Mаhsulоt sifаtini bаhоlаsh - bоsish jаrаyonini bаrqоrlаshtirishning eng muhim shаrtidir - Texnika va texnologiya - Referatlar

Mаhsulоt sifаtini bаhоlаsh - bоsish jаrаyonini bаrqоrlаshtirishning eng muhim shаrtidir

Yuklangan vaqt:

14.05.2023

Ko'chirishlar soni:

0

Hajmi:

1593.5 KB

Ko'chirib olish

M а hsul о t sif а tini b а h о l а sh - b о sish j а r а yonini b а rq о rl а shtirishning eng muhim sh а rtidir Reja: 1. А s о siy b о sm а m а t е ri а ll а rining m о d е lli sin о vl а r n а tij а l а ri bil а n а d а d nus ха l а ri sif а t ko’rs а tkichl а rining mut а n о siblik m е z о nl а ri 2. Z а m о n а viy l а b о r а t о riya sin о v-b о sm а uskun а l а ri 3. Matbaa sohasida rangni o’lchash 4. Kolorimetrik o’lchash 5. Bosiluvchi nisbiy maydon (rastr kattaliklari) ni o’lchash 6. Sifatning qo’shimcha ko’rsatkichlari 7. Densitometrik o’lchovlar tizimi 8. Rangni spektral o’lchash 9. Tasvir nazorati 10. Bo’yoqlarni bir-biriga moslashtirish (privodka)

А s о siy b о sm а m а t е ri а ll а rining m о d е lli sin о vl а r n а tij а l а ri bil а n а d а d nus ха l а ri sif а t ko’rs а tkichl а rining mut а n о siblik m е z о nl а ri B о sm а m а hsul о tning sif а ti n а f а q а t bo’yoqning q о lipd а n b о sish uskun а sid а gi b о sm а m а t е ri а lg а o’tish j а r а yonining sh а r о itl а rig а , b а lki bund а n а vv а l а sl nus ха d а n q о lip t а yyorl а shd а yuz b е r а dig а n b о sqichl а rg а – а slnus ха –f о t о q о lip – t е kshiruv q о lip – b о sm а q о lip – sin о v b о sm а – а d а dni b о sish b о sqichl а rig а h а m b о g’liqdir. B о sish j а r а yonining b а rq а r о rligini ish p а ytid а t а rtib h о l а ti o’zg а ruvchil а ri (h а r о r а t, bo’yoq q а tl а mining q а linligi v а h о k а z о ) h а md а m а hsul о t h о l а ti o’zg а ruvchil а ri (b о sm а m а hsul о tning sif а t ko’rs а tkichl а ri) d е b а t а l а dig а n k а tt а likl а r bil а n b а h о l а sh mumkin. B о sishning ( о b’ е ktiv v а sub’ е ktiv) sif а t ko’rs а tkichl а ri m а t е ri а ll а rning t а rkibiy ko’rs а tkichl а ri v а j а r а yonl а rning b о shq а ril а dig а n o’zg а ruvchil а rining t а ’siri о stig а tushib tur а di. Bund а n t а shq а ri, m а ’lum bir s а lbiy о mill а r, j а r а yonning h о l а t o’zg а ruvchil а rini v а b о sishning sif а t ko’rs а tkichl а rini o’zg а rtirib yub о r а di. J а r а yonning b е q а r о rligi а vv а l о nus ха d а gi о ptik zichlikl а rning qiym а tl а rid а n а m о yon bo’l а di. Ul а rning ch а st о t а х ususiyatig а а s о s а n, zichlik o’zg а rishl а rini ikki guruhg а bo’l а di: qisq а mudd а tli o’zg а rishl а r, (ul а rni ch а st о t а si yuqori bo’lg а nligi v а n а z о r а t tizm а sining d о imiy v а qti s а b а bli а d а dni b о sish j а r а yonid а gi t е gishli o’zg а ruvchil а rni b о shq а rish о rq а li k а m а ytirib bo’lm а ydi) v а uz о q mudd а tli o’zg а rishl а r (ul а rni b о shq а rish mumkin). Z а m о n а viy l а b о r а t о riya sin о v-b о sm а uskun а l а ri B о silg а n t а svirning sif а ti ko’p jih а td а n b о sish j а r а yonining t ех n о l о gik о mill а rig а v а m а t е ri а ll а rning х ususiyatl а rig а , shuningd е k, q о g’ о z v а bo’yoqning k о nt а kt sh а r о itl а rig а b о g’liq bo’l а di. Q о g’ о z v а bo’yoqning o’z а r о t а ’sirini b е lgil о vchi о mill а rning turli-tum а nligi, h а r bir о milni а l о hid а а jr а tib о lish v а n а z о r а t qilishning qiyinligi b о sish j а r а yonini m о d е ll а shtiruvchi sh а r о itl а rd а

q о g’ о zning b о sm а -t ех nik х ususiyatl а rini b а h о l а sh usull а rining riv о jl а nishig а о lib k е ldi. Q о g’ о z v а bo’yoqning tut а shuv j о yid а gi o’z а r о t а ’sirl а shuvini b о sish j а r а yonini st а nd а rtl а shtirish m а qs а did а gi t а dqiq о tl а rni sin о v–b о sm а d а stg о h-l а rd а v а r о t а tsi о n v а yassi b о sm а uskun а l а rid а о lib b о rish mumkin. Bu m а qs а dd а b о sish uskun а l а ri v а sin о v-b о sm а d а stg о hl а rig а b е rilg а n t е zlikd а gi b о simni o’lch а shg а , shuningd е k, bo’yoqning q о lipd а gi miqd о rini n а z о r а t qilish v а uni d о imiy s а ql а shg а imk о n b е r а dig а n m ах sus n а z о r а t t е st-q о lipl а ri, n а z о r а t tizm а l а ri o’rn а til а di. Bosish jarayonida metrologiya nazoratida tegishli o’lchash moslamalari ishlatiladi. Bunday moslamalarning aksariyati nusxada asosiy tasvir bilan birga olingan maxsus test-ob’ektlar (baholash test-ob’ektlari, shkalalari) bilan birga qo’llanadi. Bundan tashqari, reproduksiya sifati vizual nazorat qilinadi. Vizual nazoratni o’tkazish uchun yoritish va ko’zdan kechirish sharoitlariga nisbatan minimal talablar belgilangan (ISO 3664). Sub’ektiv vizual baholash tasvir sifati haqidagi mulohazaga psixologik jihat kiritadi. Nusxalarning mo’ljallanishiga, tasvirning mazmuniga va uning tuzilishiga qarab, turli baholash mezonlari qo’llanadi. Faqat instrumental baholash bosma sifatini xolis va imkon qadar avtomatlashtirilgan boshqarishni ta’minlaydi. Sifatning eng muhim parametrlaridan biri – rangni hosil qilishdir. Aslnusxa, sinov va adad nusxalari orasidagi sezilarsiz farqlarni kamaytirish yoki butun adad doirasida sifat doimiyligini ta’minlash uchun reproduksiya rangi o’lchanadi. Matbaa sohasida rangni o’lchash Matbaa sohasida rangni o’lchash uchun densitometrik va tobora ko’proq darajada – kolorimetrik usullar va moslamalar qo’llanmoqda. Kolorimetriya o’lchovlari ko’z bilan ko’rib his etishga asoslangan bir vaqtda, densitometriya o’lchovlari bo’yoq qatlami qalinligini baholashga asoslangan, o’lchangan

qiymatlarni qayta ishlash esa ravshanlik bo’yicha ko’z orqali qabul qilish, sezish bilan moslashtiriladi. Optik zichlikni o’lchash keng tarqalgan. Bu maqsad uchun ishonchli o’lchov moslamalari mavjud. Masalan, densitometr yordamida nafaqat optik zichliklar, balki rastr nuqtalari kattalashuvi va bosmaning nisbiy kontrasti kabi rastrli bosma parametrlari o’lchanmoqda. O’lchashlar yordamida material tomonidan bo’yoqni qabul qilish (ushlab qolish) ni belgilash mumkinligi fakti esa ko’p rangli bosma texnologiyasida favqulodda ahamiyatga ega. Kolorimetrik o’lchash Ko’p rangli uskunalarda har bir bosma seksiyasida bo’yoq uzatish alohida nazorat qilinishi va sozlanishi kerak. Rastrli tasvirda bir necha bo’yoqlar ustma-ust bosilgani tufayli, reproduksiyaning o’zida alohida bo’yoqlarni vizual va jihozli baholash nisbatan murakkab. Bir bo’yoqdan o’lchanadigan signalga boshqa bo’yoqlar ta’sir qiladi, bu esa o’lchovlar aniqligini cheklaydi. Shuning uchun, asosiy tasvir bilan bir qatorda, bosma taboqning kesilib ketadigan maydonida rangli shkalalarni bosish qabul qilingan. Ularning o’lchash maydonlari muayyan bo’yoqlarga to’g’ri keladi (12.1- rasm). Bo’yoq zonasi eni, masalan 32,5 mm 1-rasm. Rang o’lchash uchun maydonlari bo’lgan bosma jarayonining nazorat shkalasi Bunday nazorat shkalalari amaliyotda keng qo’llanmoqda va bosma taboqning butun kengligi bo’ylab o’rnatiladi, bunda alohida maydonlar bo’yoq uzatish zonalariga mos keladigan tarzda joylashtiriladi. Bu esa bo’yoq uzatishni maqsadli boshqarishni ta’minlaydi. Nusxadagi shkalalar maydonlarining zichliklari

densitometr yordamida nazorat qilinadi. Zichliklar qiymatlari bo’yicha bo’yoq uzatishdagi o’zgarishlar oson aniqlanishi mumkin. 2-rasmda ko’rsatilganidek, test-ob’ekt yaxlit va rastrli maydonlarga ega bo’lgan elementlar, kulrang bo’yicha va rangli plashkalarning ikki, uch bo’yoqli ustma-ust tushirilgan ranglari bo’yicha balans nazorati shkalasiga ega bo’ladi. Plashkali qatlamlar Rastrli maydonlar 2-rasm. Rang o’lchash uchun maydonlar (maydon o’lchami, masalan 5x6 mm) Optik zichlik D logarifmik nisbat bilan aniqlanadi (3-rasm): D = Log 1/ β = Log I 0 /I. Qurilmaning Yoritish ko’rsatishi Kulrang bo’yicha muvozanat Plashkali qatlamlarning ustma-ust tushishi Optika Namuna Bo’yoq Qog’ozRangli yorug’lik filtri Polyarizator Optika Optik zichlik Bo’yoq qatlami qalinligi mkmQabul qilgich Tahlil qilgich Elektronika va kompyuter

Diafragma (apertura) 3-rasm. Optik zichlikni o’lchash uchun densitometrning tuzilish prinsipi Nur qaytarish koeffitsienti β bo’yoq qatlamidan qaytgan yorug’lik intensivligi I ning bosilmagan qog’oz maydonidan qaytgan nur qaytarilishi I 0 nisbatiga teng. Bo’yoq qatlami qalinligi ortgan sari nur qaytarish koeffitsienti kamayib boradi. Bo’yoq qatlami qalinligi o’zgarishiga proporsional bo’lgan ma’lumotlarni olish uchun, optik zichlik hisob-kitob qilinganda, avval teskari qiymat 1/ β topiladi, keyin esa uning logarifmi hisoblanadi. Ma’lumki, nur qaytarish (o’tkazish) ning manfiy logarifmi ko’z bilan ko’rib qabul qilishning nochiziqliligini modellashtiradi. 3-rasmda bo’yoq qatlami qalinligiga bog’liq holda optik zichlikning o’zgarishiga misol keltirilgan. Ish boshlanishidan oldin, o’lchov moslamasi zichlikning nolinchi qiymatini («0») belgilash uchun odatda taglik bo’yicha (oq qog’oz) sozlanadi. «Mutlaq» sozlash uchun maxsus standartlashtirilgan etalon, masalan, sulfat bariy ishlatiladi. U bosiladigan materiallardan qat’iy nazar, turli qurilmalarda bajarilgan o’lchashlarni taqqoslash uchun qo’llanadi. Turli rangdagi bosma bo’yoqlarda bajarilgan nusxalarni o’lchash uchun, mazkur yorug’lik manbaidan chiqadigan nurlar yo’lida densitometrda yorug’lik filtrlari joylashtiriladi. Rangli filtrlar triada bo’yoqlarining (CMYK) spektral xususiyatlari bilan moslashtirilgan. Rangli yorug’lik filtrlarining o’tkazish maksimumi o’lchanadigan bo’yoq nur qaytarishining minimumiga mos keluvchi zonada joylashishi kerak. Shu tariqa, yorug’lik filtrlari ajratiladigan bo’yoq rangiga qo’shimcha tarzda yorug’lik o’tkazadi (masalan, ko’k yorug’lik filtri - sariq bo’yoq uchun, yashil – qirmizi uchun, qizil - havorang bo’yoq uchun). Bu esa o’lchanadigan kattaliklarning yuqori qiymatlariga va qabul qilgichning bo’yoq qatlami qalinligi o’zgarishlariga optimal sezgirligiga olib keladi. Turli o’lchash moslamalarida o’rnatilgan yorug’lik filtrlari standartlashti-rilgan. Rangning densitometrik o’lchovlari “ranglarga ajratilgan zichlik” atamasi paydo bo’lishiga olib keldi. U hammaga ma’lum “optik” zichlik atamasiga qaramaqarshidir. Bu zichlik yorug’lik

filtrlaridan foydalanilmay baholanadi (asosan qora bo’yoqlar o’lchanadi). Ammo bu erda ham juda ko’p hollarda ko’rinarlilik filtri yoki qirmizi rang uchun qo’llanadigan yashil yorug’lik filtri ishlaydi. Maxsus (triadadan tashqari) bo’yoqlar uchun densitometrda hech qanday mos yorug’lik filtrlari ko’zda tutilmagan. Optik zichlikning eng katta qiymatini beruvchi yorug’lik filtri orqali o’lchovlarni o’tkazish amalga oshiriladi. 4-rasmda ko’p rangli ofset reproduksiyasi uchun xos bo’lgan qalinligiga bog’liq holda real bosma bo’yoqlari bo’yoq qatlami zichliklari o’zgarishi egri chiziqlari keltirilgan. 4-rasm. Bo’yoq qatlami qalinligi turlicha bo’lganda bosma bo’yoqlarning optik zichliklari Densitometrlar spektral zichlikni o’lchash uchun ham yaroqli hisoblanadi. Shu maqsadda ular maxsus tor zonali yorug’lik filtrlari (masalan, yo’lka kengligi 30 nm bo’lgan) bilan jihozlanadi, bu esa turli moslamalar ko’rsatmalarining aynan spektral zichlik bo’yicha solishtiriluvchanligini yaxshilaydi. Odatda densitometrik o’qishda diametri qariyb 3 mm bo’lgan o’lchash aperturasi (teshigi) ishlatiladi. Polyarizatsion filtrlarning qo’llanishi. Densitometrlar yordamida ham quruq, ham hali nam bo’lgan bo’yoq qatlamlarini o’lchash mumkin. Nam nusxalar uchun Qora Havorang Qirmizi Sariq Bo’yoq qatlami qalinligi mkmZichlik

nisbatan silliq, yaltiroq yuza xos. Quriyotganida bo’yoq qatlami qaydaydir darajada qog’oz yuzasining notekis g’adir-budir tuzilishini o’ziga oladi va dastlabki yaltiroqligini yo’qotadi. Agar avval nam, keyin esa quruq bo’yicha o’lchovlar o’tkazilsa, o’lchash natijalari turlicha bo’ladi (nam maydon bo’yicha o’lchangan zichlikning qiymati quruq qatlamnikidan yuqoriroq bo’ladi). 5-rasm. Optik zichlikni o’lchashda silliq yuzalarning yorug’likni ko’zguli qaytarishini istisno qiladigan polyarizatsion filtrlarining ishlashi Bunday kelishmovchilikning o’rnini qoplash uchun optik yo’lda tekisliklari kesishgan ikkita polyarizatsion filtr o’rnatiladi (5-rasm). Barcha yo’nalishlarda tarqalayotgan yorug’lik to’lqinlaridan polyarizatsion filtrlar faqat bir yo’nalishdagi to’lqinlarni o’tkazadi. Birinchi polyarizatsion filtrdan o’tgan yorug’lik nurlarining bir qismi bo’yoq qatlami tomonidan ko’zguli aks etadi, ya’ni ular tarqalishining yo’nalishi o’zgarmaydi. Ikkinchi polyarizatsion filtr birinchisiga nisbatan 90 0 ga burilgan, shu bois ular ko’zguli aks etgan yorug’lik nurlarini o’tkazmaydi (5-rasm). Ko’zguli aks etgan yorug’lik shu tarzda o’lchovlardan chiqarib tashlanadi. Ammo, agar yorug’lik nurlari bo’yoq qatlamiga singib kirib, yo undan, yoki bosiladigan materialdan qaytsa, ular o’z polyarizatsiyasini yo’qotadi. Yoyilish yo’nalishi Tebranish yo’nalishi Qog’oz

Shunga muvofiq, bu nurlar qisman ikkinchi polyarizatsion filtrdan o’tib, fotoqabul qilgichga kelib tushadi (5-rasm). Shu tariqa, nam bo’yoq qatlamidan qaytarilgan yorug’lik qismini chiqarib tashlash orqali «nam bo’yicha» va «quruq bo’yicha» o’lchovlar natijalarining taxminiy tengligiga erishiladi. Boshqacha aytganda, katta yaltiroqlikka ega bo’lgan qurimagan bo’yoqning ho’l qatlami xuddi u quruq bo’lganidek ko’rsatmalarni beradi. Polyarizatsion filtrning yutishi tufayli fotoqabul qilgichga kamaygan qiymatdagi qaytarilgan nur kelib tushadi, bu esa o’lchanadigan qiymatlarning yanada aniqroq bo’lishiga olib keladi. Bosiluvchi nisbiy maydon (rastr kattaliklari) ni o’lchash Rastrli tasvirning ranglarini aniq uzatish rastr nuqtalari o’lchamlari o’zgarishiga juda ta’sirchan, chunki farqlanishlar tus va rang uzatishda buzilishlarga olib keladi. Rastrlash vaqtida gradatsiya uzatishga ta’sir qiladigan omillar ko’p va shuning uchun ular standartlashtirish maqsadida nazorat qilinishi lozim. Reproduksiya jarayonida gradatsion uzatishning eng oddiy nazorat qilinuvchi kattaligi – nusxa chetlari bo’ylab joylashtiriladigan rangli nazorat shkalalari hoshiyalaridagi rastr nuqtalarining nisbiy maydonidir. Nusxadagi rastr nuqtalarining nisbiy maydoni (F D ) (ya’ni nazorat shkalasi hoshiyasida rastr nuqtalari egallagan maydon) densitometr yordamida o’lchanishi mumkin. Rastr nuqtalarining nisbiy maydoni (foizlarda) Myurrey-Devis tenglamasi bo’yicha plashkadagi bo’yoq qatlami va rastr maydonidan qaytgan yorug’likning intensivligi qiymatlari bo’yicha hisoblanadi: bu yerda β R – rastr maydonining nur qaytarishi; β V – plashka qatlamining nur qaytarishi.

Bunda rastr nuqtalari va plashkadagi bo’yoq qatlami bir xil qalinlikda bo’lishi taxmin qilinadi. Shu tariqa, optik zichlikning o’lchangan qiymatlarini yuqorida keltirilgan formulaning o’rniga qo’yib, rastr nuqtasining nisbiy maydoni quyidagicha hisoblanadi: bu yerda D V – plashkaning optik zichligi; D R – rastrli maydon optik zichligi. Rastr maydonlarining optik zichligi densitometrik baholanganda, o’lchanadigan qiymatlar rastr nuqtalarining nisbiy geometrik maydoniga emas (ya’ni rastr nuqtalari va bosilmagan qog’oz egallagan maydonlar nisbatiga emas), balki “optik samarali bosilgan maydon”ga mos keladi. Ko’z bilan qaralganda ham, densitometrik o’lchovlarda ham oraliqlarga tushadigan yorug’likning bir qismi qog’oz qalinligida yoyilishi va rastr nuqtasiga kelib tushib, uning bo’yoq qatlami tomonidan yutilishi tufayli geometrik va optik samarali bosilgan maydon o’rtasidagi farq vujudga keladi (6-rasm). 6-rasm. Oraliq maydondan kelayotgan yorug’likning qog’ozning bo’yalgan yuzasi tomonidan yutilishi Ushbu «yorug’lik yutilishi» effekti shunga olib keladiki, rastr nuqtalari haqiqiy holatidan optik jihatdan bir necha barobar kattaroq bo’lib qoladi. Shu tariqa, optik samarali nisbiy bosiluvchi maydon optik rastr nuqtalari Bo’yoq Qog’oz

kattalashuvidan aniqlanadigan geometrik maydondan hosil bo’ladi. Matematik jihatda bu hol, masalan, Myurrey-Devis tenglamasiga kiritiladigan Yul-Nilsen koeffitsienti yordamida hisobga olinadi. Rastr nuqtalari kattalashuvi. Ishlatiladigan materiallar xossalarini hisobga olgan holda reproduksiya jarayoni baholanganda nusxa rastrli elementlarining nisbiy maydoni eng muhim o’lchanadigan kattalikka va asosiy miqdoriy xususiyatga aylanadi. Rastr nuqtalari kengayishi yuz bergan hollarda, rastr nuqtalari kattalashuvi (Z) bosma jarayonida bosiladigan materialda olingan rastr nuqtalari optik zichligi (F D ) dan bosma qoliplarni tayyorlash uchun aslnusxa sifatida qo’llanilgan fotoqolipdagi rastr nuqtalarining nisbiy maydoni (FF) ni ayirib hisoblanadi: Z [%] =F D [%] - F F [%] Rangli nazorat plashkalarida, masalan, havorang bo’yoq bo’yicha (55% ga teng bo’lgan) nuqtaning nisbiy maydoni fotoqolipning rastr nuqtasining nisbiy maydoni 40% bo’lgan holda plashkaning zichliklarini va tus shkalasining maydonini o’lchash orqali hosil qilinadi. Shu tariqa, nuqta nisbiy maydonining uning fotoqolipdagi ma’lum o’lchamiga nisbatan (40%) o’sishi 15% ni tashkil etadi. O’sish odatda musbat bo’ladi, negaki rezina mato qog’ozga o’tkazilayotgan nuqtani kattalashtiradi. Fotoqolipdan bosma qolipga o’tish vaqtida nisbiy maydon biroz kattalashadi, deb taxmin qilinadi. Umumiy holatlarda bu bosma qolip plastinada pozitiv yoki negativ nusxa ko’chirish orqali tayyorlanishiga bog’liq. Bosma jarayonida yuz beradigan gradatsiya o’zgarishi ranglarga ajratish va fotoqoliplar tayyorlash vaqtida hisobga olinishi lozim. Amaliy mulohazalardan kelib chiqqan holda, bosma qoliplarni tayyorlashning standartlashtirilgan pozitiv nusxa ko’chirish jarayonida fotoqolipdagi rastr nuqtalari bosma qoliplarga biroz kichraytirilgan o’lchamda nusxalanadi. Bosma jarayonini amalga oshirishning standart sharoitlarida rastr nuqtalari maydoni yana kattalashadi.

Fotoqolip maydonining rastr nuqtalari bilan to’lis h i F 7-rasm. Bosma jarayoni va rastr nuqtalari kattalashuvining gradatsion egri chizig’i 7-rasmda bosma jarayonining namunaviy gradatsiya egri chizig’i ko’rsatilgan. Rastr nuqtalari kattalashuvi ko’p jihatdan qog’oz sirtining xossalari va uning shimuvchanlik qobiliyatiga, bo’yoqlarning reologik xossalariga, rezina-mato polotnoning (dekelning) xususiyatlariga, bosish chog’idagi bosimga va hokazolarga bog’liq. Ofset bosmaning standartlari ishlab chiqishda rastr nuqtalari kattalashuvining fotoqolipdan to bosilgan nusxagacha bo’lgan qiymatlari me’yorlashtirilgan. Rastr nuqtalari kattalashuviga doir bu ma’lumotlar materiallarni tegishli tanlash va bosma uskunasini zarur sozlash uchun bosuvchiga me’yor bo’lib xizmat qiladi. Sifatning qo’shimcha ko’rsatkichlariFotoqolip Raster nuqtasi kattalashuvi Bosish jarayoni gradatsion egri chizig’i Egri chiziq 2 ( real ) Egri chiziq ( ideal ) 1Bosilgan maydon (nusxadagi rastr qiymatlari)Nusxa

Bosmaning boshqa sifat parametrlarini densitometrik o’lchovlar yordamida olish mumkin. Bu ayniqsa rastrli va plashkali bo’yoq maydonlari uchun bo’yoq ko’chirishga (bosmaning nisbiy kontrasti yoki shunchaki kontrastga) hamda plashka maydonlari bo’yoqlarini bir-birining ustiga tushirishga (bo’yoq qabul qilish/bo’yoqni tutib qolish) taalluqli. Kontrast. Bosmaning nisbiy kontrasti zalivkaning D V va rastrli maydonning D R optik zichliklari qiymatlari bo’yicha hisoblanadi. D R qiymati rastr shkalasining 3/4 darajasida, masalan, bosma jarayonini nazorat qilish shkalasining 70%li maydonida o’lchanadi, bu K[%] qiymati quyidagicha aniqlanadi: Bo’yoqni qabul qilish. U bir, ikki va uch bo’yoqli ustma-ust bosishlarda ketma-ketlikni hisobga olgan holda plashka maydonlarining optik zichliklari bo’yicha hisoblanadi. Quyidagi formulalarga ko’ra hisoblangan bo’yoq qabul qilish qiymatlari bir bo’yoqning qancha foizi boshqa bo’yoqqa o’tishi haqida ma’lum qiladi. Bunda taqqoslash uchun bo’yoq qabul qilishi 100% deb olinadigan bir rangli maydonlar qo’llanadi. Ikkita bo’yoq ustma-ust tushirilganda quyidagi ifoda to’g’ri: bunda D 1+2 – ikki bo’yoqli ustma-ust tushishning optik zichligi; D 1 – birinchi bo’yoqning optik zichligi; D 2 – (ikkinchi) ustidan berilgan bo’yoqning optik zichligi Optik zichliklarning barcha qiymatlari ikkinchi bo’yoq uchun yorug’lik filtri orqli o’lchanishi kerak. Tegishincha uch bo’yoqli ustma-ust tushish uchun quyidagi tenglama to’g’ri: bunda D 1+2+3 – barcha uch bo’yoqni ustma-ust tushirish orqali olingan maydonning optik zichligi; D 3 - so’nggi tushirilgan bo’yoqning optik zichligi

Barcha optik zichliklarning qiymatlari uchinchi so’nggi bo’yoqning yorug’lik filtri orqali o’lchanadi. Densitometrik o’lchovlar tizimi Qo’l densitometrlari bir bosma taboqda faqat bir nechta o’lchashlar amalga oshiriladigan vaqtga qadar sifat nazorati uchun yaxshi mos keladi. Ofset bosmani standartlashtirish maqsadida zichliklar qiymatlarining tanlanma nazorati qo’l densitometrlaridan foydalanishning o’ziga xos misoli hisoblanadi. Bosishda adadni muntazam nazorat qilish yoki bosma uskunasida bo’yoq uzatishni uzluksiz sozlash uchun ko’plab o’lchovlar o’tkazish lozim. Shu maqsadda avtomatlashtirilgan o’lchash tizimlari yaratilgan. Skanerlaydigan densitometrlar dastavval ofset bosma uchun ishlab chiqilgan edi. Ular, masalan, butun bosma taboqning chetlari bo’ylab bosiladigan nazorat shkalalarini o’qish uchun xizmat qilar edi. Ko’p rangli bosma uskunasining bosish seksiyalarida bo’yoq maydonlarini optik zichlik qiymatlari bo’yicha sozlash ma’qul hisoblanadi. Har bir bo’yoq maydoni uchun o’z ma’lumotlarini olish zarurligi tufayli densitometr nazorat shkalasi bo’ylab harakatlanishi va harakat yo’nalishiga nisbatan to’g’ri burchak ostida varaqni skanerlashi zarur. Mazkur vazifani off-line rejimida (bosma uskunasidan tashqarida) densitometr yordamida hal qilish mumkin. U bosma uskunasidan olingan varaqni skanerlaydi. Odatda nazorat yo’lkasi varaqning qirqilib ketadigan maydonida joylashtiriladi. O’lchanadigan ob’ektlar (plashkalar, rastr maydonlari va boshqa nazorat elementlari) nazorat shkalasida muayyan ketma-ketlikda joylashtiriladi. Shkala elementlarini etarlicha ishonchli aniqlashning iloji bo’lmagani sababli, to’g’ri baholarni olish uchun o’lchash tizimiga dastavval nazorat shkalasi tipi (va binobarin, elementlar ketmaketligi) haqida ma’lumotlar kiritiladi. Keyin test- ob’ektning uskunada bosma varaqni o’tkazishga nisbatan joylashuv geometriyasi (masalan, varaqning o’rtasida) shu tarzda aniqlanadiki, bosma varaqdagi har bir

alohida o’lchash bo’yoq uzatishning tegishli sozlanadigan zonasiga taalluqli bo’lishi kerak. Ayniqsa ko’p hollarda o’rash mahsulotlari bosilgan vaqtda rangli maydonlar maxsus (triadadan tashqari, bezak uchun) bo’yoqlari bilan bosiladi, ular juda kichik qo’yimlar bilan qo’llanadi. Ko’pincha bosma taboqda nazorat test-ob’ekti elementlarining to’liq to’plamini joylashtirish uchun joy etmaydi. Ammo alohida elementlarni, masalan, bosma varaqning takrorlanuvchi fragmentlari orasida joylashtirish mumkin. Ikki koordinatali o’lchovlar tizimiga ega bo’lgan maxsus skanerlaydigan densitometrlar o’lchash boshchasini varaqning istalgan nuqtasiga avtomatik tarzda siljitishga imkon beradi. Skanerlashni boshlashdan oldin barcha o’lchash koordinatalari dasturlanishi kerak. Bosma varaqni skanerlash uchun yaroqli bo’lgan eng yangi rang o’lchash qurilmalarining ko’pchiligi (qo’lda ishlatiladigan yoki avtomat tizimlar) spektral o’lchashlar usullariga asoslanadi. Kolorimetrik kattaliklarini aniqlash bilan bir qatorda bunday moslamalar spektral yorug’lik qaytishini o’lchash asosida (masalan, raqamli filtratsiya orqali) optik zichlik kattaligini ko’rsatishi mumkin. Bu moslamalar tashqi ko’rinishidan densitometrlardan ko’p farq qilmaydi. Rulonli bosma uskunalarga o’rnatilgan rang xususiyatlarini o’lchash tizimlari ham mavjud. Ular uzluksiz nazoratni amalga oshirishga va hatto bosma jarayonini boshqarishga imkon beradi, ammo tizimlarning mazkur tipi varaqli bosma uskunalari uchun iqtisodiy jihatdan o’zini oqlamaydi. Rangni spektral o’lchash Namunaviy qog’oz va bo’yoq uchun standart tayanch qiymatlar mavjud bo’lsagina optik zichliklarni o’lchash orqali turli nusxalarda plashkalar ranglarini to’g’ri solishtirish mumkin. Shuning uchun densitometrik o’lchovlar adadni bosish chog’ida sifatni nazorat qilish uchun juda mos keladi. Operator tomonidan axborotning kiritilishi

Qog’oz 8-rasm. Rangni o’lchash moslamasi tuzilishining blok-sxemasi Rangfazosi koordinatalari Tolali optika O’lchanadigan maydon 9-rasm. Fotoelektrik kolorimetr; filtrlar yordamida rangni uchta zonali tarkibiy qismlarga optik ajratishBo’yoq O’lchanadigan maydon DiafragmaOb’ekt ( nazorat maydoni ) Qaytarilgan yorug’likYoritish optikasi O’lchach optikasi O’lchash va xizmat ko’rsatish elektronikasi Nurlanishlarning filtrlanishi va o’lchanishi Kolorimetrik hisoblar Chiqarish interfeysi O’lchangan qiymatlarni aks ettirish indikatori O’lchovlarning asosiy spektral qiymatlari Rang fazosi kordinatalari Monitor Ma’lumotlarni uzatish Printer Chiqarish qurilmalari O’lchash qurilmasi Yorug’likni optik filtrlash Etalon Ma’lumotlarning kiritilishiElektronika Kompyuter O’lchash boshchasi Qabul qilgich Ksenonli lampa Uch rangli zonali filtr

10-rasm. Spektral yorug’lik qaytarishni o’lchashning spektrofotometrik prinsiplari: a revoler boshcha prinsipi; b monoxromator prinsipi; v difraksiya panjarasi prinsipi

Rangni spektral o’lchashlar inson ko’zlari bilan rangni his etishni modellashtiradigan uchta maxsus yorug’lik filtrlari yordamida yoki yorug’likni qaytarish koeffitsientlarining spektral taqsimlanishlarini bevosita o’lchash va keyingi raqamli filtrlash yordamida amalga oshiriladi (8 rasmdagi spektrofotometr). 8-13-rasmlarda ko’rsatilgan tizim bosiladigan varaqni bir yo’nalishda tahlil qiladi, o’qiladigan aperturaning o’lchami 2x3 mm 2 ga teng. Bosma varaqni skanerlash uchun optik ko’p kanalli yoyish qurilmasi qo’llaniladi. 11-rasm. Rang o’lchash uchun qo’l moslamalariga misollar: a spektrofotometr SPM 100 (Gretag); b spektrodensitometr 938 (X-Rite) 12-rasm. Bosma sifatini nazorat qilish uchun skanerlaydigan spektrofotometr (CPC 21, Heidelberg)

13-rasm. Bosma varaqda rangni o’lchash va tasvirni tekshirish uchun mo’ljallangan o’lchash va sozlash tizimi: a o’lchash qurilmasi; b displeydagi ko’rsatmalar (Image Control CPC 24, Heidelberg) Aniq nuqtadagi spektral o’lchashlar difraksiya panjarasi ishiga asoslangan, bu 13-rasmda ko’rsatilgan qurilmada bajariladi. Bunday tizim nazorat shkalasi maydonlari va triadaga kirmaydigan bo’yoqlarni o’lchash bilan birga tasvirning o’zida ham o’lchashlarni bajarishi mumkin. Bunday o’lchashlar bosuvchi uchun doim maqbul, chunki pirovard natijada tasvir sifati – buyurtmachi tomonidan adadga baho berishning hal qiluvchi omilidir. Varaqning butun maydoni bo’ylab o’lchashlar esa turli tipdagi tasvirlarni baholashni osonlashtiradi. Bunda nazorat shkalalari, ko’p rangli ustma-ust tushirishlar, triadaga kirmaydigan bo’yoqlarning plashkali qatlamlari va hokazolarni baholash mumkin bo’ladi. Maxsus dasturiy algoritmlar yordamida bosma varaqda o’lchashlar uchun to’g’ri keladigan elementlar avtomatik ravishda aniqlanadi. Bu esa ayniqsa o’rash mahsulotlarini bosish chog’ida qoliplarni moslashtirishni sezilarli engillashtiradi. Buning ustiga, butun bosma varaq maydonini skanerlash orqali bajariladigan nazorat, masalan, reproduksiya buzilishlari va nuqsonlarini nazorat qilish monitor yoki boshqa vositalardan foydalanish orqali amalga oshiriladi. Spektral o’lchashlar asosida istalgan optik zichliklarning qiymatlari va ularning hosila kattaliklari hisoblanadi, rastr nuqtalarining nisbiy maydoni, bo’yoq qabul qilish shular jumlasiga kiradi. Shu tariqa, kolorimetrik o’lchovlar an’anaviy nazorat usullarini metrologik jihatdan ta’minlaydi.

Boshqa tomondan, bosma jarayonidagi kolorimetrik o’lchovlar rangni boshqarish usullaridan samarali foydalanishning sharti hisoblanadi. Optik zichlikni o’lchash bo’yoq qatlami qalinligiga bevosita bog’liq, bu esa uskunaning alohida bosma seksiyalarida bo’yoq uzatishni sozlash uchun zichliklar farqlanishini o’lchashdan foydalanishga imkon beradi. O’lchangan va belgilangan qiymatlarni kolorimetrik yo’l bilan solishtirish esa nusxadagi triada bo’yoqlari qatlamining qalinligi bo’yicha bo’yoq apparatini sozlash uchun rangning lokal chetga chiqishlarini baholashga imkon beradi. Tasvir nazorati Chuqur, fleksografiya va rulonli trafaret bosmada qog’oz matosi odatda uzluksiz rejimda bosiladi. Quritish seksiyasidan o’tgach, u yana rulonga o’raladi (rulonli ofsetda «cheksiz» bosma hanuz istisno hisoblanadi). Bunday hollarda sifatni nazorat qilish uchun bosma uskunasini to’xtatish zarur, negaki harakatlanayotgan matoda nazorat qilish qiyin. Adadni bosish jarayonida nuqsonlar paydo bo’lishi mumkinligi sababli, harakatlanayotgan matoda nazorat qilish uchun o’rnatilgan (in-line) tizimlar ishlab chiqilgan. Vazifaning qo’yilishiga qarab, rulonli matoda nazorat tizimlari konfiguratsiyasi sezilarli darajada farqlanadi. Ko’pincha ular sezilarli nuqsonlarni va rang yoki bo’yoq moslashtirish bo’yicha katta buzilishlarni vizual nazorat qilish uchun ishlatiladi. Butun adadni bosish chog’ida rangni to’g’ri nazorat qilish faqat harakatlanayotgan matoda bajariladigan densitometrik yoki kolorimetrik o’lchovlar yordamida ta’minlanishi mumkin. Harakatlanayotgan matoni vizual nazorat qilishning eng oddiy vositasi - stroboskop . Bu erda yorug’likning davriy chaqnashlari qo’llanadi, ular kuzatuvchining ko’ziga qo’zg’almas bo’lib ko’rinadigan tarzda harakatlanayotgan matoning tezligi bilan sinxronlashtiriladi. Tasvirning yuqori sifatli nazorati esa aylanuvchi ko’zguli optik tizim tomonidan

ta’minlanadi. Statik tasvir ham bosma uskunasi operatoriga rang uzatishdagi farqlanishlarni aniqlashga imkon beradi. Hozirda videonazorat tizimlaridan ham tobora ko’p foydalanilmoqda. Ular ham struktura nuqsonlarini, ham rang uzatishdagi ancha sezilarli buzilishlarni aniqlash borasida keng imkoniyatlarga ega. Videokuzatuvning ustunligi – buzilishlarni avtomatik aniqlash uchun tasvirni raqamli tahlil qilishdan iborat. Rangni belgilash aniqligi videokameraning texnologik xususiyatlari va tasvir sifati bilan cheklangan. Shuning uchun bunday tizimlar rangning metrologik o’lchashlarini amalga oshirish uchun emas, balki kompyuter ta’minotidan foydalangan holda tasvirning umumiy tahlili uchun mos keladi. Bo’yoqlarni bir-biriga moslashtirish (privodka) Bosiladigan varaqning yuz va orqa tomonlarida tasvirlarni geometrik siljishlarsiz aniq joylashtirish an’anaviy tarzda bo’yoqlarni moslashtirish (privodka) deb ataladi. yo’l qo’yilgan chetga chiqishlar taxminan 0,1 mm ni tashkil etadi. Yuqori sifatli ko’p rangli reproduksiya olishning muhim omili havorang, qirmizi, sariq va qora bo’yoqlar uchun alohida ranglarga ajratilgan tasvirlarni ustma-ust tushirishning yuqori aniqligidir. Bo’yoqlar privodkasining aniqligi millimetrning yuzdan bir necha qismi doirasida bo’lishi kerak. Bosma uskunasida silindr yasovchisi va qog’oz varag’ining harakat yo’nalishi bo’ylab bo’yoqlar privodkasini ta’minlash imkoniyati bo’yoqlarni bir-biriga nisbatan 1/100 mm qadam bilan moslashtirish orqali amalga oshiriladi. Bo’yoqlarni bir-biriga moslashtirishdani arzimas chetga chiqishlar boshqaruv pultidan sozlanadi. Alohida qolip silindrini burish va harakatlantirish yordamida uning aylanasi va o’q yo’nalishi bo’ylab privodkani tuzatish mumkin. Uskunalarning ba’zi modellarida privodkani diagonal sozlash mumkin (tasvir aylantiriladi). U qolip silindrni siljitish orqali bajariladi (qolip silindridagi bosma qolipning o’zini burish ideal variant hisoblanishi mumkin). Bosma uskunasida privodka jarayonini tezlashtirish va osonlashtirish uchun privodkani baholash va nazorat qilish tizimlari ishlab

chiqilgan. Ularning aksariyati bosiladigan materialga qo’yilgan maxsus belgilarni tahlil qilishga asoslanadi. Bo’yoqlarning bir-biriga mos tushganini tekshirishning eng oddiy usuli – tasvirning biror qismini lupa orqali ko’zdan kechirishdir (14-rasm). 14-rasm. Ranglarning bir-biriga mos tushishi buzilishlari: a rastrli tasvir; b privodka belgisi Agar lupa o’lchash shkalasi bilan jihozlangan bo’lsa, u holda bosuvchi bo’yoqlarning bir-biriga mos tushmasligi qiymatini baholashi va noto’g’ri privodkani aylana va o’q yo’nalishi bo’ylab sozlashi mumkin. Nazorat jarayonini soddalashtirish maqsadida nusxadagi tasvir bo’ylab maxsus privodka belgilari bosiladi, ular bosma qoliplarga shu tarzda bosiladiki, ranglarga ajratilgan tasvirlarning alohida bosma bo’yoqlari uchun barcha chiziqlar/belgilar bir-biriga aniq mos kelganda bu mini-belgilar birbirining ustiga tushadi yoki muayyan strukturalar - privodka belgilari, krestlarini hosil qiladi (14, b-rasm). Chetga chiqishlar vizual tarzda lupa yordamida aniqlanadi va keyin bosma uskunasini sozlash chog’ida hisobga olinadi. Bo’yoqlar privodkasini o’lchaydigan avtomatlashtirilgan qurilmalar chetga chiqishlarni aniqlashi, ularni miqdoriy baholashi va bosuvchi uchun monitorga chiqarib berishi mumkin. Bundan tashqari, bunday qurilmalar privodkani tuzatish uchun ma’lumotlarni bevosita bosma uskunasining sozlash tizimiga uzatishi ham mumkin.

15-rasm. Bo’yoqlarning bir-biriga mos tushishi buzilishlarini o’lchash va uskunani avtomatik sozlash uchun qo’lda ishlatiladigan qurilma: a varaqli ofset bosma uskunasining boshqaruv pultida privodka krestlarini o ’ qish qurilmasi ; b qo ’ lda ishlatiladigan qurilma ( bo ’ yoqlar privodkasini sozlash uchun indikatsiyali elektron lupa ); v bosma varaqdagi 6 ta bo ’ yoq uchun privodka belgisi ( CPC 24, Heidelberg ) 15-rasmda qo’lda ishlatiladigan shunday o’lchov moslamasi keltirilgan va tavsiflangan. 16-rasmda monitordagi rastrli tasvirni generatsiyalaydigan uzatish kamerasi o’rnatilgan maxsus kattalashtirgich ko’rsatilgan. Bevosita bosma jarayonida (in-line) bo’yoqlarning bir-biriga mos tushishini o’lchash uchun, ham varaqli, ham rulonli bosma uskunalarida o’rnatiladigan o’lchash tizimlari qo’llanadi. O’lchash asosan asosiy tasvirning perimetri bo’ylab bosilgan privodka belgilari bo’yicha olib boriladi.

16- rasm . Ko ’ p rangli bosmada bo ’ yoqlarnin g bir - biriga mso tushishini baholaydigan videolupa ( MAN Roland ) 2 Yaltiroqlikni o ’ lchash Yuzaning yaltiroqligi uning yorug ’ lik qaytarish qobiliyati bilan baholanishi mumkin . O ’ lchash prinsipi yuzaning tuzilishiga qarab yorug ’ likning sochilish burchagini o ’ zgartirishga asoslanadi ( ko ’ zguli yoki ma ’ lum darajada diffuz qaytarish ) . a b Diafragma 17- rasm . Yaltiroqlikni o’lchash prinsipi: a yorug’likning g’adir-budirda yoyilishi; b belgilangan o’lchash burchaklarida yaltiroqlikni o’lchash Goniofotometr yordamida uch o’lchamli maydonda yorug’likning yo’naltirilgan yoyilishini (yoyilish indikatrisasini 17, a-rasm) aniq o’lchash mumkin. Ammo afsuski, bu murakkab o’lchash texnikasi bosma jarayonida nusxaning sifatini baholash uchun emas, balki faqat laboratoriya tadqiqotlari uchun yaroqli. Yaltiroqlikni o’lchaydigan moslamalar bir necha tanlangan yo’nalishlarda qaytgan yorug’likni o’lchash bilan cheklanadi, bu 17, b rasmlarda ko’rsatilgan (namuna 45° burchak ostida yoritilgan vaqtda, masalan, 25°, 45° va 75°). Adabiyotlar :Tushuvchi yorug’lik Ko’zguli qaytarish Yoyolish indikatrisasi Yoyilib qaytarilgan yorug’lik Yuza Yoritgich Bosma bo’yoq Qog’ozQabul qilgich O’lchanadigan signal

1. Мирзиёев Ш.М. Миллий тараққиёт йўлимизни қатъият билан давом эттириб, янги босқичга кўтарамиз. Тошкент, “Ўзбекистон”, 2017 йил, 592 бет. 2. Мирзиёев Ш.М. Танқидий тахлил, қатъий тартиб интизом ва шахсий жавобгарлик - ҳар бир раҳбар фаолиятининг кундалик қоидаси бўлиши керак. Тошкент, “Ўзбекистон”, 2017 йил, 104 бет. 3. Мирзиёев Ш.М. Буюк келажагимизни мард ва олижаноб халқимиз билан бирга қурамиз. Тошкент, “Ўзбекистон”, 2017 йил, 488 бет. 4. Мирзиёев Ш.М. Қонун устуворлиги ва инсон манфаатларини таъминлаш юрт тараққиёти ва халқ фаравонлигининг гарови. Тошкент, “Ўзбекистон”, 2017 йил, 48 бет. 5. Helmut Kippxan. Handbook of printmedia: Technologies and Production Methods. Germany, 2014. 6. Yeshbаyеvа U.J. Bоsish jаrаyoni tехnоlоgiyasi: O’quv qo’llanma. T.: Iqtisod moliya. 2010 yil. 288 bet. 7. Yeshb а y е v а U.J. B о sish j а r а yoni t ех n о l о giyasi: L а b о r а t о riya ishini b а j а rishg а mo’lj а ll а ng а n uslubiy qo’ll а nm а . T.: TTYЕSI bоsmахоnаsi. 2013 yil

O'xshashlar

Fleksоgrаfik bоsmа. Fleksоgrаfik bоsmа usuli hаqidа umumiy mа’lumоtlаr. Fleksоgrafik bоsmа usulining zаmоnаviy rivоjlаnish hоlаti

Nаmunа nusхаdа bo’yoqni mustаhkаmlаsh

Bo’yoqning qоlipdаn bоsiluvchi mаtеriаlgа o’tishi

Bоsmа qоliplаrning аdаdgа chidаmliligi

Chuqur bоsmа usuli