Юкларнинг массасини аниқлаш учун техник воситалар - Texnika va texnologiya - Referatlar

Юкларнинг массасини аниқлаш учун техник воситалар

Yuklangan vaqt:

20.09.2019

Ko'chirishlar soni:

0

Hajmi:

167 KB

Ko'chirib olish

Юкларнинг массасини аниқлаш учун техник воситалар Режа: 1. Юк массасини аниқлашнинг аҳамияти; 2. Торози қурилмаларининг турлари: механик, электрон тарозилар; вагон, автомобиль, товар тарозилар ва уларнинг ишлаш принципи; 3. Электрон торозилар; 4. Юкларни тортиш тартиби ва технологияси; 5. Юк массасини аниқлаш воситаларига техник хизмат кўрсатиш ва калибрлаш.

Юк массасини аниқлашнинг аҳамияти. Юкларнинг қабул қилишда ва топширишда уларнинг массасини ўлчаш жуда муҳим ва масъулиятли операция. Темир йўлини юкларнинг асраш учун жавобгарлиги, тонналарда ва тонна-километрларда ташиш бўйича темир йўли бажарган иш ҳажми, вагонларнинг юк кўтаришидан ва сиғимидан (чала юклашсиз ва ортиқча юклашсиз) тўғри фойдаланиш, ташиш кира ҳақлари ва ҳаракат хавфсизлиги бевосита юкларнинг массасини лозим даражада ўлчашга боғлиқ бўлади. Юкнинг массаси – юкнинг миқдор ўлчови . Юк массасини ўзгармаслиги, темир йўли юк жўнатувчидан юкни ташишга қабул қилиб олиб, юк олувчига шу миқдора юкни етказиб берганлигидан ва айни пайтда юк ташиш шартномасига мувофиқ унга юклатилган мажбуриятни бажарганлигидан шоҳидлик беради. Юкнинг массаси ташишда юкни асрашнинг асосий кўрсатгичи ҳисобланади. Тайинланган пунктга етиб келган юкнинг юкхатидаги массаси ва ҳақиқий массасининг фарқи бўйича унинг кам чиқиши аниқланса, темир йўлининг айби билан юк йўқолса, кам чиқса ёки бузилса, юкнинг массаси ва унинг баҳоси бўйича ташишда темир йўли етказган зарар аниқланади. Ташиш кира ҳақларини аниқлаш, юк ташишлар ҳисобларини аниқ юритиш, поезд массасини аниқлаш, темир йўли бажарган ишларни ҳисоблаш, темир йўл транспортининг тегишли эксплуатацион ва иқтисодий кўрсаткичларини аниқлаш учун юк ташиш жараёнида юкнинг массасини ўлчаш шарт. Вагонга ортилган юкнинг массаси бўйича вагоннинг юк кўтаришидан фойдаланиш даражаси ва вагоннинг трафарет юк кўтаришидан ортиқча ўта юкланиш ҳақида муҳокама юритилади. Ташиш ҳужжатларида кўрсатилган юк массаси бўйича айрим юк жўнатувчиларнинг ишлаб чиқариш топшириқларини, хом ашё, материалларни ва тайёр маҳсулотларни етказиб бериш шартномасини бажариши ҳисобга олинади. Бундан ташқари юкларни ташишга юк жўнатувчилар билан тузилаган шартнома шартларига ва қабул қилинган

буюртманомаларни бажаришга риоя қилинишини назорат қилиш юкнинг массаси бўйича амалга оширилади. Юк массасини ўлчаш жараёни тортиш , тортишни амалга оширувчи асбоб эса тарози (тортиш асбоби) деб аталади. Торози қурилмаларининг турлари: механик, электрон тарозилар, вагон, автомобиль, товар тарозилар ва уларнинг ишлаш принципи. Темир йўлининг торози хўжалиги ҳар хил турдаги тарозилар, назорат тортиш асбоблари, тарози амалларини тўғрилигини текшириш учун қурилмалар ва уларни таъмирлаш учун устахоналарга эга бўлади. Юкларни тортиш учун механик (ричагли, пуржинали) ва электромеханик (электрон) тарозилар қўлланилади. Механик тарозиларнинг асосий конструкциясини ричаг механизмлари ташкил этади. Электромеханик тарозиларда оғирлик кучи махсус датчик (ўзгартиргич) ларда электр сигналларга айлантирилади. Вазифасига мувофиқ тарозилар вагон, автомобиль, товар ва бошқа турларга бўлинадилар. Тарозиларнинг пухталиги уларнинг кўрсатишини аниқлигига , сезгирлигига ва доимийлигига боғлиқ бўлади. Бу метрологик параметрлар биргаликда тарозида тортиш аниқлигини белгилайди. Тарозида тортиш натижасини ишончлилик даражаси ўлчаш аниқлиги деб аталиб, хато жоизлигини энг катта мусбат ва манфий (±) чегараси ўлчами билан баҳоланади. Тарозиларнинг сезгирлиги масса кўрсатгичини чизиқли ёки бурчакли силжишини, бу силжишни келтириб чиқарган ўлчанилаётган миқдорнинг ўзгариш қийматига нисбати билан аниқланади. Кўрсатишнинг доимийлиги – бу тарозида бир юкни кўп маротаба тортишда бир массани кўрсатишига айтилади.

Вагон тарозилар тўкилувчан, сочилувчан ва бошқа юкларни улар ортилган вагон билан бирга тортиш учун мўлжалланган. Юк кўтариши 150 т бўлган вагон тарози (8.1-расм) учта асосий қисмдан иборат: релсьли йўл ўрнатилган платформа 1 дан; котлаван 10 ичига жойлаштирилган ричаг механизмидан; тарози хужраси ичига жойлаштирилган циферблатли кўрсатгич 13 дан иборат. Патформа 1 тортилаётган вагондан тушаётган юкламани кўндаланг таянч тўсин 2 ва вертикаль устун 3 орқали таянч калонналари 4 га осилган иккинчи тур 5 юк кўтариш ричагларига, улар орқали эса иккинчи тур 6 бўйланма ричагларга узатади. Иккинчи тур бўйланма ричаглар ўз навбатида биринчи тур 7 бўйланма ричагларга таъсир қилади. Бирлаштирувчи тортқи 12, биринчи тур 8 кўндаланг ричаглар ва вертикаль тортқи 11 ёрдамида зўриқиш (куч) кўрсатиш механизми 13 га берилади, унинг стрелкаси эса юк массасини қайдлайди. Ричаг механизмларининг таянч калонналари вазмин пойдевор ёстиқ 9 ларга ўрнатилади. Энг катта тортиш чегараси 150 т бўлган тарозиларда тўрт ўқли ва олти ўқли вагонлар тортилади. Энг катта тортиш чегараси 200 т бўлган тарозиларда тўрт ўқли, олти ўқли ва саккиз ўқли вагонлар тортилади. Энг катта тортиш чегараси 200 т бўлган тарозиларда иккита– узунлиги 15,5 м ли катта ва узунлиги 3,7 м ли кичик платформалар мавжуд. Тўрт ўқли ёки олти ўқли вагонларни тортишда кичик платфорам узиб қўйилади, саккиз ўқли вагонлар иккала платформада тортилади. Барча вагон тарозилар ярим автоматик ва автоматик мувозанатловчи асбоблар билан жиҳозланган.

11 .1-расм Циферблат кўрсатгич асбобли вагон тарози а - тарози хужраси; б – тарозининг котлаван ичида жойлаштирилган ричагли механизми; в - циферблат кўрсатгичли асбоб. Ўйма товар тарозилар (товарные врезные весы) ёпиқ омборларда пакетланган юкларни ва идиш – ўровли ва донали юкларни ториш учун мўлжалланган бўлиб, тарози платформасига юклар дастаки таҳлаб ёки механик юклагичларда ва бошқа механизларда олиб келиб жойлаштирилади, бу эса тортиш операцияларини тезлаштиради. Ўйма товар тарозиларнинг ричаг механизмлари махсус котлаван ичига жойлашган бўлиб, платформаси эса омбор полининг сатҳида жойлашади. Кўчма товар тарозилари ёпиқ оборларда идиш – ўровли ва донали юкларни ҳамда багаж хоналарида багаж ва юк багажларни тортиш учун мўлжалланган. Улар тошили , шкалали ва цифрблатли бўлиши мумкин. Тошли тарозиларда тортилаётган юкнинг оғирлик кучини мувозанатлашувига ишчи ёки шартли тошлар ёрдамида эришилади. Шкалали тарозиларда барча тортиш оралиғида натижаларни қараб саноқ олиш тўғри чизиқли шкала бўйлаб дастаки сижитиладиган тошлар ёрдамида амалга оширилади. Тарози платформасига тортиладиган юкни жойлаштирилганида пайдо бўлувчи куч ричаглар системаси орқали шайинли

шкалали кўрсатгичга берилади. Тарозини мувозанатлашуви шайинли шкалали кўрсаткичини қўзғалмас кўрсаткич билан тўғри келгунича, унда тошни дастаки силжитиб эришилади. 11 .2-расм. Циферблатли тарозиЦиферблатли товар тарозилари – бу тарозилар циферблат ва стрелка кўринишидаги аналог ҳисоблаш қурилмасидан иборат бўлиб, тортиладиган юкни массаси миқдорини авто - матик кўрсатади. Циферблатли товар тарозила-рида тортиш жараёни, тошли ва шкалали товар тарозиларига нисбатан мувозанатлашувни авто- матлаштириш ҳисобига, анчагина тезлашади. Циферблатли товар тарозиларида юкламани мувозанатлашув механизми платформа ости ва оралиқ ричаг механизмларини ҳамда тасмали таянчдаги икки квадрантли (текслик чораги) циферблатли кўрсаткичдан иборат.

Электрон торозилар. Юкларни массасини ўлчаш учун ҳозирда электрон вагон , автомобиль , товар ва бошқа турдаги тарозилар кенг тарқалмоқда. Юкларни массасини текшириш ва тортиш бўйича ўсиб бораётган иш ҳажмини таъминлаш ва юкларни тортиш билан боғлиқ бўлган харажатларни камайтириш учун темир йўл транспортида ричагли тарозиларни электрон тарозиларга алмаштириш амалга оширилмоқда. Ричагли тарозилари қатор камчиликларга эга. Уларда тортиш аниқлиги юк қабул қилувчи топширувчининг шахсий қобилиятига ва ҳаракатларининг тўғрилигига боғлиқ бўлади. Ричагли тарозилари ўтказиш қобиляти юқори эмас, битта вагонни тортиш вақти 2 – 2,5 дақиқани ташкил этади. Конструкцияси бўйича бу тарозилар улкан, уларни шай ва созлигини таъминлаш учун қўшимча маблағ талаб қилинади. Юк массаси ҳақида ахборотни масофага узатиб бўлмайди. Электрон тарозиларда юкларни тортишда қабул қилувчи ва топширувчи (оператор) тортиш жараёнига ва юк массасини қайд қилишда аралашмайди, вагонлар юраётганида, ҳаракат тезлиги 5 – 10 км/соат тезликда тортилади, битта вагонни тортиш вақти 3 с. Электрон вагон тарозиларини габаритлари ҳам кам. Бундай тарозилар юкни тортиш ҳақидаги маълумотларни амалда ҳар қандай масофага узатиб беришни кафолатлайди. Вагонларни ажратмасдан тортишга йўл қўйилганда, хом ашё ва ёқилғиларни оммавий ортиш ва тушириш жойларида электрон вагон тарозилар жуда ҳам самарали ҳисобланади. Бундай тарозилардан фойдаланиш вагонларни трафарет юк кўтаришидан ортиқча ўта юклашларни, вагон аравачалари бўйича нотекис юклашларни аниқлаш имкониятини беради, бу эса ўз навбатида ҳаракат хавфсизлигини юксалтиришга ижобий таъсир этади. Электорон вагон тарозилар тортилаётган юклар бўйича, ҳар бир вагонни (уларнинг номерлари бўйича) тортиш санаси ва вақти (дақиқагача аниқликда) ни, брутто, тара ва нетто массасини кўрсатиб маълумотларни

дисплейга ва босмага чиқариш, ҳужжатлар бўйича юк массасини ҳақиқий нетто масса билан солиштириш, бу массани фарқини аниқлаш имкониятини беради. Электрон тарозилар учта асосий элементлардан: юклама датчиги , дисплей ва микропроцессордан иборат. Юк массасини ўлчаш, эластик элементга юклама қўйилганида тензометрик датчикнинг актив қаршилиги ўзгаришига асосланган. Массани ўзгариши, муайян кучланишда тензометрик датчикнинг чўзилишидаги ёки сиқилишидаги қаршилигига боғликлигига асосланган. Тарози микропроцессори датчикка тушаётган юклама маълумотини масса ўлчов бирлигига айлантиради ва бу маълумотлар билан керакли ҳисоблаш операцияларини бажаради. Дисплей мълумотларни рақамлар шаклига айлантиради. Тензометрик датчик жуда ҳам ингичка (диаметри 15 – 20 мк ) сим бўлиб, панжара шаклида тахланган ва ҳар икки томонидан папирос қоғози билан ёпиштириб беркитиб қўйилган. Бундай элемент электрон тарозининг юкламани қабул қилувчи элементига, уни деформацияланишини ўлчаш учун бириктириб қўйилади. Тензометрик датчиклар кам массага, кичик габаритларга эга бўлиб, баҳоси ҳам анча арзон. Улар электрон вагон, автомобиль, товар ва бошқа тарозиларда қўлланилади. Электрон вагон тарозилари тортиш усули бўйича икки турга бўлинади: аравачалар бўйича тортиш ва ўқлар бўйича тортиш . Электрон вагон тарозиларни дастур таъминоти тортиш режимида тарозидан ўтаётган вагонларни тўлиқ кузатишни ва назорат қилишни ҳам дастаки ва ҳам автоматик (операторни йўқлигида) режимда амалга оширади. Тарозиларни дастур таъминоти олти турдаги ҳисоботларни: вагонлар бўйича умумий маълумотларни, мижозлар бўйича умумий маълумотларни, юклар бўйича умумий маълумотларни, тортма (отвеса) лар актларини, “ҳалокатли” вагонлар (ўта юклаш, чала юклаш, ўқларни ўта юкланишини) бўйича маълумотларни, вагонлар бўйича ташиш ҳужжатлари учун маълумотларни шакллашни амалга оширади.

Юкларни тортиш тартиби ва технологияси . Юкларни тортишни тартиби ва технологияси, торозиларни шай ва созлигини таъминлаш ва техник хизмат кўрсатиш темир йўлларда юкларни тортиш тартиби ва технологияси, тарози асбобларини шай ва созлигини таъминлаш ва техник хизмат кўрсатиш ҳақидаги Йўриқномага мувофиқ бўлиши керак. Вагон тарозиларида юкларни тортиш тўхтаб ва вагонларни ажратиб ёки тўхтаб вагонларни ажратмасдан амалга оширилади. Ҳаракат пайтида тортишга мўлжалланган вагон тарозиларида вагонлар юраётганида тортишга руҳсат берилади. Суюқ юкли цистерналарни ҳаракат пайтида аравачалар бўйича тортишга ва ўқлар бўйича тортишга йўл қўйилмайди. Вагон тарозиларида тўхтаб ва вагонларни ажратиб қуйидаги юклар тортилади: сочма ташиладиган бошоқли ва дукакли экинлар донлари, мойли экинлари уруғлари, омиҳта ем ва кепак; цистерналарда қуйма ташиладиган озиқ овқат юклари (ўсимлик мойи, патока ва бошқалар); тўкма ташиладиган картошка, сабзавот, полиз экинлари маҳсулотлари, кунжара, озиқ овқат тузи, пакетланмаган рангли металлар ва рангли металлар темир – терсаги; Картошка, сабзавот, полиз экинлари маҳсулотлари, кунжара, озиқ овқат тузини тортишда вагонлар тара массаси текширилмайди , уларнинг андазасига (трафаретига) мувофиқ қабул қилинади. Бошоқли ва дукакли экинлар донлари, мойли экинлари уруғлари, омиҳта ем, кепак, ўсимлик мойи ва патока ларни тортишда вагонлар тара массаси ортишдан олдин ва туширишдан кейин текширилади . Пакетланмаган рангли металлар ва рангли металлар темир – терсаги ва цистерналарда қуйма ташиладиган ўсимлик мойи ва патока лардан бошқа озиқ овқат юкларини тортишда

вагонлар тара массаси ортишдан олдин ёки туширишдан кейин бир марта текширилади . Вагон тарозиларда қолган барча юкларни – тўкма ташиладиган қўнғир кўмир, тош кўмир кўмир, антрацит, кокс, ярим кокс, қора ва рангли металл маъданларини ва ҳ.к. тортиш тўхтаб вагонларни ажратмасдан амалга оширилади. Бундай ҳолатларда вагонлар тара массаси текширилмайди , уларнинг андазасига (трафаретига) мувофиқ қабул қилинади. Вагонларни вагон тарозида тортишдан аввал ағдариладиган фартукларни очиш ва чорчўп боғлма рамаси билан тарози платформаси орасидаги тирқишни текшириш (бу тирқиш 10 мм дан кам ва 15 мм дан ортиқ бўлмаслиги лозим), тарози тарасини текшириш ва зарурият бўлса уни ростлаш, тортиш учун мўлжалланган вагонларни кўрикдан ўтказиш керак. Қиш пайтларида вагонлар қорлардан ва музлардан тозаланган бўлиши зарур. Вагонларни тарозига станциянинг техника – тақсимот актида (ТРА) белгиланган тезликдан оширмасдан, турткисиз ва зарбасиз олиб кириб қўйилишни ва олиб чиқилишни қабул қилувчи топширувчи кузатиб туриши шарт. Вагонларни тарозига ўрнатишда четки ғилдрак жуфтлиги тарози платформасининг четига 300 мм дан яқинроққа жойлашмаслиги, тарози платформасидаги ва унга яқинлашиш рельслари орасидаги тирқиш 6 мм дан зиёд бўлмаслигини кузатиб туриш лозим бўлади. Қандайдир предметларни вагон ғилдираги остига ўрнаштириб тарозида вагонни тўхтатиш тақиқланади. Тарози арретири вагонни ғилдиратиб олиб кирилаётганида вагон тўлиқ тўхтагунича беркитилган бўлиши керак. Вагонларни ториш тугаганидан сўнг қабул қилувчи топширувчи тарози тарасини текшириши, арретирни ва ағдариладиган фартукларни беркитиши ва тарози хужраси эшигини қулуфга беркитиши шарт. Тарозидан вагонларни олиб чиқилганлигига, тарози йўли стрелкаси айланган йўл томонга ўрнатилганлигига ва қулуфга беркитилганлигига бир карра назар ташлаб ишонч ҳосил қилиш керак.

Тарозида вагонларни тўхтаб тутиб туриш ва тарози орқали маневр ишларини бажариш қатъиян тақиқланади. Электрон вагон тарозиларида юкли вагонларни тортиш тартиби тегишли турдаги тарозиларнинг техник ҳужжатларида белгиланган. Товар тарозиларида тортиш, муайян тарозилар учун белгиланган тортишнинг энг кам ва энг катта чегараларидан ташқарига чиқмайдиган юкларнинг масса қийматларигагина руҳсат этилади. Юкларни товар тарозисининг платформасини ўртасига турткисиз ва зарбасиз, берк арриетирда жойлаштириш керак. Улкан ва узун бўйли юкларни тортишда, юкни осилиб қолган этаклари тарозини қўзғолмас қисмларига (станинасига, колонкасига ва ҳ.к.) ёки чорчўп боғлма рамасига тегиб турмаслигини кузатиб туриш керак. Юкланмаган циферблатли товар тарозилари мувозанатини текшириш тартиби қуйидагича. Арретирни очиб, циферблат кўрсатгичини стрелкаси бир неча сўнувчи тебранишлардан сўнг шкаланинг нол бўлинмасида тўхтаганига ишонч ҳосил қилиш керак. Агар циферблат кўрсатгичини стрелкаси шкаланинг нол бўлинмасида тўхтамаса, у ҳолда шкафдаги оралиқ механизмидаги мавжуд ростлаш тараси билан уни ростлаш керак. Шкалали тарозилар қуйдагича усулда текширилади. Катта ва кичик шкаладаги суриладиган тарози тошлари нол ҳолатга ўрнатилади. Тўғри тарали тарози арретири очилганидан сўнг, тарози шайини бир неча оҳиста тебранишлар натижасида мувозанатли горизонтал ҳолатни эгаллаши керак, яъний шайинни учли қисми мувозанат кўрсатгичи қаршисида тўхташи керак. Агар тарози шайини мувозанат кўрсатгичи қаршисида тўхтамаса, тарозини катта шкаладаги ростлаш тараси ёрдамида ростлаш керак. Ростлаш тарасида тарозини мувозанатга келтиришни имкони бўлмаса, юк қабул қилувчи

топширувчи тортишна тўхтатиши ва бу носозлик ҳақида ўзининг бевосита раҳбарига хабар бериши шарт. Тортиш тугаганидан сўнг, қабул қилуви топширувчи тарози арретирини беркитиши ва тарозида тортилган юк олиб қўйилганини кўздан кечириб қўйиши, тарози платформасини ахлатлардан тозалашни таъминлаши, шкалали торозини суриладиган тошлари нол ҳолатга ўрнатиши, тарози тарасини текшириши ва зарурият бўлса ростлаши, шарт. Массани ўлчаш воситаларини (средств измерения массы, қуйида СИМ деб юритилади) шай ва созлигини таъминлаш талаблари юкни қабул қилувчи топширувчининг Мансаб йўриқномасида белгиланган. Массани ўлчаш воситаларига техник хизмат кўрсатиш ва калибрлаш. Массани ўлчаш воситаларига техник хизмат кўрсатиш ва калибрлаш турлари, шай ва созлигини таъминлаш ва бажариш муддатлари уларни эксплуатация қилиш бўйича йўриқномаларга, норматив – техник ҳужжатларга ва темир йўлларда юкларни ториш тартиби ва технологияси, тортиш асбобларини шай ва созлигини таъминлаш ва техник хизмат кўрсатиш ҳақида Йўриқномага мувофиқ амалга оширилади. Массани ўлчаш воситаларини бешикаст ҳолатини ва барқарор ишлашини таъминлаш мақсадида “Ўзтемирйўлконтейнер” ОАЖ нинг филиалларида тарозиларни ўрнатиш, таъмирлаш ва калибрлаш учун тарози ишлаб чиқариш участкалари ташкил этилади. Иш ҳажми ва худудий йўналишларга мувофиқ тарози ишлаб чиқариш участкаси таркибига тарозикашлар бригадаси киради. Тарози хўжалиги бўйича масъул раҳбар филиал бошлиғининг ўринбосари ҳисобланади, унинг итоатида эса йўналишлар бўйича тарози хўжалиги тафтишчилар бўладилар. Тарози ишлаб чиқариш участкасида тарозиларни ўрнатиш, таъмирлаш ва калибрлаш ишлари бўйича бевосита ижрочилар тарозикашлар бригадаси ҳисобланади. Массани ўлчаш воситаларини ўрнатиш, таъмирлаш ва калибрлаш бўйича ишларни бажариш учун ҳар бир тарозикашлар бригадаси механизациялашган

тарози текшириш вагони ва вагон – тарози устахонаси, йирик темир йўл узелларида эса муқим тарози устахонаси билан таъминланадилар. Вагон – тарози устахонаси йўловчи вагони базасида жиҳозланган бўлиб, массани ўлчаш воситаларини ўрнатиш, таъмирлаш, калибрлаш ишларини бажариш ва уларни Давлат метрологик хизмати органларига текшириш учун мўлжалланган. Вагон – тарози устахонаси “Ўзтемирйўлконтейнер” тасдиқлаган рўйҳат бўйича асбоблар, буюмлар ва назорат – ўлчаш асбоблари билан жиҳозланади. Темир йўл транспортида массани ўлчаш воситаларини бешикаст ва барқарор ишлашини таъминлаш учун, уларнинг техник ҳолатидан қатъий назар, муайян турдаги тарозиларнинг норматив – техник ёки эксплуатацион ҳужжатларида белгиланган муддатларда режадаги таъмирлардан, кўриклардан ва калибрлашлардан ўтказилади. Тарозиларни капитал таъмири уч йилда бир марта, ўрта таъмир – икки йилада бир марта, йиллик – йилига бир марта ўтказилади. Тарозиларни калибрлаш, уларнинг вазифасига мувофиқ – ғалла ва озиқ овқат юклари учун икки ойда бир марта ва бошқа юклар учун – уч ойда бир марта, амалга оширилади.

O'xshashlar

Юкларнинг массасини аниқлаш учун техник воситалар

Пахта целлюлоза массасини сақлаш ҳавзаларининг тузилиши

Юк станциялари

Юкларни ташиш учун ҳаракатдаги составларни танлаш

Юкларни ташиш учун ҳаракатдаги составларни танлаш