни ҳам албатта даволаш керак. Ўткир септик метастаз турини бошидан ўтказган реконсвалесцентлар инфекционист, терапевт, эпидемиолог иштироқида тузилган комиссия кўригидан ўтказилиб, кейинги 3 йил давомида касалликни сурункали турларини белгилари йўқлигига ишонч ҳосил қилиниб диспансер назорати ҳисобидан чиқарадилар. Сурункали бруцеллёз билан оғриган беморлар ҳар 3 ойда диспансер назоратидан ўтказилиб турилади. Бунда албатта клиник текширувдан ташқари серологик текширув усуллари буюрилади. Диспансер кўригидан мақсад юқумли жараённи қайси босқичда (субкомпенсация, декомпенсация, компенсация) кетаяпганлигини аниқлаш ва шунга яраша даво тактикасини қўллашдир. Бу даво асосан баҳор ва куз фаслларида олиб борилса мақсадга мувофиқдир. Чўпонлар, сут соғувчилар, ветеренария ходимлари, гўшт, сут корхоналари ходимлари ва бошқа касбга алоқадор гуруҳ ходимлари ҳамма вақт ўша ерда ишлаш муддати давомида диспансер кўрикдан ўтказилиб турадилар. Бундай ишга жалб қилунувчи (вақтинчалик) ишчилар эса 6 ой давомида кузатилиб борилади. Бруцеллёзни резидуал тури билан оғриганлар диспансер кўрикдан ўтказилмайдилар.

Адабиёт руйхати: 1. Е.П.Шувалова, Инфекционнўе болезни, М., Медицина, 1999г. 2. В.М.Маджидов, Юқумли касалликлар, Тошкент, 1992й. 3. В.Ф.Учайкмн, Руководство по инфекционнўм болезням у детей, М., Медицина, 1998 г. 4. И.К.Мусабаева, Руководство по воздушно-капельнўм инфекциям, Ташкент. 5. А.Г.Коломиец, В.И.Вотяков и др., Генерализованная герперическая инфекция, фактў и концепция, Минск, Наука и техника, 1992г. 6. В.Ф.Учайкин, Специфическая профилактика инфекционнўх заболеваний у детей, М., Медицина, 1995г. 7. Н.Д.Юшук, А.Д.Царегородцев, Лекции по инфекционнўм болезням, М., ВУНМИ, 1996г. 8. Г.А.Тимофеева, Л.А.Антипова, Инфекционнўе заболеван ия у детей первого года жизни, М., Медицина, 1985

O'xshashlar

Хусусий эпизоотия

Бўғоз ҳайвонларнинг касалликлари

Нафас органлари касалликлари. қон инфекциялари

Микробларга қарши моддалар

-Лактамидлар, аминогликозидлар, адамантанлар ва терпеноидлар гуруҳига кирган дори моддалари таҳлили