Қоғозларнинг физик-кимёвий хоссаларининазорат қилиш қоғозни синаш - Texnika va texnologiya - Referatlar

Қоғозларнинг физик-кимёвий хоссаларининазорат қилиш қоғозни синаш

Yuklangan vaqt:

30.04.2023

Ko'chirishlar soni:

0

Hajmi:

1455.5 KB

Ko'chirib olish

Қоғозларнинг физик-кимёвий хоссаларининазорат қилиш қоғозни синаш Режа: 1 Намуналарни синашга тайёрлаш 2 Қоғознинг машина ва кўндаланг йўналишини аниқлаш 3 Қоғознинг қалинлигини ўлчаш 4 Қоғознинг намга пишиқлигини аниқлаш 5 Қоғоз капиллярларининг сувни шимишини аниқлаш 6 Қоғознинг йиртилишга қаршилик кучини аниқлаш 7 Қоғоз кул массасининг улушини аниқлаш 8 Қоғоз сувдаги экстракциясининг рН кўрсаткичини аниқлаш 9 Қоғознинг силлиқлигини ва ғовақлигини аниқлаш 10 Қоғознинг оптик кўрсаткичларини ўлчаш 11 Қоғознинг намлигини аниқлаш

Республикамизда халқ хўжаликнинг барча тармоқларида ишлатиладиган ўнлаб турдаги ва ҳар хил русумли қоғозлар ишлаб чиқарилмоқда. Ёзув қоғози, махсус қоғоз, ўров қоғоз, картон ва бошқа қоғозлар шулар жумласидандир. Ишлатиш жойига қараб қоғозларнинг сифат кўрсаткичлари бир биридан фарқ қилади. Қоғозлар сифат кўрсаткичларига қараб қуйидаги гурухларга бўлинади: 1. Структура–ўлчов кўрсаткичлари : формати, 1 м 2 юзасининг массаси, қалинлиги, ҳажмий массаси, силлиқлиги, ҳаво ўтказувчанлиги, тешикчаларнинг мавжудлиги. 2. Композицияси (таркиби): толалар бўйича таркиби, кул миқдори, намлиги, махсус қўшимчалари. 3. Физик ва механик хоссаслари : йиртилишга, синишга ва юзасидаги тукларнинг юлинишга қаршилиги, ҳаво босими таъсирида йиртилиши, ғижимланиши, ишқаланиши, узулиш узунлиги, эгилиш қаттиқлиги, юмшоқлиги, буралиб кетиши. 4. Оптик хоссалари : оқлик даражаси, ёруғлик утказувчанлиги, тиниқлиги ва хиралик, ранг жилваланиши. 5. Гидрофоб ёки гидрофильллик хоссалари : елимланиш даражаси, сув шимиш хусусияти, сув ютмаслиги, намланиши, ҳўлланиши, капиллярларининг сувни сўриши, гигроскоплиги. 6. Қоғознинг кимёвий тозалиги: ишқорийлиги, кислоталиги, таркибида минерал қўшимчалар: қўрғошин, темир, мис, натрий, симоб ва бошқа катионлар; хлоридлар: сульфатлар, сульфитлар, сульфидлар ва бошқа анионларнинг мавжудлиги. 7. Махсус хоссалари : мой ва буғни ўтказмаслиги, иссиқликка чидамлиги, нам таъсирига чидамлилиги, узоқ муддатга чидамли, намланганда деформацияланиши ва қолдиқ деформация мавжудлиги, диэлектрик синдириш кўрсаткичи, диэлектрик йўқотиш кўрсаткичи,

чангланиши, босма жараёнида намаён бўладиган хоссалари, ёнғинга чидамлилиги, бактерияга чидамлилиги ва бошқалар. Қоғознинг қайт этиб ўтилган бу хоссаларини целлюлоза-қоғоз саноатида ишловчи инженер-техник ходимларининг билишлари зарур. Мамлакатимиз целлюлоза ва қоғоз ишлаб чиқариш корхоналарида қоғознинг юқорида келтирилган сифат кўрсаткичларининг ҳаммасини аниқлаш шарт эмас. Амалда дуч келинадиганларини билишнинг ўзи кифоя. Намуналарни синашга тайёрлаш Қоғознинг кўп сифат кўрсаткичлари ҳавонинг намлиги ва температурасига боғлиқ. Шунинг учун синов ўтказадиган хоналарда махсус муҳит – кондицион шароит бўлиши лозим. Бу шароитда қоғознинг сақланиш вақти аниқ бўлиши шарт. Стандартда (ГОСТ 13523-73) нинг “Намуналарни кондициялаш усули” номли бандида уч хил синаш шароити келтирилган. Ўзбекистонда қоғозларни синаш учун қабул қилинган шароит қуйидагича: ҳавонинг нисбий намлиги 65 + 2 %, температураси 20 + 2 о С. Қоғознинг машина ва кўндаланг йўналишини аниқлаш ГОСТ 7585-74 бўйича Қоғоздан ўзаро перпендикуляр йўналишда 15х200 мм ўлчамлари иккита тасма қоғоз қирқиб олинади. Улар бир бирининг устига қўйилади ва бир учидан икки бармоқ билан қисиб турган ҳолатда силкитилади. Намуналар бўш томонниинг эгилиши бир биридан фарқ қилади (расм). Қаттиқроқ тасма қоғоз камроқ эгилади. Бу машина йўналишига бўйича қирқилган қоғозлар. расм . Қоғознинг машина ва кўндаланг йўналишини аниқлаш.

Қоғознинг бўйлама ва кўндаланг йўнилиши ҳар бир лист учун алоҳида текширилади. Юзаси 1 м 2 бўлган қоғознинг массасини аниқлаш 1. DIN, ISO 536 бўйича Асбоблар 1. 125А русумли аналитик ёки электрон тарози. 2. 200х500 мм ўлчамли металл андоза (шаблон). Намуналар ГОСТ 7004 бўйича олинади. Синашга тайёрлаш . Қоғоз полотносидан андоза билан + 0,5 мм аниқлик билан 200х500 мм ўлчамли 20 дона қирқиб олинади, кейин 2 соат давомида 20 + 2 о С температурада, ва 65 + 2 % намликда кондицияланади. Синаш . Намуналар тарозида + 0,05 г аниқликда тортиб олинади. Ҳисоблаш . Юзаси 1 м 2 ли қоғознинг массаси ( m) қўйидагича ҳисобланади: m = 10 × g г , бу ерда: g – ўлчами 200х500 мм бўлган, (0,1 м 2 ) қоғоз массаси, г ; 10 – ўлчами 200х500 мм бўлган намунанинг 1 м 2 га ўтказиш коэффициенти. Учта намуна синалиб натижаларининг ўртача қиймати + 0,1 г аниқликгача тортиб олинади. 2. ГОСТ 13199-88 бўйича Металл андоза ёрдамида 10 та қоғоз намуна 200х200 мм ўлчамларда ( + 0,5 мм аниқликда) қирқиб олинади. Бу усул намуналарни аналитик (ёки техник) тарозида тортиб олишга асосланган. 1 м 2 қоғоз массаси, қуйидаги формула ёрдамида ҳисобланади: бу ерда: ∑ m - қоғоз намуналари массасининг йиғиндиси, г; n - намуналар сони; (200 × 250) × n − 6 - битта намунана юзаси, м 2 .

Юзаси 1 м 2 массаси 25 г ли қоғоздан олинган намуналар массаларининг натижалари 0,01 г/м 2 аниқликкача; юзаси 1 м 2 массаси 25 дан 100 г ва ундан юқори бўлган қоғоз намуналарининг натижалари + 0,1 г/м 2 аниқликкача ҳисобланади. Қоғознинг қалинлигини ўлчаш 1. (DIN 53105) бўйича Синаш . Қоғознинг қалинлиги ўлчаш L&W индикаторли Д2 русумли асбобда ўлчанади (расм). расм . Қоғоз қалинлигини ўлчайдиган Д2 русумли асбоб: 1 – ўлчаш диапозонини ўзгартиргич; 2 – экран; 3 – рангли диодлар; 4 – шчуп (бармоқ) ўлчагич; 5 – ўлчов юзаси; 6 – бошқриш тугмаси; 7 – “0” нуқтани ўрнатгич; 8 – тўғирловчи потенциометр (0,08 дюм/2мм); 9 – тўғирловчи потенциометр (0,02 дюм); 10 – ВСД га чиқиш; 11 – чеклагич; 12 - токка улаш; 13 – бошқариш элементига улаш. Дастлаб асбобнинг индикатор шкаласи “0” га тўғирланади. Намуна қоғознинг ўлчамлари: узунлиги 1500 мм ва эни 10 мм . Намуна қоғознинг тўрли томонини тепага қаратган ҳолатда асбобга ўрнатилади. Сўнгра тугма ёрдамида стержен қоғозга текизилади, бунда асбобнинг экранида қоғоз

қалинлигини кўратувчи рақам пайдо бўлади. 10 та намуна қоғознинг бешта нуқтасида ўлчаш ўтказилиб, унинг ўртача арифметик қиймат 1 мкм аниқликда олинади. 2. ГОСТ 27015-86 бўйича Қоғоз қалинлигини аниқлаш усули қоғознинг 2 см 2 юзасига индикаторли ТНБ индикаторли асбобнинг бармоқ ўлчагичини 0,1 МПа босим билан таъсир эттириб ўлчашга асосланган (3.3-расм). 3. расм . Индикаторли ТНБ русумли қалинлик ўлчагич. Қоғоз листдан 200х250 мм ўлчамли 10 дона (қалинлиги 15 мкм юқори бўлса) ва 20 дона (қалинлиги 15 мкм ва ундан паст бўлса) намуна қирқиб олинади. Намунанинг 5 нуқтасида ўлчаш ўтказилади. Қоғознинг қалинлигига қараб улар бир ёки бир неча қават бўклаб ўлчанади, яъни агар қоғоз қалинлиги 50 мкм ва ундан ортиқ бўлса, 5 қават ва 15 мкм ва ундан кам бўлса 10 қават қилиб олинади. Ўлчанган намуналарнинг ўртача арифметик қиймати олинади. Аниқлиги: Қоғоз қалинлиги 30 мкм ва ундан кам бўлса 0,1 мкм аниқликда; 30 дан 100 мкм гача бўлса, + 1 мкм, қоғоз қалинлиги 100 мкм дан юқори бўлса, + 10 мкм аниқликда ўлчанади.

Қоғознинг узулишга қаршилик кучини ва узилиш узунлигини аниқлаш 1. (DIN 53105) бўйича Намуна олиш . Олинган қоғоз намунанининг четлари текис, тоза, букилмаган, ғижимланмаган бўлиши керак. Қоғознинг узулишга қаршилик кучи ва узилиш узунлиги электрон ҳисоблагичи бор L&W динамометри ёрдамида аниқланади (расм). Асбоб ва намуналарни тайёрлаш . Асбобнинг индикаторида ҳаво босими 0,34–0,37 мПа га тўғирланади. 150х15 мм ўлчамли қоғоз намуналари, 4 донадан машина ва кўндаланг йўналишларда қоғоз қирқиш машинасида қирқиб тайёрланади. Намуналар 2 соат давомида климатик шароитда сақланади. расм. Қоғознинг пишиқлигини аниқлайдиган асбоб: 1 – узатиладиган ҳаво босимини бошқаргич; – сиқилган ҳаво босими датчиги; – принтер; 4 – дисплей; 5 – клавиатура; 6 – сурулувчи қисқич; 7 – қисқич; 8 – қисқич блокировкаси. Қоғознинг узилишга қаршилик кучини аниқлаш Динамометрнинг намунани қисиб туриш оралиғи 100 мм , намуна кўпи билан 0,3 Н куч билан таранглаб қўйилади. Шунда намуна силжиб кетмайди. Асбоб дастурида синаладиган намуналар сони қайт этилади ва юзаси 1 м 2 ли

намуна массасига мўлжалланган. Синов натижалари: узилишга қарши кучи асбобнинг принтерига Ньютон ( Н ) да, узулиш узунлиги м да, ёзиб борилади. Узулишга қаршилик кучни Ғ- 50 Н гача бўлса 0,1 Н аниқликгача, агар Ғ - 50...500 Н бўлса, 1 Н аниқликгача олинади. Синов натижалари оралиғидаги фарқ кўпи билан + 4 % бўлиши керак. Қоғознинг ҳар иккала йўналиши бўйича синов натижаларининг ўртача арифметик қиймати олинади. Қоғознинг узилиш узунлигини аниқлаш. Узулиш узунлиги ( L, м) қўйдаги формула ёрдамида аниқланади: бу ерда: I 0 – қисқичлар орасидаги номинал масофа, мм ; m – намуна учун олинган қоғоз массаси, г (барча олинган намуналарнинг ўртача қиймати). Синашдаги хатолик кўпи билан + 5 % бўлиши керак. 2. ГОСТ 13525.1 – 79 бўйича Узилишга қаршилик кучини аниқлаш. Бу мақсадда РМБ-30-М динамометрдан фойдаланилди (расм). Диамометр маятникли куч ўлчагич, узилиш узунлигини ўлчайдиган механизм ва магнитли кучайтиргичлардан иборат. Синаш . Синаш учун эни 15 + 0,1 мм ли намуна қирқиб олинади. Намуна узунлиги динамометрнинг намуна қистириб қўйиладиган жойи узунлигига боғлиқ. Агар бу масофа 100 мм бўлса, қистириладиган қисм узунлигини ҳисобга олиб намуна узунлиги 140...160 мм қилиб олинади. Синаш учун 10 та машина ва 10 та кўндаланг йўналишларда намуна қирқиб тайёрланади, сўнгра намуналар динамометр йўриқномаси бўйича синалади. Узилиш узунлиги (м):

бу ерда: l 0 – динамометр қисқичлари орасидаги намуна узунлиги, мм; Ғ – емирилиш кучи, Н ; m – намунанинг ўртача массаси, г; b – намуна эни, мм; m 1м2 – 1 м 2 қоғоз массаси, г. расм. Қоғознинг қаршилик кучи ва узилиш узунлигини аниқлайдиган РМБ-30- М русумли динамометр: 1 – бошқарув пульти; 2 – керакли тезликни ўрнатиш қурилмаси; 3 - юк; 4 – узилишга қаршилик кучини кўрсаткич; 5 – синалаётган намунанинг узилиш вақтини қайт этувчи хропавиклар; 6 – маятник; 7 – шкала; 8 – стрелка; 9 – узилиш узунлигини кўрсатувчи шкала; 10 – абсолют чўзилишни ҳисобга олувчи нониус; 11 – чўзилиш маятниги; контактлар; 13 – винтли юқорги қисқич; 14 – пастки юқориги қисқич билан; 15 – линейка; 16 – ричаг; 17 – таянч; 18 – пастки қисқич; 19 – стержень; 20 – конуссимон штифт; 21 – тубус; 22 – маятник арретири; 23 – убус; 24 – тумба.

Узилишга қаршилик кучини динамометр бевосита кўрсатади. Қоғознинг узилиш узунлиги. Бу бир учи маҳкамланиб осилиб турган намуна тасмасининг ўз оғирлиги таъсирида узилишидир. Чўзилиш жараёнидаги узилиш узунлиги (%) РМБ-30-2М асбоби ёрдамида қоғознинг узилишга қаршилик кучини аниқлаш билан бир вақтда аниқланади. Намуна қисқичлари орасидаги масофа 180 мм. Нисбий узилиш узунлиги (мм) қуйидаги формула ёрдамида ҳисобланади: бу ерда: ∇ l - барча синалган намуналарнинг ўртача узилиш узунлиги, мм; l 0 - намунанинг дастлабки (иккала қисқич орасидаги) масофаси, мм. Қоғознинг намга пишиқлигини аниқлаш DIN 53105 бўйича Қоғознинг нам таъсирида пишиқлигини аниқлаш усули намунани маълум вақт сувда ушлаб туриб, кейин унинг механик пишиқлигини аниқлашга асосланган. Асбоб ва материаллар: д инамометр (олдинги синашга қаранг); намунани ҳуллаш қурилмаси: дистилланган сув қуйилган, сиғим 600 мл ли (ГОСТ 1770) стакан;ФС- III русумли фильтр қоғоз (ГОСТ 12026); юзаси силлиқланган пўлат ролик, массаси 10 кг. Асбоб ва намуналарни тайёрлаш . Бу иш қоғознинг узулишга қаршилик кучини ва узилиш узунлигини аниқлаш усулида кўрсатилгандек бажарилади. Намуналар эса қоғоз қуйиш машинасининг узунаси ва кўндаланг йўналишлари бўйлаб 2 тадан олинади. Синаш . Ўлчамлари 150х15 мм ли қоғоз намуналари 2 донадан машина ва кўндаланг йўналишларда қирқиб тайёрланади. Намуналар сони ва 1 м 2 ли қоғоз юза массаси асбоб дастурига киритилади. Намуналар 10 мин (елимланмаган қоғоз 3 мин ) стакандаги дистилланган сувда ушлаб турилади,

сўнгра сувдан олиб ортиқча суви иккита фильтр қоғоз орасига олиб, 10 кг ли пўлат ролик билан босиб сиқиб чиқарилади. Динамометрдаги натижалар ҳисобланади. Ҳисоблаш . Нам таъсирига пишиқлик-намлангандан кейин сақланиб қолган пишиқлик ( В %) қўйдаги формула ёрдамида ҳисобланади: бу ерда: P н – нам ҳолатидаги намуналарнинг ўртача арифметик узулишга қаршилик қучи, Н ; P к - қуруқ ҳолатдаги намуналарнинг ўртача арифметик узулишга қаршилик қучи, Н . Аниқлик даражаси 0,1 Н . Қоғоз капиллярларининг сувни шимишини аниқлаш ГОСТ 12602-93 бўйича Бу усул тасма шаклидаги қоғоз намунасини вертикал осиб қўйиб, иккинчи учини сувга ботириб қўйиб, қоғоз капиллярларидан сувнинг тепага қутарилиш баландлигини аниқлашга асосланган. Капиллярлар орқали кўтарилган намлик миллиметрда ўлчанади. Асбоб ва материаллар ва реактивлар : к леммали абоб (расм); секундовмер; дистилланган сув. Синашга тайёрлаш. Ҳар бир қоғоз намунасидан иккитадан 15х250 мм ўлчамли тасма қирқиб олинади. Булардан бири машина йўналишида, иккинчиси кўндаланг йўнашда бўлиши керак. Тасманинг бир учидан 10 мм масофада қалам билан белги чизилади. Қоғознинг сувни шимиш баландлигини аниқлаш . Қоғоз намуналари 2 соат климатик шароитда тургач, Клемма асбобига иккита: бири машина йўналишида, иккинчиси кўндаланг йўналишда олинган намуналар вертикал – бир бирига параллель ҳолатда қистириб қўйилади. Асбобда ўлчов линейкаси бўлиб, унинг пастки учи ваннадаги дистилланган сувга тегиб туради. Намуналар эса линейканинг пастки учидан 5 – 10 мм пастда сув ичида

туради. Сувнинг температураси 20 о С, 10 минутдан кейин ўлчов линейкаси билан намуналар капилляри бўйлаб сувнинг кўтарилиши (сўрилиши), ўлчов ўлчанади. Қоғознинг ҳар икалла йўналиши бўйлаб олинган иккитадан намуналар ўлчанади ва ўртача арифметик қиймати олинади. расм . В-2 русумли асбобда қоғознинг суюқликни шимиш: 1 – ванна; 2 – чизғич; 3 – винт; 4 – штатив; 5 – кўндаланг планка; 6 – қисқич; 7 – аппаратни текис ўрнатиш учун винт. Қоғоз намлигини аниқлаш ГОСТ 50316 – 92 бўйича Одатда қоғознинг намлиги қуритиш шкафида 100...105 о С температурада қуритиб аниқланади. Аввал қуритиб, кейин тортиб олинган бюксга 2 г қоғоз 0,0002 г аниқликда тортилади. Бюкс қопқоғини очиқ ҳолда шкафга жойлаштириб, 30 мин давомида қуритилади. Сўнгра бюкс қапқоғони ёпиб, эксикаторда совутилади ва тарозида тортилади. Қоғознинг намлиги қуйидаги формула ёрдамида аниқланади: бу ерда: m б – бўш бюкс массаси, г; m б1 – бюкс ва қоғоз намунанинг қуритишдан олдинги массаси, г; m б2 – бюкс ва намунанинг қуритилгандан кейинги массаси, г.

Қоғознинг икки томонга кўп марта букилишга қаршилигини аниқлаш. 1. DIN 53115 бўйича Қоғознинг икки томонга кўп марта букилишга қаршилигини аниқлаш унинг тортилиб турган ҳолатда узулишгача бўлган букилишлари сонини аниқлашга асосланган. Қоғознинг букилишга қаршилиги “Франк” асбобида бажарилади (3.7–расм). Синашга тайёрлаш . Синашга келтирилган қоғозлардан 100х15 мм ўлчамли 4 донадан намуна қирқиб олинади. Климатик шароитда 2 соат сақланади. Синаш . Ҳар бир рулондан, иккала йўналиш бўйича, иккитадан намуна синалади. Намуналар асбобнинг иккита қисқичига махкамланлади. Сўнгра аппаратнинг ишчи қисми ҳаракатга келтирилади. Букилишлар сони автоматик равишда ҳисобни, аппарат экранида ёзиб борилади. Намуна узилгач (сингач) аппаратда ҳисоблаш ҳам автоматик равишда тўхтайди. Икки томонга букилиш сони таблога ёзилиб қолади. Натижалар иккала синовнинг ўртача қийматдан олинади.

расм. Қоғознинг икки томонга кўп марта букилишга чидамлилиги (қаршилиги)ни аниқлайдиган “Франк” асбоби: 1 – корпус; 2,3 – қоғозни эгувчи элементлар; 4,5 – сиқувчи втулкалар; 6,7 – чўзувчи қисқичлар; 8 – стойка; 9 – тўхтатувчи штифт; 10 – роликли устун; 11 – асосий электр токидан ажраткич; 12 – сигнал лампа; 13,14 – эгувчи қисмларни тўхтатгич, юргизиш тугмалари; 15 – қопқоқ; 16,17 – тўрлар; 18,19 – ҳисоблагич кўрсаткичини ўчиргичлар; 20, 21 – маълумотни принтерга узатувчи тугмалар. ГОСТ 13525.2-80 бўйича Асбобнинг иккита қисқичига қоғоз тасмасини 9,91 + 0,2 Н куч билан тортиб қўйилади, намуна 180 о га икки томонга бўкланганда узилишгача бўлган сон қиймати аниқланади. Синаш И-1-2, И-2-1 ёки И-1М асбобларида (3.8-расм) ўтказилади. Асбобнинг умумий кўриниши 20-расмда келтирилган. 2.

расм. И-1-2 асбобнинг умумий кўриниши: 1 – ичида пружинали патрон; 2 – колонка; 3 – штифтлар; 5 – мослама; 6 – букланишлар сонини ҳисоблагич; 7 – даста; 8 – тўхтаткич тугмачаси; 9 – юқорига кўтриш ричаги; 10 – ўриндиқ. Намуналарни синаш натижалари асбобнинг букланишлар сонини санайдиган асбобдан олинади. Қоғознинг йиртилишга қаршилик кучини аниқлаш 1. DIN 53105 бўйича Қоғоз намуналарининг йиртилишга қаршилик кучи Эльмендорф (3.9– расм) русумли асбобда 1 % гача аниқликда ўлчанади. Қоғозни синаш усули асбобнинг паспортида келтирилган. Бунинг учун металл андоза (ўлчами 76х63 мм ) билан тўртадан тўғри тўрт бурчак шаклидаги намунадан тўртадан,

машина йўналиши ва кўндаланг йўналишлар бўйлаб, иккитадан намуналар олиниб, асбобнинг намуна жойлаштириладиган жойига маҳкамланади. Асбобнинг пичоғи билан намунанинг стандарт 43 мм қисми қирқилади. Намунанинг қолган қисми асбобнинг маятниги ишга солинганда қирқилади. Натижада асбобнинг таблосида қирқишга сарфланган куч миқдори кўринади. Йиртилишга қаршилик куч мН да ўлчанади. Синов натижаси сифатида намуналарни икки марта ўлчанган намуналарнинг ўртача арифметик қиймати олинади. расм . Эльмендорф асбоби: 1 – намуналар сонини киритувчи винт; 2 – CAL –хотирасига критувчи клавишнинг 0 қиймати; 3 – PGM функциясини фаоллаштиргич; 4 – дисплей; 5 – ДA “YES” диалог-клавиши; 6 – НЕТ “NO“ диалог –клавиши;

7 – CLAMP – очиш/ёпиш қисқичи; – PEND – бош ҳаракат/маятникни блокирлаш; 9 – маятникни ҳаво ёрдамида ушлаб тургич; 10 – махкамлайдиган тешик; 11 – намунани кесувчи пичоқли даста; 12 – ҳаво билан сиқиш; 13 – ҳаво редуктори; 14 – сиқилган ҳаво индикатори; 15 – текшириб турувчи тошларни ўрнатиш учун тешикча/калибрловчи тош. 2. ГОСТ 13525.3-78 бўйича Қоғознинг йиртилишга қаршилиги Р-1 асбобида аниқланади (расм). расм . Қоғознинг йиртилишга қаршилигини аниқловчи Р-асбоби:

– текис ўрнатиш винти; – тебранучи маятник; – шкала; – стрелка; – қўзғалмас қисқич; – пичоқли даста; – суриладиган қисқич; – станина; – пружина. Синаш. Синашдан олдин асбоб текис столга “0” ҳолатда ўрнатилади. Синаш учун олинган намуна махсус пичоқ билан (45 + 1) × (63 + 0,1) мм ўлчамларда кесилади. Намуналарнинг қисқа томони машина йўналиши бўйича синашга мўлжалланган. Бу қисқа томон кўндаланг йўналишга мос келиши керак. Намуна асбобнинг қисқичларига қистирилгач, винтлар билан махкамланади. Намуналарнинг бир томони даста 6 ни босиш орқали пичоқ билан қирқилади, қирқилмай қолган қисми 43 + 0,5 мм. Сўнгра тормоз пластинкасини босиб тебранувчи маятник паст томонга ҳаракатланиб, қоғоз намунанинг йиртилмаган қисмини йиртади. Маятник ҳаракатдан тўхтагач, асбобнинг шкаладаги кўрсаткичидан йиртишга сарфланган куч ёзиб олинади. Йиртилишга қаршилик қилувчи абсолют куч қуйидагича аниқланади:: бу ерда: R – шкаладаги ўртача арифметик куч кўрсаткичи, мН; n – бир вақтда йиртиладиган намуналар сони. Солиштирма йиртилишга қаршилик қучи: бу ерда: m 1м2 – 1 м 2 қоғоз массаси, г. Қоғоз кул массасининг улушини аниқлаш 1. ГОСТ 7629 бўйича Усул қоғоз намунасини 900 + 50 о С температурада ёндириб, ундан қолган кул миқдорини тарозида тортиб ўлчашга асосланган. Асбоблар : а втоматик усулда бошқариладиган муфель печи; 125 А русумли электрон тарози (ёки бошқа аналитик тарози); платинали тигллар, (ГОСТ 6563); тигл тутгич.

Синаш . Қоғоздан 1 г намуна тортиб олиб (0,0002 г гача аниқликда), буклаб тигелга солиниб, сўнгра муфель печига жойлаштирилади. Печда тигель 30 минут давомида 900 о С температурада қиздириб куйдирилади. Сўнгра тигель кули билан бирга асбест полотно устига қўйиб совутилиб, тарозида тортиб кулнинг миқдори ҳисобанади. Ҳисоблаш . Кулнинг масса улуши ( К , %) қўйидаги формула ёрдамида ҳисобланади: бу ерда: m –кул массаси, г; m 1 – қоғоз намуна массаси, г; W – қоғознинг намлиги, %. Иккита синов натижаларининг ўртача миқдори 0,01% гача аниқликда олинади. 3. ГОСТ 7629-93 бўйича 3 г қоғоз намунаси 0,0002 г гача аниқликда тортиб олинади. 3х4 мм ўлчамда қирқиб, массаси ўзгармай қолгунча қуритилган фарфор тигелга солинади, сўнгра муфель печда 800 + 10 о С да куйдирилади. Муфель печидан олинган тигель эксикаторда хона температурасигача совитилиб 0,0002 г гача аниқликда аналитик тарозида тортилади. Параллел равишда қоғознинг намлиги ҳам аниқланади. Абсолют қуруқ қоғозга нисбатан кул миқдорининг улуши қуйидаги тенглама ёрдамида ҳисобланади: бу ерда: m 11 - куйдирилган кул билан бирга тигель массаси, г; m 1 - муфель печида массаси ўзгармайдиган даражагача қуритилган тигель массаси, г; m 12 - ҳаво қуруқлигидаги намуна массаси, г; W − қоғознинг намлиги, %. Параллель равишда кул миқдори икки марта аниқланади. Ҳисоблашда ўртача арифметик миқдор олинади. Бунда агар кул миқдори 1 % гача бўлса

0,01 % аниқликгача; агар кул миқдори 1 дан 10 % гача бўлса 0,1 % гача аниқликда, агар кул миқдори 10 % дан юқори бўлса, 1 % гача аниқликда ҳисобланади. Қоғоз сувдаги экстракциясининг рН кўрсаткичини аниқлаш DIN 53115 бўйича Асбоблар: рН метр (WTW системадаги 537 ёки бошқа русумли); электрон аналитик тарози; RET русумл магнитли аралаштиргич; Ўлчов стакани (100 мл, 200 мл ГОСТ 25336); қоғозни қўлда кесадиган махсус пичоқли асбоб; калий хлорид; дистилланган сув. Синаш . 5х5 мм ўлчамда қоғоз намунаси қирқилади. 1 г (0,01 г гача аниқликда) тортиб олинади. Стаканга 100 мл дистилланган сув қуйиб устига магнитли аралаштиргич ўрнатилади. Бир соат давомида аралаштирилгач, калий хлорид тузидан 0,1 – 0,2 г солиб, яна 5 минут аралаштирилади. Олинган экстрактни 200 мл ли стаканга қуйиб олиб рН кўрсаткичи рН метрда 0,1 аниқликгача аниқланади. Қоғознинг силлиқлигини ва ғовақлигини аниқлаш DIN 53120 бўйича Бу усули, маълум ўлчамдаги намуна қоғоз намунасининг остки томонидан ҳаво берганда, ундан ўтган ҳаво миқдорини ўлчашга асосланган. Қоғознинг силлиқлиги ва ғовақлиги ўлчаш Бентдсен (расм) асбобида ўлчанади. Асбобнинг ўлчаш чегараси камида 500 мл/мин .

расм. Қоғознинг ғоваклигини ва силлиқлигини аниқловчи Бендтсен асбоби: – ҳаво оқимини ўлчагич; – силлиқлиги ўлчаш учун; – сиқилувчанлиги ўлчаш учун; – экран; – принтер; – ўлчанган натижани ҳисоблагич; – ҳаво ўтказувчалигини ўлчагич; – қисқа босқич (3 секундан кам); – силлиқлик ва ҳаво ўтказгичларни бошқарувчи каллак; – текширувчи форсунка; – ўлчаш учун ҳавони тақсимлагич; – силлиқликни ўлчаш жойи; – ҳаво Асбоб ва намуналарни тайёрлаш . Асбоб қўйидаги талабларга жавоб бериши лозим: – асбоб қисувчи қисми намунанинг 10 см 2 қисмининг герметиклигини таъминлаш; – айлана шаклидаги қисқичнинг диаметри 35 + 0,05 мм бўлиши; – асбоб вакуумдаги ҳаво босими 1,47 + 0,02 кПа бўлиши; – қўл билан босадиган ричаг намунанинг силлиқлигини аниқлаш вақтда “силлиқ” ва ғовақлигини аниқлашда “ғовақ” ҳолатида туриши керак. Қоғозни синашга тайёрлаш . Намуна учун келтирилган қоғоздан беш бўлак олинади, ҳар биридан иккита 200х500 мм ўлчамли намуна қирқилиб, устки ва тўр томони белгиланади. Қоғоз силлиқлигини аниқлаш . Қоғоз намунаси асбобга ўрнатилади. Намунанинг силлиқлиги ҳар иккала томони учун алоҳида ўлчанади. Асбобга

ўрнатилган қоғоз устига ўлчов халқаси аста тушуради, сиқувчи (зичловчи) халқа билан намуна устига ҳаво тўпланиб, босим 15 мбар га етказилади. Шу пайтда оқими мл/мин да ўлчанади. Қоғоз ғовақлигини аниқлаш . Ғовақлик (ҳаво ўтказувчанлик) қоғознинг ички структурасини характерлайдиган кўрсаткич. Ғовақлик қоғоз олиш технологик жараёнларида толаларнинг майдаланиш даражасига, қоғозга шакл бериш шароитига ва ўрашишига таъсир қилади. Синаш . Ғовақлик ҳам Бентдсен асбобида аниқланади. Ғоваклик қоғознинг силлиқлигини аниқлаш каби бажарилади. Асбобнинг ричаги “ғовақ” ҳолатига бураб қўйилади. Асбоб халқасининг орасига ўрнатилган қоғоз намунани асбоб ричагни қўл билан босиб маҳкамланади. Асбоб 15 мбар ҳаво босими берилгач, маҳкамланган намунадан бир минутда ўтган ҳаво миқдори, мл , ҳисобида аниқланиб таблога ёзилади. Қоғознинг оптик кўрсаткичларини ўлчаш DIN 53146 бўйича Бу усул, барий ёки магний оксидининг шиша пластинка юзасига силлиқ қилиб суртилган қатламидан стандарт нурни қайтариш хоссасини солиштиришга асосланган. Синаш “Эльрефо – 2000” русумли асбобда бажарилади (29расм). Асбобни синашга тайёрлаш . Унинг йўриқномасида кўрсатилганидек, аввал оқ пластинка билан калибирлаб, 400, 420 ва 700 нм тўлқин узунликларда 97,71; 97; 90; 98,60 % кўрсаткичларга эришилганда, асбоб калибрланган ҳисобланади. Намуна хиралигини аниқлаш . Бунинг учун бир ва кўп (8 қават) қаватланган қоғозларнинг нур қайтариш даражасини бир бирига солиштирилади. Бир қават қоғозни ўлчаганда қора пластинка қўлланилади R o , кўп қаватлисида – R oo .

Хиралик бу нурни ўтказиш қобилияти ҳисобланади, чунки 8 қаватли бир хил қоғоз ёруғлик оқимини ўтказмайди. Бир қават қоғозни асбобнинг синов қисмига жойлаштириб “8” – сариқ тугма босилади, сўнгра бир қаватли қоғоз ўрнига 8 қаватга букланган қоғоз жойлаштирилади ва сариқ кнопкани босиш билан хиралик аниқланади. Асбобнинг таблосида хиралик миқдори (%) автоматик равишда ёзилади. Намунанинг оқлик даражасини аниқлаш . Оқлик – бу қоғознинг нур қайтариш хусусияти. Қоғознинг оқлик даражаси асбобнинг R-457 фильтри ёрдамида ёруғлик оқимининг қайтарилиши оқлик даража сифатида % да асбобнинг таблосида кўринади. Эльрефо асбобида қоғознинг оқлик даражасини аниқлаш учун, намуна асбобга қўйилади ва “7” тугмаси босилади, натижадақоғознинг оқлик даражаси таблода % ҳисобида кўринади. Қоғоз намунасининг ранг координатларини аниқлаш . Қоғознинг ранг координатлари ҳам “Эльрефо- 2000” асбобида(3.12расм) аниқланади. Асбобни қоғоз синашга тайёрлаш, унинг йўриқномасида батафсил келтирилади. Асбобда L*, a*, b* кўрсаткичлари қўйидагича аниқланади. Қоғоз намуна асбобга ўрнатилиб, “2” тугмаси босилади. Асбоб таблосида L*, a*, b* кўрсаткичларининг қийматлари автоматик равишда кўрсатилади. Бунда: L* – ёруғлик, a* – қизил ранг қисми, b* – сариқ ранг қисми.

расм. Қоғознинг оптик кўрсаткичларини аниқловчи “Эльрефо -2000” асбоби: 1 – керакли программага ўрнатиш учун клавиятура; 2 – ўлчанган натижаларни кўрсатувчи экран; 3 – намуна ўрнатиладиган жой; 4 – танланган программани ўрнатувчи тугмача; 5 – намунани ушлаб тургич. Қоғоз юзасинининг юлинишига қаршилик кучини ўлчаш ISO 535 бўйича Асбоб ва материаллар: р ақамлар билан белгиланган эрувчан мум қаламчалари; спирт лампа. Қоғозни синашга тайёрлаш . Мум қаламчани учининг спирт лампаси алангасида суюлтириб, қоғоз намунанинг юзасига босилади. 15 минут совутилгач, ёғоч тахтача билан қоғозни босиб туриб, штив қаламча вертикал ҳолда тез юлиб олинади. Қаламчаларнинг бир томонига куч миқдори муҳирланган. Қоғоз юзасидан толачалар юлиниб чиқмаган воск қаламчасининг ўрнида қоғознинг юлинишга қаршилик кучи ҳисобланади.

Қоғоздаги қора нуқталарни аниқлаш ГОСТ 13525.4 бўйича Усул оддий кўз билан кўринадиган ифлосларни, қоғознинг умумий фонидан ажралиб тургаан оддий кўз билан кўринадиган ифлосларни аниқлашга асосланган. Намуна олиш . Катта форматли листлардан учта 500х200 мм ўлчамли қоғоз намунаси қирқиб олинади, олинган намуналарда эгилган, ғижимланган жойлар бўлмаслиги керак. Асбоб : м еталлдан ясалган, 500х200 мм ўлчамли андоза; полимер плёнкадан ясалган шаффоф андоза, унга қора юзаси: 0,15; 0,40; 1,0 мм 2 чизиқлар чизилган. Синаш . Намуналар тоза, чап томондан ёруғлик тушиб туради текис жойга ўрнатилади. Лампа ёруғлиги 600 люкс , ёруғлик намунанинг ўртасига тушиб туради. Намуна андозадан 25 см четроқда жойлаштирилади. Текширув иккита намунада ўтказилади. Ҳисоблаш . 1 м 2 қоғоз юзасига нисбатан бажарилади Ифлос доғлар (қора нуқталар) сони ( Х) қуйидагича ҳисобланади: бу ерда: с – намуна қоғознинг иккала томонидаги ифлос нуқталар сони; n – текширилган намуналар сони. Қоғознинг намлигини аниқлаш DIN, ISO 287 бўйича Намуна олиш. Ҳар бир руллон устидан 5 мм ли қисми олиб ташланиб, 500х200 мм ўлчамли андоза билан рулоннинг эни бўйлаб 3 жойидан намуналар қирқиб олинади. Намуна қуритишдан олдин ва кейин аналитик тарозида 0,01 г аниқлик билан тортиб олинади.

Асбоб : қ уритгич шкафи, (30 дан 200 о С); аналитик тарози; андоза Шаблон (500х200 мм); эксикатор. Намликни аниқлаш . Намуна учун олинган қоғозни қуритиш шкафига жойлаштирилади ва 105 о С да массаси ўзгармай қолганча қуритиди. Сўнгра эксикаторда хона ҳароратигача совутилади ва тарозида тортилади. Ҳисоблаш . Қоғознинг намлиги (W) қўйидаги формула билан ҳисобланади: бу ерда: m 1 – қоғоз намунанинг қуритишдан олдинги массаси, г ; m 2 – қоғоз намунанинг қуритишдан кейинги массаси, г . Синаш . Паралелль синалган иккита қоғоз намуналарнинг ўртача арифметик қиймати, 0,1 % гача. Қоғознинг елимланиш даражасини аниқлаш ISO 535 бўйича Қоғоз сифатини аниқловчи муҳим кўрсаткичлардан бири унинг елимланиш даражасидир. Қоғозни елимлашдан мақсад қоғозга сув ўтказмаслик хоссасини ва сиёҳ билан ёзиш имконини беришдан иборатдир. Қоғознинг елимланиш даражасини аниқлашнинг учта усули мавжуд: сиёҳ -штрих усули, қуруқ индикатор усули ва сув ютиш. 1. Кобб усули (ISO 535) Асбоблар: а бсорбциялаш асбоб (L&W русумли); квадрант торози, L&W русумли; секундомер; андоза (ўлчами 140х140 мм); массаси 10 кг пўлат ролик; фильтр қоғоз, ФБ – III русумли асбоб. Намунани синашга тайёрлаш. 2 дона 140х140 мм ўлчамли қоғоз андоза қирқиб олинади, уларнинг тўр ва мато қисми белгиланиб 2 соат давомида кондиция хонасида сақланади.

Синаш. Намуналар квадрант тарозида тортилиб абсорбцион асбобга ўрнатилади ва устига 100 мл дистилланган сув қуйилади. Сорбцияланиш муддати 60 с . Сўнгра сувни тўкиб, намуна иккита фильтр қоғози орасига қўйилади ва 10 кг ли пўлат роликни қоғоз устидан юргазиб ортиқча сув сиқиб чиқарилади. Намуна яна тортилади. Синаш қоғознинг тўр ва мато томонларида алоҳида ўтказилади. Ҳисоблаш . Қоғознинг елимланиш даражаси (ЕД), Кобб усулида қўйидаги формула билан ҳисобланади: ЕД = mм – mc г/м2, бу ерда: m м – намуна қоғознинг сув ютгандан кейинги массаси, г/м 2 ; m c – намуна қоғознинг қуруқ ҳолидаги массаси, г/м 2 . 2. Штрих усули. Бу усул (3.13-расм) ресфейдр ёрдамида қоғоз юзасига сиёҳ билан штрих юргизиб чиқиб штрихнинг ёйилмаган максимал эни ва қоғознинг иккинчи томонига ўтмаганилигини аниқлашга асосланган. Ёзув қоғозига штрих юргизиш учун № 2 рақамли бошқа тур қоғозларга №1 рақамли сиёҳлардан фойдаланилади. Ресфейдрларнинг чизғич эниўлчамлари: 0,25, 0,5, 0,75 мм. Синаладиган варақ текис ойна юзига ўрнатилади: штрих чизиқлар қоғознинг ҳар иккала томонига юргизиади. Ресфейдрдаги сиёҳнинг миқдори 10 мл , ресфейдрнинг ҳаракат тезлиги 80 – 100 мм/сек бўлиши керак. Елимланиш даражаси сиёҳ қуриган зоҳати аниқланади. Бунинг учун 0,1 мм да бўлинмаларга бўлинган лупадан фойдаланилади. Штрихлар ҳар иккала томонидан, 10 мм қолдириб ўлчаниши ( мм да) керак. Сиёҳ қоғознинг иккинчи томонига ўтмаслиги лозим.

расм. Қоғознинг елимланиш даражасини аниқловчи ШПБ асбоби: – асбобнинг йўналтирувчи рамкаси; – рейсфейдерлар; – муфтача; – фиксатор; – ушлагич; – валик; – силжитиш таянчи; - асбоб кутиси; – тўхтатувчи ҳалқа. Индикатор усули. Синаш учун қоғоздан 5 та 50х50 мм ўлчамли намуна қирқиб олинади. Уларнинг қалинлигини ўлчаб олгач, томонларини тепага қаратиб 5 мм кенгликда букиб қутича кўринишига келтирилади. Қутича ичида № 24 элакда қуруқ индикатордан элаб юпқа қатлам ҳосил қилинади. Индикаторнинг таркиби: 9 қисм шакар уни, 1 қисм крахмал ва 0, 2 қисм асосли бинафша К (основного фиалетового К) бўёғи. Шакар уни ва крахмални аралаштиришдан олдин, уларни алоҳида-алоҳида янчиб, № 40 элакда элаб олиниб, 100 о С температурада 15 соат давомида қуритилади. Сўнгра 3-компонентдан аралашма ҳосил қилинади. Яхшилаб аралаштирилгач 30 мин давомида қуритилади ва № 40 элакда яна эланади. Тайёрланган индикатор шиша идишга солинади ва оғзи ёпиқ ҳолда сақланади. Қутича шаклига келтирилган қоғоз намуна 20 о С ли сув солинган ванначага жойлаштирилади ва шу зоҳати секундомер ишга туширилади. Бўёқнинг ранги бинафша рангга ўта бошланиши билан секундомер тўхтатилади. Кетган вақти аниқланади. Елимланиш даражаси ( D) қуйидаги формула билан аниқланади: бу ерда: t – вақт, с; h – қоғознинг қалинлиги, мм .

5 марта ўтказилган синовларнинг ўртача арифметик қиймати натижа сифатида қабул қилинади. Қоғознинг ҳажмий ва солиштирма зичликларини аниқлаш DIN 53105 бўйича Қоғознинг ҳажмий ва солиштирма зичликлари унинг қалинлиги ва 1 м 2 майдонининг массаси орқали ҳисобланади. Ҳажмий зичлик . Юзаси 1 м 2 бўлган қоғознинг масса кўрсаткичи ( m a ), унинг массасининг ( m) , ( А ) юзаси нисбатига тенг: Қоғознинг зичлиги р юзаси 1 м 2 бўлган қоғоз массасининг қалинлиги ( S )га нисбати тенг: p = ma S Қоғознинг солиштирма зичлиги р с унинг зичлигининг тескари қийматидир, яъни: p с = 1/p, Одатда солиштирма ҳажм бирлиги кўрсатилмайди. Миқдори нисбатларда ифодаланади. Масалан: зич босма қоғозларнинг нисбий ҳажми 1,5; 2 ёки 3 марта кўп деб характерланади. Босимга қаршилигини аниқлаш ГОСТ 13525.8-86 бўйича Бу усул, асбобнинг (расм) синов қисмига маҳкамлаб қўйилган қоғоз намунагидравлик босимни резинкали диафрагма орқали қоғоз йиртилганча берилишга асосланган. Қоғознинг босимга қаршилиги ПГБ, ПР-1 ёки СПБ асбоблари ёрдамида аниқланади. ПР-1 асбоби асос 5 га ўрнатилган камерали ичига глицирин тўлдирилган цилиндр 7 дан иборат. Камеранинг ичида резина монжетли плунжер 6

ҳаракатланади, плунжер орқали камеранинг юқори қисмидаги тешикни ёпиб турувчи резина ПР-1 асбоби диафрагма 8 га глицирин билан босим берилади. расм . Қоғознинг босимга қаршилик кучини ўлчовчи ПР-1 асбоби: – сиқувчи стержен; – монометр; – эксцентрик; – маховик; – асбоб асоси (станина); – плунжер; – цилиндр; – резина диафрагма; – ўрнатилувчи ҳалқа; – гайка. Диафрагмага узатиладиган глицириннинг тезлиги 95+5 см 3 /мин ташкил этиши керак, бунда маховик 4 нинг айланишлар сони 50-60 мин – 1 ни ташкил этади. Синашда қоғоз намунаси диафрагма устига қўйилади, у камеранинг четларига ҳалқа 9 ва гайка 10 билан махкамланади. Сўнгра стакан 1 ва эксцентрик 3 ричаги билан сиқиб қўйилади. Глицириннинг босими 2-классга мансуб монометр 2 ёрдамида назорат қилинади. Листлардан 70х70 мм ўлчамда ғижимланмаган ва йиртилмаган 20 та намуна қирқиб олинади, ҳар бир намунанинг бир томони белгилаб қўйилади. Намуналарнинг ярмини диафрагманинг бир томонига, иккинчи ярмини – бошқа томонига ўрнатиб синалади.

Бир вақтнинг ўзида бир нечта намунани синаш мумкин. Бунда натижа намуналар сонига бўлинади. Босимга қаршиликнинг абсолют қиймати (Р о ) қуйидаги формула билан ҳисобланади: бу ерда: S p – барча синашлардаги монометр кўрсаткичларининг йиғиндиси, кПа (кгс/см 2 ) ; n – синовлар сони. Нисбий босимга қаршилик, яъни қоғознинг 1 м 2 майдони массасига нисбати қуйидагича ҳисобланади: бу ерда: m – қоғознинг 1 м 2 юзасининг массаси, г . Қоғознинг босилиш индекси (х) қуйидаги формула билан ҳисобланади: Намуналарнинг ҳар иккала томонини улчангандаги сонларининг ўртача арифметик қиймати олинади; йўл қўйилган хато + 8,6 % атрофида. Қоғознинг ҳаво оқимига қаршилигини аниқлаш ГОСТ25099-82 бўйича Фильтр материалларнинг ҳаво оқимига қаршилиги бевосита фильтрловчи элементларни ва ҳаво, газ, суюқ ёқилги, мой ҳамда гидравлик тизимининг иш суюқлигини фильтрлашда сарфланадиган энергияни характерлайди. Бу усул синалаётган намунага бир хил тезликда узатилаётган ҳавонинг ундан ўтгандан кейинги ҳаво босимининг камайишини аниқлашга асосланган. Намуна тайёрлаш . Бешта қоғоз листидан биттадан 120х120 мм ли ўлчамли намуналар олинади. Намуна эгилган, ғижимланган ҳамда унда

бегона қўшимчалар бўлмаслиги керак. Қоғознинг ҳаво босимига қаршилигини аниқлаш қурилмасининг схемаси расмда келтирилган. расм . Қоғознинг ҳаво оқимига қаршилигини аниқлайдиган қурилма схемаси: – микроманометр; – сиқиш қурилмаси; – синаладиган намуна; – тўмрик. Қурилма қуйидаги элементлардан ташкил топган: - ММИ-240 микромонометр ёки + 1 % аниқликни таъминлайдиган монометр; - сиқиш қурилмаси намуна ўрнатилгачнинг зичлигини таъминловчи; - СДС русумли реометр ёки ҳаво миқдорининг аниқлигини + 4 % гача таъминлайдиган асбоб; - жумрак, ҳаво сарфини меёрлаш учун. Намуналарни синашдан олдин, тегишли шароитда ушлаб турилади. Намуналарни синаш . Монометр горизонтал вазиятда ўрнатилади, реометрнинг суюқлик сатҳи “0” га келтирилади. Намунасиз сиқиш қурилмаси беркитилади, ҳаво оқими реометр билан меъёри кўрсаткичгача тўғирланади. Бунинг учун қуйидаги формуладан фойдаланилади: Q V = , S бу ерда: V – меъёрланган ҳаво тезлиги, м/с; Q – реометр кўрсаткичи бўйича сарфи, м 3 /с; S – синаш қуриласининг намуна ўрнатиладиган тешик юзаси, м 2 .

Намуна қисқичлар орасига ўрнатилади, унда реометр орқали ҳаво оқими ўтказилади. Сўнгра микрометрда кўрсатилган ҳаво оқимига қаршилик босими ( Па) аниқланади. Бешта намуна синалиб, ўртача арифметик қиймати 1 Па аниқликда олинади. Қоғознинг фильтрланиш қобилиятини аниқлаш ГОСТ 7534-77 бўйича Қоғознинг фильтрланиш хусусиятини аниқлаш, воронка шаклига келтирилган қоғоз намуна орқали маълум миқдордаги дистилланган сувнинг ўтишига кетган вақтни топишга асосланган. Бу тажриба фақат фильтр қоғози учун хосдир. Тажриба учун диаметри 110 + 1 мм бўлган 5 та намуна олинади. Ҳар бир намуна тўрт қават қилиб букланади. Буклашда қоғознинг бўкланган учи шикастланмаганлигига эътибор бериш лозим. Тайёрланган намуна шиша воронкага ўрнатилади ва у колбага жойлаштирилади. Фильтрга қуюлган дистилланган сув сатҳи, унинг тепа қисмига 5 мм етмаслиги керак. Шиша тайёқча билан қоғоз қатлами шиша воронка юзасига жиплаштирилади ва фильтрнинг букланган қисмидан ҳаво чиқариб юборилади. Сувнинг ¾ қисми фильтрлангач, қолгани тўкиб ташланади. Ҳўл фильтр воронкадан эхтиётлик билан олиниб ҳалқага ўрнатилади (расм). Фильтрнинг четлари ҳалқанинг тепасидан 10 мм юқорида бўлиши керак. Фильтр тагига бюретка ўрнатилади (расмга қаранг). Фильтрга 25 мл дистилланган сув бирданига қуйилади, 5 мл сув оққач секундометр ишга туширилади ва 10 мл сувни фильтрлашга кетган вақт аниқланади. Беш марта текширишлар натижаларининг ўртача арифметик қиймати натижа сифатида олинади.

расм . Қоғознинг фильтрланиш хусусиятини аниқлаш асбоби: 1 – бюретка; 2 – махсус ҳалқа; 3 – воронка; 4 – штатив. Қоғознинг чизиқли деформацияланиш хусусиятини аниқлаш ГОСТ 12057-81 бўйича Бу усул, қоғоз листига ҳаво, сув, эритмалар ёки иқлим шароитининг таъсирида қоғознинг деформацияланишини аниқлашга асосланган. Қоғознинг деформацияланиши қуйидаги ҳолатларда аниқланади: - сув билан ишлов берилгандан кейин; - сув билан ишлов бериб, сўнгра ҳавода қуритгандан кейин; - эритмалар билан ишлов берилиб, ҳавода қуритгандан кейин. Картоннинг деформацияланишини аниқлаш:

- сув билан ишлов берилгандан кейин; - ҳавонинг нисбий намлиги 90 % бўлганда гигростатда ушлаб тургандан кейин; - массаси ўзгармай қолгунча 100-105 о С да қуритилгандан кейин. Синаш учун олинган қоғоз листидан ўлчамлари 220х50 мм бўлган 3 та намуна қирқиб олинади. Намуналар машина йўналишда ва кўндаланг йўналишда қирқиб олинади. Намуналарнинг узун томони йўналишга мос бўлиши керак. Қоғоз намуналарига белги қўйилади. Бунинг учун намунанинг узун томонига параллел ҳолатда шаблон-пластинка ёрдамида нина билан нуқталар қўйиб ён томонларидан 10 мм масофада белги қўйиб чиқилади. Белгилар орасидаги масофа оптик визирли линейка билан аниқ ўлчаниши лозим. Қоғознинг чизиқли деформацияси унга сув билан ишлов бергандан кейин аниқлаш . Тайёрланган намуналар сув солинган ваннага биттадан туширилади. Ваннадаги сувнинг температураси 20+2 о С. Бу шароитда намуна 30 минут ушлаб турилади. Ваннадаги сувнинг сатҳи 20 мм дан кам бўлмаслиги керак. Сўнгра намуналарни ваннадан биттадан олинади, икки варақ фильтр қоғоз орасига қўйиб ортиқча суви шимдириб олинади, кейин полиэтилен плёнка орасига ўраб қўйилади. Плёнкага ўрашдан то ортиқча сув миқдорини синашгача ўтган вақт оралиғи 5 минутдан ошмаслиги керак. Намуналар плёнка орасидан биттадан олиниб, ойна устига қўйилади ва иккита белги (нуқта) орасидаги масофа ўлчанади. Чизиқли деформацияни сув билан ишлов берилиб сўнгра ҳавода қуритилгандан кейин аниқлаш. Намуналарга сув билан ишлов бериш юқорида келтирилгандек бажарилади. Нам ҳолатдаги намуналар ҳавода 6 соат давомида қуритилади, кейин қуритиш камерасида: юзаси 1 м 2 бўлган қоғозни массаси 100 г/м 2 гача – 30 мин; 100 дан 150 г/м 2 лигини – 60 мин ; 150 г/м 2 дан юқорисини – 120 мин давомида қуритилади.

Намуналарни плёнка орасидан биттадан олиб, ойна устига қўйилади ва иккита белги (нуқта) орасидаги масофа ўлчанади. Қоғознинг чизиқли деформациясини унга туз эритмалари билан ишлов бериб ҳавода қуритилгандан кейин аниқлаш. Тайёрланган намуналар биттадан 2 минутга 6 % ли калий карбонат тузининг эритмасига ботирилади, сўнгра 6-7 марта дистилланган сувда чайиб олингач, натрий сульфат тузининг 25 % эритмасига 15 минут ботириб қўйилади; кейин 20 минут 20 + 2 температураси дистилланган сувни ваннага солиб ювилади. Ванначадаги дистилланган сув сатҳи 20 мм дан кам бўлмаслиги керак. шундан сўнг юқорида келтирилган усулда қуритилади. Қоғознинг чизиқли диформацияси (D) ҳар бир намуна учун, йўналишига қараб, қуйидаги формула ёрдамида ҳисобланади: бу ерда: l 0 – намланишдан олдинги белгиланган нуқталар орасидаги масофа, мм ; l 1 – намланишдан (ва қуритишдан) кейин белгиланган нуқталар орасидаги масофа, мм . Синалган намуналарнинг ўртача арифметик қиймати натижа сифатида олинади. Қоғоз намунасини сувга бутунлай ботириб қўйиб унинг сув шимиш даражасини аниқлаш Ушбу усул намунани сувга ботириб қўйгандан кейин унинг массасининг ортишини аниқлашга асосланган. Массаси 1 г (0,01 г , аниқликда ўлчаб олинади) дан 30х60 мм ўлчамли намуналар қирқиб олинади. Намуналарни пинцет билан биттадан олиб ваннадаги дистилланган сувда (ҳарорати 20 + 2 о С) 5 секунд ушлаб турилади. Сунгра пинцет билан намунани тезда олиб шиша тайёқачага 5 минут, суви силиқиши учун, осиб қўйилади, сўнгра намуналар қайтадан тортилади.

қисмлар бўйича ИЛОВА ЎЗБЕКИСТОНДА ЦЕЛЛЮЛОЗА ВА ҚОҒОЗ ИШЛАБ ЧИҚАРИШДА ҚЎЛЛАНИЛАДИГАН АСОСИЙ ТОЛАЛИ ХОМАШЁ ВА КИМЁВИЙ ВОСИТАЛАР I. Толали хомашё № Номи Кўрсаткичлар Пахта момиғи. O`ZDSt 645:2010. [C 6 H 7 O 2 (OH) 3 ] n 1 Ташқи кўриниши Оқ эгилувчан толали масса 2 Толалар узунлиги А-тип – 7 дан 8 мм ва ундан кўп; Б-тип – 6 дан 7 мм ва кундан кам 3 Ифлос аралашмалар ва бутун чигитларнинг массавий улуши (1) (2) Олий 4,5-8; Ўрта 6-11; (3) Ифлос 8,5-15 4 ПДК 0,5 1.2. Ғ ўзапоя 1 Ташқи кўриниши 1. Той ҳолатда, ҳажм массаси 250- 300 кг/м 3 . 2. Брикет ҳолатда, ҳажм массаси 500600 кг/м 3 2 Намлиги 10-15 % 3 Кул миқдори 3,54 % 1.3. Буғд ой сомони 1 Ташқи кўриниши Той ҳолатда, ҳажм массаси – Брикет ҳолатда, ҳажм массаси - 2 Намлиги 15-20 % 3 Кул миқдори 2 % II. Кимёвий воситалар № Номи Кўрсаткичлар 2.1. Натрий гидроксид, NaOH, ГОСТ 2268-79 1 Ташқи кўриниши Оқ қаттиқ тангачасимон масса 2 NaOH масса улуши 98,5 % 3 Na 2 CO 3 масса улуши 0,8 % 4 NaCl масса улуши 0,05 %

5 Fe масса улуши, Fe 2 O 3 ҳисобида 0,004 % 6 FeO ва Al 2 O 3 оксидларнинг масса улуши 0,002 % 7 Na 2 SO 4 масса улуши 0,01 % 2.2. Натрий гидроксид эритмаси, РР маркаси 1 Концентрацияси 1-нав -45,5 % 2-нав- 43 % 2 Зичлиги 1-нав – 1,470 2-нав – 1,450 2.3. Титан диоксиди, ТiO, ГОСТ 9808 1 Оқлик даражаси 94-97 % 2 Намлиги 0,3-0,5 % 3 Суспензия муҳити, рН 6,5-8 2.4. Каолин, Al 2 O 3 . 2SiO 2 . 2H 2 O 1 Оқлик даражаси 84-87 % 2 Намлиги 12-35 % 3 Суспензия муҳити, рН 4,5-9,5 2.5. Хлорид кислота, НСl, ГОСТ 1382 1 НСl масса улуши 27,5 % 2 Зичлиги 1,148 г/см 3 2.6. Натрий гипохлорит, NaClO, ГОСТ 11086-76, А-тип 1 Ташқи кўриниши Кўк-сариқ рангли суюқлик 2 Нур ўтказиш коэффициенти 20 % 3 Фаол хлор концентрацияси 190 г/дм 3 4 Ишқор масса улуши, NaOH ҳисобида 10-20 5 Fe масса улуши 0,02 г/дм 3 2.7. Водород пероксиди, Н 2 О 2 , ГОСТ 177-88 1 Ташқи кўриниши Рангсиз тиниқ суюқлик 2 Н 2 О 2 масса улуши 35-40 % 3 Сульфат кислота масса улуши 0,85 % 4 Қуруқ қолдиқ масса улуши 0,7 г/дм 3 2.8. Канифоль, С 19 Н 29 СООН, ГОСТ 19113-84 1 Ташқи кўриниши Шишасимон сарғиш тиниқ масса

2 Намлиги 0,2 % 3 Кул миқдори 0,03% 4 Механик аралашмалар миқдори 0,03 % 5 Юмшаш температураси 69 о С 6 Кислота сони 169 мгКОН/1 г махсулотга 2.9. Карбоксиметилцеллюлоза(NaКМЦ), [C 6 H 7 O 2 (OH) 2 OCH 2 COONa] n

Адабиётлар: 1. Методическое указания по лабораторному практикуму для студентов химико-технологического факультета. Ленинград-1989. 2. Раҳмонбердиев Ғ. Р., Примқулов М. Т. Тошпулатов Ю. Т . Целлюлоза- қоғоз технологияси асослари. Т., “Алоқачи” 2009 й. 3. Гурьев А . В., Казаков Я. В., Камаров В. И., Хованский В. В . Практикум по технологии бумаги. Архангельск, Из-во АГТУ, 2001. 4. Примқулов М. Т., Юлдашев К. И., Холтаева Х. Ш. Пахта целлюлозаси солиштирма қовушоқлигининг полимерланиш даражасига боғлиқлиқ жадвали. Ўзбекистон кимё журнали. № 4, 42-44 бетлар, 2002 й. 5. Аким Э. Л. Обработка бумаги. М.: Лесная промышленность,1979. 6. Аким Э. Л. Синтетические полимеры в бумажной промышленности. М.: Лесная промышленность,1986. 7. Neimo Leo (Book Editor). Papermaking Cemistry. Jyvaskyla, 1999. 8. Научные основы химической технологии углеводов. Отв. Редактор. Д.х.н. проф. А. Г. Захаров. Москва. Изд. ЛКИ. 2008. – 528 с. 9. Костина Е.М., Могилевский Е.М. Исследование полидисперсности целлюлозқ методом дробного осаждения в кадмийэтилендиаминовом комплексе //химические волокна, 1968. - №6. - С. 31-36.

O'xshashlar

Қоғозни бўйлама кесиш станоги

Кимёвий воситаларни тайёрлаш ва таҳлил қилиш

Қоғозни ва босма бўёқни босишга тайёрлаш

Босиш жараёнида намлаш, ёпишиш ва шимиш

Елимлаш бўрлаш қурилмаси