Po’lat ko’priklarning hisobi - Texnika va texnologiya - Referatlar

Po’lat ko’priklarning hisobi

Yuklangan vaqt:

20.09.2019

Ko'chirishlar soni:

0

Hajmi:

539.5 KB

Ko'chirib olish

www.arxiv.uz Reja: 1. Po’lat ko’priklarning hisobi 2. Asosiy fermani mustahkamlik va chidamlilikka hisoblash 3. Fermalarni turg’unlikka hisoblash

www.arxiv.uz Ko’priklarning po’lat oraliq qurilmalari tugunlar bikirligi va tayanish shartlari har xil bo’lgan fazoviy konstruksiyalarga ega. Bunday konstruksiyalarning hisobi murakkab va, odatda, u EHM da bajariladi . Hisoblashni soddalashtirish uchun, oraliq qurilmaning fazoviy konstruksiyasini alohida tekis tizimlarga ajratiladi va ularni boshqalari bilan birgalikdagi ishini e’tiborga olib hisoblashadi. Konstruksiya har bir qismining hisobiy sxemasi uning loyihaviy geometrik sxemasi, tayanish shartlari va yuk ostidagi ish tavsifiga muvofiq qabul qilinadi. Bunda qurilish ko’tarmasi (pod’yomi) va yuk ostidagi deformatsiyasi qoidaga ko’ra e’tiborga olinmaydi. Konstruksiyaning hisobiy sxemasi eng ko’p kuch va moment ta’sir qiladigan, hamda kesimning shakli va o’lchamlari o’zgargan joylarida belgilanadi. Me’yoriy doimiy, qo’zg’aluvchan muvaqqat yuk, shamol ta’siridan va ko’priklar konstruksiyalarini tayyorlash, tashish, yig’ish (montaj qilish) va undan foydalanishda sodir bo’lishi mumkin bo’lgan boshqa yuklar eng noqulay uyg’unlik va holatda joylashtiriladi. Bunda qo’zg’aluvchan yuk ko’ndalang zarbi ta’siri, tormoz hamda shamol ta’siri bilan birgalikda hisobga olinmaydi. Oraliq qurilmalar elementlarining kesimlaridagi hisobiy kuch va momentlar tegishlicha yuklar bo’yicha ishonchlilik, yuklarning uyg’unlashuvi va dinamik koeffitsiyentlarini hisobga olib aniqlanadi. Ular temir yo’l ko’priklarini hisoblashda quyidagi formulalardan topiladi: mustahkamlikka       30 18 1 1 , ammo 1,15 dan katta; chidamlilikka       30 18 3 2 1 3 2 1 , ammo 1,10 dan katta, bunda λ – yuklash uzunligi , m. Oraliq qurilma elementlarining kesimini tanlash kesimning ratsional shaklini tanlash, minimal o’lchamlar i ni belgilash va geometrik tavsiflarni hisoblashdan (kesimning eng noqulay kuchsizlanishida brutto A va netto A p yuzalari, moment qarshiligi netto W n va b. ) iborat . Elementlarning kesimlari amaldagi sortament prokatining tejamli profillaridan tayyorlash va montaj qilishda biriktirish usullarini hamda bir xillashtirish (unifikatsiyalash) talablari va loyihalash me’yorlarini hisobga olib tanlanadi. Po’lat ko’prik konstruksiyalarning elementlarini chegaraviy holatning birinchi guruhi bo’yicha hisoblash mustahkamlik, chidamlilik, umumiy va mahalliy turg’unlikka tekshirishni o’z ichiga oladi. O’ta mustahkam boltli birikmalari bilan elementlarni mustahkamlikka hisoblashda netto kesim, chidamlilikka, turg’unlikka va bikirlikka hisoblashda esa brutto kesim qabul qilinadi. Egiladigan elementlarni mustahkamlikka hisoblashda kesimlarda plastik deformatsiyalarni chegaralangan tarqqiyotiga ruxsat etiladi. Тurg’unlikka hisoblashlarga turg’unlik yo’qolishining tekis va egilma-

www.arxiv.uz aylanma shaklini hamda elementlarning devori va tokchasini tekshirish kiradi. Mustahkamlik va turg’unlikka hisoblashda kuchlanish miqdorining yetishmasligi 5 % dan oshmasligi kerak. Po’latning hisobiy qarshiligi QMQ bo’yicha po’lat markasi, prokat qalinligi va turi, oquvchanlik chegarasi bo’yicha po’latning me’yoriy qarshiligi R y n hamda kuchlanganlik holatiga bog’liq holda o’rnatiladi. Prokatning hisobiy qarshiligi quyidagi formulalardan aniqlanadi: a) cho’zilish, siqilish va egilishga oquvchanlik chegarasi bo’yicha R y = R yn / m ; muvaqqat qarshiligi bo’yicha R u = R un /  m ; b) siljishga R s = 0,58 R yn /  m ; v) chetki yuzasining ezilishiga (prigonka mavjud bo’lsa) R p = R un /  m , bunda  m – QMQ bo’yicha qabul qilinadigan materiallar bo’yicha ishonchlilik koeffitsiyenti. Prokatning hisobiy qarshiliklari megapaskalda ( MPa ), masalan, oquvchanlik chegarasi bo’yicha 16D markali po’lat uchun – R y = 2l5–195 ; 15ХSND marka uchun – R y = 295–285; 10ХSND va 15ХSND–40 markalar uchun esa – R y = 350. Тemir yo’l ko’priklari tayanchi va oraliq qurilmalarining element va birikmalar ish sharoiti koeffitsiyenti t = 0,9 va tayyorlash, tashish va montaj qilishda sodir bo’ladigan yuklarda esa t = 1,0 ni e’tiborga olib hisoblanadi. Elementlarni chidamlilikka va ko’priklar po’lat konstruksiyalarining payvandli birikmalarini hisoblashda quyidagi formuladan aniqlanadigan koeffitsiyent  w e’tiborga olinadi:       1 1             . (5.1) bunda  – temir yo’l ko’priklari uchun 1,0 ga teng bo’lgan koeffitsiyent;  – QMQ bo’yicha konstruksiyaning tavsifi va po’latning markasiga muvofiq qabul qilinadigan kuchlanish konsentratsiyasining samara koef fitsiyenti;  – yuklash uzunligi, ta’sir chizig’iga bog’liq koef fitsiyent:   22 m bo’lganda  =1,0;   22 m bo’lganda  =  –  (  ,  – samara koeffitsiyentiga  bog’liq holda QMQ bo’yicha qabul qilinadigan koeffitsiyent);  va B – yuklanish rejimining nostatsionarligini hisobga oluvchi koeffitsi entlar, po’lat markasi 16D uchun  = 0,64 va  = 0,20; 15ХSND po’lat uchun  = 0,72 va  – 0,24; 10ХSND va 15ХSND–40 markalari uchun esa  = 0,81 va  = 0,20;  =  min /  max – o’zgaruvchan kuchlanish siklining asimmetriya koeffitsiyenti;  min va  max – o’zining ishoralari bilan kuchlanishning eng kichik va eng katta absolyut qiymatlari. Chegaraviy holatning ikkinchi guruhi bo’yicha hisoblashlar quyidagi formula bo’yicha bajariladi f   , (5.2)

www.arxiv.uz bunda f va  , – deformatsiya yoki siljishning hisobiy va chegaraviy qiymatlari. Hisoblashlarni bajarishda, olingan natijalar tahlil qilinadi va po’lat ko’priklarning yuqori ishonchliligi va tejamkorligiga erishish uchun qabul qilingan konstruksiyalar yaxshilanadi. Bosh to’sinning hisobi. Тayanchlar va sharnirlar soniga bog’liq holda bosh to’sinlar oddiy (uzlukli), konsolli yoki uzluksiz to’sin kabi hisoblanadi (5.1-rasm). Bosh to’sin ko’prik ko’tarmasi g 1 va bog’lamlari bilan po’lat to’sindan g 2 hosil bo’lgan me’yoriy doimiy yukka hamda qiymati QMQ bo’yicha qabul qilinadigan me’yoriy muvaqqat tik qo’zg’aluvchan yukka  hisoblanadi. 5.1-rasm. Bosh to’sin hisobiy sxemasi: a – bosh to’sin konstruksiyasining eskizi; b – bosh to’sin hisobiy sxemasi va eguvchi moment va ko’ndalang kuchlarning ta’sir chiziqlari; v – to’sin kesimi; 1 – ko’prik ko’tarmasi; 2 – po’latli bosh to’sin fasadi

www.arxiv.uz Тo’sin kesimidagi hisobiy eguvchi momentlar quyidagi formulalardan hisoblanadi: a) mustahkamlikka hisoblash uchun      ; 1 2 1 M M fv f g g М         (5.3) b) chidamlilikka hisoblash uchun M M g g M                3 2 1 2 1 ' , (5.4)       о f f g g Q      0 2 1 1     . (5.5) Bu formulalarda: f va  f – doimiy va muvaqqat yuklar bo’yicha ishonchlilik koef fitsiyentlari;  m i  o – ta’sir chiziqlarining yuzasi. Qolgan miqdorlarning qiymatlari yuqorida keltirilgan. Bosh to’sinning qo’shtavr, P yoki qutisimon shaklidagi kesim o’lchamlari yuqorida keltirilgan tavsiyanomalarga muvofiq shunga o’xshash eng yaxshi konstruksiyalardagi kabi qabul qilinadi yoki quyidagi ko’rsatmalarga muvofiq aniqlanadi. – mustahkamlik shartidan ;m R xW M y n  (5.6) – t o’sin kesimining qarshilik momenti , m xR M W y n (5.7) bundan, x t = 1 deb qabul qilinadi, to’sin kesimining inersiya momenti y h R M I 2 1 ; (5.8) – qo’shtavr kesimning inersiya mo ment i ( 5.1 , v - rasm )

www.arxiv.uz2/ 12/ 2 3 2 h A ht I f w w   , (5.9) bu yerda A f – belbog’ kesimining yuzasi; I 1 = I 2 shartdan 2 12 2 2 3 h A ht R M f w w y h   olamiz. (5.10) Bundan h w = h bo’lganda, to’sin belbog’i kesimining yuzasi 6 ht hR M A w y f   ; (5.11) – to’sin kesimining yuzasi A p = A w + 2 A f yoki  ; 6 2 ht hR M ht A w y w w n    (5.12) h w =h bo’lganda, ; 3 2 2 h t hR M A w y n   (5.13) – to’sin kesimining minimal yuzasi shartidan 0 3 2 2 2    w yn t R h M dh dA , (5.14) – to’sin balandligi y wR t M h  , (5.15) bunda Ψ = 1,2 ... 1,5 bo’lgan eguvchi momentni to’sin uzunligi bo’yicha notekisligini hisobga oluvchi koeffitsiyent. Qolgan miqdorlarning qiymatlari yuqorida va 5.1-rasmda ko’rsatilgan. Belbog’ qalinligi birinchi urinishda quyidagi formuladan aniqlanadi t f  fA 05,0 , uning qiymati konstruksiyalarda tegishlicha oddiy va sovuq joylarda qurilganda 20 mm dan katta va 60, 50 va 40 mm dan kichik bo’lishi kerak. Agar belbog’ning talab qilingan qalinligi yuqorida ko’rsatilgan qiymatdan katta chiqsa, unda belbog’lar ikkita listdan tayyorlanadi. Belbog’ning kengligini formuladan aniqlash

www.arxiv.uz mumkin b f  A f /t f . Тo’sin kesimining normal kuchlanish bo’yicha mustahkamligi. Тo’sin kesimining normal kuchlanish bo’yicha mustahkamligi quyidagi formulalar bo’yicha hisoblanadi: a) mustahkamlikka m R W M y n   ; (5.16) b) chidamlilikka m R W M y w n    3 ' , (5.17) bunda  – QMQ bo’yicha qabul qilinadigan, kesimlarda plastik deformatsiyalarni rivojlanish chegarasini hisobga oluvchi koeffitsiyent  3 = 1 ,05; W n – QMQ bo’yicha hisoblanadigan, belbog’ning samarali enini e’tiborga olib aniqlanadigan kesimning netto moment qarshiligi; R y – po’latning hisobiy qarshiligi; m – ish sharoiti koeffitsiyenti;  w – (5.1) formula bo’yicha hisoblanadigan koeffitsiyent. Urinma kuchlanish bo’yicha mustahkamlikka hisoblash. Urinma kuchlanish bo’yicha mustahkamlikka hisoblash to’sin devori kesimida M = M x = M u = 0 bo’lganda, m R It QS s w  2 (5.18) for muladan bajariladi, bunda S – yarim kesimning brutto stati k moment i ; *max, *min, 2 25,0 25,1 lf lf      , (5.19) bunda *min, lf  va *max, lf  – devor kesimidagi urinma kuchlanishning elastik ishi bo’yicha hisoblangan minimal va maksimal qiymatlari . Bo’ylama to’sinning ko’ndalang kesimga mahkamlash hisobi . Belbog’li bosh fermaning birgalikdagi ishiga qo’shilmagan harakat qismi to’sining devorini biriktirish bo’ylama to’sin tayanch kesimida shartli ravishda ko’ndalang kuchga Q hisoblanadi (5.2-rasm). Тik burchaklilarni to’sinlarning bo’ylama va ko’ndalang devorlariga mahkamlash uchun talab qilinadigan yuqori mustahkamli boltlar soni ( p s va p 2 ) quyidagi formuladan aniqlanadi : n  s bh b n Q m Q , (5.20)

www.arxiv.uz 5.2-r asm. Harakatlanish qismi to’sini mahkamlanishining hisobiy sxemasi : a – bo’ylama to’sinni ko’ndalang to’singa ; b – ko’ndalang to’sinni bosh fermaga ; 1 – bo’ylama to’sin ; 2 – ko’ndalang to’sin ; 3 – gorizontal nakladka ; 4 – tik burchak ; 5 – konsol li list bunda t b = 0,9 – to’sinlarni mahkamlash ish sharoiti koeffitsiyenti; Q bh – bitta boltkontaktning hisobiy kuchi; n s – bitta yuqori mustahkamli bolt kontaktlarining soni, bo’ylama to’sin devoriga mahkamlanadigan burchaklilar uchun 2 ga, ko’ndalang to’sin devoriga esa – 1 ga teng. 5.2. Payvandli birikmalar va ularning hisobi Payvandli birikmalar . Zamonaviy ko’prik konstruksiyalarining po’lat elementlarini tayyorlash va montaj qilishda elektr payvand, yuqori mustahkamli va, ba’zi hollarda, oddiy boltlar bilan biriktiriladi. Тemir yo’l va birlashtirilgan (ham temir yo’l, ham avtoyo’l) ko’priklarda montaj payvandli va qo’shma boltpayvandli birikmalar faqat “O’zbekiston temir yo’llari” DAТK bilan kelishilgan holdagina ruxsat etiladi. Parchin mixli birikmalar po’lat ko’priklarda taxminan XX asrning 70- yillaridan boshlab qo’llanilmaydi. Ko’prik konstruksiyalarining po’lat detallari avtomatik, yarim avtomatik va dastaki usulda bajarilgan tutash, flangli, qarama-qarshi (5.3 – 5.6-rasmlar ), burchakli (5.7-rasm) choklar bilan biriktiriladi.

www.arxiv.uz Qalinligi 30 mm va undan katta bo’lgan listlar tik yoki qiya holatda elektr shlakli usul bilan payvandlanadi. Ship va payvandlash noqulay bo’lgan choklarnigina dastaki payvand bilan elektrod yordamida qalin qoplanadi (suvaladi). Elektrpayvandni qo’llash ko’prik konstruksiyalarini tayyorlashning mehnat talabligini va po’lat sarfini kamaytiradi. Payvandning yuqori harorati va biriktiriladigan elementlarning notekis qizishi qo’shimcha kuchlanish sodir bo’lishiga, elementlarning tob tashlashi va chok zonasida po’lat strukturasining o’zgarishiga olib keladi va, natijada, montaj payvandlarning qo’llanishini qiyinlashtiradi. 5.3- rasm. Т utash payvand birikmalarning chetlariga ishlov be r ish 5.4-rasm. Har xil qalinlikdagi listlarda tutash choklarning tuzilishi

www.arxiv.uz 5.5-rasm. Flangli choklar bilan biriktirish (a), kuch chizig’i oqimining yo’nalishi va kuchlanishlarning taqsimlanishi (b) 5.6- rasm. Qarama-qarshi choklarning birikishi 5.7- rasm. Burchakli choklarning ko’ndalang kesimlari: a – normal qabargan; b – qiyali qabargan; v – botiq

www.arxiv.uz Burchakli choklar bilan mahkamlangan (5.8, a -rasm) to’g’riburchakli elementga eguvchi moment ta’sir etganda ikki kesim bo’yicha choklardagi kuchlanishni xuddi ikki to’g’riburchakli kesimdagi egilish kuchlanishi kabi aniqlanadi, bunda to’g’riburchak eni sifatida chok hisobiy kesimi (  f k f yoki  z k f ), balandligi sifatida esa chok hisobiy uzunligi ( l w ) qabul qilinadi. Тutashtirib biriktirish listlarni to’g’ri burchak ostida biriktiradigan hollarda qo’llaniladi. U qulayligi uchun keng tatbiq etiladi. Hisoblanadigan birikmalarda tavr shaklidagi birikmalar (5.9, b,v -rasm), hisoblanmaydigan birikmalarda esa bog’lovchi-burchakli birikmalar qo’llaniladi (5.9, g -rasm). Тavr shaklidagi biriktirish cheti qiyali (5.9 ,v -rasm) va qiyasiz (5.9, b -rasm) ikkita burchakli choklar yordamida amalga oshiriladi. Birinchi holda oqim kuchi yo’nalishini birdan o’zgartiradigan biriktiriladigan elementlar orasida ko’pincha kichkina tirqish qoladi. Bunda birikma hisobi R wf yoki R wz hisobiy qarshiliklar bilan bir juft burchakli choklardagi kabi olib boriladi. Ikkinchi holda chok to’la payvandlanadi va uni hisoblashda tegishlicha tutash choklarining hisobiy qarshiliklarini ( R wy , R wu va R ws ) kiritib, tutash chok kabi hisoblanadi. 5.8- rasm. Burchakli chokni hisoblashga d o ir sxema

www.arxiv.uz 5.9-rasm. Payvandli choklarning birikishi Boltli birikmalar . Oraliq qurilma va tayanch elementlarining ko’prik ko’tarmasi, trotuar, perila, kuzatish moslamalari va shunga o’xshashlarni biriktirish hamda tayanch qismlarni mahkamlash uchun aniqligi yuqori ( d 0 – d = 0,4...0,6 mm ), normal va xomaki ( d 0 – d = 2...5 mm ) bo’lgan oddiy boltlar qo’llaniladi ( d 0 – teshik diametri; d – bolt sterjeni diametri). Bu birikmalarda kuchlar kesish va ezilish kuchlanishlarini sodir qilib, bolt sterjenlari orqali uzatiladi. Boltlar po’lat konstruksiyalarning montaj birikmalariga ishlatiladi. Boltlar aniqligi normal, aniqligi oshirilgan, shuningdek yuqori darajada pishiq xillarga bo’linadi. Aniqligi normal boltlar uchun teshiklar ezib (bosib) ochiladi yoki boltlarning diametriga qaraganda 2 ... 3 mm ortiq bo’ladi , yuqori daraja pishiq boltlar uchun esa, boltlarning diametriga teng qilib parmalab teshiladi. Boltlarning diametri 10 dan 30 mm gacha bo’ladi. Boltli birikmalar sxemasi 5.10 , a,b - rasmda keltirilgan. Aniqligi oshirilgan va normal boltlar biriktirilayotgan elementlarni bir-biriga kiritib biriktirilgan chiziq bo’ylab kesilishga, yon tomonlarning yuzalari bo’ylab esa ezilishga ishlaydi ( 5.10 , a,v - rasm). Kesik yuzasi bolt kesimining yuzasiga teng; ezilish yuzasi bolt diametrini bitta yo’nalishda eziladigan elementlarning eng kichik jamlangan qalinligi 5t ga ko’paytirilganiga teng qilib olinadi. 5.10-rasm. Oddiy boltlarning ish sxemasi: a – bir joyidan qirqiladigan birikmalar, b – ikki joyidan qirqiladigan birikmalar; v – cho’zilishga ishlaydigan boltlar; 1 – qirqilish tekisligi, 2 – teshik devorining ezilishi Yuqori mustahkam boltli chig’iriq (f riksion )li birikmalar . Bu birikmalar kuchni yuqori mustahkamli boltlarni tortish natijasida biriktiriladigan detallarning faqat kontakt yuzalari bo’yicha sodir bo’ladigan ishqalanish kuchi orqali uzatadi (5.11- rasm). Chig’iriqli birikmalarni yasashda ketadigan mehnat sarfi oddiy konstruksiyanikiga nisbatan kamroq, kuchlanish konsentratsiyasi kichik, ko’p

www.arxiv.uz takrorlanuvchi yuklarga yaxshi ishlash xususiyatiga, yuqori ishonchlilikka ega va shuning uchun po’lat ko’prik konstruksiyalari montaj birikmalarining asosiy turi hisoblanadi. Po’lat ko’priklarda termopuxtalangan 40Х, 38ХS va boshqa po’lat markalaridan tayyorlangan, normal aniqlikdagi 18 – 27 mm diametrli yuqori mustahkamli boltlar qo’llaniladi. 18, 22, 24 va 27 mm diametrli yuqori mustahkamli boltlar uchun konstruksiyaning loyihaviy holatini aniqlaydigan asosiy yuk ko’taruvchi elementlar va bog’lamalarning tutatish va biriktirish joylarida teshik tegishlicha 21, 25,28 va 30 mm diametrga ega bo’lishi kerak, konstruksiyaning loyihaviy holatini aniqlamaydigan bog’lamaning biriktirish joylarida, bo’ylama to’sin belbog’larining tutash nakladkalarida, to’siq bog’lamalari va harakatlanish qismining gorizontal diafragmalarida esa – tegishlicha 23, 28, 30 va 33 mm . 5.11 -rasm. O’ta mustahkam boltli birikmalarning ish sxemasi Bitta konstruktiv elementda bir xil diametrli, butun konstruksiyada esa ko’pi bilan ikki xil diametrli boltlar qabul qilinadi. Yuqori mustahkamli boltning to’la uzunligi gayka tortilgandan keyin uning yuqori qismi bolt sterjenining charxlangan qirrasidan pastda bo’lish shartiga muvofiq aniqlanadi. Boltlarning joylashishi. Yuqori mustahkamli va oddiy boltlar birikmalarda imkoni boricha kompaktliroq qilib joylashtiriladi. Bunda teshikli detallarda kuchlanish konsentratsiyasini kamaytirish va listli detallarning siqilishda egilishi, kontakt zonasida suv kirishi va chirishini oldini olish uchun, boltlar markazi orasidagi masofa quyidagicha bo’lishi kerak: a) yuqori mustahkamli boltlar uchun xohlagan yo’nalishda minimal – 2,5 d va oddiy boltlar uchun – 3 d ; b) xohlagan yo’nalishda oxirgi qatorlarda cho’zilish va siqilishdagi listlarda maksimal – 7 d yoki 16t, burchaklilarda – 160 mm ; v) o’rta qatorlarda maksimal: kuchga ko’ndalang cho’zilish va siqilishda – 24 t , kuch bo’ylab cho’zilishda – 24 t va siqilishda – 16 t . Bolt markazidan element chetigacha masofa : a) kuchga bo’ylab va diagonal bo’yicha minimal – 1,5 d ; b) xuddi shunday, kuchga ko’ndalang –

www.arxiv.uz mexanik ishlov berilgandan keyin chetlarida – 1,5d, prokatlanganning chetlarida yoki yuvish – bosqich uslubi bilan gaz bilan kesgandan keyin va kislorodli parda bilan – 1,3 d ; v) maksimal – 8t yoki 120 mm . Bunda d – boltning nominal dia - metri: t – paketning tashqarisida joylashgan eng yupqa detal qalinligi. Birikmalarning tutashish joyi qancha zich bo’lsa, ustqo’ymaga metall sarflanishi nuqtai nazardan u shuncha tejamli bo’ladi. Shunga ko’ra tutashish joylari va tugunlarga boltlar, odatda, minimal masofalarda joylashtiriladi. Biroq, konstruktiv tutashish joylariga (masalan, kam yuklangan to’sinlarda belbog’ning devorcha bilan tutashish joyi) boltlar va parchin mixlar maksimal masofalarda joylashtiriladi. Parchin mixlar bilan boltlarning markazlari o’rtasidagi minimal masofa har qanday yo’nalishda ham 3d, atrofini o’rab oladigan burchaklilar bo’lmaganda eng chekka qatorlarda maksimal masofa 8 d yoki 12  ga teng ; bu yerda d – boltning diametri ;  – eng yupqa tashqi elementning qalinligi. Prokat langan qirralarda parchin mix yoki boltning markazidan elementning chetigacha bo’lgan minimal masofa 1,2  ; maksimal masofa esa 4 d yoki 8  . Listli va prokat la ngan profillarda boltlar qatorli va shaxmat tartibida joylashtiriladi ( 5.12- rasm). Т eshik markazidan o’tadigan chiziq risk deyiladi. Kuch yo’nalishi bo’yicha risk a lar orasidagi masofa qadam, kuchga ko’ndalang yo’nalishda – yo’lakcha deyiladi. Po’lat konstruksiyalarda boltlar markazi orasidagi minimal masofa asosiy metallning mustahkamlik shartidan, maksimal masofa esa boltlar yoki parchin mixlar orasida biriktiriladigan elementlarning va butunicha cho’ziladigan elementlarning turg’unlikka shartidan aniqlanadi. 5.12- rasm. Т eshiklarning joylashishi: a – listli materiallarda; b – prokatlangan profillarda; 1 – qadam; ye – yo’lakcha

www.arxiv.uz Payvandli birikmalarining mustahkamlikka hisobi. Belbog’ning burchakli choklarini to’sin devori bilan payvandli birikmalarining mustahkamlikka hisobi quyidagi tartibda olib boriladi (5.13, a- rasm): 5.13-rasm. Belbog’ni to’sin devoriga biriktirishning hisobiy sxemasi: a – payvandli birikma; b – boltli birikma a) mahalliy tik bosim bo’lmaganda (to’sinning ostki belbog’i): chokning metalli bo’yicha m R I nt QS wf f  , (5.21) qotishma chegarasining metalli bo’yicha m R I nt QS wz z  ; (5.22) b) mahalliy tik bosim ta’sir qilganda (to’sinning ustki belbog’i): chokning metalli bo’yicha 2 2 1 q I QS ntz      m Rwf  , (5.23) qotishma chegarasining metali bo’yicha 2 2 1 q I QS ntz      m Rwz  . (5.24) Bu formulalarda Q – hisobiy ko’ndalang kuch; S – to’sin siljiydigan qismi kesimining statik momenti; I – kesimning brutto moment iner siyasi; p – kesimdagi burchakli choklarning soni; t f , t z – chok kesimining hisobiy balandligi; R wf , R wz –

www.arxiv.uz payvandli birikmalarning hisobiy qarshiligi; m =0,9 – ish sharoiti koeffitsiyenti; g – muvaqqat qo’zg’aluvchan yukning mahalliy tik bosimi.   k vf l K g 2 5,2 1,     , (5.25) bunda  f,  –  = 3 m bo’lganda muvaqqat yuk bo’yicha ishonchlilik koeffitsiyenti;  = 3 m bo’lganda 1 +  – dinamik koeffitsiyent; K – muvaqqat qo’zg’aluvchan yukning sinfi; l k – ko’prik ko’tarmasiga bog’liq holda QMQ bo’yicha qabul qilinadigan qo’zg’aluvchan tarkib g’ildiragidan tushadigan yukning taqsimlanish uzunligi. Payvandli birikmalarning chidamlilikka hisobi quyidagi formula bo’yicha bajariladi m Ry w lf   75,0 max,  , (5.26) bunda lf max, – burchakli choklarni kesilishga hisoblashda absolyut eng katta sindiruvchi kuchlanish; w – (5.1) formula bo’yicha hisoblanadigan koeffitsiyent. Qolgan miqdorlarning qiymati yuqorida keltirilgan. lf max, kuchlanish birikmalarni yuqorida mustahkamlikka hisoblash uchun keltirilgan formulaning chap qismi bo’yicha hisoblanadi, ammo yuklar chidamlilikka hisoblashda qabul qilingan koeffitsiyentlar bilan olinadi. O’ta mustahkam boltli birikmalarining hisobi. Belbog’larning to’sin devorlari bilan o’ta mustahkam boltli birikmalarining hisobi (3.39, b -rasm): quyidagi formulalar bo’yicha bajariladi: a) belbog’ga mahalliy tik bosim bo’lmaganda, ;m Q n I QSa bh s  (5.27) b) belbog’ga mahalliy tik bosim ta’sir qilganda, m Qn q I QS a bh s       2 2 , (5.28) bunda a – belbog’ boltining qadami ; n s – bitta bolt kontaktining soni ; Q bh –

www.arxiv.uz bitta boltkontakt qabul qila oladigan hisobiy kuch . Oddiy boltli birikmalarining hisobi. Belbog’ning to’sin devori bilan oddiy boltli birikmalarining hisobi yuqorida keltirilgan formulalar bo’yicha amalga oshiriladi, ammo uning o’ng tomonini N b .tin m qiymat bilan almashtiriladi, bunda N b,min – bitta oddiy bolt qabul qila oladigan kuchlarning eng kichigi . Тo’sin chokining hisobi. Gorizontal belbog’ listlarining choklari odatda yuzasi biriktiriladigan listlarning yuzasidan 11% ga katta bo’lgan bir tomonlama nakladkalar bilan yopiladi (5.14-rasm). 5.14-rasm. Тo’sin birikish joyining hisobiy sxemasi Chokning bir tomonidagi gorizontal nakladkadagi (yarim nakladkadagi) o’ta mustahkamli boltlarning soni belbog’dagi bo’ylama kuch N f boltlar orasida teng tarqaladi degan farazdan aniqlanadi, bundanb bh f f mm n IQ A My n 5  . (5.29) Bu yerda M – to’sin choki kesimidagi hisobiy eguvchi moment; fy – belbog’ kesimi og’irlik markazidan neyt ral o’qqacha bo’lgan masofa; A f – biriktiriladigan belbog’ning brutto kesim yuzasi; Q bh – bitta kontakt boltdagi hisobiy kuch; n s – bitta boltning kontaktlar soni; t = 0,9 – bir tomonlama nakladkalar bilan yopilgan choklarning ish sharoiti koeffitsiyenti. Aniqlangan boltlar minimal masofa bilan yarim nakladkalarda 2 da ko’rsatilgandek joylashtiriladi va nakladka uzunligi aniqlanadi. Тo’sin tik devorining choklari odatda qalinligi yig’indisi devor qalinligidan katta bo’lgan juft nakladkalar bilan yopiladi. Bunday choklar to’sin tik devoriga to’g’ri keladigan

www.arxiv.uz eguvchi momentga quyidagi formula yordamida hisoblanadi. M c = MI c / I , (5.30) bunda I s va I – tegishlicha devor va t o’ sin kesimining inersiya moment i . Eguvchi momentdan sodir bo’ladigan chok boltlaridagi kuch to’sin neytral o’qidan boltlarning og’irlik markazigacha bo’lgan masofaga mutanosib ravishda o’zgaradi degan farazda aniqlanadi (3.40-rasmga q.). Choklarda ko’ndalang kuch Q ta’sir qilganda, u chokning bir tomonida o’rnatilgan (yarim nakladkada) boltlar orasida teng tarqaladi deb qabul qilinadi. Тo’sin devori chokidagi boltlar mustahkamligi eguvchi moment va ko’ndalang kuchlar birgalikda ta’sir qilganda quyidagi formuladan tekshiriladi , 2 2 2max m Qn n Q y y M bh s b i c               (5.31) bunda y max – to’sin neytral o’qidan chetki bolt markazigacha bo’lgan masofa; y i – xuddi shunday yarim nakladkadagi har bir bolt markaziga; p s – yarim nakladkadagi boltlar soni. Тik egilishga hisoblash. Statik me’yoriy muvaqqat qo’zg’aluvchan tik yukdan sodir bo’lgan maksimal elastik salqilik quyidagi formuladan aniqlanadi: a) oddiy to’sin El l f 4 384 5   , (5.32) b) uzluksiz to’sin   ЕI М M l f п л 384 24 5 2     , 5.33) bunda  – muvaqqat qo’zg’aluvchan yuk koeffitsiyenti;  –  = l va  = 0,5 bo’lganda, ekvivalent muvaqqat tik yuk; l – to’sin oralig’i; M l va M p – ko’rilayotgan oraliqning chap va o’ng uchlaridagi tayanch momentlari; EI – to’sinning egilishdagi kesim bikirligi. Hisoblangan tik salqilik temir yo’l ko’priklarining ruxsat etilgan salqiligidan oshmasligi lozim   600 25,1 800 l l l     . (5.34)

www.arxiv.uz Тemir yo’l ko’prigi to’sinli uzlukli oraliq qurilmasining erkin ko’ndalang tebranishining hisobiy davriyligi (1 – s ) 0,01 l va 1,5 dan katta bo’lmasligi kerak.

www.arxiv.uz Asosiy fermani mustahkamlik va chidamlilikka hisoblash K o’ndalang to’sinni asosiy fermaga mahkamlash hisobi. Ko’ndalang to’sinlar ferma tugunlariga kesimi 100x100x12 mm li tik burchaklilar bilan mahkamlanadi ( 3.39 , b - rasm ). Тik burchaklilarni ko’ndalang to’sin devori n 4 va asosiy to’singa n 5 mahkamlash uchun talab qilinadigan yuqori mustahkamli boltlar soni quyidagi formuladan aniqlanadi :s bh b II n Q m Q n , ( 5.35 ) bunda Q II – ko’ndalang to’sinning tayanch kesimidagi hisobiy ko’ndalang kuch ; m b – tayanch momentlarni qabul qila olmaydigan konstruksiyalarda, burchaklarni fermaga mahkamlaydigan boltlar uchun 0,9 ga teng bo’lgan ish sharoiti koeffitsiyent i , tayanch momentlarni qabul qila oladigan konstruksiyalarda esa m b = 0,85; Q bh – bitta boltkontaktning hisobiy kuchi ; n s – bitta yuqori mustahkamli boltning kontaktlari soni , burchaklarni ko’ndalang to’singa mahkamlaydigan boltlar uchun 2 ga, ferma uchun esa 1 ga teng . Agar talab qilinadigan boltlar soni burchaklarning tokchasida joylashmasa, unda boltlarni ikki qator joylashtirish uchun kengroq tokchali burchaklar qabul qilinadi yoki konsol listli burchaklarning uzunligi oshiriladi ( 3.39 , b - rasm). Asosiy fermalarning hisobiy sxemalari. Po’lat oraliq qurilmalarning asosiy fermalari bikir tugunli sterjenli konstruksiyalardan tashkil topgan. Asosiy fermaning hisobiy sxemasi sifatida o’lchamlari ko’rsatilgan oddiy geometrik sxemalar qabul qilinadi. Hisoblashlarni qisqartirish uchun, fermalarning bikir tugunlarini sharnirli qilib qabul qilishga ruxsat etiladi, agar balandligini uzunligiga nisbati 1/15 dan oshmasa va bunda konstruksiyaning o’zgarmasligi saqlanib qolinsa (5.15, a- rasm ).

www.arxiv.uz 5.15-r asm. Bosh fermaning hisobiy sxemasi : a – sharnirli tugunlari bilan oddiy to’sinli ; b – xuddi shunday, bikir tugunlari bilan ; v – ar kali ; g – konsol li ; d – uzluksiz Yuklarni jamlash . Me’yoriy yuklar . Asosiy ferma doimiy, muvaqqat qo’zg’aluvchi va shamoldan sodir bo’lgan yuklarga hisoblanadi. Uch burchak panjarali bitta asosiy fermaning 1 m dagi me’yoriy doimiy yuk quyidagi formulalardan hisoblanadi: a) panjaraning hovon va belbog’lari elementlarini hisoblash uchun g=0,5(g mp +g pch +g gf +g sv +g sp ) ; ( 5.36 ) b) harakatlanish ostidan bo’lganda osmalar va harakat ustidan bo’lganda ustunlar uchun g=0,5(g mp +g pch )+0 , 25(g gf +g sv +g sp ) ; ( 5.37 ) v) harakat ustidan bo’lganda, osmalar va harakat ostidan bo’lganda ustunlar uchun g=0,25(g gf +g sv +g sp ) , ( 5.38 ) bunda g mp – bitta ferma ko’prik ko’tarmasining xususiy og’irligi (kN/m); g pch – xuddi shunday harakat qismi to’sinining; g gf – xuddi shunday asosiy fermaning; g sv – xuddi shunday asosiy to’sinlar orasidagi bog’lamlarning; g sp – xuddi shunday kuzatuv va boshqa qurilmalarning. Me’yoriy muvaqqat qo’zg’aluvchan tik yuk harakat jadalligi  = 0,5  t K, kN/ m bo’lganda, teng tarqalgan yuk sifatida qabul qilinadi. Bunda  t – QMQ bo’yicha qabul qilinadigan ekvivalent yuk; K – muvaqqat yuk sinfi. Тormozlanish yoki tortish kuchidan sodir bo’lgan me’yoriy muvaqqat yuk yo’lining harakat jadalligi t = 0,1  0,5 kN/m bo’lganda, gorizontal bo’ylama teng tarqalgan yuk sifatida qabul qilinadi, bunda  0,5 –  = l va a = 0,5 teng bo’lganda me’yoriy ekvivalent muvaqqat tik yuk bo’ladi. Harakatlanuvchi sostav urilishidan sodir bo’lgan me’yoriy muvaqqat yuk

www.arxiv.uz yo’lning harakat jadalligi S y = 0,59 K kN/m bo’lganda gorizontal ko’ndalang teng tarqalgan yuk sifatida qabul qilinadi va harakat qismi sathida joylashganda 0,8 koeffitsiyent bilan, boshqa (yuklanmaydigan) belbog’da esa 0,4 koeffitsiyent bilan bo’ylama bog’lamlarga tarqaladi (5.16, a- rasm ). Harakatlanishi ostidan bo’lgan fermali po’lat oraliq qurilmalardagi shamol ta’siridan sodir bo’lgan gorizontal ko’ndalang kuchning me’yoriy qiymati oraliq qurilmaning har 1 m uchun quyidagi formulalardan hisoblanadi ( MPa -da) (5.16, b- rasm): 5.16-rasm . Gorizontal ko’ndalang yuk sxemalari : a – harakatlanuvchi yukdan ; b – shamoldan ; 1 – bosh ferma ; 2 – harakatlanuvchi sostav ; 3 – harakat qismi asosiy fermalardagi  f = q pf k f ( h f + h p ); ( 5.39 ) harakatlanish qismidagi  ch = q pch( h ch – h p ) ; ( 5.40 ) harakatlanuvchi sostavdagi  s =q ps h c . (5.41) Bu formulalarda q pf , q pch , q ps – QMQ bo’yicha hisoblanadigan shamol ta’sirining jadalligi, tegishlicha asosiy ferma, harakatlanish qismi va harakatlanuvchi sostavlar uchun, kN/m 2 ; k f – bir panjarali fermalar uchun 0,2-ga teng qabul qilinadigan to’ldirish koeffitsiyenti; h f – asosiy fermaning hisobiy balandligi; h p – ferma belbog’i kesimining balandligi; h ch – harakatlanish qismi konstruksiyasi ostidan rels kallagigacha bo’lgan harakatlanish qismi balandligi; h s – 3 m ga teng bo’lgan temir yo’l harakatlanuvchi sostavning balandligi.

www.arxiv.uz Mustahkamlik va chidamlilikka hisoblashda asosiy ferma elementlaridagi kuchlanishlarni aniqlash. Mustahkamlikka hisoblash. Asosiy fermaning elementlari quyidagi formulalardan hisoblanadi: – markaziy cho’zilgan yoki siqilgan elementlar uchun –m R A N y n  ; (5.42) bosh tekisliklardan birida nomarkaziy siqilgan, siqilib egiladigan, nomarkaziy cho’zilgan va cho’zilib egiladigan elementlar uchun m R M A N y n n     / / . (5.43) Bu formulalarda N – eng katta hisobiy bo’ylama kuch ( N I yoki N II ); A n , W n – kesimning yuzasi va qarshilik momenti; /M/ – egiluvchanlik   60 bo’lganda quyidagi formuladan hisoblanadigan keltirilgan eguvchi moment. эN N M M / 1 / /   , (5.44) bunda M – tekshiriladigan kesimga ta’sir qiluvchi moment ; N e – Eyler kritik kuchi ;  ,  – QMQ bo’yicha aniqlanadigan, chegaralangan plastik deformatsiyalar taraqqiyotini hisobga oladigan koeffitsiyent lar ; m – ish sharoiti koeffitsiyenti . Element egiluvchanligi   60 bo’lganda / M /= M qabul qilish ruxsat etiladi va kesim mustahkamligi quyidagi formula bo’yicha tekshiriladi : m R W M A N y n n    . ( 5.45 ) Yuqori mustahkamli boltlar bilan ferma tuguniga mahkamlangan elementlarni hisoblashda kesim yuzasi A n boltlarning eng chetki qatori bo’yicha aniqlanadi, hisobiy kuch N esa 0,5 Q bh n b ga kamaytiriladi. Bunda Q bh – boltning bitta kontakti bo’yicha hisobiy ko’taruvchanlik xususiyati; n b – tekshiriladigan elementning eng chetki qatoridagi boltlar soni. Chidamlilikka hisoblash. Asosiy ferma elementlari cho’zilish va siqilishda chidamlilikka quyidagi formula bo’yicha hisoblanadi: уR    1 . (5.46)

www.arxiv.uz Asosiy tekisliklarning birida cho’ziladigan yoki siqilib egiladigan elementlar uchuny n n mR W M A N      3 ' ' / / , (5.47) bunda N 1 , / M 1 / – chidamlilikka hisoblashda bo’ylama kuch va keltirilgan eguvchi moment;   1,05;   – (15.1) formula bo’yicha hisoblanadigan koeffitsiyent; m =0,9. Egiluvchanligi   60 bo’lgan elementlar uchun keltirilgan eguvchi moment mustahkamlikka hisoblashda yuqorida keltirilgan formulalar bo’yicha M va N o’rniga M 1 va N 1 ,   60 bo’lganda esa /M 1 /=M 1 qabul qilinib aniqlanadi. Ferma elementlari egiluvchanligi quyidagi shartni qanoatlantirishi lozim: ℓ ef / i ≤  , (5.48) bunda ℓ ef – ferma tekisligida va ferma tegisligidan elementning hisobiy uzunligi; i – kesimning inersiya radiusi,  – chegaraviy egiluvchanlik. Chidamlilikka hisoblashda asosiy fermaning elementlaridagi kuch faqat doimiy ( η =1) va muvaqqat qo’zg’aluvchan tik ( η =1) yuklar ta’siriga ko’ra quyidagi formulalardan aniqlanadi: – ta’sir chizig’ining ishorasi bir xil: N 1 max = N g + ε (1 + 3 2 μ )N v, (5.49) N min = N g ; (5.50) – ta’sir chizig’ining ishorasi ikki xil: N 1 max = N g + ε (1 + 3 2 μ )N v1, (5.51) N 1 min = N g + ε (1 + 3 2 μ )N v2 , (5.52) bunda N v1 va N v2 – absolyut qiymati bo’yicha eng katta kuch, tegishlicha bir va ikki ishorali ta’sir chiziqlari uchun. Bundan tashqari, mustahkamlik va chidamlilikka hisoblashda QMQ

www.arxiv.uz ko’rsatmalariga muvofiq asosiy ferma elementlarining xususiy vazni, ferma elementlarining oraliq qurilmaning boshqa qismlari bilan birgalikdagi ishi va tugunlardagi nomarkaziylikdan sodir bo’lgan eguvchi momentlar aniqlanadi. Mustahkamlik va chidamlilikka hisoblashda. Asosiy ferma elementlarida doimiy va muvaqqat qo’zg’aluvchan tik (  =1) yuklar ta’siridan sodir bo’lgan kuchni mustahkamlik va chidamlilikka hisoblashda quyidagi formulalardan aniqlanadi: ta’sir chizig’ining ishorasi bir xil bo’lganda,; ) 1( d f q I N N N f        (5.53) ta’sir chizig’ining ishorasi ikki xil: ; ) 1( 1 max1          f q fN N (5.54) . ) 1( 2 Im      N N N f f q in      (5.55) Doimiy yuklar bo’yicha ishonchlilik koeffitsiyenti N Imax kuchni hisoblashda  f =1,1, N 1min kuchni hisoblashda esa –  f =0,9 Doimiy, muvaqqat qo’zg’aluvchan tik va harakat sostavining urilishidan sodir bo’lgan gorizontal ko’ndalang ( η =1) yuklarning birgalikdagi ta’siridan yuklanadigan belbog’larning elementlaridagi kuch    ун у fr v fv g f              1 , (5.56) bunda N y – harakatlanish qismi sathidagi kuch; N y n – konstruksiyaning ostki sathidagi kuch ; N yd – asosiy fermaning tayanch hovonidagi kuch . Shu formula orqali kuch yuklanmaydigan belbog’ elementlarida N y =0 va tayanch hovonida N y =0 , hamda N y n o’rniga N yd ni qabul qilib aniqlanadi . Ferma panjarasi elementlarida N y = N y n = 0. Doimiy ( η =1), muvaqqat qo’zg’aluvchan tik ( η =0,8), tormozlanishdan sodir bo’lgan gorizontal ( η =0,5) yuklarning birgalikdagi ta’siridan gorizontal belbog’ elementlaridagi hisobiy kuchlar quyidagi formula bo’yicha aniqlanadi :

www.arxiv.uz N II = γ f Ng+0,8 γ fv (1+ μ )N v +0,7 γ fg . N T+0,5 γ fw (N w +N wn ), (5.57) bunda N w , N wn – belbog’ elementlaridagi kuch. Shu formula orqali kuch yuklanmaydigan belbog’ elementlarida tormozlanishdan sodir bo’lgan gorizontal kuchni N t = 0 va N wn = 0 va tayanch hovonida N t = 0, N w = 0, N wn o’rniga N wd ni hamda tegishli yuklarning uyg’unlashuv koeffitsiyentlarini qabul qilib aniqlanadi. Fermalarni turg’unlikka hisoblash Asosiy to’sin elementlarining kesimini tanlash. Asosiy to’sin elementlarining kesimini tanlash tayyorlash yig’ish va foydalanishda qulay bo’lgan kesimning ratsional shakllarini tanlashdan boshlanadi. Kesim balandligi h element uzunligining 1/10 ... 1/15 qismidan kichik olinadi, kesim eni b uning balandligining taxminan 0,3 ... 0,8 qismiga teng olinadi, ammo hamma elementlarda prokladkasiz ferma tugunlarida fason listlarini o’rnatish imkoniyatini yaratish uchun bir xil qilib olinadi. Gorizontal listlarning qalinligi mahalliy turg’unlik shartidan quyidagi formuladan aniqlanadi: t g1 6  , ammo 10 mm dan katta.  koeffitsiyent qutisimon kesimlar uchun 60, N- shaklli kesim uchun esa – 45 ga teng . Bitta tik list qalinligi teng : г г b t H t с b А t 4 2 2) 5,0 (     , (5.58) bunda yR N A   max – element ko’ndalang kesimining talab qilinadigan yuzasi; N max – N I yoki N II kuchlardan eng kattasi;  – cho’ziladigan va siqiladigan elementlar uchun alohida qabul qilinadigan koeffitsiyent; s – perfirovkali listda 250...270 mm ga teng qilib olinadigan teshik eni. Umumiy va mahalliy turg’unlikka hisoblash . Asosiy ferma elementlari tekis va egilib aylanadigan shakldagi turg’unlikni yo’qotishga tekshiriladi. Asosiy ferma elementlarining markaziy va nomarkaziy siqilishda hamda eng katta bikirlik tekisligidagi egilishida turg’unligini yo’qotishi quyidagi formula bo’yicha tekshiriladi:

www.arxiv.uz.m R A N y  (5.59) Bunda  – QMQ bo’yicha aniqlanadigan bo’ylama egilish koeffitsiyenti. Ochiq kesimli elementlarning egilib buralish shaklidagi turg’unligini yo’qotishi inersiya momenti I x > I y bo’lganda N kuch bilan markaziy siqilishda hisob quyidagi formula orqali bajariladi: ,m R A N y c  (5.60) bunda с – QMQ bo’yicha aniqlanadigan bo’ylama egilish koeffitsiyenti. Ochiq va berk kesimli elementlar inersiya momenti I x  I y bo’lganda, simmetriya tegisligi va u – u o’q bilan mos tushuvchi eng kichik bikirlik tekisligida egilib siqilish va nomarkaziy siqilishda turg’unligi quyidagi formuladan hisoblanadi: m R W N A N y c c e   , (5.61) bunda e – kuch ekssentrisiteti. Markaziy va nomarkaziy siqiladigan hamda egilib siqiladigan payvandli elementlar devori va tokchasining hisobi prizmali yig’iladigan qobiq nazariyasi asosida olib boriladi. Siqilgan elementlarning plankali va perfirovkali listli birikmalari shartli ko’ndalang kuchga quyidagi formula bo’yicha amalga oshiriladi:  N Q fic  , (5.62) bunda koeffitsiyent  = 0,024 – 0,00007  , ammo 0,015, 0,017 va 0,018 dan katta bo’lmasligi lozim, tegishlicha 16D, 15ХSND, 10ХSND po’lat markalari uchun; N – elementdagi bo’ylama kuch;  – planka va perfirovkali listlar birikmalarining tekisligida element bikirligi;  – QMQ bo’yicha aniqlanadigan bo’ylama egilish koeffitsiyenti. Elementlar mahkamlanishining hisobi. Asosiy ferma panjarasi elementining uchini fasonli list tugunlariga mahkamlash uchun talab qilinadigan boltlar soni quyidagi formuladan aniqlanadi:

www.arxiv.uzs bhn mQ N n , ( 5.63 ) bunda N – mustahkamlikka hisoblashda elementdagi maksimal kuch ; m – 0,9; Q bh – yuqori mustahkamli boltning bitta boltkontaktidagi hisobiy kuch ; n s – bitta boltdagi kontaktlar soni . Olingan boltlar soni element oxirida imkoni boricha konpaktliroq qilib joylashtiriladi ( 5.17-rasm ). Eng oxirgi ko’ndalang qatorda boltlar element kesimini kuchsizlantirmaslik uchun eng katta qadam bilan joylashtiriladi. Boltlarning og’irlik markazi element kesimining og’irlik markazi chizig’i bilan ustma-ust tushishi lozim. Fasonli (bir qolipdan chiqqan) list tugunlarining hisobi. Fasonli list mustahkamligi quyidagi formula bo’yicha tekshiriladi : m R l t N y i i    ) 212,0 1( 675,0  , (5.64) bunda t – yuqori mustahkam boltli birikmalarda 16 mm dan katta va temir yo’l ko’priklari oraliq qurilmalarida 12 mm dan katta qabul qilinadigan tugun fasonkasining qalinligi; i  – element o’qi bilan fasonkaning sinishi mumkin bo’lgan tekshiriladigan kontur i- uchastkasidagi kuchlanish orasidagi burchak, radianda (0   i  /2) l i - formula   i i l l o od n bo’yicha hisoblanadigan i- uchastkaning uzunligi, bunda il – i- uchastkaning to’la uzunligi; n o – uchastkadagi boltlar soni; d o – teshik diametri.

www.arxiv.uz 5.17-rasm . Bosh ferma elementlari birikmalari mahkamlanishlarining hisobiy sxemasi Adabiyotlar : 1. Мосты и тоннели. Учебник для вузов ж.д. транспорта. С.А. Попов, В.О. Осипов и др. -М.: Транспорт, 1977. - 526 с. 2. Содержание и реконструкция мостов.В.О. Осипов, Ю.Г. Козьмин, B . C . Анциперовский, А.А. Кирста. Под ред. В.О. Осипова: Учебник для вузов ж.д. транспорта - М.: Транспорт, 1986. - 327 с. 3. Мосты и тоннели на железных дорогах. Учебник для вузов. В.О. Осипов, В.Г. Храпов, Б.В. Бобриков и др.: Под ред. В.О. Осипова. - М.: Транспорт, 1988. - 367 с. 4. Колоколов Н.М., Копац Л.П., Файнштейн И.С. Искусственные

www.arxiv.uz сооружения. Учебник для техникумов транспортного строительства. /Под ред. Н.М. Колоколова. 3-е изд. Переработ. и доп.- М.: Транспорт, 1988. - 440 с. 5. Руководство по определению грузоподъёмности железобетонных пролетных строений железнодорожных мостов. МПС. М: Транспорт, 1989 - 125с. 6. Указания по устройству и конструкции мостового полотна на железнодорожных мостах. М: Транспорт. 1989. - 120с.

O'xshashlar

Po’lat ko’priklarning hisobi

Temirbeton va metall to’sinli ko’priklarning tayanch qismlari va ularning hisobi

Bosh to’sinning chidamlilikka hisobi

Po’lattemirbetonli oraliq qurilmalar va ularning hisobi

Po’lattemirbetonli oraliq qurilmalar va ularning hisobi