Моддий нуқтанинг тебранма харакати - Texnika va texnologiya - Referatlar

Моддий нуқтанинг тебранма харакати

Yuklangan vaqt:

20.09.2019

Ko'chirishlar soni:

0

Hajmi:

494 KB

Ko'chirib olish

www.arxiv.uz Режа: 1. Моддий нуқтанинг эркин тебранма ҳаракаати. 2. Эквивалент бикрликлар. 3. Моддий нуқтанинг сўнувчи тебранма ҳаракати 4. Моддий нуқтанинг мажбурий тебранма ҳаракати. Резонанс. 5. Муҳит қаршилик кучи таъсиридаги тебранма ҳаракат.

www.arxiv.uz Моддий ну қ танинг тебранма ҳ аракати Қ ишло қ х ў жалиги машиналарининг кенг ми қ ёсда ишлатилиши,шунингдек турли транспорт ҳ амда сув иншоотларининг барпо б ў лиши уларнинг қ исмларида ҳ осил б ў ладиган тебранишларни чу қ ур ў рганишни талаб қ илади. Машина ва иншоот қ исмларининг тебранма ҳ аракатларини ў рганиш к ў п ҳ олларда моддий ну қ та тебранма ҳ аракатини ў рганишга келтирилади. Моддий ну қ танинг тебранма ҳ аракати деб шундай ҳ аракатга айтиладики,бунда ну қ та мувозанат ҳ олатидан го ҳ бир томонга,го ҳ иккинчи томонга навбатма-навбат четланади.Демак, тебранма ҳ аракат такрорланувчи ҳ аракатдир. Тебранма ҳ аракатлар асосан уч турга б ў линади. 1. Эркин (гармоник) тебранма ҳаракат. 2. Сўнувчи тебранма ҳаракат. 3. Мажбурий тебранма ҳаракат. Моддий ну қ танинг эркин тебранма ҳ аракати Фараз қ илайлик,моддий ну қ тага ҳ амма ва қ т унинг мувозанат ҳ олати томон йў налган куч та ъ сир қ илсин ва мазкур ну қ та т ўғ ри чизи қ ли ҳ аракатда б ў лсин (131-расм). Моддий ну қ та координатасининг

www.arxiv.uz 13 . 1-расм функ ц ияси сифатида ў згарувчи ва мувозанат ҳ олатига қ араб йў налган куч қ айтарувчи куч деб аталади. Қ айтарувчи куч ну қ танинг ҳ олатига бо ғ ли қ б ў лади,я ъ ни: F=-cx ( 13 .1) бунда c - моддий ну қ тани узунлик бирлигига к ў чириш учун зарур б ў лган куч б ў либ,бикирлик ко э ффи ц иенти дейилади, ў лчов бирлиги эса м Н . x – ну қ танинг аб ц иссаси. Бошлан ғ ич пайтда М ну қ танинг аб ц иссаси 0x , тезлиги V 0 б ў лсин. М ну қ танинг ҳ аракат дифферен ц иал тенгламасини тузамиз : ( 13 .2) бу ифодада белгилаш киритсак,у қ уйидагича ёзилади: m c k 2 ( 13 .3) 0 2   x k x ( 13 .4) ( 13 .4) нинг умумий ечими қ уйидагича б ў лади: ( 13 .5) ( 13 .5) даги C 1 ва C 2 ў згармаслар бошлан ғ ич шартлардан фойдаланиб ани қ ланади: cx xm   kt C kt C x cos sin 2 1  

www.arxiv.uz 0 2 0 1 , x C k V C   ( 13 .6) Ш ундай қ илиб, М ну қ танинг ҳ аракати kt k V kt x x sin cos 0 0   ( 13 .7) тенглама билан ани қ ланади. Моддий ну қ та тебранма ҳ аракатини умумий ҳ олда текшириш қ улай б ў лиши учун 2 1,C C ў рнига a ва  ў згармасларни қ уйидагича танлаймиз:   sin , cos 2 1 a C a C   (68.8) ( 13 .8) ни ( 13 .5) га қў йиб, М ну қ та ҳ аракатини ани қ ловчи тенгламани қ уйидаги к ў ринишга келтирамиз: ) sin(   kt a x (68.9) ( 13 .8) ифодаларни аввал квадратга к ў тариб қў шсак,с ў нг ( 13 .8) нинг иккинчисини биринчисига ҳ адлаб б ў лсак ва ( 13 .6) ни э ъ тиборга олсак, 0 0 2 2 20 , V kx tg k V x a o     ( 13 .10) келиб чи қ ади. ( 13 .9) дан к ў рамизки, моддий ну қ танинг қ айтарувчи куч та ъ сиридаги ҳ аракати даврий характерга эга б ў лган эркин тебранма ҳ аракатдан иборат экан. Ш унинг учун ( 13 .4) эркин тебранма ҳ аракатнинг дифферен ц иал

www.arxiv.uz тенгламаси дейилади. ( 13 .9) тенглама моддий ну қ танинг эркин тебранма ҳ аракат қ онунини ифодалайди. ( 13 .9) тенгламадаги a – ну қ танинг мувозанат ҳ о латидан энг катта о ғ иши – тебраниш амплитудаси, kt+ - тебраниш фазаси,  - бошлан ғ ич фаза, k – тебранишнинг доиравий такрорлиги дейилади. Э ркин тебранма ҳ аракат графиги 1 3.2 -расмда к ў рсатилган.  давр орали ғ ида тебраниш фазаси 2 га ў згаришини ҳ исобга олсак, ( 13 .9) дан қ уйидаги тенгламани ёзиш мумкин ) 2 ( ) (          kt tk Бундан эркин тебранма ҳ аракат даврини ани қ ловчи k   2  ( 13 .11) формулани ҳ осил қ иламиз. Тебраниш даврининг тескари қ иймати тебраниш такрорлиги дейилади; уни  билан белгиласак,та ъ рифга к ў ра :    2 1 k   ( 13 .10), ( 13 .11) дан к ў рамизки,тебраниш амплитудаси ва бошлан ғ ич фаза ҳ аракатнинг бошлан ғ ич шартларига бо ғ ли қ ,тебраниш даври, шунингдек, тебраниш такрорлиги ну қ танинг бошлан ғ ич ҳ олатига бо ғ ли қ эмас экан. Бинобарин,тебраниш даври тебранма ҳ аракатдаги ну қ танинг13 2 - расм

www.arxiv.uz ў згармайдиган характери ст икасидир.Тебраниш даврини топиш учун тебранма ҳ аракатнинг дифферен ц иал тенгламасини ( 13 .4) к ў ринишда тузиш ва k ни топиш кифоя. Моддий ну қ танинг с ў нувчи тебранма ҳ аракати Массаси m б ў лган M моддий ну қ та қ айтарувчи куч ва му ҳ итнинг қ аршилик кучи та ъ сирида т ўғ ри чизи қ ли ҳ аракатда б ў лсин (13 .3 -расм). Муҳитнинг қ аршилик кучини моддий ну қ та тезлигининг биринчи даражасига пропор ц ионал дейлик:  R x Бу ҳ аракатни текшириш учун моддий ну қ та ҳ аракатининг дифферен ц иал тенгламасини тузамиз: 13 .3 - р a см   cx xm  x ( 13 . 1 2) ( 13.12 ) ни қ уйидаги к ў ринишда ёзамиз: xm  cx x =0 ( 13 . 1 3) ( 13.13 ) нинг икки томонини m га б ў либ, b m k m c 2 ,2    деб белгилаймиз. Натижада b x 2 0 2   x k x ( 13.14 ) келиб чи қ ади.

www.arxiv.uz Бошлан ғ ич пайтда М ну қ та М 0 да б ў либ, унинг аб ц иссаси x 0 , тезлиги0 V б ў лсин. ( 13.14 ) нинг ечимини топиш учун характери ст ик тенглама тузамиз: 02 22  kbnn Бу тенглама ечими 2 2 2,1 k b b n    к ў ринишда б ў либ, ундаги b в a k га нисбатан қ уйидаги ҳ олл а р учраши мумкин: 1) k > b қ а р шилик кучи қ айтарувчи кучга нисбатан кичик б ў лган ҳ ол; 2) k < b қ аршилик кучи қ айтарувчи кучга нисбатан катта б ў лган ҳ ол; 3) k = b –чегара ҳ ол. Бу ҳ олларни ало ҳ ида-ало ҳ ида текширамиз. 1).k > b б ў лганда характери ст ик тенглама илдизлари комплекс сондан иборат,я ъ ни: 2 2 2,1 b k i b n    ёки ik b n 1 2,1    б унда 2 2 1 b k k   Бу ҳ олда (69.4) дифферен ц иал тенгламанинг умумий ечими қ уйидагича б ў лади: ) cos sin ( 1 2 1 1 tk C tk C e x bt    ( 13.15 )

www.arxiv.uz ( 13.15 ) даги C 1 , C 2 ў згармасларни ( 13 .8) к ў ринишда танлаб олсак, ( 13.15 ) қ уйидагича ёзилади: ) sin( 1    tk ae x bt ( 13.16 ) ( 13.16 ) даги a bt e ифода ва қ т ў тиши билан н олга интилади,я ъ ни ҳ аракат а ст а-секин с ў на боради. Ш унинг учун му ҳ итнинг қ аршилик кучи ва қ айтарувчи куч та ъ сиридаги ну қ танинг ҳ аракати кичик қ аршиликлар ҳ олда с ў нувчи тебранма ҳ аракат б ў лади. ( 13.14 ) с ў нувчи тебранма ҳ аракат дифферен ц иал тенгламасини ( 13.15 ) ёки ( 13.16 ) с ў нувчи тебранма ҳ аракат қ онунини ифодалайди. 13 .4 -расм С ў нувчи тебранишнинг графиги ( 13.16 ) тенгламага асосан, тенгламалари bt ae x    б ў лган икки эгри чизи қ орасида б ў либ,бу эгри чизи қ ларга уриниб ў тади (13 .4 -расм). ( 13.16 ) даги a ва  ў згармасларни ҳ аракатнинг бошлан ғ ич шартларидан фойдаланиб топамиз.

www.arxiv.uz ( 13.16 ) дан ҳ осила оламиз: ( 13.17 ) ( 13.16 ) ва ( 13.16 ) га бошлан ғ ич шартларни қў йсак:   cos sin , sin 1 0 0 ak ab V a x    ёки   cos , sin 1 0 0 0 ak bx V a x    ( 13.16 ) келиб чи қ ади. ( 13.16 ) тенгламалар си ст емасини ечсак: 0 0 01 20 0 20 21 1 , ) ( 1 bx V xk tg bx V x k k a       ( 13.17 ) ҳ осил б ў лади. ( 13.14 ) тенгламада ) sin( 1 tk қ атнашгани туфайли ну қ та ҳ аракати даврий характерга эга, лекин bt e ну қ танинг т ў ли қ аввалги ҳ олатига қ айта олмаслигини к ў рсатади. Ш унинг учун с ў нувчи тебранишнинг тебраниш даври тушунчасини шартли киритамиз: 2 2 1 2 2 b k k T      ( 13.18 ) ёки ) cos( ) sin( 1 1 1         tk aek tk bae x bt bt 

www.arxiv.uz 2) ( 1 2 k b k T    ( 13.19 ) ( 13.19 ) даги  1 2) ( 1   k b ифодани қ аторга ёйиб, b/k нинг иккинчи даражадан ю қ ори б ў лган даражадаги ҳ адларини ташлаб юборсак ва ( 13 .11) ни э ъ тиборга олсак,     2) (2 1 1 k b T  ( 13.20 ) келиб чи қ ади.Бу ифодадаги b/k қ аршилик ко э ффи ц иенти деб аталади. ( 13.20 ) дан к ў рамизки, T >  , биро қ қ аршилик жуда кичик б ў лганда тебранма ҳ аракат даври эркин тебраниш давридан деярли фар қ қ илмайди,я ъ ни . T Э нди, с ў нувчи тебранма ҳ аракат амплитудасининг ў згаришини к ў риб чиқамиз . M ну қ та ў зининг м увозанат ҳ олатидан v - максимал о ғ ишини x , v+1 - максимал о ғ ишини 1vx билан белгилаймиз. Бу о ғ ишларга мос келган ва қ тлар t в a T t tv     1 учун ( 13.14 ) қ уйидагича б ў лади: ) sin( 1        tk ae x bt ) sin( ) 2 sin( 1 ) ( 1 ) ( 1                    tk ae tk ae x Ttb Ttb бундан bT e x x     1 ( 13.21 ) келиб чи қ ади. ( 13.21 ) дан к ў рамизки   x x 1 нисбат ў згармас ҳ амда н олдан кичик.

www.arxiv.uz Демак, тебраниш амплитудасининг ҳ ар бир T давр ў тишдаги кетма-кет қ ийматлари,махражи bT e б ў лган камаювчи геометри к прогрессияни ташкил қ илади. bT e D   - тебраниш декременти (с ў ниш фактори) дейилади.Тебраниш декрементидан олинган натурал логарифмнинг модули эса логарифмик де к ремент деб аталади ва қ уйидагича ёзилади: bT D  ln ( 13.22 ) бу ерда b - с ў ниш ко э ффи ц иенти. 2) k < b б ў лган ҳ олда характери ст ик тенглама илдизлари ҳ а қ и қ ий ва манфий б ў лади, яъ ни: 2 2 2 2 2 1 , k b b n k b b n       Натижада ( 13.11 ) дифферен ц иал тенгламанинг умумий ечими қ уйидагича ёзилади:         2 2 2 2 2 1 k bt k bt tb e C e C e x ( 13.23 ) ( 13.23 ) дан к ў рамизки, k < b ҳ олда ну қ та ҳ аракати даврий характерга эга эмас. Ш унинг учун бу ҳ олдаги ҳ аракат апериодик (я ъ ни даврий б ў лмаган) с ў нувчи ҳ аракат дейилади. ( 13.23 ) даги C 1 , C 2 ўзгармаслар ҳаракатнинг бошланғич шартларидан фойдаланиб аниқланади. ( 13.23 ) да н ва қ т б ў йича ҳ осила оламиз: tb k b tb k b e b k b C e b k b C x ) ( 2 2 2 ) ( 2 2 1 2 2 2 2 ) ( ) (            ( 13.24 ) ( 13.23 ) ва (69.16) га бошлан ғ ич шартларни қў йсак: x 0 = C 1 + C 2 , ) ( ) ( 2 2 2 2 2 1 0 b k b C b k b C V       ( 13.25 )

www.arxiv.uz ҳ осил б ў лади. ( 13.25 ) дан : ,2 2 2 2 0 0 2 2 ) ( k b k b b x V C      ( 13.26 ) келиб чи қ ади. ( 13.26 ) ни ( 13.23 ) га қў йсак, М ну қ танинг берилган бошлан ғ ич шартларни қ аноатлантирувчи апериодик ҳ аракат тенгламаси ҳ осил б ў лади:          2 2 2 2 0 2 2 0 0 2 2 0 2 2 2 k bt k bt bt e x k b b V e x k b b V k b e x                   ( 13.27 ) 3) b = k да ( 13 .4) дифферен ц иал тенгламанинг умумий е ч ими қ уйидагича б ў лади: ) ( 2 1 t C C e x bt    ( 13.28 ) Демак,бу ҳ олда ҳ ам ҳ аракат апериодик б ў лади. ( 13.28 ) дан ҳ осила оламиз: )1 ( 2 1        bt e C be C x bt bt ( 13.29 ) ( 13.28 ) ва (69.21) га бошлан ғ ич шартларни қў йсак: ,1 0 C x  2 1 0 C b C V    ҳ осил б ў лади.Бу тенгликлардан ,0 1 x C  0 0 2 bx V C   келиб чи қ ади. 2 2 2 2 0 0 1 2 ) ( k b k b b x V C     

www.arxiv.uz Демак, k = b б ў лган ҳ олдаги апериодик ҳ аракат тенгламаси қ уйидагича б ў лади:    t bx V x e x bt      0 0 0 ( 13.30 ) Кейинги икки ҳ олда моддий ну қ та тебранма ҳ аракат қ илмай асимтотик равишда нолга я қ инлашади. 1 3 5 - р a см Бундай ҳ аракатнинг графиги моддий ну қ танинг бошлан ғ ич ҳ олатига ҳ амда бошлан ғ ич тезликнинг модули ва йў налишига бо ғ ли қ . 13 .5 -расмда турли бошлан ғ ич шартлар учун b > k ҳ олдаги апериодик ҳ аракат графиги к ў рсатилган: a) x 0 >0 ,V 0 >o; (13 .5 - р a см ,a) . б ) x 0 >0 ,V 0 >o лекин, 2 2 0 0 ( k b b x V     ) , 0 0 ( bx V  ) ; (13 5 -расм, б ) в ) 0 ,0 0 0   V x лекин, ) ( 2 2 0 k b b x V o     , ) ( 0 0 bx V  ; (13 5 -расм, в ) b = k ҳ олда ҳ ам апериодик с ў нувчи ҳ аракат графиги 1 3.5 -расмда к ў рсатилганига ў хшаш б ў лади. 2. Моддий ну қ танинг мажбурий тебранма ҳ аракат и. Моддий ну қ та қ айтарувчи куч ҳ амда ва қ тнинг узлуксиз функ ц ияси сифатида ў згарувчи ва уй ғ отувчи куч деб аталувчи куч та ъ сирида т ўғ ри чизи қ ли ҳ аракатда б ў лсин (13 6 -расм).

www.arxiv.uz Уй ғ отувчи куч гармоник қ онун б ў йича ў згарсин я ъ ни: ) sin(0   pt Q Q ( 13.2 .1) ( 13.2 .1) да Q уй ғ отувчи кучнинг энг катта қ иймати, p - доиравий такрорлиги, pt+  - фазаси,  - бошлан ғ ич фазаси. Уй ғ отувчи куч даври эса p 2 га тенг . Бошлан ғ ич пайтда M ну қ та M 0 да б ў либ,унинг координатаси x o , т езлиги V o б ў лсин. Моддий ну қ танинг ҳ аракат дифферен ц иал тенгламасини тузамиз: ) sin(0    pt Q cx xm  ( 13.2 .2) ( 13.2 .2) ни қ уйидаги к ў ринишда ёзиб оламиз: ) sin(0    pt Q cx xm  m Q P x c k   0 2 , белгилашлар киритсак, ) sin(0 2    pt P x k x ( 13.2 .3) ҳ осил б ў лади . Дифферен ц иал тенгламалар назариясидан маълумки, ( 13.2 .3) дифферен ц иал тенглама ечими қ уйидагича ёзилади:13 .6 -расм

www.arxiv.uz 2 1 x x x   ( 13.2 .4) ( 13.2 .4) да x 1 билан 0 2   x k x ( 13.2 .5) б ир жинсли дифферен ц иал тенгламанинг умумий ечими белгиланган; 2x э са ( 13.2 .3) нинг хусусий ечимидан иборат. ( 13.2 .5) дифферен ц иал тенгламанинг умумий ечими: ) sin( 1   kt a x ( 13.2 .6) к ў ринишда ифодаланиши бизга ма ъ лум. ( 13.2 . 3 ) ў згармас ко э ффи ц иентли чизи қ ли бир жинсли дифферен ц иал тенгламанинг хусусий ечимини қ уйидаги к ў ринишда оламиз: ) sin( 2   pt B x ( 13.2 .7) ( 13.2 .7) даги B ко э ффи ц иентни ани қ лаш учун (70.7) дан ва қ т б ў йича иккинчи тартибли ҳ осила оламиз: ) sin(2 2   pt Bp x ( 13.2 .8) ( 13.2 . 7 ) ва ( 13.2 .8) ни ( 13.2 .3) га қў ямиз: ) sin( ) sin( ) sin( 0 2 2          pt P pt B k pt Bp Бу айниятдан: . ,2 2 0 p k p k P B   

www.arxiv.uz Натижада ( 13.2 .7) тенглама қ уйидагича ёзилади: ) sin(2 2 0 2    pt p k P x ( 13.2 .9) ( 13.2 .9) тенглама билан ани қ ланувчи ҳ аракат моддий ну қ танинг мажбурий тебранма ҳ аракати дейилади. Демак, ( 13.2 .3) нинг умумий ечими қ уйидагича ёзилади: ) sin( ) sin( 2 2 0        pt p k P kt a x ( 13.2 .10) ( 13.2 .10) даги a ва  ҳ аракатнинг бошлан ғ ич шартларидан фойдаланиб ани қ ланади. ( 13.2 .9) дан к ў рамизки,мажбурий тебранма ҳ аракат амплитудаси ёки ну қ танинг энг катта динамик силжиши: 2 2 0 p k P A   ( 13.2 .11) б ў лади. ( 13.2 .11) дан фойдаланиб, ( 13.2 .9) ни қ уйидаги к ў ринишларда ёзиш мумкин: ), sin( 2   pt A x a г a р k > p бўлса ; ва ), sin( ) sin(         pt A pt A агар k < p бўл са. Бу муносабатларга биноан k > p б ў лганда мажбурий тебраниш фазаси уй ғ отувчи куч фазаси билан бир хилда б ў лади; k < p ҳ олда эса мажбурий тебраниш фазаси уй ғ отувчи куч фазасидан  га ор қ ада қ олади.

www.arxiv.uz Мажбурий тебраниш амплитудаси билан p/k нисбат орасидаги бо ғ ланишни текширайлик. Бунинг учун ( 13.2 .11) ни қ уйидагича ёзамиз:                   2 2 2 20 2 2 0 1 1 k p l k p P p k P A ст ( 13.2 .12) бунда 2 0 k P lст  билан моддий ну қ танинг уй ғ отувчи куч максимал қ иймати 0 Q та ъ сирида олган ст ати к силжиши белгиланган. ( 13.2 .11) дан к ў рамизки, мажбурий тебраниш амплитудаси уй ғ отувчи куч ҳ амда эркин тебраниш доиравий такрорликларига бо ғ ли қ . Моддий ну қ та динамик силжишининг ст ати к силжишига нисбати динамик ко э ффи ц иент дейилади. Уни  билан белгилаймиз:          2 2 1 1 k p l A ст  ( 13.2 .13) Динамик ко э ффи ц иент  билан k p орасидаги ( 13.2 .13) бо ғ ланиш графиги 13 .7 -расмда тасвирланган. 13 .7 -расм Бошлан ғ ич шартлар 0x x , 0x V   б ў лган ҳ олдаги ҳ аракатни текшириш учун ( 13.2 .3) дифферен ц иал тенгламанинг умумий е чимини қ уйидаги к ўр инишда ёзамиз: ) sin( cos sin 2 2 0 2 1      pt p k P kt C kt C x ( 13.2 .14)

www.arxiv.uz ( 13.2 .1 4 ) дан ва қ т б ў йича ҳ осила оламиз: ) cos( sin cos 2 20 2 1      pt p k p P kt k C kt k C x ( 13.2 .15) Моддий ну қ та ҳ аракатининг бошлан ғ ич шартларини ( 13.2 .14) ва ( 13.2 .15) га қў йсак:   cos , sin 2 20 1 0 2 2 0 2 0 p k p P k C x p k P C x        ( 13.2 .16) ҳ осил б ў лади. ( 13.2 .16) дан   sin , cos 2 2 0 0 2 2 2 0 0 1 p k P x C p k P k p k x C         келиб чи қ ади. Демак, ( 13.2 .14) қ уйидагича ёзилади: ) sin( sin cos cos sin sin cos 2 2 0 2 2 0 0 0               pt p k P kt k p kt p k P kt k x kt x x  ( 13.2 .17) ( 13.2 .16) дан к ў рамизки, 0 ,0 0 0   x x  ҳ амда k p б ў лганда тебраниш ў зига хос к ў ринишга эга б ў лади.Бу ҳ ол “тепиш” ҳ оли дейилади. “Тепиш” ҳ олининг тенгламаси:  ) sin( ) sin( 2 2 2 0        kt pt p k P x ёки

www.arxiv.uz ) cos( 2 sin 2 2 2 0      pt tk p p k P x ( 13.2 .18) б ў лади. ( 13.2 .1 8 ) тенглама билан ифодаланадиган ҳ аракатнинг доиравий такрорлиги p,даври , 2 p T   амплитудаси даврий функ ц ия сифатида ў згарувчи тебранма ҳ аракатдан иборат дейиш мумкин.Бу тебраниш амплитудаси: . 2 sin 2 )( 2 2 0 tk p p k P t A    Б у амплитуданинг даври k p TA   4 ва у T га нисбатан анча катта б ў лади. ( 13.2 .18) графиги 13 .8 -расмда к ў рсатилган. Мажбурий в а эркин тебраниш доиравий такрорликлари бир хил б ў лган (p=k) ҳ ол резонанс ҳ оли деб аталади. p=k б ў лганда ( 13.2 .3) дифферен ц иал тенглама қ уйидагича ёзилади: ) sin(0 2    kt P x k x ( 13.2 .19) Резонанс ҳ олида ( 13.2 . 1 9) тенгламанинг хусусий ечимини қ уйидаги к ў ринишда ани қ лаймиз: 13 8-расм ) cos( 2   kt Bt x ( 13.2 .20)

www.arxiv.uz ( 13.2 .20) дан ва қ т б ў йича ҳ осила оламиз: ) cos( ) sin( 2 2       kt t Bk kt Bk x ( 13.2 .21) ( 13.2 . 20 ) ва ( 13.2 .21) ни ( 13.2 .19) га қў йсак:       kt P kt Bk sin( ) sin( 2 0 ) ( 13.2 .22) ҳ осил б ў лади. ( 13.2 .22) дан: k P B 2 0   келиб чи қ ади. Демак, ( 13.2 .19) дифферен ц иал тенгламанинг умумий ечими қ уйидагича б ў лади: )2 sin( 2 cos sin 0 2 1       kt tk P kt C kt C x ( 13.2 .23) ( 13.2 .23) дан к ў рамизки, ну қ танинг ҳ аракати эркин ва мажбурий тебранишлар йи ғ индисидан иборат. Резонанс ҳ олдаги мажбурий тебранма ҳ аракат тенгламаси )2 sin( 2 0 2     kt tk P x ( 13.2 .24) б ў лади. ( 13.2 .24) да k t P A 2 0  мажбурий тебраниш амплитудаси, 2    kt фазаси, k эса доиравий такрорлиги д ан иборат. ( 13.2 .24) га биноан, резонанс

www.arxiv.uz ҳ олатидаги мажбурий тебраниш фазаси уй ғ отувчи куч фазасидан 2  га ор қ ада қ олади, амплитуд а эса ва қ тга пропор ц ионал ў згаради. 13 .9 -расм 1 4.0 -расм ( 13.2 .24) тенглама билан ани қ ланувчи ҳ аракат графиги 13 .9 -расмда тасвирланган. 3. Моддий ну қ танинг мажбурий тебранма ҳ аракатига му ҳ ит қ аршилик кучининг та ъ сири М моддий ну қ та қ айтарувчи, уй ғ отувчи кучлар ҳ амда му ҳ итнинг қ аршилик кучи та ъ сирида т ўғ ри чизи қ ли ҳ аракатда б ў лсин. Бошлан ғ ич

www.arxiv.uz пайтда М ну қ та М 0 да б ў либ, унинг аб ц иссаси x 0 , тезлиги V 0 б ў лсин ( 1 4.0 -расм ). Моддий ну қ танинг ҳ аракати дифферен ц иал тенгламасини тузамиз: x x x Q R F xm    ( 13.3. .1) Бунда б ў лгани учун ( 13.3 .1) қ уйидагича ёзилади: ) sin(0        pt Q x cx xm   ( 13.3 .2) Қ уйидаги белгилашларни киритайлик: m Q P m c k m b    0 2 , , 2  У ҳ олда ( 13.3 .2) тенглама ) sin( 2 0 2     pt P x k xb x   ( 13.3 .3) к ў ринишни олади. ( 13.3 .3) тенглама му ҳ ит қ аршилик кучи та ъ сир этганда моддий ну қ танинг мажбурий тебранма ҳ аракати дифферен ц иал тенгламасидан иборат. ( 13.3 .3) тенгламанинг умумий ечими ( 10 .4) тенглама умумий ечими билан ( 13.3 .3) тенглама хусусий ечимининг й и ғи ндисидан иборат, яъни: 2 1 x x x   ) sin( , , 0          pt Q Qx R cx F x x x 

www.arxiv.uz бу ерда x 1 b ва k ларнинг сон қ ийматларига қ араб ( 10 .6),( 10 .15) ёки ( 10 .20) к ў ринишида б ў лади, x 2 э са қ уйидагича топилади: ) cos( ) sin( 2 1 2       pt D pt D x ( 13.3 .4) D 1 ва D 2 ў згармасларни ани қ лаш учун ( 13.3 .4) дан ва қ т б ў йича биринчи ва иккинчи тартибли ҳ осила оламиз: ) cos( ) sin( ) sin( ) cos( 2 2 2 1 2 2 1 2             pt p D pt p D x pt p D pt p D x   ( 13.3 .5) ( 13.3 .4) ва ( 13.3 .5) ларни ( 13.3 .3) га қў йсак: ) sin( ) cos( ) sin( ) sin( 2 ) cos( 2 ) cos( ) sin( 0 2 2 1 2 2 1 2 2 2 1                      pt P pt D k pt D k pt p bD pt p bD pt p D pt p D ( 13.3 .6) ҳ осил б ў лади. ( 13.3 .6) дан:         0 ) ( 2 2 ) ( 2 2 2 1 0 2 2 2 1 p k D bp D P bpD p k D ( 13.3 .7) келиб чи қ ади. ( 13.3 .7) тенгламалар сиcтемасини ечсак: 2 2 22 2 0 2 2 2 22 2 2 2 0 1 4 ) ( 2 , 4 ) ( ) ( p b p k bpP D p b p k p k P D        ( 13.3 .8) Натижада ( 13.3 .3) дифференциал тенгламанинг хусусий ечими қ уйидаги к ў ринишда ёзилади:

www.arxiv.uz ) cos( 4 ) ( 2 ) sin( 4 ) ( ) ( 2 2 22 2 0 2 2 22 2 2 2 0 2            pt p b p k bpP pt p b p k p k P x ( 13.3 .9) Му ҳ ит қ аршилигидаги мажбурий тебранишни умумий ҳ олда текшириш қ улай б ў лиши учун D 1 ва D 2 ў згармаслар ў рнига А қ ва  ў згармасларни киритамиз.Уларни қ уйидагича танлаймиз: D 1 = А қ  cos , D 2 = А қ  sin ( 13.3 .10) ( 13.3 .10) ни аввал квадратга ошириб қў шсак,с ў нгра ( 13.3 .10) нинг иккинчисини биринчисига ҳ адлаб б ў лсак ва ( 13.3 .8) э ъ тиборга олсак: А қ 2 2 22 2 0 4 ) ( p b p k P    ( 13.3 .11) 2 2 2 p k pb tg    ( 13.3 .12) келиб чи қ ади. ( 13.3 .10) ни ( 13.3 .4) га қў ямиз.У ҳ олда 2x А қ ) sin(    pt ( 13.3 .13) б ў лади. Ш ундай қ илиб ( 13.3 .3) дифферен ц иал тенгламанинг умумий ечими 1) b<k ҳ олда 2 2 22 2 0 2 2 4)( )sin( )sin( pbpk ptP tbkaex bt       , ( 13.3 .14) 2) b>k ҳ олда

www.arxiv.uz   2 2 22 2 0 2 1 4 ) ( ) sin( 2 2 2 2 p b p k pt P e C e C e x k bt k bt bt              , ( 13.3 .15) 3) b=k ҳ олда 2 2 22 2 0 2 1 4 ) ( ) sin( ) ( p b p k pt P t C C e x bt           ( 13.3 .16) тенгламалар билан ифодаланади ва улардаги а ,  , 1 C ва 2 C ў згармаслар ҳ аракатнинг бошлан ғ ич шартларидан фойдаланиб ани қ ланади. Му ҳ ит қ аршилик кучи та ъ сир этганда моддий ну қ та тебранма ҳ аракатининг графиги b<k ҳ ол учун 14 .1 -расмда к ў рсатилган;бунда мажбурий тебраниш графиги пунктир чизи қ билан тасвирланган. ( 13.3 .14) , ( 13.3 .15) ва ( 13.3 .16) тенгламалардаги иккинчи ҳад , яъни: 14 .1 - р a см 2 2 22 2 0 2 4)( )sin( pbpk ptP x      ( 13.3 .17) му ҳ ит қ аршилик кучи ҳ исобга олинган ҳ олда моддий ну қ танинг мажбурий тебранма ҳ аракатини ифодалайди. Мажбурий тебраниш амплитудаси ( 13.3 .11) тенгликдан ани қ ланади.

O'xshashlar

Нуқтанинг тезлик ва тезланиши

Нуктанинг мураккаб харакати

Моддий нуқта динамикасининг умумий теоремалари

Конвейрли қуритгичнинг камерасида иссик хаво харакати схемаси

Нуқта кинематикаси