O‘rta asrlar naqqoshlik san’ati tarixi - Tasviriy san'at - Referatlar

O‘rta asrlar naqqoshlik san’ati tarixi

Yuklangan vaqt:

20.09.2019

Ko'chirishlar soni:

0

Hajmi:

38.5 KB

Ko'chirib olish

www.arxiv.uz Reja: 1. Ilk o`rta asrlar naqqoshligi. 2. O`rta asrlar naqqoshligi.

www.arxiv.uz Milliy naqshlarimiz g`oyatda boy mazmunga ega. Oddiy qoshiq, lagan, quticha, sandiq, belanchak, cholg`u asboblari, uy-ro`zg`or buyumlaridan tortib turar joy va jamoat binolarining devor hamda shiftlariga solingan naqshlar insonni hayratga soladi, uni o`ylantiradi. Bu go`zal naqshlar ajoyib naqqoshlar tomonidan yaratilgan bo`lib, asrlar davomida bunyod topdi, rivojlandi, me`morchilik hamda tasviriy san`at rivoji bilan bog`langan holda takomillashib bordi. Naqsh – arabcha tasvir, gul degan ma`noni anglatadi. Quyosh, hayvon, o`simlik, geometrik va boshqa elementlarni ma`lum tartibda takrorlanishidan xosil qilingan bezakdir. Ganchkorlik, kandakorlik, kashtado`zlikda, zardo`zlik, kulol- chilik, zargarlik, gilam to`qish, to`qimachilik, inkrustatsiya, panjaralar va hokazolarda har xil yo`llar bilan naqshlar ishlanadi. Masalan, o`yib, chizib, chok yordamida, zarb bilan qadab va boshqa usullarda naqsh solinadi naqqoshlik san`ati tarixi insoniyat madaniyati bilan qatorda qadimiydir. Madaniyatning rivojlanishi natijasida rassomlik va naqqoshlik ajralib chiqadi hamda rivojlandi. Har xil arxeologik qazilmalar shuni ko`rsatadiki, naqqoshlik jahondagi barcha xalqlarda qadimdan mavjud ekanligi bizga ma`lum bo`ldi. Chunonchi, Xitoyda, Qadimiy Eronda, Xindistonda va boshqa joylarda naqshning har xil turlarini ko`rish mumkin. Naqqoshlik har bir davlatning o`ziga xos muhitga: geografik o`ringa, o`lkaning o`simlik dunyosiga ko`ra rivoj topdi. Masalan, arman va gruzinlarda uzum va uzum bargi, shimol xalqlarida archa har xil hayvonlar, qirg`iz va qozoqlarda mol shoxi, tojiklarda va o`zbek xalqlarining naqshlariga qarasak anor, bodom, gullar, qalampir va boshqalarni ramziy naqsh tariqasida ishlatilganligini ko`rasiz. Yevropada barokko, gotika, roman, klassitsizm uslublari har xil davrlarda hukmron bo`ldi. Bu esa o`z-o`zidan naqqoshlik san`atining rivojlanishiga ta`sir etdi. O`zbekiston territoriyasidagi arxeologik qazilmalardan Xorazm, So`g`d, Baqtriya va boshqa viloyatlarda naqsh san`atining rivojlanganligi ma`lum. Olimlarimiz Surxondaryo viloyatidagi Fayoztepa (I-II asr), Dalvarzintepa (I asr)budda ibodatxonalari qazilmalaridan topilgan rasm, naqsh qoldiqlari orqali isbotlab berganlar. Xorazmdagi Tuproqqal`a zallari monumental naqshlar bilan

www.arxiv.uz bezatilganligi bizga ma`lum. VI-VII asrlarda ibodatxonalar, qasrlar va boylarning uylari o`yma naqshlar hamda tavsirlar bilan bezatilgan. Tantanali marosimlarga mo`ljallangan xonalardagi dabdabali ajoyib naqsh, rasmlarni ko`rib hayron bo`ladi kishi. Ularning birini qarasangiz devorlarda bazmi jamshid, ov, rasmlar urushi, manzaralar hamda diniy rasmlar tasvirlangan. Jonli mahluqlar qizil va ko`k ranglar bilan bo`yab tasvirlangan. VII asrning oxiri VII asrning boshlarida O`rta Osiyoni arablar bosib olishi natijasida qaror topgan islom dini o`zidan oldingi madaniyatning ildiziga bolta urdi. Yangi din hamda yangi g`oya O`rta Osiyo tasviriy san`atiga ta`sirini o`tkazdi. Jonli mavjudotlarni aks ettirish man etildi. «Keyinchalik yuzaga kelgan diniy sharhlar va hodisalar ko`proq murosasiz yo`l tuta borib, qat`iy ravishda shunday der edi: «Tangri yoki odamzod suratini chizishdan tiyiling, faqatgina daraxtlar, gullar va jonsiz mavjudotlarning rasmini solin, aks holda hech kim biror narsa yaratish u yoqda tursin, hatto Xudo yaratgan narsani qayta gavdalantirishi ham mumkin emas va bu uning qshlidan kelmaydi, aks holda musavvir Xudo bilan bas boylashib, uning irodasiga shak keltirgan bo`ladi». Islom talablariga bo`ysunish oqibatida jonivorlar, parrandalar va odamlarni tasvirlash yo`qolib borib naqqoshlik rivoj topdi. Arab yozuvi o`zlashtirildi. Natijada naqshlar bilan unvonli yozuv (epigrofika) uslubi paydo bo`ldi. Arab yozuvini naqshlar bilan birga chizildi. Arab yozuvi ham bezak, ham duo-afsunlar vazifasini bajardi. Xullas tasviriy san`at rivojlanmaydi. Buning hisobiga xalq amaliy bezak san`ati naqqoshlik hisobiga rivoj topdi. IX – X asrlarda O`rta Osiyoda naqqoshlik san`ati avj olib rivojlandi. Arxitekturada g`isht qalb naqsh solish yuksak darajada rivojlandi, binolarning ichki tomoniga ganch, yog`och o`ymakorligini qo`llash yuksak rivoj topdi. Ayniqsa, maqbaralarning peshtoqlari devor va ravoqlar ganch-naqshlar bilan juda nafis bezatiladi. Naqshlar murakkablashib bordi. Ularning yangi nusxalarida ramz, tasvirlar, timsol, duo- afsunlar, tasbiq va boshqalar naqadar mo`lligini ko`ramiz. Ramziy naqshlar dunyoda sodir bo`layotgan voqealiklar, tilaklarni aks ettirgan. Har bir chizilgan naqshda o`ziga xos ma`no bo`lgan. Chunonchi,

www.arxiv.uz o`simliksimon naqsh gulsapsarni olaylik, u osoyishtalik va umr uzoqlik timsoli, «pechak islimiy» naqshi boylik va farovonlikni, novda va yaproqlar esa to`kinchilik hamda bahor chog`ida uyg`onishni bildiradi. Musavvirlarning tasvirlari bu uning ona tabiatga bo`lgan muxabbatini bildiradi. Uning ranglari o`ziga xos ma`no va xarakterga ega. Naqsh o`zbek madaniyatining hamma bosqichlarida hamroh bo`lib kelgan. Eng oddiy prinsplari bir-biriga munosa-batlik, uyg`unlik yo`sin va usullarni ajoyib qayta-qayta takrorlashuvidir. Xalq naqqoshlari naqshlarning har bir detaliga alohida e`tibor berib, uning tabiiyligini yo`qotmaganlar, har bir element ustida puxta fikr yuritganlar. Har bir naqsh negizida ma`lum ramziy ma`no singdirilgan. XI-XII asrlarda O`zbekiston terriroriyasida arxeologik topilmalar shuni ko`rsatadiki, naqshlar ichida geometrik naqsh ko`p ishlatilgan. Temur va temuriylar davrida hunarmandchilik yuksak darajada rivojlandi. U tikuvchi, toshtarosh, zargar, kulol, naqqosh va boshqa ustalarni olib kelib ishlatgan. Shu san`at turlari qatori naqqoshlik ham tez rivojlana boshladi. Temur hukmronligi ostida juda ko`p bino, machit, madrasa va boshqalar qad ko`tardi. Undagi bezaklar yanada badiiylashtirildi. Xullas, u o`zbek milliy madaniyatini rivojlantirishda juda ko`p hissa qo`shdi. Ayniqsa, tasviriy san`at qaytadan tiklanib, tez orada rivojlanib ketdi. Devorlarda osmon, sobit, sayyoralar, tog`lar, dengizlar, sahrolar, odamlar, hayvonlar va boshqalar aks ettirildi. O`sha davrda tasviriy san`atning asosiy vazifasi hukmdorlarning kuch- qudratini, harbiy shavkatini ulug`lashdan iborat edi. Afsuski, ko`pgina urushlar oqibatida hozirgacha qasrlardagi, turar joylardagi va jamoat binolaridagi tabiat rasmlari bizgapa yetib kelmagan. Ayrim qoldiqlargina saqlab qolingan. Ayniqsa, oppoq ganch ustidan chizilgan gullar, manzaralar, qushlar tasviri nihoyatda nafis ifodalangan. «Tabiat manzaralari musavvir tomonidan shu qadar ustalik va chaqqonlik bilan ado etilganki, uning qo`li bamisoli qush parvozidan erkin harakat qilgan, shoir tili bilan aytganda, “tutgan mo`yqalami musavvirning o`z barmoqlariday aniq harakat qilgan, usta bilan qil o`tmas do`st mo`yqalam go`yo uning amriga mahtalday»

www.arxiv.uz XIV – XV asrlarda koshinkorlik rivojlandi. Qurilgan binolarni koshin va parchinlar bilan bezatish avj oldi. Koshin va parchinlardan ajoyib naqshlar hosil qilishga erishildi. Chunonchi, Samarqanddagi Shohi Zinda kompleksi, Ashratxona, oqsaroy, Ko`hna Urganchdagi To`rabekxonim maqbarasi va boshqa-lardir. XI asrda naqqoshlik san`ati yanada rivojlandi. Natijada naqqoshlikda kundal texnikasi paydo bo`lib rivoj topdi. Samarqandda Ashratxona, Oqsaroy maqbaralari va boshqa arxitektura yodgorliklarining ichki qismini kundal usulida bezatildi.

O'xshashlar

Qadimgi Gretsiya Italiya vа o’rta asrlar san’ati

Naqqoshlik san'ati

XVII XVIII asrlar Gollandiya Germaniya Avstriya va Angliya san’ati

O‘zbekiston xalq amaliy san’ati va uning rivojlanishi

O‘zbekiston naqqoshlari va naqqoshlik kasbi to‘g‘risida